فرق بین پیشگویی و علم غیب چیست؟ (پرسش)

فرق بین پیشگویی و علم غیب چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

فرق بین پیشگویی و علم غیب چیست؟ یکی از مجموعه پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• تفاوت میان علم غیب معصومین (ع) و پیشگویی کاهنان و معبران چیست؟
• فرق آگاهی معصومین (ع) از غیب و آنچه کاهنان و مرتاضان پیشگوئی می‌کنند چیست؟

پاسخ نخست

ناصر مکارم شیرازی

آیت‌الله مکارم شیرازی در کتاب «پیام قرآن» در این‌باره گفته‌ است:

«این سؤال با توجه به یک نکته روشن می‌شود و آن اینکه پیشگوئی‌های مرتاضان و اخبار غیبی کاهنان هیچ‌گاه اخبار مطمئن و خالی از اشتباه نبوده و نیست، گاه درست از آب درمی‌آمده و گاهی خطا، و هر دو نمونه‌های فراوانی دارد، بنابراین اخبار و اطلاعات آنها را هرگز نمی‌توان به عنوان علم غیب معرفی کرد، لذا گاه خود آنها نیز اعتراف می‌کنند که اطلاعات ما از طریق شیاطین است و آنها همیشه به ما راست نمی‌گویند! یا به تعبیر دیگر آنها بر اثر ریاضت، اشباحی را در افق ذهنشان از دور می‌بینند، و این اشباح را پیش خود تفسیر می‌کنند، گاه این تفسیرها درست است و گاه خطا، همچون خواب‌هایی است که افراد می‌بینند که گاه تعبیر آنها درست و گاه نادرست می‌باشد. این آگاهی‌های آمیخته با شک و مطالب نادرست هرگز نمی‌تواند به عنوان علم غیب تلقی شود».

پاسخ‌های دیگر

۱. آیت‌الله سبحانی؛

جعفر سبحانی آیت‌الله جعفر سبحانی در کتاب «منشور جاوید» در این باره گفته است: «یگانه شرط خبر از آینده این است که گزارش به یک رشته قراین مستند نباشد و گرنه چنین گزارشی، خبر غیبی نبوده بلکه نتیجه مستقیم فکر و مغز زایای بشر خواهد بود. برخی بر اساس یک رشته اطلاعاتی که از وضع دولت‌ها و ملت‌ها دارند، اوضاع آینده جهان را از نظر درگیری و جنگ، و یا صلح و مسالمت، پیش بینی کرده، و اخباری را منتشر می‌سازند. یک چنین گزارش‌های مستند به قراین و اطلاعات و تماس‌های دیپلماتیک، گزارش از غیب نیست، بلکه تمام گزارش‌های آنان، یک رشته نتیجه‌گیری و اطلاع از اوضاع جهان است. و اگر این اطلاعات از دست آنان گرفته شود، بزرگترین دیپلمات جهان، با یک فرد عادی تفاوتی نخواهد داشت. و چون این گونه آگاهی یک نوع نتیجه‌گیری از اطلاعات پیشین است نه القای از جهان بالا، از این جهت گاهی، نظرات و گفته‌های آنان باطل از آب در می‌آید. کارشناسان امور اقتصادی و دارایی و کشاورزی، بر اثر سوابق طولانی در رشته‌های اختصاصی خود، به ضمیمه کسب اطلاعات دقیق، آینده را پیش بینی می‌کنند و مرور زمان صدق و درستی نظر آنان را ثابت می‌کند، در صورتی که نام هیچ کدام از این‌ها را نمی‌توان معرفت سوم و یا آگاهی از غیب نامید؛ زیرا همه این گزارش‌ها، مقدمات فکری و ریشه‌های حسی دارد، و هر فردی از این راه وارد شود به نتیجه مطلوب می‌رسد. آگاهی از غیب باید از تمام این قراین و مبادی، پیراسته باشد و از طریق اسباب عادی و مجاری علمی به دست نیاید. از باب نمونه پیامبر اسلام از طریق وحی قرآنی، از پیروزی مجدد رومیان بر پارسیان در مدت محدودی به طور قطع و یقین گزارش داد و فرمود: ﴿وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ فِي بِضْعِ سِنِينَ﴾ برای گزارش پیامبر، مستندی جز وحی الهی نبود، و هرگز این آگاهی را از مجاری و اسباب عادی مانند موازنه قدرت‌های نظامی دو ملت، بررسی روحیه سربازان وافسران و... به دست نیاورده بود. وی در محیط حجاز بریده از جهان خارج، با نبودن وسایل ارتباط جمعی، و یا تبادل اطلاعات نظامی و سیاسی، یک چنین گزارش را در اختیار جامعه نهاد، و به همین دلیل این گونه خبرهای غیبی یکی از جهات اعجاز این کتاب جاویدان به شمار می رود. روی این اساس، گزارش‌های منجمان و ستاره‌شناسان و اداره هواشناسی کشورها و منطقه‌ها همه و همه از قلمرو بحث ما بیرون استإ زیرا آنان تمام نتایج و گزارش‌های خود را از یک رشته تجارب علمی و کسب اطلاعات وتبادل نظرها به دست می‌آورند، و این در به روی تمام افرادی که بخواهند وارد شوند، مفتوح و باز است».

۲. حجج الاسلام و المسلمین مطهری و کاردان؛

احمد مطهری حجت الاسلام و المسلمین احمد مطهری و آقای غلام رضا کاردان در کتاب «ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌» در این‌باره گفته‌اند: «بعضی از پیش‌بینی‌ها مانند پیش‌بینی‌هایی که برخی از سیاست‌مداران طبق یک سلسله اطلاعات از وضع دولت‌ها و ملت‌ها از جنگ یا صلح و یا سقوط رژیم و یا بقاء و استحکام آن می‌کنند و ای‌بسا این پیش‌بینی‌ها درست و مطابق واقع از آب در می‌آید. این آگاهی چون طبق یک سلسله اطلاعات و تماس‌های دیپلماتی و نظائر آن انجام می‌گیرد علم غیب شمرده نمی‌شود یعنی علم غیبی که مورد بحث است این‌گونه علوم را شامل نمی‌شود زیرا از راه وسائل و اسباب عادی پیدا شده است اگر چه از نظر لغت حوادث پیش‌بینی شده در حضور و مشاهده پیش‌بینی‌کننده نیست و از نظر لغت علم غیب به آن گفته می‌شود. یا آنکه دانشمندان علم هیئت و کارشناسان امور اقتصادی و دارایی و کشاورزی و هواشناسی در اثر اطلاعاتی که در رشته‌های اختصاصی خود دارند به ضمیمه اطلاعات دقیق مقدماتی که در مواردیش‌بینی‌شده دارند نظریاتی اظهار می‌کنند و ای‌بسا که این پیش‌بینی‌ها واقع هم باشدولی چون از راه وسائل و اسباب طبیعی و عادی به دست می‌آیدعلم غیب شمرده نمی‌شود. این‌گونه پیش‌بینی‌ها با خبرهایی که پیامبر اسلام از آینده می‌دهد مانند خبری که قرآن درباره روم داده و فرموده است: ﴿غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ﴾ کاملا متفاوت است، زیرا خبری که پیامبر اسلام طبق وحی الهی می‌دهد غیر عادی است و به‌طور کلی استنادی به اسباب و وسائل عادی و طبیعی ندارد».

۳. حجت الاسلام و المسلمین مهری؛

سید مرتضی مهری حجت الاسلام و المسلمین سید مرتضی مهری در مقاله «آگاهی‌های غیبی» در این‌باره گفته است: «غیب‌‎گویی‌های پیامبران و امامان با غیب‌گویی دیگران هم فرق دارد: پیامبران از هر چه خبر دهند، قطعاً واقع می‏‌شود، ولی آنان گاهی خبرشان درست درمی‌‏آید، انبیا و ائمه، واضح و روشن خبر می‏‌دهند و دیگران به صورت مبهم، به‌‏طوری که قابل توجیه باشد. بنابراین، فرق روشنی میان این دو غیب‌گویی است؛ پیامبران، واقع و آینده را به اذن خدا می‏‌بینند و می‏‌گویند و اینان حدس می‌‏زنند و از هر چه خبر دهند تردیدآمیز و مبهم است. و این فرق را دشمنان انبیا نیز می‌‏دانستند و به آن اذعان داشتند و تاریخ شاهد این مطلب است. (...) ابی بن خلف یکی از سران مشرکین قریش و دشمنان سرسخت رسول خدا (ص) بود و در مکه، مکرر آن حضرت را تهدید به قتل می‏‌کرد و حضرت در پاسخش می‏‌فرمود: "بلکه من تو را می‏‌کشم ان شاءالله" در جنگ احد به سوی آن حضرت هجوم آورد و شعار می‌‏داد، مسلمانان خواستند به او حمله کنند که حضرت رسول (ص) فرمود او را رها کنید تا نزدیک بیاید، همین که نزدیک شد حضرت سر نیزه‌‏ای را به سوی او پرتاب کردند، گردنش خراش مختصری برداشت و چندان خونی از او خارج نشد، او فرار کرد و چون به جمع یارانش رسید گفت: محمد مرا کشت، گفتند: دیوانه شده‏‌ای این یک خراشی بیش نیست، او گفت: محمد به من گفته است که من تو را می‏‌کشم و من می‏‌دانم اگر بر من آب دهان می‏‌انداخت من می‏‌مردم. و همان‌گونه شد که از آن زخم در راه بازگشت به مکه مرد. این مطلب که: "هرچه پیامبر خبر داده است، محقق می‏‌شود" دشمنان او مکرر اظهار داشته‌‏اند».

۴. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛

محمد علی رضایی اصفهانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی رضایی اصفهانی در کتاب «پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی جوانان» در این‌باره گفته‌ است: «گاهی اوقات افرادی بر اساس اطلاعاتی که از وضع دولت‌ها و ملت‌ها دارند اوضاع آینده افراد و جهان را پیش‌بینی کرده و اطلاعاتی منتشر می‌کنند که این همان پیش‌بینی است و اگر به این اطلاعات دسترسی نداشته باشند از این پیش‌بینی خبری نیست. این از غیب مستثنی می‌باشد، مانند پیش‌بینی کارشناسان هواشناسی از اوضاع جوی آینده. اما آگاهی از غیب آگاهی است که از تمام این قرائن و مبادی و اطلاعات باید پیراسته باشد و آگاهی‌ای باشد که از طریق اسباب عادی و مجاری علمی به دست نیاید که وحی به پیامبران یکی از موارد غیبی است که تنها در اختیار پیامبران قرار دارد».

۵. حجت الاسلام و المسلمین علی جزیری احسائی؛

علی جزیری احسائی حجت الاسلام و المسلمین علی جزیری احسائی در کتاب «دفع الریب عن علم الغیب» در این‌باره گفته‌ است: «قطب الدین راوندی در کتاب الخرائج و الجرائح گفته است: «(...) خبر دادن انبیا و اوصیای آنها از غیب اولا متعلق به خود مخبر عنه هستند ثانیا مفصل و جزئی هستند نه کلی و اجمالی همچنین ایشان برای خبر دادن از غیب نیازی نیست خود را به سختی بیاندازند و اطلاعات را پردازش کنند یا از آلات و ادوات مخصوصی استفاده کنند و اخبار ایشان حدسی و تخمینی نیست و در همه موارد اخبار ایشان مطابق با واقع است و هیج خلف یا کذبی در اخبار ایشان نیست. و لی اخبار منجمین با محاسبه و نظر کردن در طالع حاصل می‌شود و حدسی و تخمینی است. از طرفی گاهی مطابق با واقع است و گاهی هم نیست (...)»».

۶. حجت الاسلام و المسلمین شاکر؛

محمد تقی شاکر حجت الاسلام و المسلمین محمد تقی شاکر در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «منابع علم امام در قرآن و روایات» در این‌باره گفته‌ است: «مراد از غیب در اصطلاح، غیبی است که شناخت آن بدون توسل به دلیل، علل و اسباب عادی تحقق پذیرد، اما اطلاع یافتن از غیب از شیوه‌های عادی و اسباب طبیعی مثل خبر دادن از خسوف و کسوف و... هر چند علم به غیب است و شناخت به امری غائب از حس عموم انسان‌هاست، لکن این آگاهی علم به غیب در اصطلاح قرآن و حدیث گفته نمی‌شود، چنین آگاهی و شناختی را خداوند سبحان به تمامی کسانی که راه و شیوه آن را بیاموزند اجازه فرموده، و این نوع آگاهی در سایه آموزش و رقابت علمی محقق می‌گردد و دلیلی بر وصول به خدا و عوالم غیبی آگاهِ از این امور نیست، بلکه تنها می‌تواند دلیل نبوغ و تخصص در یک امر و یا اموری باشد. به بیان دیگر مراد از علم به غیب علم حضوری و ارادی است، نه دانش‌هایی که از راه دلائل و حواس ظاهری و فنون اکتسابی به‌دست می‌آیند زیرا تنها تابع علل و اسباب عادی خود هستند و آن علل اختصاص به کسی ندارد، لذا در این‌گونه از دانش‌ها مردم با هم شریک‌اند. بر خلاف قسم اول که در صورت پذیرش امکان علم به غیب، خداوند علام الغیوب آن را به کسی که بخواهد و برگزیند عطا می‌نماید».

۷. پژوهشگران وبگاه پرسمان؛

وبگاه پرسمان پژوهشگران «وبگاه پرسمان» وابسته به «نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «باخبر بودن پیامبر (ص) از شهادت امام حسین (ع) پیشگویی است اما پیشگویی معصومین (ع) از قبیل پیشگویی کاهنان و فال بینان و امثال آنها نیست. معصوم (ع) از طریق وحی یا الهام الهی متصل به علم خداست لذا علم غیب او به اذن‌الله است و هر گاه خدا بخواهد آنها را از غیب آگاه می‌کند. ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾».

۸. پژوهشگران وبگاه اندیشه.

وبگاه اندیشه پژوهشگران «وبگاه اندیشه» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «گاهی اوقات شنیده یا دیده می‌شود که برخی از مرتاضان یا تسخیر کنندگان جن و یا کسانی که به لحاظ ویژگی‌هایی با جنیان در ارتباطند و در اصطلاح مدیوم نامیده می‌شوند، ادعا دارند که توسط جن از عالم غیب خبر می‌دهند و به ظاهر هم، چنین به نظر می‌رسد که از اسرار پشت پرده باخبرند؛ ولی در حقیقت چنین نیست؛ زیرا جن و شیطان انسان را می‌بینند، امّا انسان جز در موارد نادر آن هم تحت شرایطی خاص، نمی‌تواند آنها را مشاهده کنند. بنابراین ممکن است هنگام وقوع کاری یا بیان کردن سخنی، جن حضور داشته باشد و وقتی از زمان و مکان شخصی و چگونگی آن مسأله توسط تسخیر کنندگان پرسش می‌شوند، جنیان پاسخ مناسب و درستی را ارائه می‌نمایند و اگر خود جن حضور نداشته باشد، از همنوعان خود که در جریان ماجرا قرار دارند، پاسخ را جویا شده و به انسان بیان می‌کنند؛ از این رو آدمی می‌پندارد که مدیوم یا مرتاض یا تسخیر کننده، به وسیله جن، از غیب خبر می‌دهند. لذا می‌توان گفت: حتی جنیان هم از غیب خبر ندارند؛ چنانکه در قرآن کریم به این مسأله اشاره شده است. ﴿فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ﴾.».

پرسش‌های وابسته

1. غیب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
2. غیب در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
3. حقیقت غیب چیست؟ (پرسش)
4. جهان غیب چیست؟ (پرسش)
5. قرآن در مورد جهان غیب چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
6. چه احادیثی در مورد جهان غیب وجود دارد؟ (پرسش)
7. جهان شهادت چیست؟ (پرسش)
8. قرآن در مورد جهان شهادت چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
9. چه احادیثی در مورد جهان شهادت وجود دارد؟ (پرسش)
10. ایمان به غیب به چه معناست؟ (پرسش)
11. علم غیب چیست؟ (پرسش)
12. فرق بین کار‌های خارق‌العاده و علم غیب چیست؟ (پرسش)
13. آگاه از غیب کیست؟ (پرسش)
14. بحث از علم غیب چه اهمیت یا ضرورتی دارد؟ (پرسش)
15. آیا انسان نیازی به ارتباط با جهان غیب دارد؟ (پرسش)
16. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
17. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
18. دیدگاه‌های دانشمندان اصول دین اسلام در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
19. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.