کتمان حق در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث کتمان حق است. کتمان حق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: کتمان حق در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

ضرورت بیان حقیقت و عدم کتمان آن

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، یکی گناهان بزرگ یهودیان اهل کتاب، کتمان حقیقت است. آنان حقایقی را که به خوبی و درستی می‌‌شناختند، کتمان کرده و اجازه نمی‌دادند دیگران نسبت به آن شناخت و آگاهی یابند. خدا پس از بیان حقیقت به پیامبرش می‌‌فرماید که کسانی که اهل کتاب هستند، تابع قبله و دین و آیین تو نخوانند بود. پس تو نمی‌بایست از هواهای نفسانی آنان پیروی کنی؛ زیرا پیروی از آنان پیروی از ظالمین خواهد بود و تو نیز از ظالمین خواهی بود. سپس می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ * الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ﴾

خدا در قرآن نه تنها کتمان حق را گناه می‌‌داند، بلکه آنان را شایسته لعنت خدا و لعن کنندگان می‌‌داند و می‌‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ﴾ افزون بر لعن الهی و لعن کنندگان بر کتمان کنندگان حقیقت، این افراد که برای امور مادی و دنیوی به کتمان حق می‌‌پردازند، مالی که از این طریق به دست می‌‌آورند هم اینک چیزی جز آتش نیست که می‌‌خورند و در روز قیامت نیز خدا با آنان سخن نمی‌گوید و آنان را تزکیه نمی‌کند و برایشان عذاب الیم فراهم می‌‌کند.

این افراد روز قیامت دوست دارند که با خاک یکسان می‌‌شدند و هیچ اثری انسانی در آنان نبود و آنان چیزی جز خاک نبودند؛ زیرا آن روز دیگر روز کتمان نیست و کسی نمی‌تواند چیزی را مخفی کند و بپوشاند. البته خدا در همین دنیا نیز نسبت به کتمان آنان آگاه است؛ چراکه چیزی بر خدا در دنیا و آخرت مخفی و نهان نیست، خدا به سرّ و خفی و اخفی همگان علم و آگاهی دارد. همچنین از نظر قرآن کسانی که به عنوان شاهد در امری وارد می‌‌شود، می‌‌بایست هر چه دیده و شنیده را به عنوان شاهد، گواهی دهد و در این امر کتمان نکند؛ زیرا چنین امری به عنوان کتمان حق گناه است: ﴿وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ﴾

از نظر قرآن، هر کسی که شهادتی را کتمان کند، بزرگ‌ترین ظلم را نسبت به خدا خواهد داشت: ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ﴾ از این آیه و آیات دیگر به دست می‌‌آید کتمان حقیقت الهی با آنکه آن را می‌‌داند و بر آن گواه است، بدترین نوع کتمان و ظلمی بسیار بدتر است که بدتر از آن نیست؛ زیرا چنین افرادی از گناهکارانی هستند گناه قلب ایشان را آلوده کرده است؛ از همین روست که اهل ایمان کتمان حقیقت نمی‌کنند: ﴿وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ﴾

از دیگر مصادیق، کتمان جنین در زهدان است؛ چنان که از نظر قرآن، بر زنان نیز است تا آبستنی خویش را در هنگام طلاق بیان کنند و کتمان حق نکنند: ﴿وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ﴾ البته برخی از مردم در امور دیگر نیز کتمان می‌‌کنند، که از جمله آنها می‌‌توان به کتمان از بخشش‌های الهی و اموالی است که در اختیار آنان گذاشته تا این گونه درخواستی از سوی مردم نشود؛ زیرا آنان مردمان بخیل هستند که و از باب بخل ورزی است که به کتمان داشته و اموال خویش می‌‌پردازند که خدا به آنان داده تا هم خود بخورند و هم به دیگران انفاق کنند..

کتمان ایمان برای احقاق حق و حفاظت از آن

از نظر آموزه‌های وحیانی مؤمنان با زیرکی و عقلانیتی که خدا به آنان می‌‌بخشد، نسبت به همه چیز بصیر و بینا هستند و هر گاه شیطنتی شود، با ذکر الله در امان خدا قرار گرفته و به بصیرت دست یافته و در مسیر کمالات حرکت کرده و به درستی عمل می‌‌کنند.

همین بصیرت الهی موجب می‌‌شود تا به ارزیابی شرایط می‌‌پردازند و در شرایطی به کتمان ایمان خویش پرداخته تا بتوانند حق را بگویند و به احقاق حق بپردازند و از مؤمنان به ویژه رهبران حمایت کنند و جان ایشان را حفظ و صیانت نمایند. همین بصیرت را مؤمن آل فرعون داشت؛ او با کتمان ایمان نه تنها به صیانت از جان حضرت موسی(ع) پرداخت، بلکه توانست به عنوان زبان حق، به احقاق حق پرداخته و آن را به بهترین شکل تبیین کند: و قال رجل من آل فرعون یکتم ایمانه اتقتلون رجلا ان یقول ربی الله و قد جائکم بالبینات من ربکم و ان یک کاذبا فعلیه کذبه و ان یک صادقا یصبکم بعض الذی یعدکم ان الله لا یهدی من هو مسرف کذاب؛ و مرد مؤمنی از خاندان فرعون که ایمانش را پنهان می‌‌داشت گفت: آیا مردی را می‌‌کشید که می‌‌گوید: پروردگار من الله است. و بی‌تردید از سوی پروردگارتان برای شما دلایل روشنی آورده است و اگر دروغگو باشد دروغش به زیان اوست و اگر راستگو باشد برخی زا عذاب‌هایی که به شما وعده می‌‌دهد به شما خواهد رسید؛ زیرا خدا کسی را که اسرافکار و بسیار دروغگو است هدایت نمی‌کند.

مؤمن آل فرعون با کتمان ایمان خویش سپس تلاش می‌‌کند تا با مناظره و مجادله به احسن وجه، به هدایت فرعون و فرعونیان بپردازد و از دین حق حمایت کند و به احقاق حق بپردازد.

حضرت ابراهیم(ع) با آنکه انسانی رشید است و به رشد دست یافته و حقیقت را چنان که هست می‌‌شناسد و به خدای فاطر آسمان‌ها و زمین ایمان دارد، و خدا ملکوت آسمان و زمین را به ایشان نشان داده تا به یقین شهودی و علم حضوری رسیده است؛ ولی با این همه با کتمان ایمان خویش به همراهی با بت پرستان می‌‌پردازد تا آنان را در شرایطی قرار دهد که ایشان به بطلان افکار و رفتار بت پرستانه خویش برسند؛ از همین روست که با تاکید بر «انی لا احب الآفلین» به آنان یادآور می‌‌شود که خدایی که افول دارد و هماره و همیشه در اختیار نیست، خدایی نیست که انسان بتواند به آن تکیه کند و ربوبیت و پرورش خویش را به دست او بسپارد و به عبودیت خدایی بپردازد که افول کننده است. بنابراین، کتمان حق جایز نیست، اما کتمان ایمان برای اهداف حکیمانه به ویژه صیانت از جان مؤمنی یا احقاق حقی جایز و روا، بلکه گاه واجب است؛ چنان که صیانت از جان رهبری و پیامبران و معصومان واجب است. این کتمان حق نیست، بلکه کتمان امری برای احقاق حق و صیانت از اهل حق است.

منابع

1. منصوری، خلیل، کتمان ایمان برای حفاظت و احقاق حق