شکور (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = صفات الهی

واژه شکور در ۴ [[آیه]] از [[قرآن]] درباره خدا به کار رفته {{متن قرآن|لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«تا پاداش‌هایشان را تمام بدهد و از بخشش خویش به (پاداش) آنان بیفزاید که او آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۰.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«و می‌گویند: سپاس خداوند را که اندوه را از (دل) ما برد؛ بی‌گمان پروردگار ما آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۴.</ref>، {{متن قرآن|إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ}}<ref>«اگر به خداوند وامی نیکو دهید (خداوند) برای شما آن را دو چندان می‌کند و شما را می‌آمرزد و خداوند سپاس‌پذیری بردبار است» سوره تغابن، آیه ۱۷.</ref> و کلمه شاکر نیز در دو آیه به عنوان [[اسم خدا]] آمده است. {{متن قرآن|إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان صفا و مروه از نشانه های (بندگی) خداوند است پس هر کس حج خانه (ی کعبه) بجای آورد یا عمره بگزارد بر او گناهی نیست که میان آن دو را بپیماید و هر که خود خواسته کاری نیک انجام دهد، خداوند سپاسگزاری داناست» سوره بقره، آیه ۱۵۸.</ref>، {{متن قرآن|مَا يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ وَكَانَ اللَّهُ شَاكِرًا عَلِيمًا}}<ref>«اگر سپاسگزار باشید و ایمان آورید خداوند را با عذاب شما چه کار؟ و خداوند سپاسداری داناست» سوره نساء، آیه ۱۴۷.</ref> اسم شکور درباره غیر خدا نیز در قرآن به کار رفته است. {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«و به راستی موسی را با نشانه‌های خویش فرستادیم (و گفتیم) که قومت را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون بر و روزهای خداوند را به آنان گوشزد کن، بی‌گمان در آن نشانه‌هایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره ابراهیم، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آيَاتِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«آیا ندیده‌ای که کشتی‌ها در دریا به نعمت خداوند روانند تا (خداوند) برخی از نشانه‌های خود را به شما نشان دهد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی برای هر شکیب پیشه سپاسمندی است» سوره لقمان، آیه ۳۱.</ref>، {{متن قرآن|فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«اما گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما فاصله انداز و به خویشتن ستم کردند؛ ما نیز آنان را (چون) افسانه‌ها گرداندیم و همه را سخت پراکندیم؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره سبأ، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|إِنْ يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيحَ فَيَظْلَلْنَ رَوَاكِدَ عَلَى ظَهْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«اگر بخواهد باد را از وزیدن باز می‌دارد و (کشتی‌ها) بر آن (دریا) بی‌جنبش می‌مانند، بی‌گمان در این برای هر پرشکیب سپاسگزاری نشانه‌هاست» سوره شوری، آیه ۳۳.</ref>، {{متن قرآن|ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا}}<ref>«(ای) فرزندان کسانی که (آنان را در کشتی) با نوح برداشتیم؛ (بدانید که) او بنده‌ای سپاسگزار بود» سوره اسراء، آیه ۳.</ref>

در هر صورت شکر و حمد خدا زبانی نیست و از [[صفات فعل]] است، نه از [[صفات ذات]]؛ زیرا از مقام فعل او انتزاع می‌شود.<ref>تسنیم، ج۱، ص۳۴۸.</ref> شکر خدا در برابر بندگان عملی است که بر طبق [[رضایت]] مشکور انجام می‌پذیرد.<ref>شرح الاسماء الحسنی، رازی، ص۲۶۱؛ الموسوعة الذهبیه، ج۴۳، ص۲۸۵ - ۲۸۶؛ دائره‌المعارف تشیع، ج ۱۰، ص۳۷.</ref> او هیچ‌گاه کوشش عمل کنندگان را تباه نمی‌کند: {{متن قرآن|إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُورًا}}<ref>«بی‌گمان این پاداش شماست و تلاشتان را سپاس می‌نهند» سوره انسان، آیه ۲۲.</ref>، {{متن قرآن|وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا}}<ref>«و از کوشش آنانکه جهان واپسین را بخواهند و فراخور آن بکوشند و مؤمن باشند؛ سپاسگزاری خواهد شد» سوره اسراء، آیه ۱۹.</ref><ref>المنهاج الاسنی، ص۶۲۹.</ref>، بلکه [[معامله]] وی با بندگان خود، معامله شاکر در تمام دادن [[حق]] <ref> التبیان، ج۹، ص۱۵۹؛ نک: مجمع البیان، ج۸، ص۶۳۶؛ ج۹، ص۴۴.</ref> است. کوشش بندگان <ref>کشف المعنی، ص۹۰.</ref> و [[اعمال]] اندکشان را پذیرفته <ref>مجمع البیان، ج۸، ص۶۳۹.</ref> به آنان [[پاداش]] کامل می‌دهد و از فضل خود آن را افزون می‌کند {{متن قرآن|لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«تا پاداش‌هایشان را تمام بدهد و از بخشش خویش به (پاداش) آنان بیفزاید که او آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۰.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«و می‌گویند: سپاس خداوند را که اندوه را از (دل) ما برد؛ بی‌گمان پروردگار ما آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۴.</ref> و با فزون‌بخشی <ref> التفسیر الکبیر، ج۲۶، ص۲۷.</ref> از فضل خویش در [[حق]] [[بندگان]]<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۱۵۸ - ۱۵۹؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۳۶؛ المیزان، ج۱۷، ص۴۴.</ref> به طاعت‌های بزرگ یا کوچک آنان پاداش می‌دهد؛<ref>الاسماء والصفات، ج۲، ص۴۳۲؛ کشف المعنی، ص۹۰.</ref> همچنین درباره کسانی که افزون بر [[اعمال]] [[واجب]]، کار [[نیکی]] کنند، حق‌شناس و داناست: {{متن قرآن|وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>« و هر که خود خواسته کاری نیک انجام دهد، خداوند سپاسگزاری داناست» سوره بقره، آیه ۱۵۸.</ref>؛ به‌گونه‌ای که به کارهایشان [[برکت]] داده <ref> النهایه، ج۲، ص۴۹۳؛ لسان العرب، ج۴، ص۴۲۴، «شکر».</ref> و در برابر آنها پاداش فراوان <ref> اسماء الحسنی، ص۲۹۰؛ فرقان القرآن، ص۷۰؛ المنهاج الاسنی، ص۶۲۹.</ref> و کافی می‌دهد <ref>شرح الاسماء الحسنی، رازی، ص۲۶۱؛ الموسوعة الذهبیه، ج۴۳، ص۲۸۵ - ۲۸۶؛ دائره‌المعارف تشیع، ج ۱۰، ص۳۷.</ref> و در نتیجه آن اعمال <ref>نک: المنهاج الاسنی، ص۶۲۹؛ جامع البیان، ج۱۴، ص۲۷۷.</ref> و پاداششان نزد وی چند برابر می‌گردد:{{متن قرآن| وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>.<ref>النهایه، ج۲، ص۴۹۳؛ تفسیر ابن عربی، ج۲، ص۴۳۴؛ لسان العرب، ج۴، ص۴۲۴، «شکر».</ref>، چنان‌که فراوان سپاسگزار کسانی است که خالصانه[[انفاق]] می‌کنند. {{متن قرآن|إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ}}<ref>«اگر به خداوند وامی نیکو دهید (خداوند) برای شما آن را دو چندان می‌کند و شما را می‌آمرزد و خداوند سپاس‌پذیری بردبار است» سوره تغابن، آیه ۱۷.</ref> [[خدا]] افزون بر اینکه به بندگان اِنعام و اِکرام فراوان دارد <ref>اسماء حسنی، ص۲۹۰؛ المنهاج الاسنی، ص۶۲۸ - ۶۲۹.</ref> و به آنها [[نعمت]] بسیار می‌بخشد،<ref>الفتوحات المکیه، ج۳، ص۱۲۹؛ المقام الاسنی، ص۴۲.</ref>[[شکر]] آنان را نیز بی‌پاسخ نمی‌گذارد <ref>التبیان، ج۱۰، ص۲۶.</ref> و پذیرنده [[شکر]] بندگانش بوده <ref> الفتوحات المکیه، ج۱۲، ص۵۳۴؛ نک: اسماء الحسنی، ص۲۹۰.</ref> و به شکر اندک آنان [[رضایت]] داده <ref>فرقان القرآن، ص۷۰؛ المقام الاسنی، ص۴۲.</ref> و به آن پاداش می‌دهد،<ref>التبیان، ج۹، ص۱۵۹؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۵۳؛ التفسیر الکبیر، ج۱۱، ص۸۹.</ref> چنان‌که [[وعده]] [[قطعی]] داده است که اگر [[سپاسگزاری]] کنید، [[نعمت]] شما را افزون خواهم کرد: {{متن قرآن|وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج۶، ص۴۶۹.</ref> بنابراین [[خداوند]] با افزودن [[اسباب شکر]] نیز بندگانش را [[یاری]] می‌کند.<ref>جامع البیان، ج۱۳، ص۲۴۴.</ref>

با توجه به امور یاد شده، صفت «[[شکور]]» به صورت مطلق تنها درباره وی به کار می‌رود <ref>الموسوعة الذهبیه، ج۴۳، ص۲۸۵.</ref>.<ref>[[نجمه گرگانی|گرگانی، نجمه]]، [[شکور (مقاله)|مقاله «شکور»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۲۲- ۵۲۴</ref>

شکور بودن [[خدا]] در قیامت بیشتر آشکار می‌شود و در آن هنگام مصداق [[واقعی]] خواهد یافت؛<ref>اسماء الحسنی، ص۲۹۰.</ref> آن‌گاه که به [[طاعت]] و [[عبادات]] اندک درجات بلند و پرارزش می‌دهد.<ref>نک: شرح الاسماء الحسنی، رازی، ص۲۶۱؛ اسماء الحسنی، ص۲۹۰.</ref> خداوند در برابر عمل در روزهای معدود [[دنیا]]، در [[آخرت]] نعمت‌هایی [[جاودانه]] و بی‌پایان به مطیعان می‌بخشد؛ به‌گونه‌ای که آنان از نصیبشان [[راضی]] و [[پروردگار]] نیز از آنها راضی است.<ref>نک: التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۲۵۶.</ref> از گفته‌های [[بندگان]] [[برگزیده خدا]] هنگام ورودشان به [[بهشت]] این است <ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۱۶۷.</ref> که پروردگارشان [[آمرزنده]] [[گناهکاران]] است <ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۱۵۸ - ۱۵۹؛ ج۲۵، ص۳۶؛ نیز نک: التبیان، ج۸، ص۴۲۸.</ref> و با فضل و [[احسان]] خویش گناهانشان را با [[توبه]] و حتی بدون آن می‌پوشاند: {{متن قرآن|وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«و می‌گویند: سپاس خداوند را که اندوه را از (دل) ما برد؛ بی‌گمان پروردگار ما آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۴.</ref>.<ref>التبیان، ج۹، ص۱۵۹؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۳۹.</ref> [[بهشتیان]] او را به سبب اندوه‌زدایی از آنان به اسم «شکور» خوانده و [[ستایش]] می‌کنند. {{متن قرآن|لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«تا پاداش‌هایشان را تمام بدهد و از بخشش خویش به (پاداش) آنان بیفزاید که او آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره فاطر، آیه ۳۰.</ref> افزون شدن [[پاداش‌ها]] در بهشت نامحدود است، از همین رو [[نعمت‌های بهشتی]] نیز انتهایی ندارند؛ برای مثال، چنانچه [[انسانی]] ۷۰ سال بر [[کفر]] بماند و سپس [[مسلمان]] شود و در همان [[زمان]] بمیرد، بهشت جاودان را نصیبش می‌کند،<ref>الموسوعة الذهبیه، ج۴۳، ص۲۸۶.</ref> چنان‌که خداوند [[منافقان]] را مخاطب قرار داده که اگر به سوی خدا توبه کنند و به سوی حقی که بر آنان [[واجب]] کرده، بازگردند و در برابر نعمت‌هایی که به آنان و خانواده‌هایشان داده است، [[شکرگزار]] باشند، در این صورت خدا هم نیازی نمی‌بیند که آنان را به [[آتش دوزخ]] بسوزاند؛ زیرا با عذابشان سودی نبرده و از آن زیانی هم نمی‌بیند.<ref>جامع البیان، ج۵، ص۴۵۶ - ۴۵۷.</ref> [[خدا]] از آنچه در ظاهر و [[باطن]] [[اعمال]] و گفته‌هاست، [[آگاه]] است و در برابر آنها [[پاداش]] می‌دهد: {{متن قرآن|مَا يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ وَكَانَ اللَّهُ شَاكِرًا عَلِيمًا}}<ref>«اگر سپاسگزار باشید و ایمان آورید خداوند را با عذاب شما چه کار؟ و خداوند سپاسداری داناست» سوره نساء، آیه ۱۴۷.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۲۰۰ - ۲۰۱.</ref>؛ همچنین [[طاعات]] [[بنده]] گاه به [[ریا]] آلوده‌اند؛ ولی پاداش [[خالص]] دارند <ref>شرح الاسماء الحسنی، رازی، ص۲۴۷؛ الموسوعة الذهبیه، ج۴۳، ص۲۸۶؛ دائره‌المعارف تشیع، ج۱۰، ص۳۷.</ref> و خدا کوتاهی [[کوشش]] بنده را به [[لطف]] پروردگاریش می‌بخشد،<ref>روح البیان، ج۷، ص۴۰۵ - ۴۰۶.</ref> از این‌رو [[شکر]] او در [[حق]] بندگانش [[آمرزش]] آنان نیز است.<ref> النهایه، ج۲، ص۴۹۳؛ لسان العرب، ج۴، ص۴۲۴، «شکر».</ref>.<ref>[[نجمه گرگانی|گرگانی، نجمه]]، [[شکور (مقاله)|مقاله «شکور»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۲۲- ۵۲۴</ref>