استعانت در فقه اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث استعانت است. استعانت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: استعانت در قرآن -استعانت در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«استعانت» یاری‌خواستن، کمک‌جستن.
استعانت بر دو قسم است:
۱. استعانت حلال: یاری خواستن از خداوند در همه امور مادّی و معنوی، دنیوی و اخروی، امری مطلوب و مورد ترغیب و تحریص شریعت مقدّس است. ﴿إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴾[۱] کمک خواستن از انسان در امر حلال ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾[۲] و نیز از غیر انسان، مانند حیوان و گیاهان دارویی برای درمان، جایز، بلکه در مواردی مانند توقّف حفظ جان بر آن، واجب است.
۲. استعانت حرام: یاری جستن بر امر حرام، مانند استعانت بر ساختن شراب، و نیز از راه حرام، مانند استعانت به سحر، کهانت و شعبده حرام است.
ابواب مرتبط با استعانت در فقه
در ابواب ذیل از استعانت به نحو خاص سخن رفته است:
- طهارت: به قول مشهور، استعانت در وضو، یعنی در ریختن آب به دست وضو گیرنده کراهت دارد.[۳] کراهت آن در مقدّمات دور، مانند فراهم کردن آب و گرم کردن آن، اختلافی است.[۴] این حکم در غسل و تیمّم نیز جاری است.[۵]#
- نماز: به قول مشهور، کمک گرفتن از عصا، دیوار و مانند آن در نماز، هنگام قیام جایز نیست، و در حال ضرورت، جایز، بلکه واجب و مقدّم بر نشستن است.[۶]
- جهاد: یاری جستن از کفّار ذمّی در جنگ با کفّار حربی یا باغیان و نیز از گروهی از کافران حربی یا باغیان در نبرد با گروهی دیگر از ایشان با وجود مصلحت و نداشتن مفسده، جایز است.[۷]
- قضاء: کمک گرفتن از قاضی ستمگر با مراجعه به او برای احقاق حق، حرام است؛ لکن هنگام ضرورت، مانند موردی که گرفتن حق متوقّف بر آن باشد، جایز است.[۸]
- لقطه: بر یابنده کودکِ گمشده، در صورتی که کودک مالی نداشته باشد و نیز فردی که به رایگان نفقه او را بپردازد، وجود نداشته باشد، واجب است برای پرداخت نفقه او در صورت امکان از حاکم اسلامی و در صورت عدم امکان از مسلمانان ـ که خود نیز یکی از آنان است ـ کمک بگیرد[۹].[۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ «تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم» سوره فاتحه، آیه ۵.
- ↑ «ای مؤمنان! (حرمت) شعائر خداوند را و نیز (حرمت) ماه حرام و قربانی‌های بی‌نشان و قربانی‌های دارای گردن‌بند و (حرمت) زیارت‌کنندگان بیت الحرام را که بخشش و خشنودی پروردگارشان را می‌جویند؛ نشکنید و چون از احرام خارج شدید می‌توانید شکار کنید و نباید دشمنی با گروهی که شما را از (ورود به) مسجد الحرام باز داشتند، وادارد که به تجاوز دست یازید؛ و یکدیگر را در نیکی و پرهیزگاری یاری کنید و در گناه و تجاوز یاری نکنید و از خداوند پروا کنید، بی‌گمان خداوند سخت کیفر است» سوره مائده، آیه ۲.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج ۲، ص۳۶۴
- ↑ جواهر الکلام، ج ۲، ص۳۴۳
- ↑ الحدائق الناضرة، ج ۲، ص۳۶۲
- ↑ جواهر الکلام، ج ۹، ص۲۴۸ ـ ۲۵۰
- ↑ جواهر الکلام، ج ۲۱، ص۱۹۳ و ۳۴۶
- ↑ جواهر الکلام، ج ۴۰، ص۳۵
- ↑ جواهر الکلام، ج ۳۸، ص۱۶۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، صفحه ۴۶۲ - ۴۶۳.