کشاورزی در حدیث

اهمیت کشاورز از دیدگاه اسلام

گنج‌های ملت

درباره اهمیت کشاورزی و خودکفایی همین بس در سخنان پیشوایان اسلام کشاورزان به عنوان گنج‌های الهی در روی زمین معرفی شده‌اند. اسلام کشاورز را ستوده و او را شرافتمند دنیا و آخرت می‌داند. یزید بن هارون می‌گوید: از امام هشتم(ع) شنیدم که فرمود: کشاورزان گنج‌های مردم هستند. غذای پاکیزه را که خداوند ارزانی داشته زراعت می‌کنند آنها در روز قیامت برترین مقام را دارند و به خدا نزدیک‌ترند و آنها را به نام (مبارک‌ها) صدا می‌زنند^[۱].^[۲]

گنجینه‌های خدا در روی زمین

در حدیث دیگری آمده است که یزید بن هارون واسطی می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره ارزش و شخصیت کشاورز سؤال کردم، حضرت در جواب فرمود: کشاورزان گنجینه‌های خدا در روی زمین‌اند^[۳].

در حدیث دیگری می‌خوانیم از امام ششم(ع) درباره این آیه که خدای متعال می‌فرماید: «توکل کنندگان باید فقط بر خدا توکل کنند». سؤال شد مقصود از متوکلین چیست؟ فرمود: کشاورزان^[۴]، که گویا امام صادق(ع) یکی از مصادیق بارز متوکلان را ذکر کرده است^[۵].^[۶]

کشاورز از دیدگاه نهج البلاغه

امیرمؤمنان(ع) نیز به قشر کشاورز اهمیت زیادی داده است. آنجا که در عهدنامه تاریخی خود به مالک اشتر (استاندار مصر) می‌نویسد: خراج و مالیات را دقیقاً زیر نظر بگیر! به گونه‌ای که صلاح مالیات دهندگان باشد... باید کوشش تو در آبادی زمین بیش از کوشش در جمع‌آوری خراج باشد؛ زیرا که خراج جز با آبادانی به دست نمی‌آید و آن کس که بخواهد مالیات را بدون عمران و آبادانی مطالبه کند شهرها را خراب و بندگان خدا را نابود می‌سازد و حکومتش بیش از مدت کمی دوام نخواهد داشت... و ویرانی زمین تنها به این علت است که کشاورزان و صاحبان زمین فقیر می‌شوند^[۷].

توصیه و سفارش پیامبر و ائمه معصومین(ع) درباره کشاورزان نمایانگر توجه و عنایت آنان به این قشر شریف و گرامی بوده است که به دو حدیث در این مورد بسنده می‌شود: امام صادق(ع) فرمود: رسول گرامی اسلام(ص) هنگام وفاتش به علی(ع) وصیت کرد و فرمود: ای علی در حضور تو به فلاحین و کشاورزان ستم نشود^[۸].

در حدیث دیگری نیز از آن حضرت می‌خوانیم که فرمود: امیرالمؤمنین(ع) همیشه به عمال و کارمندانش سفارش کشاورزان را می‌کرد^[۹] امیر مؤمنان(ع) در مورد ضرورت و اهمیت بهره‌برداری از منابع طبیعی خدادادی می‌فرماید: «کسی که آب و خاک (یعنی نیروی طبیعی) در اختیار دارد و نیروی انسانی خود را برای بهره‌برداری به کار نمی‌بندد و با فقر و گدایی می‌گذراند لعنت و نفرین خدا بر او باد^[۱۰].^[۱۱]

منابع

علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت

پانویس

↑ «عَنْ يَزِيدَ بْنِ هَارُونَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ الزَّارِعُونَ كُنُوزُ الْأَنَامِ يَزْرَعُونَ طَيِّباً أَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحْسَنُ النَّاسِ مَقَاماً وَ أَقْرَبُهُمْ مَنْزِلَةً يُدْعَوْنَ الْمُبَارَكِينَ»؛ فروع کافی، ج۵، کتاب المعیشه، باب فضل الزراعه، ص٢۶١، حدیث ٧؛ الوافی، ج۳، ص٢٣؛ وسائل الشیعه، ج١٣، کتاب المزارعه، باب ۳، ص١٩۴، حدیث ۷.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۵.
↑ «عَنْ يَزِيدَ بْنِ هَارُونَ الْوَاسِطِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(ع) عَنِ الْفَلَّاحِينَ فَقَالَ هُمُ الزَّارِعُونَ كُنُوزُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ...»؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ابواب مقدمات، تجارت، ص۲۵، حدیث ۳؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۴٢، حدیث ٢۵٩.
↑ «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ ﴿وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ﴾ قَالَ الزَّارِعُونَ‌»؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ابواب مقدمات، تجارت، ص۲۵، حدیث ۵؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۶٠؛ النوری، الطبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تهران، منشورات المکتبه الاسلامیه، ۱۳۸۳ ه. ق، ج۲، ص۵٠١.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت ص ۷۶-۸۵
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۶.
↑ «... وَ تَفَقَّدْ أَمْرَ الْخَرَاجِ بِمَا يُصْلِحُ أَهْلَهُ فَإِنَّ فِي صَلَاحِهِ وَ صَلَاحِهِمْ صَلَاحاً لِمَنْ سِوَاهُمْ وَ لَا صَلَاحَ لِمَنْ سِوَاهُمْ إِلَّا بِهِمْ لِأَنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ عِيَالٌ عَلَى الْخَرَاجِ وَ أَهْلِهِ وَ لْيَكُنْ نَظَرُكَ فِي عِمَارَةِ الْأَرْضِ أَبْلَغَ مِنْ نَظَرِكَ فِي اسْتِجْلَابِ الْخَرَاجِ لِأَنَّ ذَلِكَ لَا يُدْرَكُ إِلَّا بِالْعِمَارَةِ وَ مَنْ طَلَبَ الْخَرَاجَ بِغَيْرِ عِمَارَةٍ أَخْرَبَ الْبِلَادَ وَ أَهْلَكَ الْعِبَادَ وَ لَمْ يَسْتَقِمْ أَمْرُهُ إِلَّا قَلِيلًا»؛ نهج البلاغه، صبحی الصالح، ص۴٣۶، نامه ۵٣.
↑ «‌وَصَّى رَسُولُ اللَّهِ(ص) عَلِيّاً(ع) عِنْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ لَا يُظْلَمُ الْفَلَّاحُونَ بِحَضْرَتِكَ‌...»؛ الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات دار احیاء التراث العربی، ١٣٩١ ه، ق، ط ۴، ج۱۳، کتاب المزارعه و المساقاه، باب ۲۰، ص٢١۶، حدیث ٢.
↑ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) يَكْتُبُ إِلَى عُمَّالِهِ... وَ كَانَ يَكْتُبُ يُوصِي بِالْفَلَّاحِينَ خَيْراً»؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، کتاب المزارعه و المساقاه، باب ۲۰، ص٢١۶، حدیث ۱.
↑ «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ»؛ بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۶۵؛ الحمیری، القمی، ابی العباس عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، منشورات مکتبه نینوی، الحدیثه، بی‌تا، ص۵۵. برای اطلاع بیشتر به این منابع رجوع شود: وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲، حدیث۳؛ وافی، ج۳، ص۲۳؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۴٢، حدیث ۲۵۹؛ فروع، کافی، ج۵، ص٢۶٠؛ کتاب المعیشه، باب فضل الزراعه، حدیث ٣؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۵٨؛ بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۶۸؛ مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۱۸؛ کتاب التجاره، ص۵٠١؛ کتاب المضاربه، تفسیر نور الثقلین، ج۳ ص۳۹؛ السنن الکبری، ج۶، ص۱۳۷، باب فضل الزرع و الغرس، روح الجنان، ج۱۱، ص۲۱.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۶.

[1] «عَنْ يَزِيدَ بْنِ هَارُونَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ الزَّارِعُونَ كُنُوزُ الْأَنَامِ يَزْرَعُونَ طَيِّباً أَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحْسَنُ النَّاسِ مَقَاماً وَ أَقْرَبُهُمْ مَنْزِلَةً يُدْعَوْنَ الْمُبَارَكِينَ»؛ فروع کافی، ج۵، کتاب المعیشه، باب فضل الزراعه، ص٢۶١، حدیث ٧؛ الوافی، ج۳، ص٢٣؛ وسائل الشیعه، ج١٣، کتاب المزارعه، باب ۳، ص١٩۴، حدیث ۷.

[2] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۵.

[3] «عَنْ يَزِيدَ بْنِ هَارُونَ الْوَاسِطِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(ع) عَنِ الْفَلَّاحِينَ فَقَالَ هُمُ الزَّارِعُونَ كُنُوزُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ...»؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ابواب مقدمات، تجارت، ص۲۵، حدیث ۳؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۴٢، حدیث ٢۵٩.

[4] «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ ﴿وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ﴾ قَالَ الزَّارِعُونَ‌»؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ابواب مقدمات، تجارت، ص۲۵، حدیث ۵؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۶٠؛ النوری، الطبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تهران، منشورات المکتبه الاسلامیه، ۱۳۸۳ ه. ق، ج۲، ص۵٠١.

[5] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت ص ۷۶-۸۵

[6] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۶.

[7] «... وَ تَفَقَّدْ أَمْرَ الْخَرَاجِ بِمَا يُصْلِحُ أَهْلَهُ فَإِنَّ فِي صَلَاحِهِ وَ صَلَاحِهِمْ صَلَاحاً لِمَنْ سِوَاهُمْ وَ لَا صَلَاحَ لِمَنْ سِوَاهُمْ إِلَّا بِهِمْ لِأَنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ عِيَالٌ عَلَى الْخَرَاجِ وَ أَهْلِهِ وَ لْيَكُنْ نَظَرُكَ فِي عِمَارَةِ الْأَرْضِ أَبْلَغَ مِنْ نَظَرِكَ فِي اسْتِجْلَابِ الْخَرَاجِ لِأَنَّ ذَلِكَ لَا يُدْرَكُ إِلَّا بِالْعِمَارَةِ وَ مَنْ طَلَبَ الْخَرَاجَ بِغَيْرِ عِمَارَةٍ أَخْرَبَ الْبِلَادَ وَ أَهْلَكَ الْعِبَادَ وَ لَمْ يَسْتَقِمْ أَمْرُهُ إِلَّا قَلِيلًا»؛ نهج البلاغه، صبحی الصالح، ص۴٣۶، نامه ۵٣.

[8] «‌وَصَّى رَسُولُ اللَّهِ(ص) عَلِيّاً(ع) عِنْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ لَا يُظْلَمُ الْفَلَّاحُونَ بِحَضْرَتِكَ‌...»؛ الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات دار احیاء التراث العربی، ١٣٩١ ه، ق، ط ۴، ج۱۳، کتاب المزارعه و المساقاه، باب ۲۰، ص٢١۶، حدیث ٢.

[9] «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) يَكْتُبُ إِلَى عُمَّالِهِ... وَ كَانَ يَكْتُبُ يُوصِي بِالْفَلَّاحِينَ خَيْراً»؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، کتاب المزارعه و المساقاه، باب ۲۰، ص٢١۶، حدیث ۱.

[10] «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ»؛ بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۶۵؛ الحمیری، القمی، ابی العباس عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، منشورات مکتبه نینوی، الحدیثه، بی‌تا، ص۵۵. برای اطلاع بیشتر به این منابع رجوع شود: وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲، حدیث۳؛ وافی، ج۳، ص۲۳؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۴٢، حدیث ۲۵۹؛ فروع، کافی، ج۵، ص٢۶٠؛ کتاب المعیشه، باب فضل الزراعه، حدیث ٣؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۵٨؛ بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۶۸؛ مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۱۸؛ کتاب التجاره، ص۵٠١؛ کتاب المضاربه، تفسیر نور الثقلین، ج۳ ص۳۹؛ السنن الکبری، ج۶، ص۱۳۷، باب فضل الزرع و الغرس، روح الجنان، ج۱۱، ص۲۱.

[11] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۳۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]