انحراف در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخهها
(←مقدمه) |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
||
خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
معنای [[جامعه شناختی]] انحراف تا حدی جدید و متفاوت است<ref>راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۶.</ref> و [[جامعه شناسان]] درباره تعریف دقیق آن، توافق نظر ندارند<ref>راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۹.</ref> و علل متفاوتی را برای آن در نظر گرفتهاند.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref> | معنای [[جامعه شناختی]] انحراف تا حدی جدید و متفاوت است<ref>راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۶.</ref> و [[جامعه شناسان]] درباره تعریف دقیق آن، توافق نظر ندارند<ref>راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۹.</ref> و علل متفاوتی را برای آن در نظر گرفتهاند.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref> | ||
==ماهیت و معیار انحراف== | |||
[[انسان]] به [[حکم عقل]] و [[اختیار]] که او را بر سایر موجودات [[برتری]] میدهد، [[استعداد]] [[تکامل]] و استعداد انحراف را توأمان دارد. از جمله ویژگیهای [[بشر]] [[افراط]] و [[تفریط]] است و انحراف نتیجه خارج شدن از حد [[تعادل]] و [[جهالت]] انسان است<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۹، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>؛ یعنی انسان در عین حال که میتواند راه [[پیشرفت]] و [[ترقی]] را طی کند، میتواند در اثر [[خودخواهی]] و [[هواپرستی]]، راه انحراف و [[سقوط]] را در پیش بگیرد<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۲۱، ص۴۱ -۴۲.</ref>. [[تاریخ]] [[روابط اجتماعی]] [[بشر]] [[گواهی]] میدهد که تا سالها، مقررات و آیینهای [[دینی]]، معیاری برای سنجش [[رفتار]] انسانهای پیرو بوده و هرچه برخلاف آن بود، [[انحراف]] شمرده میشد<ref>شیخاوندی، داور، جامعهشناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۲۷.</ref>. [[جامعه شناسان]] نیز یکی از عناصر عمده در شکل دادن به معنای انحراف و [[کجروی]] کنشها را [[میزان]] سازگار بودن یک رفتار با [[فرهنگ]] و [[نظام ارزشی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] میدانند<ref>سلیمی، علی و محمد داوری، جامعهشناسی کجروی، ص۱۵۷.</ref>. | |||
[[قرآن کریم]]، معیار انحراف را [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]] و دورشدن از مسیر [[بندگی]] و کمال [[واقعی]] میداند. در [[قرآن]]، علاوه بر [[کجرفتاری]]، کجباوری و [[کجاندیشی]] نیز انحراف خوانده شده است<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۷.</ref>. [[صراط مستقیم]] که در [[معارف دینی]] از مو باریکتر از [[شمشیر]] تیزتر<ref>صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۱۷۷.</ref> و به عنوان راه روشن<ref>شبر، عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، ج۵، ص۲۱۷.</ref>، میانه و به دور از [[افراط]] و [[تفریط]]<ref>نهج البلاغه، خ۱۶ ص۳۴.</ref> معرفی شده است، همان آئین [[خداپرستی]]، [[دین حق]] و [[پایبندی]] به دستورهای الهی است<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۵.</ref>. این راه، رو به بالا و نزدیکترین راه به سوی [[خداوند]] است<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۸.</ref>. کسی که در این راه قدم نگذارد، [[گمراه]] و [[منحرف]] به شمار میآید<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۹.</ref> و این [[گمراهی]]، به خود او لطمه میزند<ref>سبا، ۵۰.</ref>. | |||
از نظر [[دانشمندان]] [[علم اخلاق]] نیز خروج از حد و راه میانه و [[اعتدال]] و [[زیادهروی]] یا کوتاهی در برآوردن خواسته نیروهای درونی [[انسان]]، باعث انحراف میشود<ref>نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، ص۷۹.</ref>. با این حال، از نظر [[جامعهشناسی]] ماهیت انحراف و کجروی، پیچیدهتر از آن است که بتوان درباره آن نظر قاطعی داشت و جامعه شناسان هنگام بحث از انحراف و کجروی، معنای [[واحدی]] را قصد نمیکنند<ref>راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۹.</ref>. به طور کلی اگر [[رفتاری]] با انتظارات مشترک [[جامعه]] یا یک گروه سازگار نباشد و بیشتر افراد، آن را [[ناپسند]] تلقی کنند، [[کجروی]] [[اجتماعی]] با [[انحراف]] تلقی میشود<ref>میری، سید حسین، مطالعات انحرافات و کجرویهای اجتماعی، ص۱۳۳.</ref>. البته از نگاه [[جامعهشناسی]]، معیار ارزیابی یک [[رفتار]]، نوع رابطه آن با [[هنجارها]] و [[قواعد]] [[زندگی اجتماعی]] است؛ اعم از اینکه آن هنجارها در ذات خود خوب باشند یا بد. از همین رو، برخی از [[جامعهشناسان]] انحراف را به دو شاخه مثبت و منفی تقسیم کردهاند<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ حیدرنسب، نادر و علی بخشی، انحراف چیست؟ منحرف کیست؟، ص۲۳ -۲۴.</ref>. در انحراف مثبت، فرد با اطلاع و [[آگاهی]] کامل، حدود و ارزشهای [[حاکم]] بر جامعه را زیر پا میگذارد و خود [[ارزش]] و اعتباری نو که [[برتر]] از ارزشهای پیشین است، میآفریند؛ ولی در انحراف منفی، فرد یا گروهی از [[نظام]] [[ارزشهای جامعه]] [[تجاوز]] میکند و نظامی میآفریند که از نظام پیشین و [[هنجار]] حاکم [[پستتر]] است<ref>صدر، سید موسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ شیخاوندی، داور، جامعهشناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۴۰.</ref>. از همین رو تعریف [[دینی]] و [[اخلاقی]] از انحراف کاملاً مترادف با تعاریف [[حقوقی]] و جامعهشناسی نیست و از منظر [[دین و اخلاق]]، معیار تعیین رفتار نه [[قانون]] حاکم بلکه [[وجدان]] و [[تکلیف الهی]] است؛ با رفتارهای هنجارشکنانه از نظر قانون اجتماعی که از نظر [[اخلاق]] و [[قرآن]]، کجروی و انحراف نیست و برعکس<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶ – ۱۷.</ref>.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == |
نسخهٔ ۱۵ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۲۳
مقدمه
انحراف به معنای برگشتن و به طرفی مایل شدن، کجروی و بیفرمانی است[۱] و به مایل شدن از راه راست به کجراهه میگویند[۲]. در اصطلاح فلسفی، تمایل از حد وسط و گرایش به یکی از طرفین را انحراف دانستهاند[۳] و در اصطلاح علوم طبیعی، انحراف به خروج از حد تعادل گفته شده است؛ مانند انحراف بعضی از اعضای بدن از انجام وظیفه طبیعی[۴]. انحراف از نگاه حقوقی به عمل غیرقانونی[۵]، از نظر جامعهشناسی به رفتار شکننده هنجار[۶]، از نگاه علمای اخلاق به عمل زشت و ناپسند جامعه یا وجدان و از نگاه دین به معصیت، گناه و اعمال خلاف دستور الهی[۷] و بدعت[۸] گفته میشود. امام خمینی انحراف را دور شدن از صراط مستقیم انسانیت و راه انبیا(ع)[۹] و نبود اصلاح و تهذیب نفس[۱۰] میشمرد. مقصود از انحراف در اینجا، انحراف در مسائل سیاسی - اجتماعی است.[۱۱]
پیشینه
انحراف تاریخی به قدمت خود انسان دارد؛ چنان که در آیات مربوط به خلقت آدم(ع) در قرآن کریم، فرشتگان، آفرینش موجود زمینی را موجب انحراف و فساد و خونریزی میدانستند[۱۲]. در طول تاریخ هر جامعهای برای قاعدهمندی رفتار اعضای خود، هنجارهایی را تعریف و نهادینه کرده و مردم را به رعایت آن هنجارها ملزم کرده است و در برابر تخلف و سرپیچی از آن هم واکنش نشان داده است[۱۳].
در آیاتی از کتاب مقدس، به انحراف از حق اشاره و از آن نهی شده است[۱۴] و برخی از مصادیق آن، مانند انحراف بنیاسرائیل و روی آوردن به گوسالهپرستی ذکر شده است[۱۵]. قرآن کریم نیز در آیههای گوناگون از تخطی و انحراف آدم(ع) و حوا سخن گفته[۱۶] و با واژههایی همچون ضلالت[۱۷]، غیّ[۱۸] و زیغ[۱۹] که در برابر صراط مستقیم و هدایت و رشد قرار دارد، به موضوع انحراف و گمراهی اشاره کرده است.
جامعه اسلامی پس از رحلت رسول خدا(ص)، به انواع انحرافات از آموزههای نبوی مبتلا شد و زمانی که امیرالمؤمنین علی(ع)، حکومت را به دست گرفت، با انحرافاتی مانند بازتولید روابط و مناسبات قبیلهای، شکلگیری نظام طبقاتی، زیروروشدن ارزشهای اجتماعی، تفرقه و از دست رفتن انسجام اجتماعی، رویگردانی از جهاد، فتنهانگیزی و پیمانشکنی مواجه بود و گرچه آن حضرت(ع) در رفع این انحرافات کوشش بسیار کرد، با این حال، چنین انحرافاتی ویژه آن دوره نبود و در هر زمان و در میان هر جامعهای قابل پدیدار شدن است[۲۰].
معنای جامعه شناختی انحراف تا حدی جدید و متفاوت است[۲۱] و جامعه شناسان درباره تعریف دقیق آن، توافق نظر ندارند[۲۲] و علل متفاوتی را برای آن در نظر گرفتهاند.[۲۳]
ماهیت و معیار انحراف
انسان به حکم عقل و اختیار که او را بر سایر موجودات برتری میدهد، استعداد تکامل و استعداد انحراف را توأمان دارد. از جمله ویژگیهای بشر افراط و تفریط است و انحراف نتیجه خارج شدن از حد تعادل و جهالت انسان است[۲۴]؛ یعنی انسان در عین حال که میتواند راه پیشرفت و ترقی را طی کند، میتواند در اثر خودخواهی و هواپرستی، راه انحراف و سقوط را در پیش بگیرد[۲۵]. تاریخ روابط اجتماعی بشر گواهی میدهد که تا سالها، مقررات و آیینهای دینی، معیاری برای سنجش رفتار انسانهای پیرو بوده و هرچه برخلاف آن بود، انحراف شمرده میشد[۲۶]. جامعه شناسان نیز یکی از عناصر عمده در شکل دادن به معنای انحراف و کجروی کنشها را میزان سازگار بودن یک رفتار با فرهنگ و نظام ارزشی حاکم بر جامعه میدانند[۲۷].
قرآن کریم، معیار انحراف را سرپیچی از دستورهای الهی و دورشدن از مسیر بندگی و کمال واقعی میداند. در قرآن، علاوه بر کجرفتاری، کجباوری و کجاندیشی نیز انحراف خوانده شده است[۲۸]. صراط مستقیم که در معارف دینی از مو باریکتر از شمشیر تیزتر[۲۹] و به عنوان راه روشن[۳۰]، میانه و به دور از افراط و تفریط[۳۱] معرفی شده است، همان آئین خداپرستی، دین حق و پایبندی به دستورهای الهی است[۳۲]. این راه، رو به بالا و نزدیکترین راه به سوی خداوند است[۳۳]. کسی که در این راه قدم نگذارد، گمراه و منحرف به شمار میآید[۳۴] و این گمراهی، به خود او لطمه میزند[۳۵].
از نظر دانشمندان علم اخلاق نیز خروج از حد و راه میانه و اعتدال و زیادهروی یا کوتاهی در برآوردن خواسته نیروهای درونی انسان، باعث انحراف میشود[۳۶]. با این حال، از نظر جامعهشناسی ماهیت انحراف و کجروی، پیچیدهتر از آن است که بتوان درباره آن نظر قاطعی داشت و جامعه شناسان هنگام بحث از انحراف و کجروی، معنای واحدی را قصد نمیکنند[۳۷]. به طور کلی اگر رفتاری با انتظارات مشترک جامعه یا یک گروه سازگار نباشد و بیشتر افراد، آن را ناپسند تلقی کنند، کجروی اجتماعی با انحراف تلقی میشود[۳۸]. البته از نگاه جامعهشناسی، معیار ارزیابی یک رفتار، نوع رابطه آن با هنجارها و قواعد زندگی اجتماعی است؛ اعم از اینکه آن هنجارها در ذات خود خوب باشند یا بد. از همین رو، برخی از جامعهشناسان انحراف را به دو شاخه مثبت و منفی تقسیم کردهاند[۳۹]. در انحراف مثبت، فرد با اطلاع و آگاهی کامل، حدود و ارزشهای حاکم بر جامعه را زیر پا میگذارد و خود ارزش و اعتباری نو که برتر از ارزشهای پیشین است، میآفریند؛ ولی در انحراف منفی، فرد یا گروهی از نظام ارزشهای جامعه تجاوز میکند و نظامی میآفریند که از نظام پیشین و هنجار حاکم پستتر است[۴۰]. از همین رو تعریف دینی و اخلاقی از انحراف کاملاً مترادف با تعاریف حقوقی و جامعهشناسی نیست و از منظر دین و اخلاق، معیار تعیین رفتار نه قانون حاکم بلکه وجدان و تکلیف الهی است؛ با رفتارهای هنجارشکنانه از نظر قانون اجتماعی که از نظر اخلاق و قرآن، کجروی و انحراف نیست و برعکس[۴۱].[۴۲]
منابع
پانویس
- ↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ج۲، ص۲۹۸۹.
- ↑ امینی، سیدمحمدعارف، خطر انحراف دانشگاهها و راهکارهای عملی پیشگیری از دید امام خمینی، ص۵۳.
- ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی، ص۱۶۹.
- ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی، ص۱۶۹.
- ↑ شیخاوندی، داور، جامعهشناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۴۸.
- ↑ سلیمی، علی و محمد داوری، جامعهشناسی کجروی، ص۲۲۲.
- ↑ صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶.
- ↑ پاکتچی، احمد، بدعت، ج۱۱، ص۵۵۸.
- ↑ تفسیر حمد، ص۲۳۸.
- ↑ امام خمینی، جهاد اکبر، ص۲۰.
- ↑ خوشدل، نجمه، مقاله «انحراف»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۳۴۸.
- ↑ بقره، ۳۰.
- ↑ ضمیری، محمدرضا، رسانه و انحرافات اجتماعی، ص۱۰۳.
- ↑ خروج، ب ۲،۲۳، تثنیه، ب۵، ۳۲.
- ↑ همان؛ تثنیه، ب ۱۲،۹ -۱۳.
- ↑ بقره، ۳۶؛ طه، ۱۲۱.
- ↑ حمد، ۷؛ توبه، ۱۱۵؛ قمر، ۴۷.
- ↑ بقره، ۲۵۶؛ مریم، ۵۹؛ شعرا، ۲۲۴.
- ↑ آل عمران، ۷-۸؛ صف، ۵.
- ↑ امین ناجی، محمدهادی و کاظم قاضیزاده و غلامرضا بهنام، روشهای مبارزه امام علی(ع) با انحرافهای اجتماعی در نهج البلاغه، ص۱۰۳ - ۱۰۴ و ۱۱۹.
- ↑ راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۶.
- ↑ راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۹.
- ↑ خوشدل، نجمه، مقاله «انحراف»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۳۴۸.
- ↑ مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۹، ص۱۰۹-۱۱۱.
- ↑ مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۲۱، ص۴۱ -۴۲.
- ↑ شیخاوندی، داور، جامعهشناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۲۷.
- ↑ سلیمی، علی و محمد داوری، جامعهشناسی کجروی، ص۱۵۷.
- ↑ صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۷.
- ↑ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۱۷۷.
- ↑ شبر، عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، ج۵، ص۲۱۷.
- ↑ نهج البلاغه، خ۱۶ ص۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۵.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۹.
- ↑ سبا، ۵۰.
- ↑ نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، ص۷۹.
- ↑ راک، پل، کجروی، ترجمه اسماعیل اسفندیاری، ص۲۶۹.
- ↑ میری، سید حسین، مطالعات انحرافات و کجرویهای اجتماعی، ص۱۳۳.
- ↑ صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ حیدرنسب، نادر و علی بخشی، انحراف چیست؟ منحرف کیست؟، ص۲۳ -۲۴.
- ↑ صدر، سید موسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ شیخاوندی، داور، جامعهشناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۴۰.
- ↑ صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶ – ۱۷.
- ↑ خوشدل، نجمه، مقاله «انحراف»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۳۴۸.