غیبت امام مهدی در روایات چگونه پیشگویی شده است؟ (پرسش)

غیبت امام مهدی در روایات چگونه پیشگویی شده است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / کلیات غیبت امام مهدی / پیشگویی درباره غیبت
مدخل اصلی	دو غیبت

غیبت امام مهدی در روایات چگونه پیشگویی شده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

خدامراد سلیمیان

حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت» در این‌باره گفته است:

«بی‌گمان بسیاری از روایات و احادیثی که درباره حضرت مهدی (ع) است، از غیبت او نیز خبر داده است. برخی از این روایات که با تعبیرهای مختلفی بیان شده، بدین قرار است:

• امام علی (ع) به غیبت آن حضرت این گونه اشاره کرده است: الْحَادِيَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِي هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً تَكُونُ لَهُ غَيْبَةٌ وَ حَيْرَة؛ یازدهمین از فرزندان من، مهدی است که زمین را از عدل و قسط سرشار می‌سازد؛ همان‌گونه که از ظلم و بیداد پر شده باشد. برای او غیبت و حیرتی است.
• امام صادق (ع) به روشنی غیبت آن حضرت را مورد تأکید قرار داده، می‌فرماید: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَيْبَةً قَبْلَ أَنْ يَقُومَ؛ همانا برای قائم غیبتی است، پیش از آن که قیام نماید.
• امام رضا (ع) فرمود: {عربی|ذاک الرَّابِعُ مِنْ ولدی یغیبه اللَّهِ فی سَتَرَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یظهره فیملأ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً}}؛ او چهارمین از فرزندان من است. خداوند او را در پرده خویش تا آن‌گاه که بخواهد پنهان خواهد ساخت. آن‌گاه او را ظاهر می‌سازد؛ پس زمین را سرشار از عدل و قسط می‌سازد؛ آن‌گونه که سرشار از ظلم‌وجور شده باشد.

یادآوری: در برخی روایات، افزون بر واژه "غیبت"، "حیرت" نیز به حضرت مهدی (ع) نسبت داده شده است. این پرسش پیش می‌آید که چگونه ممکن است امام معصوم دچار حیرت شود؟ برای روشن شدن این نکته، به معنای حیرت اشاره‌ای کوتاه می‌کنیم.

"حیرت" از نظر لغت درباره کسی به کار می‌رود که در کار خود سرگردان است‌ و گشایشی در آن نمی‌بیند. این، به تناسب افراد متفاوت خواهد بود؛ ازاین‌رو سرگردانی آن حضرت، با آنچه درباره عموم مردم گفته شده، به طور کامل متفاوت است. با در نظر گرفتن یکی از معانی لغوی و به دور از معنای عرفی و اصطلاحی، اطلاق آن بر خود حضرت مهدی (ع) نیز بدون اشکال خواهد بود. امام باقر (ع) آن‌گاه که حضرت مهدی (ع) را در دوران غیبت به حضرت یوسف (ع) تشبیه کرد، در پاسخ راوی که از وجه شباهت می‌پرسد، می‌فرماید: "الحیرة و الغیبة". روشن است که حضرت یوسف همواره در مشکلات و مصیبت‌ها، گشایشی در کار خود نمی‌دید.

بنابراین، بدان سبب که حضرت مهدی (ع) در کار خود گشایشی نمی‌بیند، تا آن زمان که خداوند اراده ظهور فرماید، در حیرت است.

• تأکید بر حتمی بودن غیبت‌: پیشوایان معصوم (ع) در پاره‌ای از سخنان خود، غیبت حضرت مهدی (ع) را امری حتمی و غیر قابل تردید دانسته‌اند. برخی روایات که این معنا را منعکس ساخته، از این قرار است:

امام رضا (ع) از پدران خود و ایشان از نبی اکرم (ص) نقل کردند که آن حضرت با استفاد از واژگان سوگند فرمود: {{عربی|وَ اَلَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً لَيَغِيبَنَّ اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِي]]؛ و سوگند به آن کسی که به حق مرا بشارت دهنده برانگیخت! هر آینه قائم از فرزندان من، غایب خواهد شد.

مفضل می‌گوید از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: إیاکم وَ التنویه أَمَا وَ اللَّهِ لیغیبن إمامکم سنینا مِنْ دهرکم وَ لَتُمَحَّصُنَّ...؛ فریاد نکنید. به خدا سوگند! امام شما سالیانی از روزگارتان غیبت کند و ناگزیر مورد آزمایش واقع شوید....

آن حضرت همچنین فرمود: "أَمَا وَ اَللَّهِ لَيَغِيبَنَّ عَنْكُمْ صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ"؛

و نیز فرمود: "إنّ لِصاحبِ هذَا الأمرِ غَيبةً لابُدَّ مِنها"؛

و نیز آن حضرت فرمود: "لابد للغلام من غيبهًْ"؛

امام عسکری (ع) فرمود: "وَ اللهِ لَیَغِیبَنَّ غَیبَهً". تعبیرهای یاد شده، در بیان تأکید بر قطعی بودن غیبت برای حضرت مهدی (ع) است.

تأکید فراوان پیشوایان معصوم (ع) باعث شد این باور در عمق اذهان مسلمانان ریشه دوانده، از باورها خدشه‌ناپذیر آنها شود، به همین دلیل، برخی افراد که مدعی مهدویت شدند، در پاره‌ای موارد، سخن از غیبت نیز به میان آوردند.

همچنین تأکیدهای یاد شده سبب شد کتاب‌های فراوانی با همین عنوان پیش از ولادت حضرت مهدی (ع) به رشته تحریر درآید».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «در روایاتی که غیبت حضرت را پیشگوئی کرده، از دو غیبت داشتن ایشان نیز سخن به میان آمده است. امام صادق (ع) می‌فرماید: "برای قائم ما دو غیبت است: یکی از آنها کوتاه و دیگری دراز است. در غیبت کوتاه، تنها نزدیکان شیعه از جایگاه او مطلع می‌شوند و در دومی، به‌جز خدمتگزاران ملازم او، کسی از اقامتگاهش آگاه نخواهد بود". از پیامبر اکرم (ص)، امام سجاد (ع) و سایر ائمه (ع) نیز روایت‌هایی در باب دو غیبت حضرت قائم (ع) آمده است».

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.