فرزندان امام رضا
مقدمه
در شماره و اسامی فرزندان امام رضا (ع) اختلاف است. گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر به نام‌های محمّد، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه نوشته‌اند[۱].
سبط بن جوزی در تذکره الخواص، آنان را چهار تن، که با حذف حسین، به شرحی که ذکر شده نام برده است[۲]. محدث قمی غیر از امام جواد (ع) از دختری به نام فاطمه نام برده است[۳].
در کتاب العدد القویه، تعداد فرزندان آن حضرت دو فرزند پسر، به نام‌های محمّد و موسی، ذکر شده است و آنچه در کتاب قرب الاسناد آمده است، این قول را تقویت می‌کند، و آن این است که بزنطی به امام هشتم (ع) عرض کرد: در چند سال پیش پرسیدم که جانشین شما کیست؟ فرمودید فرزندم، و در آن روز فرزند نداشتید، و اکنون خداوند به شما دو فرزند عطا فرموده است، کدام یک از این دو جانشین شماست؟[۴]
در شهرستان قوچان، مزاری منسوب به امام زاده سید ابراهیم (ع) قرار دارد که اهالی محل بر این عقیده‌اند که ایشان فرزند امام رضا (ع) می‌باشد. ولی مدرک قابل قبولی در دست نیست[۵].
در مرو و دهستان مروانه، مزاری وجود دارد که اهالی محل و برخی از مورخین معتقدند که به فرزند امام رضا (ع) منسوب می‌باشد که تاریخ کاملی از آن در دست نیست و تنها به سخن ابن‌شهرآشوب استناد کرده‌اند[۶]. در شهر قزوین بارگاهی دیده می‌شود که به امام‌زاده سید حسین بن علی بن موسی الرضا (ع) منسوب می‌باشد[۷]. آمده است که: امام رضا (ع) در سفری به قزوین آمده و در خانه فردی به نام داود بن سلیمان اقامت داشته و فرزند ایشان که کمتر از دو سال داشته در این شهر وفات یافته و همین بارگاه، مرقد ایشان می‌باشد[۸]. حمد الله مستوفی ضمن شرح آثار قزوین و مقابر آن، در فصل زندگانی امام رضا (ع) از فرزند او حسین بن علی یاد می‌کند که مقبره وی در قزوین است[۹].
عالم جلیل شیعی، شیخ عبدالجلیل رازی، ضمن شمارش اماکن زیارتی قزوین، می‌نویسد: «اهل قزوین باید به زیارت ابو عبدالله حسین بن علی الرضا (ع) بروند؛ چه شیعیان و چه عامه»[۱۰].
قدیمی‌ترین مأخذی که از بقعه قزوین یاد می‌کند کتاب تاریخ قزوین و فضائل آن است که حافظ ابویعلی خلیل بن عبدالله بن احمد قزوینی (متوفی ۴۴۶ هجری قمری) آن را تألیف کرده است. هر چند گروهی صاحب این مزار را فرزند امام رضا (ع) معرفی کرده‌اند، اما کسانی هستند که او را فرزند امام موسی کاظم (ع) و یا از نوادگان جعفر طیار می‌دانند.
محمد بن عیسی گوید: خدمت ابی جعفر امام جواد (ع) رسیدم و درباره موضوعاتی با من مناظره کرد. سپس فرمود: یا اباعلی! شک و تردید از میان برفت. پدرم جز من فرزندی ندارد[۱۱].
از مفاد اخبار و احادیث موثق فرقه امامیه و غیر امامیه استنباط می‌شود که اولاد حضرت رضا (ع) منحصر به یک فرزند پسر آن هم ابا جعفر محمد بن علی بن موسی (ع) بود. امام رضا (ع) به حنان بن سویز فرمود: «برای من جز یک فرزند نخواهد بود، لکن خداوند از او ذریه فراوانی به وجود خواهد آورد»[۱۲].
شیخ مفید بر این باور است، که امام هشتم (ع) را، فرزندی جز امام محمد جواد (ع) نبوده است[۱۳] و شیخ طبرسی[۱۴]، نیز بر همین اعتقاد می‌باشند. حافظ گنجی در کفایت الطالب می‌نویسد: «علی بن موسی (ع) جز ابی جعفر محمّد (ع) فرزندی نداشت»[۱۵]. آنچه محقق است این است که امام رضا (ع)، جز امام جواد (ع) فرزندی نداشتند و آن چه غیر از این گفته شده، به ثبوت نرسیده است[۱۶].
امام رضا (ع) به دلیل این که مسئولیت تربیت و به سامان رساندن برادران و خواهران خویش را بر عهده داشتند، در سنین میانسالی صاحب فرزند شدند و به هنگام سفر به خراسان، ایشان تنها فرزندشان امام جواد (ع) که ۴ ساله بودند را با خود به آخرین حج بردند[۱۷].
منابع
پانویس
- ↑ به نقل از: کشف الغمه.
- ↑ تذکرة الخواص، ص۳۴۰.
- ↑ منتهی الامال، ج۲، ص۳۵۲؛ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، باب ۳۱، ص۱۲۷-۱۲۸.
- ↑ مجمل التواریخ و القصص، ص۴۵۷، به نقل از قرب الاسناد.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۸، ص۳۲۰.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۶۲.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۶۲.
- ↑ حیات فکری و سیاسی، ص۴۲۶.
- ↑ تاریخ گزیده، ص۲۰۲ و ۲۰۷.
- ↑ برگی از تاریخ قزوین، ص۱۲.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ اثباه الیداه، ج۶، ص۱۵۴؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۲۲۱.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۶۱۴.
- ↑ اعلام الوری، ص۳۲۹.
- ↑ کفایت الطالب، ص۳۱۰.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۵۷۵.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۵۴۰.