مسجد در معارف و سیره نبوی

مقدمه

از دیدگاه اسلام، مسجد افزون بر جایگاهی برای عبادت الهی و راز و نیاز با خدا، کانونی برای فعالیت‌های سالم و مفید اجتماعی است. از زمان رسول خدا (ص) تاکنون، مساجد به عنون پایگاهی مهم برای برقراری تعامل و روابط اجتماعی بوده و هست.

با ورود پیامبر گرامی اسلام و اصحابش به یثرب، وجود مسجد به عنوان مکانی برای ادای فرایض اسلامی و نیز پایگاهی برای اجتماع مسلمانان و مرکز تصمیم گیری‌های سیاسی - اجتماعی، لازم و ضروری به نظر می‌رسید.

از این‌رو، نخستین اقدام پیامبر در یثرب، ساخت مسجد بود که مسلمانان از آن استقبال گسترده‌ای کردند. در روایت آمده است پس از آنکه محل ساخت مسجد انتخاب شد، مسلمانان با اشتیاق و کوشش فراوان شروع به ساختن مسجد کردند. پیامبر اکرم (ص) نیز دوشادوش آنها کار می‌کرد و برای این کار شور و اشتیاق فراوانی داشت و همین امر روحیه و شوق و شور مسلمانان به این کار را افزایش می‌داد^[۱]. ابن سعد نویسنده الطبقات الکبری می‌نویسد: مسلمانان، پایه‌های اصلی مسجد را سه ذراع با سنگ و بقیه را با خشت خام بنا کردند و پیامبر پابه پای یارانش زحمت می‌کشید^[۲].

ساخت مسجد از مهم‌ترین کارهای رسول خدا (ص) به منظور تحقق تمدن نبوی بود؛ زیرا مسجد کانونی برای انجام کارهای عبادی، کارهای آموزشی، پرورشی، سیاسی، اجتماعی و قضایی بود. ضرورت نیاز به احداث مسجد به چند دلیل بود:

مکانی برای عبادت و انجام فرایض الهی؛ مسجد، محل عبادت بود و مسلمانان باید پیش از هر چیز به عبادت و انجام فرایض اسلامی اهمیت می‌دادند که این امر در مسجد تحقق می‌یافت.
نیاز به پایگاهی برای اجتماع مسلمانان و تصمیم‌گیری و مشورت برای اداره جامعه و مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی. به عنوان مثال، پیامبر بیشتر خطابه‌های خود را برای تهییج مردم به شرکت در جنگ‌ها در مسجد ایراد می‌کرد.
کانونی برای انجام فعالیت‌های آموزشی و پرورشی؛ مسجد، پایگاهی آموزشی تربیتی بود که مسلمانان با تجمع در آن مکان در زمینه‌های گوناگون دینی، تربیتی، اخلاقی، حقوقی و نظامی آموزش می‌دیدند^[۳].
گاهی مسجد، کانون ادبی به شمار می‌رفت و سخن سرایان بزرگ عرب در آنجا گرد هم می‌آمدند و سروده‌های خود را که برگرفته از آموزه‌های دینی، اخلاقی و تربیتی اسلام بود، برای رسول خدا (ص) می‌خواندند. نقل است کعب بن زهیر، قصیده معروف خود را که در ستایش پیامبر اکرم (ص) سروده بود، در مسجد و در حضور خود حضرت خواند و جایزه و خلعتی ارزشمند از آن حضرت گرفت. حسان بن ثابت نیز که با اشعار خود از حریم اسلام دفاع می‌کرد، در مسجد پیامبر سروده‌های خود را برای مسلمانان و پیامبر می‌خواند^[۴].
مسجد، دادگاهی برای اجرای احکام و حدود الهی - اسلامی و حل اختلاف و رفع مشکلات مسلمانان بود. در آن زمان هر کس به مشکلی بر می‌خورد یا حقی از وی ضایع می‌شد، به مسجد و به حضور پیامبر خدا می‌آمد تا به شکایتش رسیدگی و مشکلش رفع شود.

گفتنی است رسول اکرم (ص) از تأسیس مسجد و قرار دادن آن به عنوان کانون علمی - تربیتی، هدف‌های والایی داشت. به عقیده آن حضرت، دین و دانش همراه، مکمل و تعالی بخش یکدیگرند. ازاین رو، مسجد افزون بر محلی برای عبادت و انجام فرایض دینی، باید کانونی برای آموزش علوم گوناگون باشد. همواره، در بیشتر کشورهای اسلامی به این هدف والای نبوی توجه ویژه شده است و حتی از زمانی که مراکز آموزشی به صورت خاصی درآمدند، همواره مدارس و دانشگاه‌ها در کنار مساجد جامع بنا می‌شد تا به جهانیان ثابت کنند خوش بختی و سعادت دنیوی و اخروی با هماهنگی دو عامل دین و دانش امکان‌پذیر است.^[۵].

منابع

صمیمی، سید رشید، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی

پانویس

↑ بحارالانوار، ج۹، ص۱۱۱.
↑ الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۴۰.
↑ صحیح بخاری، ج۱، کتاب العلم، به نقل از: فروغ ابدیت، ج۱، ص۴۵۲و۴۵۳.
↑ صحیح بخاری، ج۱، کتاب العلم، به نقل از: فروغ ابدیت، ج۱، ص۴۵۲و۴۵۳.
↑ صمیمی، سید رشید، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی، ص ۱۰۶.

[1] بحارالانوار، ج۹، ص۱۱۱.

[2] الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۴۰.

[3] صحیح بخاری، ج۱، کتاب العلم، به نقل از: فروغ ابدیت، ج۱، ص۴۵۲و۴۵۳.

[4] صحیح بخاری، ج۱، کتاب العلم، به نقل از: فروغ ابدیت، ج۱، ص۴۵۲و۴۵۳.

[5] صمیمی، سید رشید، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی، ص ۱۰۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]