عرفات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مکه است. عرفات از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عرفات در قرآن - عرفات در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردعرفات و روز عرفه
نام سرزمینی در جنوب شرقی مکه که بسیار مقدس است و یکی از اعمال حج در ماه ذی حجه آن است که حاجیان باید روز نهم ذی حجه (روز عرفه) را از ظهر تا غروب در آنجا وقوف داشته باشند. در وسط آن دشت وسیع، کوه کوچکی است که "جبلُ الرحمه" نام دارد و دعا در دامنه آن مستحب است و امام حسین (ع) دعای معروف روز عرفه را در پای آن کوه خوانده است. خداوند در روز عرفه، به کسانی که در صحرای عرفات حضور داشته باشند و به دعا و نیایش بپردازند، توجه خاص می‌‌کند و آنان را می‌‌آمرزد.
عرفات از ریشه عرفان و معرفت است. در این صحرا انسان به خداشناسی و خودشناسی و معرفت بیشتر می‌‌رسد و به گناهان خود اعتراف می‌‌کند. اینکه به آنجا عرفات گویند، یا به خاطر آن است که جبرئیل، مناسک حج را در آنجا به حضرت ابراهیم آموخت و او معرفت پیدا کرد، یا به سبب آنکه آدم و حوا پس از بیرون آمدن از بهشت، در این منطقه یکدیگر را شناختند و به هم رسیدند. دلیل‌های دیگری هم گفته شده است. در قرآن تنها یک بار از عرفات و کوچیدن حاجیان از آنجا به سوی مشعرالحرام یاد شده است: 
...فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ
[۱].[۲]
عَرَفات
«عرفات» نام صحرایی است وسیع و هموار در دامنه کوهی به نام «جبل الرَّحمه» که در جنوب شرقی مکه ما بین «ثویه» و «عُرَنَه»، «نَمِرَة» تا «ذی المجاز» قرار دارد[۳]. مساحت آن حدود ۱۸ کیلومتر مربع، طول تقریبی این صحرا دوازده کیلومتر و عرض آن ۵/۶ کیلومتر است. عرفات در ۲۱ کیلومتری مکه واقع شده و بخش عمده آن از حرم خارج است. در نامگذاری آن به عرفات اقوال مختلفی است. بعضی آن را جمع «عَرَفه» و به معنی کوه و بلندی ذکر کرده‌اند؛ بعضی نیز آن را از «عرفان، معرفت و شناخت» دانسته و برای چنین نامگذاری نیز ریشه‌های تاریخی قایل شده‌اند از جمله آن که: حضرت آدم(ع) و حوا پس از هبوط به زمین و بعد از جدایی طولانی در این صحرا به یکدیگر رسیده و با هم آشنا شده‌اند. عده‌ای نیز گفته‌اند عرفات (به معنای آشنایی) به آن علت است که حضرت ابراهیم(ع) در این جا برای قربانی کردن اسماعیل(ع) خواب دید و لذا نسبت به وظیفه خود آشنا و عارف شد. یا این که جبرائیل(ع) در روز عرفه بر ابراهیم(ع) وارد و مناسک حج را به او آموخت و با اعمال این روز آشنا کرد[۴]. برخی گفته‌اند: عرفات از آن رو به این نام شناخته شد که مردم در آنجا به گناهان خود اعتراف می‌کنند. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که درباره نامگذاری عرفات فرمودند: جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم پرسید: ای ابراهیم! به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را بشناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: «إِعْتَرِفْ»؛ عرفات گویند[۵]. عرفات یکی از مواقف حج است و تنها موقفی است که خارج از محدوده حرم است (بخش عمده آن خارج از حرم است) و به نظر فقها چند موضع در اطراف صحرای عرفات به نام‌های ثویه، عرنه، نمره، ذوالمجاز، اراک، سر حدات عرفات می‌باشند. در سمت مغرب مسجد نمره و از سمت شمال دو مناره ۵ متری با فاصله زیاد حدود عرفات را مشخص می‌کنند. سراسر مشرق عرفات را دامنه وسیع قوسی شکلی محصور کرده و در جنوب این قوس تا راه طایف پیش رفته و دنباله شمالی این قوس هم کمی به سمت مغرب جلو رفته تا جبل الرحمه که دامنه جنوبی حد دیگر عرفات است.
چنان که از روایات بر می‌آید وقوف در عرفات نه تنها یکی از ارکان اصلی حج است و «حج بدون عرفه» حج نیست، بلکه این وقوف دارای فضایل بسیار ارزشمندی است. خداوند سرزمین مقدس عرفات را که حوادث مهمی در طول تاریخ به خود دیده برای ضیافت و پذیرایی از میهمانان خود مقرر و سفره خاص انعام و اکرامش را در دامنه جبل الرحمه گسترانیده و از عموم میهمانان و زایران بیت الله دعوت فرموده تا در ساعت و روز معین همه با هم گرد خوان نعمت بی‌دریغش بنشینند و از لطف و رحمت بی‌کرانش برخوردار شوند. سومین عمل از اعمال حج، وقوف در عرفات است یعنی توقف در آن از اول و ظهر روز نهم ذی‌حجه تا غروب شرعی همین روز. وقوف پیامبر(ص) در عرفات؛ پیامبر اکرم(ص) روز عرفه را در «نَمِرَة»، نزدیکی عرفات، کنار سنگ بزرگی فرود می‌آمدند. این سنگ، صخره‌ای در سمت راست عرفات بود. بعدها در مکان مورد نظر «مسجد نمره» ساخته شد. در آن دوران بر همان سنگ پارچه‌ای می‌بستند تا پیامبر(ص) زیر سایه آن بنشینند. بعدها در محل وقوف ایشان منبری از سنگ‌های تراشیده شده قرار دادند تا همه ساله، امام و سالار حج بر آن نماز گزارد. در منابع تاریخی آمده است که محل وقوف رسول خدا(ص) همان محل وقوف حضرت ابراهیم(ع) بوده است. قبیله قریش در دوران جاهلی و آغاز اسلام در عرفات وقوف نمی‌کردند؛ زیرا معتقد بودند اهل حرم هستند و باید برخلاف سایر مردم در داخل حرم وقوف کنند، یعنی آنان خود را «حُمس» می‌دانستند، ولی پیامبر(ص) که خود از قریش بودند همراه سایر مردم در عرفات وقوف می‌کردند. خداوند در قرآن کریم این ارزش‌های جاهلی را مطرود دانسته و ایشان را مأمور ساخته تا هر جا که مسلمانان وقوف می‌کنند، وقوف داشته باشند.
صحرای با عظمت و مقدس عرفات در سال «دهم هجری» شاهد آخرین حج پیامبر(ص) حجةالوداع بود که یکی از حوادث مهم در تاریخ اسلام است. خطبه مهم و تعیین کننده آن حضرت که به حق آن را منشور حقوق بین‌المللی اسلام نام نهاده‌اند، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. آن حضرت برای آخرین بار در این خطبه تاریخی بر تمامی ارزش‌های جاهلی و باقی مانده از دوران شرک و بت‌پرستی خط بطلان کشیدند، خون‌های جاهلی را زیر پا گذاشته و سنت‌های گذشته را مطرود ساختند. مشروح خطبه طولانی پیامبر(ص) در تمامی منابع از جمله سیرة النبی، الطبقات، الاحتجاج، بحارالانوار و... آمده است. بعضی گفته‌اند پیامبر(ص) برای ابلاغ این خطبه بر فراز همان سنگی که بعدها به صورت منبر ساخته شد ایستاده بودند. در روایات تأکید بسیاری بر بخشش گناهان افراد حاضر در عرفات در روز عرفه شده است. امام علی(ع) می‌گوید: به رسول خدا(ص) گفته شد: کدام گروه از اهل عرفات، جرم‌شان بزرگ‌تر است؟ حضرت فرمود: کسی که از عرفات بر می‌گردد و گمان می‌برد که بخشیده نشده است[۶]. امام صادق(ع) در شرح این سخن فرمودند: منظور کسی است که از رحمت خداوند مأیوس است[۷].[۸].
منابع
پانویس
- ↑ «...پس چون از عرفات رهسپار شدید در مشعر الحرام خداوند را یاد کنید و او را همان‌گونه که رهنمودتان داده است فرا یاد آورید و بی‌گمان پیش از آن از گمراهان بودید» سوره بقره، آیه ۱۹۸.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۹.
- ↑ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۵، ص۱۷۹.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۹.
- ↑ علل الشرایع، صدوق، ص۴۳۶.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۱۱.
- ↑ الحج و العمره فی الکتاب و السنه، ص۲۲۰.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۶۸۰.