غفلت در معارف دعا و زیارات

این مدخل زیرشاخهٔ بحث غفلت است. غفلت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: غفلت در قرآن - غفلت در حدیث - غفلت در نهج البلاغه - غفلت در اخلاق اسلامی - غفلت در معارف دعا و زیارات - غفلت در معارف و سیره سجادی - غفلت در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

واژه غفلت به معنای سهو و لغزش ناشی از کمی مراقبت و حفاظت است. قرآن کریم اموری چون: هواپرستی؛ ظاهربینی؛ غرور؛ و تکبّر را از عوامل غفلت شمرده است. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: از خواب غفلت بیدار شو و در جای دیگر تداوم بر ذکر خداوند را موجب نجات از غفلت خوانده است.

امام سجاد (ع) صفت غفلت را از خداوند سلب کرده، عرض می‌کند: «وَ لَمْ تَكُنْ... وَ لَا إِمْسَاكُكَ‏ غَفْلَةً»؛ «[خدایا] اگر از مؤاخذه من دست باز داشته‌ای، از روی غفلت نبوده است». امام، فرشتگان خداوند را نیز از غفلت مبرا خوانده است: «بارخدایا! بر حاملان عرش خود درود فرست، فرشتگانی که... و هرگز از تو عشق و شیفتگی تو غفلت نکنند»؛ «و هیچ سهو و غفلتی، آنان را از تعظیم تو روی‌گردان نسازد». امام زین‌العابدین (ع) تعالی و سعادت انسان را در تذکر و یادآوری نعمت‌های خداوند می‌داند و از غفلت به خدا شکایت می‌کند: «بارخدایا!... هنگامی که جاهلان از سپاس نعمت‌هایت، غافلند همواره شکر و سپاس خویش بر من جاری فرمای».

از منظر امام سجاد (ع)، اگر انسان تن‌پروری کند و مورد ترحم و لطف خداوند قرار نگیرد، پیوسته در غفلت می‌ماند. غفلت از انجام وظایف دینی و بی‌توجهی به واجبات، انسان را از فضیلت امور الهی مستحبی نیز محروم می‌کند. غفلت موجب می‌شود که انسان به حدود الهی تجاوز و به هشدارهای او بی‌اعتنایی کند.

از منظر زبور آل محمد (ص)، برخی امور موجب غفلت انسان می‌شود و باید از آنها به خداوند پناه برد. مانند:

1. قدرنشناسی نسبت به خداوند: انسانی که گرفتار غفلت است از خداوند تشکر نمی‌کند: «اللَّهُمَّ... ثُمَ‏ انْتَبَهْتُ‏ بِتَذْكِيرِكَ‏ لِي مِنْ غَفْلَتِي»؛ «بار الها! به هشدار تو از خواب غفلت بیدار شدم». همچنین می‌گوید: «بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و چنان مکن که سپاسگزاری در برابر نعمتت را فراموش کنم، یا از ذکر احسان و بخشش تو غافل شوم».
2. رویگردانی از توبه: انسان غافل، رفتارهای خود را نارسا و ناروا نمی‌داند تا از خداوند طلب عفو کند: «بارخدایا! زمان توبه ما نزدیک گردان و به غفلت گرفتارمان مساز، که ما به تو می‌گراییم و از گناهان توبه می‌کنیم».
3. بی‌میلی نسبت به دعا: انسان مبتلا به غفلت با خدا ارتباط ندارد: «خداوندا! آنچه را از تو خواسته‌ایم، روا ساز و هرچه را از ذکر آن غفلت ورزیده‌ایم، به ما عطا کن».
4. بی‌اعتنایی به قرآن: یکی از عوامل مهم غفلت، مونس نبودن با قرآن است: «بارخدایا! قرآن را در تاریکی شب مونس ما گردان... تا طومار عبرت‌هایی را که به دست غفلت پیچیده شده، پیش روی ما بگشاید».
5. هم‌آوایی با شیطان: یکی از نشانه‌های هشیاری و عدم غفلت در هم‌آوایی با شیطان است: «بارخدایا!... و از خواب غفلت بیدارمان ساز که بدو (شیطان) نگرویم و توفیق خود رفیق ما گردان و در پیکار به خلاف او یاریمان نمای».
6. پیروی از هوای نفس: یکی از علامت‌های غفلت، متابعت از هوای نفس است: «بارخدایا! از پیروی از هوای نفس، مخالفت با مسیر هدایت و فرو رفتن در خواب غفلت، به تو پناه می‌برم».
7. عدم توجه به مصالح راستین خویش: کسی که هشیار نیست، مصلحت واقعی خود را به خوبی نمی‌شناسد: «خداوندا! چه کسی از من به رستگاری خویش نادان‌تر و از مصلحت و بهره خویش غافل‌تر است؟».
8. بهره نبردن از ماه مبارک رمضان: انسان ناهشیار، از نعمت‌های معنوی ویژه ماه مبارک رمضان بهره نمی‌گیرد: «ما را یاری ده که... روزهای [[[ماه رمضان]]] به غفلت ما و شب‌هایش به سهل‌انگاری ما شهادت ندهند»..

منابع

1. شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «غفلت»، دانشنامه صحیفه سجادیه