ویژگی امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ویژگی امام است. ویژگی امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ویژگی امام در قرآن - ویژگی امام در حدیث - ویژگی امام در کلام اسلامی - ویژگی امام در عرفان اسلامی - ویژگی امام در فلسفه اسلامی - ویژگی امام در فقه سیاسی - ویژگی امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - ویژگی امام در معارف و سیره علوی - ویژگی امام در معارف و سیره رضوی - ویژگی امام از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
علمای اهل سنت برای امام ویژگی‌هایی ذکر کرده‌اند؛ از جمله مرد بودن و آزاد بودن، عقل، اسلام، بلوغ، شجاعت، اجتهاد در احکام شرعی، آگاهی به امور جنگی، عدالت، ورع در ظاهر و وثاقت[۱]. امامیه نیز ویژگی‌های متعددی برای امام برشمرده‌اند که سبب متمایز شدن امام از دیگر انسان‌ها می‌شود. همه مهم‌ترین این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
عصمت
در آیات 
وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ
[۲]؛ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ... [۳]؛ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا [۴] و روایات[۵] درباره معصوم بودن امام سخن به میان آمده است. برخی استدلال‌های امامیه بر ضرورت نصب امام از طرف خداوند، مانند نیاز شریعت به حافظ و نگهبان، قسمت امام را نیز اثبات می‌کند. ویژگی عصمت برای امام به همان معنایی است که برای نبی آمده است؛ یعنی امام دارای قوه و ملکه نفسانی است که با وجود آن هرگز مرتکب معصیت نمی‌شود[۶].
امام خمینی عصمت را از ویژگی‌های مهم امام می‌داند و معتقد است عصمت حالتی نفسانی و نوری باطنی است که شخص را از ارتکاب گناه و خطا باز می‌دارد و این از نور کامل یقین و اطمینان تام حاصل می‌شود[۷]. ایشان عصمت اولیای خدا (ع) را در جهت عصمت مطلقه پیامبر اکرم (ص) می‌شمارد[۸]. به اعتقاد ایشان گستره عصمت پیشوایان الهی از نظر زمانی، از آغاز تا پایان عمر آنان است[۹]. از این جهت در بعضی روایات برای عدم صلاحیت افرادی که مدتی از عمر خود را مشرک بوده‌اند برای منصب امامت، به آیه لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ[۱۰] استدلال شده است[۱۱].[۱۲]
علم لدنی
امام به جهت اینکه هدایت جامعه را بر عهده دارد و مجری قوانین الهی است، باید از علم و آگاهی خاص و برتری برخوردار باشد[۱۳]. امام خمینی ضمن تأکید بر این ویژگی[۱۴] معتقد است علم امام (ع) ریشه در علم کامل لدنی دارد که از سرچشمه علم رحمانی نشئت گرفته است[۱۵].[۱۶]
حجیت الهی
امام معصوم، حجت خدا بر روی زمین است؛ بدین معنا که خداوند سیره و رفتار و گفتار او را در تمام شئون زندگی بر بندگان حجت قرار داده است[۱۷]. اثر این منصب که از ناحیه خداوند است، ولایت بر جان و مال مردم است[۱۸] و در صورت تخلف از فرمان ائمه (ع) در قیامت با آنها احتجاج می‌کند که چرا با وجود حجت خدا در زمین، مخالف فرمان وی رفتار کرده‌اند[۱۹]؛ بلکه طبق روایات متعدد[۲۰] شرط قبولی اعمال، پذیرش ولایت ائمه (ع) است که از مسلمات و بلکه از ضروریات مذهب شیعه است[۲۱].[۲۲]
ولایت باطنی
امام افزون بر بیان معارف و راهنمایی ظاهری مردم، ولایت و رهبری باطنی اعمال را نیز به عهده دارد و اوست که حیات معنوی مردم را تنظیم می‌کند و حقایق اعمال را به سوی خداوند سوق می‌دهد[۲۳]. به اعتقاد امام خمینی، امام معصوم مقامات معنوی دارد و آن مقام «خلافت کلی الهی» است که خلافتی تکوینی است و به موجب آن جمیع عالم در برابر او خاضع‌اند[۲۴]. به اعتقاد ایشان، امام واسطه دریافت فیض الهی بر بندگان است و آنان بدون این واسطه‌های روحانی و نداشتن قابلیت و زمینه لازم، امکان ارتباط و دریافت مستقیم فیض از خداوند را نخواهند داشت[۲۵]. امام در مقامات معنوی نیز دارای درجات بلندی است که ادراک آن از طاقت بشر خارج است و عقول و شهود اصحاب اندیشه و عرفان نیز بدان راه ندارد[۲۶]و برترین مراتب عبودیت متعلق به امامان معصوم (ع) است[۲۷].[۲۸]
عبودیت کامل
طبق بعضی روایات عبودیت کامل از مقدمات امامت است، چنان‌که حضرت ابراهیم (ع) پیش از مقام امامت دارای مقام عبودیت بوده است[۲۹]؛ زیرا ولی کاملی که وظیفه هدایت بندگان را به عهده می‌گیرد، خود باید مراتب سیر معنوی و استکمال را طی کند و مادامی که به مقام عبودیت نرسد، در زمره اولیای خدا قرار نمی‌گیرد[۳۰]؛ بلکه امام به جهت اینکه اوامر و نواهی او مقبول دیگران واقع شود، لازم است در افعال خود سرمشق دیگران بوده و بر عبادات مواظبت داشته باشد[۳۱].
امام خمینی نیز عبادت امام را عبادتی کامل و افضل عبادات می‌داند چنان‌که در روایتی[۳۲] ضربت امیرالمؤمنین (ع) در روز خندق افضل از جمیع عبادات جن و انس شمرده شده است[۳۳] و عبادت کسانی عبادت احرار و آزادگان است که برای حب خداوند عبادت می‌کنند، نه به طمع بهشت یا ترس از جهنم. به اعتقاد ایشان در عبادات ائمه (ع) حالاتی است که در فهم انسان نمی‌گنجد[۳۴]. بنابراین عبادت ائمه (ع) عبودیت مطلقه می‌باشد که از بالاترین مراتب کمال و مقامات انسانیت است و در اصل، متعلق به نبی ختمی (ص) بوده دیگر اولیای الهی (ع) به تبع ایشان به این مقام می‌رسند و عبادت و عبودیت دیگران ناقص است[۳۵]. با وجود این امامان معصوم (ع) با وجود همه عبادات و ریاضات، خود اظهار عجز و اعتراف به قصور در عبادات داشته‌اند[۳۶].[۳۷]
تنزه از نقائص
امام باید از عیوب خَلقی، رذایل خُلقی و نقائص عملی منزه باشد[۳۸]؛ زیرا وجود نقائص در او موجب نفرت و عدم رغبت به او می‌شود و این با وجوب اطاعت از امام و انقیاد در برابر او تنافی دارد و موجب نقض غرض است[۳۹].[۴۰]
منابع
پانویس
- ↑ آمدی، سیف‌الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، ج۵، ص۱۹۱- ۱۹۲؛ تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۳.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید.».. سوره نساء، آیه ۵۹
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۱۳۲-۱۳۶.
- ↑ ابن میثم بحرانی، النجاة فی القیامة، ص۵۵.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۵۹ -۶۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۹۸.
- ↑ «پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ امام خمینی، تنقیح الاصول، ج۱، ص۱۷۶- ۱۷۷.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۴.
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، ص۳۶۶.
- ↑ امام خمینی، کتاب البیع، ج۲، ص۶۲۳.
- ↑ امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴ - ۵؛ صحیفه امام، ج۱۹، ص۷؛ همو، کشف اسرار، ص۵۰.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۵.
- ↑ امام خمینی، کتاب البیع، ج۲، ص۶۳۶.
- ↑ امام خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۱۹۷؛ همو، کتاب البیع، ج۲، ص۶۲۲-۶۲۳.
- ↑ امام خمینی، کتاب البیع، ج۲، ص۶۳۶- ۶۳۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۹؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱، ص۱۸-۱۱۹.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۷۶.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۵.
- ↑ طباطبایی، سیدمحمد حسین، شیعه در اسلام، ص۱۹۸.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۵۳-۵۴.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۳۵-۱۳۶.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۵۱-۵۵۲.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۰.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۷۵.
- ↑ ملاصدرا، شرح اصول الکافی، ج۲، ص۴۳۱.
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الالفین، ص۱۹۴.
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة، ج۳، ص۳۰۱.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۷۶.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۷.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۰.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۷۶.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۵.
- ↑ آملی، عزالدین، رساله حسنیه، ص۵۵۸.
- ↑ لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایه ایمان، ص۱۱۵.
- ↑ اژدر و احمدی امیری، مقاله «امامت»، دانشنامه امام خمینی ج۲، ص ۲۴۶.