کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟ (پرسش)

کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟
کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب
تعداد پاسخ	۱ پاسخ
	v; t; e;

کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

حجت الاسلام و المسلمین سید محمود جزائری در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان» در این‌باره گفته‌ است:

کارکرد علم غیب معصوم در عصمت: برای تحلیل نقش علم غیب در عصمت امامان (ع) مروری بر ماهیت، منشأ، عامل و گستره عصمت ایشان نموده و بر اساس آنها مسئله را پی می‌گیریم:

ماهیت عصمت؛ یا لطف خاص الهی است یا قوه و ملکه نفسانی مافوق تقوی و عدالت، و یا علم خاص.
منشأ و عامل عصمت، یا علم پیشین خدا به کمال حسن استفاده ائمه (ع) از لطف اعطائی پروردگار به آنها در دنیاست؛ چنانچه در دعای ندبه نیز بدان اشاره شده است.^[۱] حوزه شخصی: امور روزمره زندگی عادی و مسائل شخصی، همچون عصمت از تمام ذنوب و عیوب روحی و جسمی حتی عیوب نسبی مانند دنائت آباء و فساد مادران^[۲] یا علم لدنی امام به عواقب افعال است یا درک والای عظمت خالق جهان و معرفت به صفات کمال و جمالش که موجب بالاترین خوف و رجاء به او و عشق به این وجود لایتناهی می‌گردد. و یا تسدید به روح امری و روح القدس^[۳]
عصمت مطلق ائمه (ع) از گناه، خطا، سهو و نسیان را از جهت حوزه کاربرد می‌توان حداقل به چهار بخشِ دینی، شخصی، اجتماعی و تکوینی تقسیم نمود.(...)یکی از صفات مهم امام که در علم کلام از آن بحث می‌شود، افضلیت وی بر سایر خلق است. افضلیت گاه به معنای افزون‌تر بودن کرامت و ثواب‌های اخروی امام بر سایر مردم در پیشگاه خداوند است و گاه به معنای برتری در کمالات نفسانی یا صفاتی که شرط امامت است. متکلمان امامیه هر دو معنا را از شرایط امام می‌دانند؛ چرا که اولا هر کس در امری امام دیگران باشد باید در آن امر افضل از آنها باشد و چون خلیفه پیامبر (ص) ریاست عامه در تمام امور دین و دنیا را بر عهده دارد باید در تمام امور دینی و دنیوی افضل از سایر مردم باشد و ثانیاً اگر یکی از مأمومین از امام افضل باشد، منجر به تقدیم و ترجیح مفضول بر افضل می‌گردد که عقلا قبیح است. و خداوند که جعل امام به‌دست اوست، مرتکب عمل قبیح نمی‌شود. (...)

کارکرد علم غیب معصوم در افضلیت: یکی از صفات مهم امام که در علم کلام از آن بحث می‌شود، افضلیت وی بر سایر خلق است. افضلیت گاه به معنای افزون‌تر بودن کرامت و ثواب‌های اخروی امام بر سایر مردم در پیشگاه خداوند است و گاه به معنای برتری در کمالات نفسانی یا صفاتی که شرط امامت است. متکلمان امامیه هر دو معنا را از شرایط امام می‌دانند؛ چرا که اولاً هر کس در امری امام دیگران باشد باید در آن امر افضل از آنها باشد و چون خلیفه پیامبر (ص) ریاست عامه در تمام امور دین و دنیا را بر عهده دارد باید در تمام امور دینی و دنیوی افضل از سایر مردم باشد و ثانیاً اگر یکی از مأمومین از امام افضل باشد، منجر به تقدیم و ترجیح مفضول بر افضل می‌گردد که عقلا قبیح است. و خداوند که جعل امام به‌دست اوست، مرتکب عمل قبیح نمی‌شود. (...)
کارکرد علم غیب معصوم در علوم غیر غیبی او: علم غیب در برابر علم به شهادت علمی‌ است که مخلوقات بدون اعلان خداوند از آن آگاه نمی‌گردند، و یا به اصطلاح برخی، علمی‌ است که به امور پنهان از حواس ظاهری تعلق بگیرد و از طرق متعارف تعلیم و تعلم نتوان بدان دست یافت؛ مانند علم به موضوعات خارجیه جزئیه صرفه نظیر حوادث گذشته و حال و آینده جهان هستی. حال باید دید که در گستره آگاهی‌های اهل بیت (ع) چه بخش‌هایی را می‌توان علم به غیب نامید و چه بخش‌هایی را علم به شهادت. و آنگاه به بررسی ارتباط و نقش علم غیب در سایر علوم امام بپردازیم. در نگاه ابتدایی ممکن است موارد زیر را جزء علوم غیر غیبی ائمه (ع) بدانیم:

علم به احکام فقهی دین (اعم از موضوعات احکام کلیه و خود احکام)؛
علم به ظاهر قرآن؛
علم سیاست و مدیریت جامعه؛
آگاهی‌های متعارف در میان مردم همچون علم به حرفه‌ها یا صنعت؛
و غیره»^[۴].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین علوی.

حجت الاسلام و المسلمین سید محمد حسن علوی در مقاله «صفات فرابشری امامان از نگاه اصحاب ائمه» در این باره گفته است:

«معنای صفات فرابشری:

امامان همانند پیامبر از جانب خداوند به امامت منصوب شده‌اند، و پیامبر این نصب الهی را در قالب نص، به مسلمانان معرفی کرده است. پس ایشان منصوب الهی و منصوص نبوی هستند، و آن دسته از مسلمانان که از این امر الهی و دستور نبوی سر پیچیدند، از صراط مستقیم منحرف شده‌اند.
ائمه همانند پیامبر به علم لدنی غیر اکتسابی عالم‌اند، و به اذن خداوند از غیب آگاه‌اند روشن است که قلمرو این علم تنگ‌تر از علم غیب مطلق الهی است. علم امامان از طریق رأی و اجتهاد نیست . علم آنها در حوزه معارف دین و هر آنچه به اسوه بودن ایشان مرتبط است خطاناپذیر است.
ائمه همانند پیامبر به صورت مطلق از معصیت کبیره و صغیره عمدی و سهوی و از خطا معصوم‌اند. عصمت، تفضل الهی به انسان‌های برگزیده است که بسیار فراتر از تهذیب نفس و طهارت روح اولیا است.

بر اساس "نظریه ائمه" فضائل امامان همانند فضائل رسول اکرم فرابشری است که تفضلاً از جانب خدای سبحان به این بندگان مقرب الهی تفویض شده است. ائمه همچون پیامبر واسطه فیض الهی هستند»^[۵]

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

پانویس

↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص۱۲، فصل فی العصمة
↑ الدعاء للندبة:" اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا جَرَى بِهِ قَضَاؤُكَ فِي أَوْلِيَائِكَ، الَّذِينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ دِينِكَ، إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِيلَ مَا عِنْدَكَ مِنَ النَّعِيمِ الْمُقِيمِ، الَّذِي لَا زَوَالَ لَهُ وَ لَا اضْمِحْلَالَ، بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَيْهِمُ الزُّهْدَ فِي زَخَارِفِ هَذِهِ الدُّنْيَا الدَّنِيَّةِ وَ زِبْرِجِهَا، فَشَرَطُوا لَكَ ذَلِكَ، وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ. فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ، وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِيَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِيَّ، وَ أَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلَائِكَتَكَ، وَ كَرَّمْتَهُمْ بِوَحْيِكَ، وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِك‏"؛ ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص ۵۷۴.
↑ کلینی، محمد، الکافی ، ج۱، ص۲۷۳؛ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ص ۴۶۵ تا ۴۸۳.
↑ کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان، ص۶۸_۷۲.
↑ صفات فرابشری امامان از نگاه اصحاب ائمه، فصلنامه معارف عقلی، شماره ۲۷، تابستان ۱۳۹۲، ص ۱۱۳.

[1] شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص۱۲، فصل فی العصمة

[2] الدعاء للندبة:" اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا جَرَى بِهِ قَضَاؤُكَ فِي أَوْلِيَائِكَ، الَّذِينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ دِينِكَ، إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِيلَ مَا عِنْدَكَ مِنَ النَّعِيمِ الْمُقِيمِ، الَّذِي لَا زَوَالَ لَهُ وَ لَا اضْمِحْلَالَ، بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَيْهِمُ الزُّهْدَ فِي زَخَارِفِ هَذِهِ الدُّنْيَا الدَّنِيَّةِ وَ زِبْرِجِهَا، فَشَرَطُوا لَكَ ذَلِكَ، وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ. فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ، وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِيَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِيَّ، وَ أَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلَائِكَتَكَ، وَ كَرَّمْتَهُمْ بِوَحْيِكَ، وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِك‏"؛ ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص ۵۷۴.

[3] کلینی، محمد، الکافی ، ج۱، ص۲۷۳؛ صفار، محمد، بصائر الدرجات، ص ۴۶۵ تا ۴۸۳.

[4] کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان، ص۶۸_۷۲.

[5] صفات فرابشری امامان از نگاه اصحاب ائمه، فصلنامه معارف عقلی، شماره ۲۷، تابستان ۱۳۹۲، ص ۱۱۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]