مبارزه با غلو در معارف و سیره امام صادق

مقدمه

غلو حرکتی افراطی درباره پیامبران و امامان(ع) بود که در مواردی به بدعت در دین می‌انجامید. پیش از این، پیامبر خدا(ص) غلو در دین را عامل هلاکت پیشینیان^[۱] و امام علی(ع) آن را پایه کفر شمرده بود^[۲]. بدفهمی‌ها، دوستی‌های جاهلانه، خواسته‌های درونی و تقاضاهای بیرونی از عوامل طبیعی پیدایش غلو است، با این توضیح که ناآگاهی و محبت افراطی بیشتر مربوط به هواداران و سودجویی مربوط به رهبران غلو است. غُلوّ در دوره امام صادق(ع) گسترش بیشتری یافت و غالیان تلاش داشتند با معرفی خود به نام امامیه، عقاید باطل را نهادینه کنند^[۳].

گونه‌های رویارویی امام(ع) با غالیان

امام(ع) معتقد به مدارا با غالیان نبود، با آنان ارتباط نگرفت، با هیچ‌یک از آنان مناظره نکرد و فرمود: من امام نافرمانان نیستم و به خدا سوگند که من و ایشان یک‌جا جمع نمی‌شویم^[۴]. این تمایز رفتاری بیانگر آن است که غلو خطرناک‌ترین جریان فکری فرهنگی عصر امام صادق(ع) بود و این انحراف تا جایی ادامه یافت که برخی از آنان، منصور عباسی را نیز خدا می‌پنداشتند^[۵]. حضرت مبارزه با غالیان را در چند محور به شرح ذیل در دستور کار قرار داد:

نفی باورهای غالیان: خداپنداریِ انسان، گمان نبوتِ مستمر، همتایی امامان معصوم(ع) در معبودیت و خالقیت و رازقیت، واگذاری تدبیر جهان به امامان(ع)، حلول و تناسخ، علم مستقل و مطلق امامان معصوم(ع)به کلیه امور غیبی، بی‌نیازی از عبادت و در نتیجه نوعی اباحه‌گری از عقاید غالیان بود. امام صادق(ع) محوری‌ترین سخن خود را در اثبات بندگی خود و بیان فضائل ائمه(ع) در چارچوب بندگی خدا قرار داد^[۶] و غالیان را بدترین آفریده خداوند و خطرناک‌تر از یهود، نصارا، مجوس و مشرکان دانست^[۷].
قطع رابطه: امام صادق(ع) برای جلوگیری از نفوذ غالیان در جامعه، شنیدن سخنان آنان را کمترین عامل خروج از دین اعلام کرد^[۸]، خواستار دوری جوانان از غالیان شد و بیزاری خود را از آنان اعلام داشت^[۹]. حضرت رهبران غلو را مانند ابوالخَطّاب، شیطان‌زدگانی دروغ‌پرداز و مجرمانی گناه‌کار نامید^[۱۰] و حتی پس از مرگِ ابوالخطاب، او و دوستداران او را لعنت کرد^[۱۱].
معیارشناسی شناخت: امام برای هدایت جامعه راه شناخت دین را در پیروی از قرآن دانست و آن را وسیله سنجش و پذیرش سخن خود اعلام کرد تا از جعل حدیث جلوگیری کند^[۱۲]. همچنین پیروی از سنت پیامبر خدا(ص) و آثار اهل بیت(ع) را سبب نجات جامعه از انحراف دانست و فرمود: هر چه پیامبر(ص) به شما داد بگیرید و هر چه را از شما بازداشت، از آن پرهیز کنید^[۱۳]. سومین معیاری که حضرت بیان داشت، پیشی‌نگرفتن از رهبران دینی بود که اصرار فرمود: کسی بر امام(ع) پیشی نگیرد^[۱۴].^[۱۵]

منابع

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲

پانویس

↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۱.
↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۹۱.
↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۲۹۰.
↑ کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۷۴.
↑ نوبختی، فرق الشیعه، ص۵۲ - ۵۳.
↑ صفار، بصائر الدرجات، ص۵۲۷.
↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۸۸.
↑ صدوق، الخصال، ص۷۲.
↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۹؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۸ و ۵۸۶ - ۵۸۸.
↑ صدوق، الخصال، ص۴۰۲.
↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۸۴ و ۵۸۷.
↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹ - ۴۹۱.
↑ حمیری، قرب الاسناد، ص۶۵ و ۱۲۹؛ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۰۸.
↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۷۵؛ سیدرضی، نهج البلاغه، ج۴، ص۲۶، کلمات قصار، شماره ۱۰۹
↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۲۹۰.

[1] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۱.

[2] کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۹۱.

[3] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۲۹۰.

[4] کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۷۴.

[5] نوبختی، فرق الشیعه، ص۵۲ - ۵۳.

[6] صفار، بصائر الدرجات، ص۵۲۷.

[7] طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۸۸.

[8] صدوق، الخصال، ص۷۲.

[9] کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۹؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۸ و ۵۸۶ - ۵۸۸.

[10] صدوق، الخصال، ص۴۰۲.

[11] طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۸۴ و ۵۸۷.

[12] طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹ - ۴۹۱.

[13] حمیری، قرب الاسناد، ص۶۵ و ۱۲۹؛ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۰۸.

[14] کلینی، الکافی، ج۲، ص۷۵؛ سیدرضی، نهج البلاغه، ج۴، ص۲۶، کلمات قصار، شماره ۱۰۹

[15] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۲۹۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]