شیطان در فقه سیاسی

مقدمه

اصل آن "شطن" به معنای بُعد و دوری^[۱] یا رویگردانی از حق و کجروی و کژتابی^[۲] یا از "شیط" به معنای سوختن و آتش ‌گرفتن از غضب^[۳].

إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ^[۴].

آیه شریفه وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ^[۵] نشان‌ دهنده خلقت جنّ از آتش است و شیطان از جنّ می‌باشد: فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ^[۶].

در قرآن کریم شیطان اسم عام و ابلیس (شیطانی که بر آدم سجده نکرد) اسم خاص است. شیطان مصداق کاملِ مفهوم رویگردانی از حق و کژتابی از سلوکِ طاعت الهی و خروج از مرحله صدق، وفا و انحراف از مدارا و رحمت و دوستی است و شیطان بر ابلیس، جنّ، انسان و حیوان اطلاق می‌شودوَإِذَا خَلَوْا إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ^[۷].^[۸]

ابلیس از مقربان درگاه الهی بوده، عبادت‌های طولانی او میان فرشتگان زبانزد بود؛ ولی بعد از خلقت آدم، در مقابل امر الهی عصیان کرد و بر انسان سجده نکرد؛ لذا از بهشت رانده شد:لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ^[۹].

در فرهنگ قرآنی، عالَم، عرصه نبرد حق و باطل است و جامع همه مفاهیم باطل، شرور، قبیح، سیئه، رذایل و خطایا، شیطان است که به عداوت و بغضاء، فقر و فحشاء، کفر و نافرمانی و... دعوت می‌کند.

در فرهنگ سیاسی نیز به سیاست‌های رذیلانه و مزوّرانه لقب شیطانی داده‌اند و برخی به‌اشتباه، سیاست را با شیطنت یکی دانسته‌اند^[۱۰]

منابع

نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

پانویس

↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۸۳.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۵۴.
↑ «شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.
↑ «و پری را از زبانه‌ای از آتش پدید آورد» سوره الرحمن، آیه ۱۵.
↑ «همه فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود» سوره کهف، آیه ۵۰.
↑ «و هرگاه با کسانی که ایمان آورده‌اند دیدار کنند می‌گویند ایمان آورده‌ایم و چون با شیطان‌های خود تنها شوند می‌گویند ما با شماییم، ما تنها (مؤمنان را) ریشخند می‌کنیم» سوره بقره، آیه ۱۴.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱.
↑ «شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند» سوره اعراف، آیه ۲۷.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۷۸-۳۷۹.

[1] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۸۳.

[2] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱.

[3] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۵۴.

[4] «شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.

[5] «و پری را از زبانه‌ای از آتش پدید آورد» سوره الرحمن، آیه ۱۵.

[6] «همه فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود» سوره کهف، آیه ۵۰.

[7] «و هرگاه با کسانی که ایمان آورده‌اند دیدار کنند می‌گویند ایمان آورده‌ایم و چون با شیطان‌های خود تنها شوند می‌گویند ما با شماییم، ما تنها (مؤمنان را) ریشخند می‌کنیم» سوره بقره، آیه ۱۴.

[8] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱.

[9] «شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند» سوره اعراف، آیه ۲۷.

[10] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۷۸-۳۷۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]