صلوات بر محمد و آل محمد در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صلوات بر محمد و آل محمد است. صلوات بر محمد و آل محمد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صلوات بر محمد و آل محمد در قرآن - صلوات بر محمد و آل محمد در حدیث - صلوات بر محمد و آل محمد در کلام اسلامی - صلوات بر محمد و آل محمد در معارف مهدویت - صلوات بر محمد و آل محمد در معارف دعا و زیارات - صلوات بر محمد و آل محمد در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردذکر صلوات
در نماز
از روایات فریقین استفاده می‌شود که کیفیت صلوات در نماز، درود فرستادن بر پیامبر و آل اوست:
۱. از کعب بن عجره نقل شده که رسول خدا(ص) در نماز این چنین می‌فرمود: خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی و بر محمد و آل محمد برکت و فزونی بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونی دادی، به راستی که تو ستوده و عظمائی[۱].
شکی نیست که متابعت از پیامبر(ص) در نماز، واجب است؛ زیرا آن حضرت(ص) فرمود: «وَ صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي»[۲] و همچنان که من نماز می‌خوانم، شما نیز نماز بخوانید.
٢. از ابومسعود انصاری نقل شده که پیامبر(ص) فرمود: هر کس نمازی بخواند که در آن به من و اهل بیتم درود نفرستد، نمازش مورد قبول نیست[۳].
٣. عقبة بن عمرو می‌گوید: ما پیش پیامبر(ص) بودیم که شخصی آمد و نزد حضرت نشست و گفت: ای رسول خدا! اما درود و تحیت بر تو را شناختیم، حال چگونه بر تو طلب رحمت کنیم، هرگاه بر تو در نمازمان صلوات می‌فرستیم؟ او گفت: پیامبر(ص) به حدی سکوت کرد که ما دوست داشتیم که کاش آن مرد از حضرت(ص) سؤال نکرده بود، آنگاه فرمود: «هرگاه بر من صلوات فرستادید، بگویید: بار خدایا! بر محمد، پیامبر امی و بر آل او رحمت فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و بر آل او رحمت فرستادی و بر محمد، پیامبر امی و بر آل او برکت فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل او برکت فرستادی؛ زیرا تو حمید و مجیدی»[۴].
۴. ابن مسعود از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: هرگاه یکی از شما در نماز، تشهد به جا می‌آورد، باید چنین بگوید: بار خدایا بر محمد و بر آل محمد رحمت فرست و بر محمد و بر آل محمد برکت فرست و محمد و آل محمد را مشمول رحمت خود گردان؛ همان‌گونه که بر ابراهیم و بر آل ابراهیم رحمت و برکت فرستادی و بر آنان رحم کردی؛ زیرا تو حمید و مجیدی[۵].[۶]
در غیر نماز
۱. ابومسعود انصاری می‌گوید: رسول خدا(ص) آمد و با ما در مجلس سعد بن عباده نشست. بشیر بن سعد به او گفت: ای رسول خدا! خداوند ما را فرمان داده تا بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ راوی گوید: رسول خدا(ص) (به گونه‌ای) ساکت شد که ما آرزو کردیم ای کاش او چنین سؤالی نکرده بود. سپس فرمود: «بگویید: خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، همان‌گونه که بر آل ابراهیم درود فرستادی و بر محمد و آل محمد فزونی بخش، همان گونه که بر آل ابراهیم در جهانیان فزونی دادی. به راستی که تو ستوده و والایی. سلام نیز همان گونه است که دانستید»[۷].
۲. ابوسعید خدری می‌گوید: عرض کردیم: ای رسول خدا! این سلام بر شما بود (آن را دانستیم)، پس صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: «بگویید: خداوندا بر محمد بنده و رسول خودت درود فرست، همان‌گونه که بر آل ابراهیم درود فرستادی و بر محمد و آل محمد برکت و فزونی بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم برکت و فزونی دادی»[۸].
٣. ابن عباس می‌گوید: پس گفتیم یا گفتند: ای رسول خدا! سلام بر شما را دانستیم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: «خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی، همانا تو ستوده و والایی و بر محمد و آل محمد برکت و فزونی بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونی دادی، به راستی که تو پسندیده و والایی»[۹].
امام علی(ع) نیز به همین مضمون از رسول خدا(ص) نقل می‌کند[۱۰].
۴. طلحه می‌گوید: گفتیم ای رسول خدا! صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: «بگویید: خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی، به راستی که تو ستوده و والایی و بر محمد و آل محمد برکت و فزونی بخش همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونی دادی، به راستی که تو پسندیده و عظمایی»[۱۱].
۵. زید بن خارجه نقل می‌کند که پیامبر(ص) فرمود: بر من صلوات فرستید و در دعا بکوشید و بگویید: «خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست»[۱۲].
۶. بریده خزائی از رسول خدا(ص) روایت می‌کند که درباره کیفیت صلوات فرمود: بگویید: «خداوندا درود و رحمت و برکاتت را بر محمد و آل محمد ارزانی بخش، همان‌گونه که آنها را بر ابراهیم ارزانی داشتی، به راستی که تو ستوده و والایی»[۱۳].
۷. عایشه می‌گوید: صحابه پیامبر گفتند: ای رسول خدا! فرموده شدیم تا در شب تار و روز روشن، صلوات بر شما را بسیار کنیم. (چه زیباست که) محبوب‌ترین صلوات ما بر شما به گونه‌ای باشد که دوست می‌دارید، فرمود: «بگویید: خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی و محمد و آل محمد را ببخش، همان‌گونه که ابراهیم و آل ابراهیم را بخشودی و بر محمد و آل محمد برکت و فزونی بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونی دادی، به راستی که تو ستوده و والایی. اما کیفیت سلام را که خود دانستید»[۱۴].
۸. ابن حجر هیتمی می‌گوید: روایت شده: «بر من درود ناتمام و بریده نفرستید». عرض کردند: درود ناتمام چیست؟ فرمود: نگویید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ»، آنگاه توقف کنید؛ بلکه بگویید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»[۱۵].
۹. کعب بن عجره به عبدالرحمن بن ابی لیلی می‌گوید: آیا می‌خواهی هدیه‌ای به تو دهم که آن را از پیامبر(ص) شنیده‌ام؟ گفتم: آری، به من هدیه بده. او گفت: از رسول خدا(ص) سؤال کردیم و گفتیم: ای رسول خدا! چگونه بر شما اهل بیت صلوات فرستیم؟ زیرا خداوند به ما تعلیم داده که چگونه درود و تحیت بفرستیم؟ حضرت فرمود: «این گونه بگویید: بار خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست؛ همان‌گونه که بر ابراهیم و بر آل ابراهیم درود فرستادی؛ زیرا تو ستایش‌گر و دارای مجد و جلالی. بار خدایا، بر محمد و بر آل محمد برکت فرست؛ همان‌گونه که بر ابراهیم و بر آل او برکت فرستادی؛ زیرا که تو حمید و مجیدی»[۱۶].
۱۰. ابوهریره می‌گوید: عرض کردیم: ای رسول خدا! چگونه بر تو صلوات فرستیم؟ حضرت فرمود: «بگویید: بار خدایا! بر محمد و بر آل محمد رحمت فرست و بر محمد و بر آل محمد برکت فرست؛ همان‌گونه که بر ابراهیم و آل او رحمت و برکت فرستادی؛ زیرا تو حمید و مجیدی و سلام همان‌گونه‌ای است که دانستید»[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛ احمد بن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱، حدیث ۲۸۵۲.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۱۲۸، حدیث ۶۳۱؛ دارمی، سنن الدارمی، ج۲، ص۷۹۶-۷۹۷، حدیث ۱۲۸۸.
- ↑ «مَنْ صَلَّى صَلَاةً لَمْ يُصَلِ فِيهَا عَلَيَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِي لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ»؛ علی بن عمر بن احمد دارقطنی، سنن الدارقطنی، ج۲، ص۱۷۱، حدیث ۱۳۴۳.
- ↑ أَقْبَلَ رَجُلٌ حَتَّى جَلَسَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَنَحْنُ عِنْدَهُ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَمَّا السَّلَامُ عَلَيْكَ، فَقَدْ عَرَفْنَاهُ، فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ إِذَا نَحْنُ صَلَّيْنَا فِي صَلَاتِنَا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ؟ قَالَ: فَصَمَتَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) حَتَّى أَحْبَبْنَا أَنَّ الرَّجُلَ لَمْ يَسْأَلْهُ. فَقَالَ: " إِذَا أَنْتُمْ صَلَّيْتُمْ عَلَيَّ فَقُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَآلِ إِبْرَاهِيمَ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ؛ ابن حنبل، مسند الإمام احمد بن حنبل، ج۲۸، ص۳۰۴، حدیث ۱۷۰۷۲.
- ↑ «إِذَا تَشَهَّدَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ فَلْیَقُلِ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص۴۰۲، حدیث ۹۹۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۹۹.
- ↑ أتانا رسول الله(ص) و نحن في مجلس سعد بن عبادة. فقال له بشير بن سعد: أمرنا الله أن نصلى عليك يارسول الله، فكيف نصلى عليك؟ قال، فسكت رسول الله(ص)، حتى تمنينا أنه لم يسأله. ثم قال رسول الله(ص): (قولوا اللهم صل على محمد وعلى آل محمد، كما صليت على إبراهيم وبارك على محمد وعلى آل محمد، كما باركت على آل إبراهيم، في العالمين، إنك حميد مجيد. والسلام، كما قد علمتم؛ قشیری نیسابوری، صحیح مسلم، ج۱، ص۳۰۵، حدیث ۴۰۵.
- ↑ «قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا التَّسْلِيمُ فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ»؛ بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۱۲۱، حدیث ۴۷۹۸.
- ↑ «فَقُلْنَا: أَوْ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلِمْنَا السَّلَامَ عَلَيْكَ فَكَيْفَ الصَّلَاةُ عَلَيْكَ؟ فَقَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيْدٌ مَجِيدٌ»؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲۲، ص۳۱.
- ↑ علی بن حسام الدین متقی هندی، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج۲، ص۲۷۴، حدیث ۳۹۹۳.
- ↑ «قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ الصَّلَاةُ عَلَيْكَ قَالَ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛ احمد بن شعیب نسائی، سنن النسائی، ج۳، ص۴۸، حدیث ۱۲۹۰.
- ↑ «صلّوا علىّ و اجتهدوا في الدّعاء و قولوا: اللهمّ صلّ على محمّد و على آل محمّد»؛ احمد بن شعیب نسائی، سنن النسائی، ج۳، ص۴۸-۴۹، حدیث ۱۲۹۲.
- ↑ «قُولُوا: اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِكَ وَ رَحْمَتَكَ وَ بَرَكَاتِكَ عَلَى مُحَمَّدٍ كَمَا جَعَلْتَهَا عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛ ابن حنبل، مسند الإمام احمد بن حنبل، ج۳۸، ص۹۲، حدیث ۲۲۹۸۸.
- ↑ قال أصحاب النبی(ص): یا رسول الله أمرنا أن نکثر الصلاة علیک فی اللیلة الغراء و الیوم الأزهر، و أحب ما صلینا علیک کما تحب، قال: «قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَمَا رَحِمْتَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ أَمَّا السَّلَامُ فَقَدْ عَرَفْتُمْ کَیْفَ هُوَ»؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۳، ص۳۰۹.
- ↑ یُروَی: «لاتُصَلُّوا عَلَىَّ الصَّلاةَ الْبَتْراءِ فَقالُوا وَ مَا الصَّلاةُ الْبَتْراءُ؟ قالَ تَقُولُونَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ، وَ تُمْسِكُونَ، بَلْ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ج۲، ص۴۳۰.
- ↑ «أَ لَا أُهْدِي لَكَ هَدِيَّةً سَمِعْتُهَا مِنَ النَّبِيِّ(ص) فَقُلْتُ بَلَى فَأَهْدِهَا لِي فَقَالَ سَأَلْنَا رَسُولَ اللَّهِ(ص) فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ الصَّلَاةُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلَّمَنَا كَيْفَ نُسَلِّمُ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ. اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛ بخاری، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۴۶، حدیث ۳۳۷۰.
- ↑ «قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ قَالَ: قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ السَّلَامُ كَمَا قَدْ عَلِمْتُمْ»؛ احمد بن محمد طحاوی، شرح مشکل الآثار، ج۴، ص۱۴، حدیث ۲۲۴۰.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۰۱.