کارکرد علم غیب معصوم در علوم غیر غیبی او چیست؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
کارکرد علم غیب معصوم در علوم غیر غیبی او چیست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلیعلم غیب
تعداد پاسخ۱ پاسخ

کارکرد علم غیب معصوم در علوم غیر غیبی او چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

جزائری

حجت الاسلام و المسلمین سید محمود جزائری در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان» در این‌باره گفته‌ است:

«علم غیب در برابر علم به شهادت علمی‌است که مخلوقات بدون اعلان خداوند از آن آگاه نمی‌گردند، و یا به اصطلاح برخی، علمی‌است که به امور پنهان از حواس ظاهری تعلق بگیرد و از طرق متعارف تعلیم و تعلم نتوان بدان دست یافت؛ مانند علم به موضوعات خارجیه جزئیه صرفه نظیر حوادث گذشته و حال و آینده جهان هستی. حال باید دید که در گستره آگاهی‌های اهل بیت (ع) چه بخش‌هایی را می‌توان علم به غیب نامید و چه بخش‌هایی را علم به شهادت. و آنگاه به بررسی ارتباط و نقش علم غیب در سایر علوم امام بپردازیم. در نگاه ابتدایی ممکن است موارد زیر را جزء علوم غیر غیبی ائمه (ع) بدانیم:

  1. علم به احکام فقهی دین (اعم از موضوعات احکام کلیه و خود احکام)؛
  2. علم به ظاهر قرآن؛
  3. علم سیاست و مدیریت جامعه؛
  4. آگاهی‌های متعارف در میان مردم همچون علم به حرفه‌ها یا صنعت؛
  5. و غیره.

اما با کمی‌دقت در می‌یابیم که با توجه به آیات و روایات، علم ائمه (ع) به همین امور به ظاهر محسوس "عالَم شهادت"، اگرچه ممکن است گاه از راه اکتساب متعارف بوده اما بدلیل پشتیبانی آن توسط علم غیب، مافوق علم دیگران و به‌صورت یقین مطابق با واقع بوده است؛ چنانچه مولا علی (ع) می‌فرماید: " سَلُونِي فَوَ اللَّهِ لَأُخْبِرَنَّكُمْ بِمَا يَكُونُ إِلَى ثَلَاثِمِائَةٍ وَ سِتِّينَ يَوْماً مِنَ الذَّرِّ فَمَا دُونَهَا فَمَا فَوْقَهَا ثُمَّ لَأُخْبِرَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ ذَلِكَ لَا بِتَكَلُّفٍ وَ لَا بِرَأْيٍ وَ لَا بِادِّعَاءٍ فِي عِلْمٍ إِلَّا مِنْ عِلْمِ اللَّهِ وَ تَعْلِيمِه‏"[۱] پس علم ایشان به تمام امور آینده مذکور، بدون تکلف، رأی و ادعا است، تکلف یعنی تظاهر به علم نمودن کسی که خودش می‌داند جاهل است[۲]، رأی یعنی اظهار نظر شخصی بدون اینکه از جانب خدا چیزی رسیده باشد[۳] و منظور از ادعاء فی العلم، اظهار علم کردن به جهل مرکب است[۴] بر خلاف آگاهی‌های سایر مردم که از طریق حواس و اکتساب به‌دست آمده و مشوب به اشتباه و احتمال نیز هست. در صورتی که اگر آن علوم غیبی اهل بیت (ع) نبود، علوم دیگر ایشان نیز همچون دیگران محتمل الصدق و الکذب و الغلط بود. اما از راه دیگر هم می‌توانیم این مسئله را بررسی کنیم، و آن اینکه: از سویی منابع علم امام چند چیز است: قرآن، وراثت از انبیا و اوصیای انبیا - که جفر نامیده می‌شود- وراثت از نبی اکرم (ص) وراثت روحی یا کتابی مانند صحیفه جامعه، وراثت از فاطمه زهرا (س) از طریق مصحف ایشان، وراثت از امام علی (ع) از طریق صحیفه امیرالمؤمنین علی (ع)، تحدیث از ملائکه، علوم موهبتی از جانب خدا به امام: مانند علم الکتاب، علم به لوح محفوظ، نصب عمود نور، انزال [[روح القدس[[و روح امری[۵] و از سوی دیگر با دقت در محتوای مجموعه اینها در می‌یابیم که تمام علوم امام را در بر می‌گیرد، از این رو حتی علوم و اخباری که امام از طریق حواس ظاهری یا تفکر به‌دست می‌آورد از آنجا که با پشتوانه آن علوم غیبی است میزان صحتش براحتی برای وی قابل تشخیص است. و این یعنی نهایت ارتباط علوم غیبی امام با سایر علوم ایشان. همانطور که در جریان ذو الثدیه، امام علی (ع) بدلیل علم غیبی که از پیامبر (ص) گرفته بودند، خبر "نبودن ذوالثدیه در میان کشتگان خوارج" را نمی‌پذیرفتند و اصرار بر ادامه جستجوها داشت تا اینکه بالاخره جسد او را یافتند[۶]»[۷].

پرسش‌های مصداقی همطراز

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

پانویس

  1. محمد صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۴۲.
  2. صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، مترجم: پهلوان، ج۱، ص۳۴.
  3. برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۲۲.
  4. ارشاد القلوب، ج۲، ص۳۷۷.
  5. محمد تقی شاکر، مقاله منابع علم امام در قرآن؛ محمد حسین نصیری، پایان‌نامه «گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات»؛ مهدی علی یاری، پایان‌نامه «علم ائمه از نظر قرآن در تفاسیر».
  6. قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص ۲۲۷، الباب الثانی فی معجزات أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (ع).
  7. کارکردهای علم غیب امامان معصوم در شئون ایشان، ص۷۲ و ۷۳.