معناداری زندگی در معارف و سیره نبوی

مقدمه

مناسبات پیچیده اجتماعی، ضرورت ایجاد نظمی که در آن حیات بشری تداوم یابد و زندگی دارای معنا شود و سرانجام سعادت و بهروزی انسان را فراهم آورد، آشکار می‌سازد. ایجاد چنین نظمی از کارویژه‌های دولت به شمار می‌آید. از این‌رو «دولت هادی» و فضیلت‌محور پیامبر (ص) برای رسیدن به چنین سامانی، بر تربیت اخلاقی انسان تأکید می‌کند. در این باره امام خمینی می‌گوید: اگر برای هر دولتی برنامه‌ای است، برنامه رسول اکرم (ص) را می‌شود گفت همان سوره‌ای که در اول وارد شده است، آن برنامه رسول خداست: ﴿اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ[۱]. تمام انبیا موضوع بحثشان موضوع تربیتشان، موضوع علمشان، انسان است. آمده‌اند انسان را تربیت کنند. آمده‌اند این موجود طبیعی را از مرتبه طبیعت به مرتبه عالی مافوق الطبیعه، مافوق الجبروت برسانند[۲].

تحصیل کمال انسانی در دولت نبوی از آموزه‌های عارفان، کشیشان و راهبان که تنها هدف حیات انسانی را وصول به کمال باطنی می‌دانند و هرگونه تلاش، تکاپو و حضور در عرصه اجتماعی را مانعی برای این وصول می‌دانند، کاملاً متمایز است. پیامبر بر اساس تعالیم وحی بر ضرورت فعالیت انسان در حیات اجتماعی و تأسیس نظام و برقراری تعاملات اجتماعی تأکید می‌کند و در همان حال راه مطلوب و مسیر ارزشمند رسیدن به قله سیر و سلوک باطنی را از مسیر حیات اجتماعی بیان می‌دارد. بنیاد آموزش پیامبر بر این سخنان استوار بود: که «از ما نیست آن کسی که دنیای خویش را برای آخرت ترک گوید و وانهد، و نیز آن کس که آخرت خویش را برای رسیدن به دنیا وانهد»[۳].

«برای دنیای خویش چنان کوشا باش که گویا همواره زنده خواهی بود و زندگی خواهی کرد و برای آخرت خود نیز چنان تلاش کن که پنداری همین فردا صبح از جهان رخت خواهی بست»[۴].

آنچه از این آموزه‌ها حاصل می‌شود آن است که کمال انسانی به اتصال با جامعه است نه انقطاع از آن. بنابراین سلوک پیامبر در انسان‌سازی، داخل کردن دین به حوزه عمومی است. این امر نیز زمانی تحقق می‌یابد که پیامبر با تأسیس دولت و تدوین قوانین اجتماع و تشکیل نهادهای مدنی در عصر مدنی، مناسبات جدیدی بر پایه آموزه‌های اسلامی بنا گذارد.[۵]

پرسش مستقیم

انسان‌سازی و معنابخشی به حیات انسان‌ها به‌عنوان یکی از کارویژه‌های نظم سیاسی در سیره سیاسی پیامبر خاتم به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

پانویس

  1. «بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید * به انسان آنچه نمی‌دانست آموخت» سوره علق، آیه ۱ و ۵.
  2. امام خمینی، صحیفه نور، ج۸، ص۳۲۴.
  3. «لَيْسَ‏ مِنَّا مَنْ‏ تَرَكَ‏ دُنْيَاهُ‏ لآِخِرَتِهِ‏ وَ مَنْ‏ تَرَكَ‏ آخِرَتَهُ لِدُنْيَاهُ».
  4. «اعْمَلْ‏ لِدُنْيَاكَ‏ كَأَنَّكَ‏ تَعِيشُ‏ أَبَداً وَ اعْمَلْ‏ لآِخِرَتِكَ‏ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً».
  5. زهیری، علی رضا، مقاله «کارویژه‌های دولت نبوی»، سیره سیاسی پیامبر اعظم ص ۴۵۴.