لعن در معارف دعا و زیارات

مقدمه

در زیات وارث بر سه گروه لعنت فرستاده و از آنان برائت جسته شده است: «لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ‌ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ‌»^[۱].

۱- گروه نخست: همان گروهی هستند که مستقیم با حسین(ع) جنگیدند: «لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَهَيَّأَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتَالِكَ يَا مَوْلَايَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‌»^[۲].

۲- گروه دوم: گروه دوم، گروهی هستند که بر حسین(ع) ستم روا داشتند و باعث شدند دیگران بر آن حضرت سلطه یابند و در این کار، پیروی و پشتیبانی کردند و با حسین(ع) مخالفت ورزیدند. این گروه، تمام کسانی را در برمی‌گیرد که زمینه را برای جنگ با امام آماده ساختند و باعث شدند تا دیگران بر او قدرت یابند یا با او مخالفت کرده، دیگران را بر ضد حضرت پشتیبانی نمودند و در آمادگی برای جنگ با او سهم داشتند یا از هر طریق، ستمگران را بر نبرد با او یاری رساندند و تمامی پیروان اینان. لعنت بر این گروه و برائت از ایشان در طیف گسترده‌ای از زیارت‌ها با عبارت‌های گوناگون آمده است؛ مثلاً در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدِينَ لَهُمْ بِالتَّمْكِينِ مِنْ قِتَالِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ وَ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ أَوْلِيَائِهِمْ»^[۳].

نیز در زیارت عاشورا آمده است: «وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ بَنَى عَلَيْهِ بُنْيَانَهُ وَ جَرَى فِي ظُلَمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَى أَشْيَاعِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ»^[۴]. در زیارت مخصوص عاشورا (زیارت دوم) که در المزار القدیم روایت شده است، می‌خوانیم: «لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ لَكُمْ وَ مَهَّدَتِ الْجَوْرَ عَلَيْكُمْ وَ طَرَّقَتْ إِلَى أَذِيَّتِكُمْ وَ تَحَيُّفِكُمْ وَ جَارَتْ ذَلِكَ فِي دِيَارِكُمْ وَ أَشْيَاعِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَيْكُمْ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ»^[۵]. همان‌گونه که می‌بینید، این طیف گسترده از زیارت‌ها تمام کسانی را در برمی‌گیرد که در نبرد با حسین(ع) مشارکت داشتند یا زمینه نبرد دیگران با آن حضرت را مهیا نمودند یا برای این کار زمینه‌چینی کردند یا برای جنگ با او با یزید ستمگر بیعت نمودند یا دیگران را بر ضد او پشتیبانی و همراهی کردند، و تمام پیروان و دنباله‌روان آنان نیز لعنت شده‌اند.

۳ -گروه سوم: گروه سوم، گروهی بودند که خبر کشته شدن حسین(ع) را شنیدند و به آن راضی شدند. این گروه، آدمی را به درنگی دراز وا می‌دارد: آنان که این خبر را شنیدند و به آن راضی شدند، چه کسانی بودند؟ این گروه، بی‌گمان در جنگ مشارکت نداشتند و به صورت عملی ستم نکردند، وگرنه ضمن گروه اول یا دوم جای می‌گرفتند و لازم نبود از آنها به تنهایی و در قالب گروه سوم یاد کنیم. این گروه، ناگزیر باید از کسانی شکل گیرد که فریاد یاری‌خواهی حسین(ع) را شنیدند، اما او را یاری نرساندند و عافیت را بر ایستادن در کنار سیدالشهداء(ع) در کارزار کربلا ترجیح دادند. این گروه، ناگزیر باید از آنچه روز عاشورا رخ داد، راضی بوده باشند؛ چه، اگر به آن راضی نمی‌بودند، به طور قطع این وانهادن، سکوت و واپس نشستن از یاری پسردخت رسول خدا(ص) در کارزار او با طاغوت روزگارش، و پس از آن واپس نشستن از خون‌خواهی برای او اتفاق نمی‌افتاد. خودداری اینان از پیوستن به حسین(ع) و یاری‌رسانی به او و ترجیح عافیت دنیا بر آخرت، این حقیقت را در دل خود، نهفته دارد که از کرده یزید، خرسند بودند. اگر هم این‌گونه نباشد، تمام این بازپس نشستن، شانه خالی کردن و ترجیح عافیت، در نهایت به رضایتمندی از ستم انجامید.

این گروه در متون زیارتی دیگر با عبارت‌های مختلفی یاد شده‌اند که همه آنها در معنای دست کشیدن از یاری امام حسین(ع) و شانه خالی کردن از پیوستن به او و ترجیح دادن عافیت بر ایستادن در کنار حسین(ع) است. برای نمونه در زیارت مطلقه دوم آمده است: «لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ أُمَّةً خَالَفَتْكُمْ وَ أُمَّةً جَحَدَتْ وَلَايَتَكُمْ وَ أُمَّةً تَظَاهَرَتْ عَلَيْكُمْ وَ أُمَّةً شَهِدَتْ وَ لَمْ تُسْتَشْهَدْ»^[۶]. شاهد ما، فقره پایانی است که می‌گوید: «وَ أُمَّةً شَهِدَتْ وَ لَمْ تُسْتَشْهَدْ». در زیارت مطلقه هفتم آمده است: «وَ أَشْهَدُ أَنَّ قَاتِلَكَ فِي النَّارِ أَدِينُ اللَّهَ بِالْبَرَاءَةِ مِمَّنْ قَتَلَكَ وَ مِمَّنْ قَاتَلَكَ وَ شَايَعَ عَلَيْكَ وَ مِمَّنْ جَمَعَ عَلَيْكَ وَ مِمَّنْ سَمِعَ صَوْتَكَ وَ لَمْ يُعِنْكَ»^[۷]. شاهد ما عبارت: «وَ مِمَّنْ سَمِعَ صَوْتَكَ وَ لَمْ يُعِنْكَ» است.

در زیارت امام حسین(ع) در شب قدر و شب عیدین آمده است: «أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِينَ خَالَفُوكَ وَ حَارَبُوكَ‌، وَ أَنَّ الَّذِينَ خَذَلُوكَ، وَ الَّذِينَ قَتَلُوكَ مَلْعُونُونَ عَلَى لِسَانِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ»^[۸]. در این متن، روشن است که سه گروه لعنت شده‌اند:

گروهی که با حسین(ع) نبرد کرد و آن حضرت را کشت.
گروهی که قاتلان را کمک و حمایت و پشتیبانی کرد.
گروهی که حسین(ع) را تنها نهاد و دعوت او را لبیک گفت و او را یاری نرساند.

باری؛ کارزار عاشورا از بُعد عقیدتی، فرهنگی و سیاسی، یک کارزار حقیقی بود، از این روی در تولی و تبری مواضعی حقیقی را چه در دیروز چه در امروز، می‌طلبد و امروزه موضع تماشاگر و بی‌اعتنا را رد می‌کند، همان‌گونه که دیروز آن را رد می‌کرد و مواضع تماشاگرانه را نیز در شمار مواضع خصمانه جای می‌دهد.^[۹]

منابع

آصفی، محمد مهدی، بر آستان عاشورا ج۲

پانویس

↑ «خدا امتی را لعنت کند که تو را کشت، خدا امتی را لعنت کند که بر تو ستم کرد، خدا امتی را لعنت کند که آن را شنید و به آن راضی شد».
↑ «خدا مردمی را لعنت کند که اسب‌ها را زین کردند و آنها را نگام زدند و برای نبرد با تو آماده شدند، ای مولای من! ای ابا عبدالله»! زیارت مطلقه وارث، و با اختلافی اندک در زیارت مخصوص عاشورا.
↑ «خدا لعنت کند مردمی را که شما را کشتند و خدا لعنت کند کسانی را که کشندگان شما را مجهز کردند تا آنها توانستند با شما بجنگند؛ به درگاه خدا و شما از آنان و از پیروان و دنباله‌روان و دوستانشان بیزاری می‌جویم».
↑ «و به خدا و رسولش اعلان بیزاری می‌کنم از کسی که آن - ظلم را بر شما اهل بیت - بنیاد نهاد و بر آن، ساختمانش را بنا کرد و ستمش را بر شما و بر پیروان شما روا داشت، به درگاه خدا و شما از آنان بیزاری می‌جویم».
↑ «خدا لعنت کند مردمی را که پایه ستم بر شما را بنیاد نهادند و زمینه ستم بر شما را فراهم آوردند و برای آزار شما و ستم بر شما راه را گشودند و بر خانه‌های شما و بر پیروانتان نیز ستم روا داشتند. من به درگاه خدای - عزوجل - و شما از آنها و پیروان و دنباله‌روان آنها بیزاری می‌جویم». نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۱۳.
↑ «خدا لعنت کند امتی را که شما را کشت و امتی را که با شما به مخالفت برخاست و امتی را که ولایت شما را انکار کرد و امتی را که بر ضد شما دشمنان را پشتیبانی نمود و امتی را که حاضر بود، ولی شهید نشد».
↑ «گواهی می‌دهم که قاتل تو در آتش دوزخ است. خدا را عبادت می‌کنم به وسیله بیزاری جستن از کسی که تو را کشت و از کسی که با تو جنگید و بر ضد تو با دشمن همراهی کرد و از کسی که بر ضد تو لشکر فراهم آورد و از کسی که فریادت را شنید و تو را کمک نکرد».
↑ «گواهی می‌دهم آنان که با تو مخالفت و نبرد کردند و آنان که تنهایت نهادند و آنان که تو را کشتند، بر زبان پیامبر امی لعنت شده‌اند».
↑ آصفی، محمد مهدی، بر آستان عاشورا، ج۲، ص ۱۱۸.

[1] «خدا امتی را لعنت کند که تو را کشت، خدا امتی را لعنت کند که بر تو ستم کرد، خدا امتی را لعنت کند که آن را شنید و به آن راضی شد».

[2] «خدا مردمی را لعنت کند که اسب‌ها را زین کردند و آنها را نگام زدند و برای نبرد با تو آماده شدند، ای مولای من! ای ابا عبدالله»! زیارت مطلقه وارث، و با اختلافی اندک در زیارت مخصوص عاشورا.

[3] «خدا لعنت کند مردمی را که شما را کشتند و خدا لعنت کند کسانی را که کشندگان شما را مجهز کردند تا آنها توانستند با شما بجنگند؛ به درگاه خدا و شما از آنان و از پیروان و دنباله‌روان و دوستانشان بیزاری می‌جویم».

[4] «و به خدا و رسولش اعلان بیزاری می‌کنم از کسی که آن - ظلم را بر شما اهل بیت - بنیاد نهاد و بر آن، ساختمانش را بنا کرد و ستمش را بر شما و بر پیروان شما روا داشت، به درگاه خدا و شما از آنان بیزاری می‌جویم».

[5] «خدا لعنت کند مردمی را که پایه ستم بر شما را بنیاد نهادند و زمینه ستم بر شما را فراهم آوردند و برای آزار شما و ستم بر شما راه را گشودند و بر خانه‌های شما و بر پیروانتان نیز ستم روا داشتند. من به درگاه خدای - عزوجل - و شما از آنها و پیروان و دنباله‌روان آنها بیزاری می‌جویم». نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۴۱۳.

[6] «خدا لعنت کند امتی را که شما را کشت و امتی را که با شما به مخالفت برخاست و امتی را که ولایت شما را انکار کرد و امتی را که بر ضد شما دشمنان را پشتیبانی نمود و امتی را که حاضر بود، ولی شهید نشد».

[7] «گواهی می‌دهم که قاتل تو در آتش دوزخ است. خدا را عبادت می‌کنم به وسیله بیزاری جستن از کسی که تو را کشت و از کسی که با تو جنگید و بر ضد تو با دشمن همراهی کرد و از کسی که بر ضد تو لشکر فراهم آورد و از کسی که فریادت را شنید و تو را کمک نکرد».

[8] «گواهی می‌دهم آنان که با تو مخالفت و نبرد کردند و آنان که تنهایت نهادند و آنان که تو را کشتند، بر زبان پیامبر امی لعنت شده‌اند».

[9] آصفی، محمد مهدی، بر آستان عاشورا، ج۲، ص ۱۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]