صاغر در فقه سیاسی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صاغر است. صاغر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صاغر در قرآن - صاغر در حدیث - صاغر در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
از "صغر" به معنای کوچکی و حقارت[۱]، در مقابل "کبر"[۲]. صاغر در معنای مقابل "استکبار"[۳] و نیز به معنای به خواری راضی شدن و تن دادن[۴].
﴿حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾[۵].
عده‌ای از مفسران اخذ جزیه از اهل کتاب را که طبق قرارداد ذمّه در امان حکومت اسلامی قرار می‌گیرند، با حالت تحقیر، اهانت و تمسخر تفسیر کرده‌اند ﴿وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾؛ امّا برخی مفسران بر این اعتقادند که ﴿وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾ به این معنا نیست؛ بلکه به معنای گردن‌نهادن آنان به سنت‌ها و قوانین اسلامی و حکومت دینی عادل در جامعه اسلامی است و شرطِ اینکه دیگر با مسلمانان به ستیزه برنخیزند و در جامعه اسلامی به عنوان شخصیت مستقل و جامعه مستقل به اشاعه و تبلیغِ آیین و رسوم فاسد و تحریف‌شده خود مبادرت نکنند[۶].
حقوق اقلیت‌ها در جامعه اسلامی به شکل حفظ اموال و ناموس و آبروی آنان، در قالب قرارداد ذمّه به رسمیت شناخته شده است؛ ولی خضوع آنها و تن‌دردادن به قوانین اسلامی در اداره امور اجتماعی و همچنین نداشتن اذن برای ترویج دین و اعتقاداتشان، نوعی فروتنی و احساس کوچکی را در آنان ایجاد می‌کند که در مقابل آن، روحیه استکبار و تهاجمی قبل از عهد و عقد ذمّه در صدر اسلام بوده است.[۷]
صاغر
«صاغر»، از نظر لغت به کسی گفته می‌شود که به کوچکی و خضوع اعتراف و رضایت داشته باشد و از آنجا که پذیرفتن کوچکی در بسیاری از موارد توأم با یک نوع پستی و ذلت نیز می‌شود، از این رو بسیاری از دانشمندان علم لغت و تفسیر کلمۀ صاغر را به معنای کسی که به ذلت و پستی رضایت دهد تفسیر کرده‌اند. بنابراین مفهوم پستی و ذلت از معنای مستقیم صاغر بیرون بوده و از خصوصیاتی است که به مناسبت موارد استعمال این کلمه بدان ضمیمه می‌شود. این عنوان در قرارداد ذمه به کار گرفته می‌شود و مستند آن آیۀ ۲۹ سورۀ توبه است. و عبارت ﴿هُمْ صَاغِرُونَ﴾[۸] در آیۀ مذکور متضمّن پایه و اساس قرارداد ذمه است و به صورت ذیل در قرارداد ذمه قید می‌شود: «متحدین باید به احکام صادره از دادگاه‌های صلاحیتدار اسلامی ملتزم شوند و در برابر اجرای قوانین اسلام خاضع باشند». بدیهی است التزام به خضوع در برابر دادگاهی است که بر اساس قوانین اسلامی احکامی صادر و اجرا می‌کند. نکته‌ای که در به کار بردن کلمۀ صاغر در آیه منظور شده، این است که شرکت اهل کتاب در پیمان و تعهد پرداخت جزیه و ابراز خضوع در برابر احکام و قوانین اسلام، همه از روی رضایت و بر اساس اعتراف رسمی آزاد تحقق می‌یابد؛ زیرا صاغر در مورد کسی به کار می‌رود که به خضوع و کوچکی راضی و معترف باشد[۹].[۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۹۰.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۴، ص۴۵۸.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۲۴۴.
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص۳۷۲.
- ↑ «با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.
- ↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۲۴۲.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ «تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.
- ↑ فقه سیاسی، ج۱۲، ص۱۲۰.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۲۱۶.