قبله در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'آشکار' به 'آشکار') |
جز (جایگزینی متن - 'واحدی' به 'واحدی') |
||
| (۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = قبله | |||
| عنوان مدخل = قبله | |||
| مداخل مرتبط = [[قبله در قرآن]] | |||
< | | پرسش مرتبط = | ||
: < | }} | ||
'''قِبله'''، جهتی است که [[مسلمانان]] هنگام [[نماز]] و [[عبادت]] رو به [[کعبه]] در [[مسجد الحرام]] می‌ایستند. | |||
==اهمیت [[قبله | == معناشناسی == | ||
برخی نویسندگان زیر واژه قبله می‌نویسد: «قبله در اصل اسمی است برای حالتی که به آن حالت روی می‌آورند، مثل جِلسه و قِعده حالت نشستن و در سخن معمولی متعارف، قبله به صورت اسم برای مکانی است که در موقع [[نماز]]، به آن توجه می‌شود و به طرف آن روی می‌آورند».<ref>راغب اصفهانی، المفردات.</ref>.<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۳۸۱.</ref> | |||
#{{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ * وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست * و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی» سوره بقره، آیه ۱۴۴-۱۴۵.</ref>. | |||
#{{متن قرآن|الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش! * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و بی‌گمان این (فرمان) از سوی پروردگارت، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و هرجا که باشید رؤیتان را به سوی آن بگردانید تا مردم را بر شما حجّتی نباشد مگر (از سوی) کسانی از ایشان که ستم می‌ورزند پس، از آنان مهراسید و از من بهراسید و (چنین فرمان دادم) تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید» سوره بقره، آیه ۱۴۷و ۱۴۹ -۱۵۰.</ref>. | المنجد نویسد: القبله: اسم نوع است؛ نوع روی آوردن و رفتن به یک طرف<ref>المنجد، ص۱۳۸۸. </ref>. مفردات گوید: در اصل اسمی است برای حالتی که به آن حالت روی می‌آوردند مثل: {{عربی|جِلسه و قِعده}} حالت نشستن و در سخن معمولی و متعارف قبله به صورت اسم برای مکانی است که در موقع [[نماز]] به آن توجه می‌شود و روی می‌آورند<ref>مفردات، ج۳، ص۱۲۶.</ref>. در لغت‌شناسی می‌خوانیم، قبله؛ در [[غرب]] اسم مکانی است که [[نماز]] گزار به آن رو می‌کند. | ||
#{{متن قرآن|وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | |||
#{{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.</ref>. | «منظور از «[[قبله]]» تنها جهت جغرافیایی مخصوص نیست و رو کردن به آن تنها جانب صورت و [[جسم]] را به آن گرداندن نمی‌باشد، قبله جهت و هدفی است که روی [[روح]] و [[جان]] و درون را به آن متوجه می‌سازند و سمت و سوئی است که راه [[زندگی]] را توجیه می‌نماید. از این نظر آنچه [[مردم]] [[کعبه]] [[آمال]] قرار داد و به آن «اقبال» می‌نمایند می‌توان «قبله» آنان نامید، هر چند [[سلاطین جور]] را «قبله عالم» نامیده و دربار و دستگاه آنها را «مشابه» خود نمایند، یا آنکه ارباب [[زر و زور]] و [[تزویر]] را [[خانه]] [[امید]] و آرزوهای خود قرار دهند»<ref>نظم قرآن.</ref>.<ref>[[محرم فرزانه|فرزانه، محرم]]، [[اماکن جغرافیایی در قرآن (کتاب)|اماکن جغرافیایی در قرآن]]، ص۶۰۶.</ref> | ||
#{{متن قرآن|كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ}}<ref>«چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.</ref>. | |||
#{{متن قرآن|وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست» سوره بقره، آیه ۱۴۸.</ref>. | == سابقه قبله در [[ادیان ابراهیمی]] == | ||
[[پیروان]] همه [[ادیان]] به‌ویژه ادیان ابراهیمی، نمازهایی دارند؛ که می‌بایست آن [[عبادت]] را چه به صورت فردی، یا جمع، در زمانی معین و در جهتی مشخص، انجام دهند و به مدلول [[آیه]] ۱۷۷ بقره می‌فرماید: {{متن قرآن|لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ...}}<ref>«نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>. | |||
#شیوه توصیف مسئله برخلاف [[آیات]] دیگر متفاوت است: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ}} یا گویی [[خدا]] به دنبال [[رضایت]] [[پیامبر]] خودش می‌باشد: {{متن قرآن|فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا}} و از سوی دیگر [[تکلیف]] او را با [[مخالفان]] خودش روشن می‌کند: {{متن قرآن|وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ}}؛ | |||
#هرچند برای [[خدا]] مکان [[عبادت]] خاص جایی ندارد: {{متن قرآن|فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ}} و به هر سو [[عبادت]] و [[دعا]] شود، به همان سوی [[خدا]] خواهد بود: {{متن قرآن|قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ}} و مهم جهت [[معنوی]] داشتن است: {{متن قرآن|وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا}} اما داشتن [[هویت]] و [[تشخص]] برای [[مسلمانان]] از نظر [[پیامبر]] و مرز میان [[دین]] کمالی و غیر آن مهم بوده است: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا}} به این جهت [[پیامبر]] با این که سال‌ها به [[بیت المقدس]] [[نماز]] می‌خواند. اما می‌خواست که حجّتی برای [[مردم]] در [[تعیین]] مرزها باشد: {{متن قرآن|إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ}} و از این جهت [[فلسفه]] داشتن [[قبله]] معین از نظر [[پیامبر]] روشن بود: {{متن قرآن|لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ}}؛ | اما از آنجا که اکثر [[عبادات]] جمعی است و [[جمعیت]] هم [[عقیده]] باید هم جهت باشد؛ لذا [[خداوند]] دستور داده است؛ به منظور [[حفظ وحدت]] و هم جهتی و [[هماهنگی]] و جلوگیری از [[بی‌نظمی]] که مخل [[حفظ]] یک [[تشکیلات]] است؛ جهت واحدی را برای [[عبادت]] برگزینند، که این عمل خود موجب [[ابهت]] و [[اقتدار]] و [[اتحاد]] آنها خواهد شد. | ||
به همین دلیل و دلائل دیگر و حکمت‌های نهفته‌ای، که [[راز]] آنها بر ما آشکار نیست در همه [[ادیان الهی]] [[وحدت]] جهت عبادت مورد تأکید پیام‌آوران [[ادیان]] قرار گرفته است. | |||
از این رو [[قبله]] [[یهود]] [[بیت المقدس]] است و رو به آن [[نماز]] می‌گزارند و قبله [[نصاری]]، جهت [[مشرق]] است و همه جا رو به طرف مشرق نماز می‌خوانند. | |||
[[رسول اکرم]]{{صل}} مدت سیزده سال در [[مکه]] و مدتی در [[مدینه]] به طرف بیت المقدس نماز می‌خواند، سپس به طرف [[کعبه]] برگشت. | |||
تحویل قبله یکی از کارهای بس مهم بوده؛ مخصوصاً که آن [[حضرت]]، اکثر [[زمان]] [[رسالت]] را به قبله اول ـ بیت المقدس ـ نماز خوانده بود. یهود نیز که آن را شکستی برای خود می‌دانستند؛ سر و صدا به راه انداختند؛ تا آیاتی چند از [[قرآن مجید]] نازل شد کعبه را تثبیت کرد و به غوغا پایان داد. | |||
در [[المیزان]] راجع به ماست و ماه تحویل قبله فرمود: «اکثر [[روایات]] دلالت دارند، که تحویل قبله در مدینه [[سال دوم هجرت]]، در [[ماه رجب]] که هفدهمین ماه [[هجرت]] بود؛ واقع شده است علی هذا، آن حضرت جمعاً چهارده سال و پنج ماه، به طرف بیت المقدس نماز خوانده است»<ref>قاموس قرآن، قرشی، ج۵، ص۲۲۶.</ref>.<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۳۸۱.</ref> | |||
== اهمیت [[قبله]] برای [[پیامبر]] == | |||
جایگاه [[پیامبر]] در اهمیت [[قبله]] [[مسجدالحرام]] و تعیین مکان آن در دسته‌ای از [[آیات]] به خوبی روشن می‌شود. اینکه [[آیات]] [[قبله]] در خطاب به [[پیامبر]] گفته می‌شود و نه حکمی خطاب به [[مسلمانان]] و بیان نوع [[خواسته‌ها]] و آرزوهای او را آشکار می‌سازد، جای توجه دارد. البته این خواسته شخصی نیست و تعیین [[قبله]] نوعی [[هویت‌بخشی]] به [[دین]] و متمایز کردن در حرکات [[عبادی]] در دوره مرزبندی [[ادیان]] است: | |||
# {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ * وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست * و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی» سوره بقره، آیه ۱۴۴-۱۴۵.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش! * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و بی‌گمان این (فرمان) از سوی پروردگارت، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و هرجا که باشید رؤیتان را به سوی آن بگردانید تا مردم را بر شما حجّتی نباشد مگر (از سوی) کسانی از ایشان که ستم می‌ورزند پس، از آنان مهراسید و از من بهراسید و (چنین فرمان دادم) تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید» سوره بقره، آیه ۱۴۷و ۱۴۹ -۱۵۰.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ}}<ref>«چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست» سوره بقره، آیه ۱۴۸.</ref>. | |||
=== نکات === | |||
# شیوه توصیف مسئله برخلاف [[آیات]] دیگر متفاوت است: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ}} یا گویی [[خدا]] به دنبال [[رضایت]] [[پیامبر]] خودش می‌باشد: {{متن قرآن|فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا}} و از سوی دیگر [[تکلیف]] او را با [[مخالفان]] خودش روشن می‌کند: {{متن قرآن|وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ}}؛ | |||
# هرچند برای [[خدا]] مکان [[عبادت]] خاص جایی ندارد: {{متن قرآن|فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ}} و به هر سو [[عبادت]] و [[دعا]] شود، به همان سوی [[خدا]] خواهد بود: {{متن قرآن|قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ}} و مهم جهت [[معنوی]] داشتن است: {{متن قرآن|وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا}} اما داشتن [[هویت]] و [[تشخص]] برای [[مسلمانان]] از نظر [[پیامبر]] و مرز میان [[دین]] کمالی و غیر آن مهم بوده است: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا}} به این جهت [[پیامبر]] با این که سال‌ها به [[بیت المقدس]] [[نماز]] می‌خواند. اما می‌خواست که حجّتی برای [[مردم]] در [[تعیین]] مرزها باشد: {{متن قرآن|إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ}} و از این جهت [[فلسفه]] داشتن [[قبله]] معین از نظر [[پیامبر]] روشن بود: {{متن قرآن|لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ}}؛ | |||
# [[تغییر قبله]] [[دستور الهی]] و نه خواسته [[پیامبر]] است: {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ}} از سوی دیگر این کافی نیست که [[پیامبر]] بداند که از سوی [[خدا]] است، بلکه جهت مقابل آن بیان می‌شود که [[مخالفت]] با آن چه توابعی دارد: {{متن قرآن|وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ}}؛ | # [[تغییر قبله]] [[دستور الهی]] و نه خواسته [[پیامبر]] است: {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ}} از سوی دیگر این کافی نیست که [[پیامبر]] بداند که از سوی [[خدا]] است، بلکه جهت مقابل آن بیان می‌شود که [[مخالفت]] با آن چه توابعی دارد: {{متن قرآن|وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ}}؛ | ||
#بُعد [[اخلاقی]] توجه به [[قبله]] و مسابقه در [[نیکی‌ها]]، یکی از نکات این [[آیات]] است: {{متن قرآن|فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا}}. | # بُعد [[اخلاقی]] توجه به [[قبله]] و مسابقه در [[نیکی‌ها]]، یکی از نکات این [[آیات]] است: {{متن قرآن|فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا}}<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]، ص۳۷۷ ـ ۳۷۸.</ref>. | ||
==[[تغییر قبله]]== | == [[تغییر قبله]] == | ||
{{اصلی|تغییر قبله}} | |||
از آغاز [[بعثت]] [[رسول خدا]] {{صل}} در [[مکه]] و از پس [[وجوب]] [[نماز]]، حضرت از سوی [[خداوند]] [[فرمان]] یافت تا [[بیت‌المقدس]] را [[قبله]] خویش قرار دهد و به سوی آن [[نماز]] بگذارد. ایشان در مدت حضور سیزده ساله‌شان در [[مکه]] و نیز اوایل ورودشان به [[مدینه]] به سوی این مکان [[مقدس]] [[نماز]] می‌گزارد. | |||
قرار گرفتن [[بیت‌المقدس]] به عنوان [[قبله]] پس از [[هجرت]]، دستاویزی برای [[یهودیان]] [[مدینه]] شده بود که پیوسته اسباب [[شماتت]] و [[آزار]] [[رسول خدا]] {{صل}} را فراهم می‌آوردند. آنان [[قبله]] بودن [[بیت‌المقدس]] را نشان [[وابستگی]] [[مسلمانان]] به [[یهود]] و [[تبعیت]] [[مسلمانان]] از آنها می‌دانستند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۵۰.</ref>. [[پیامبر خدا]] {{صل}} در حالی که از عیب‌جویی‌های [[یهود]] [[غمگین]] بود، در [[دل]] [[شب]] از منزل خارج شد. ایشان به [[آسمان]] نگاه می‌کرد و [[منتظر]] امر [[خداوند]] تبارک و تعالی در این باره بود<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۴؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.</ref>. | |||
==منابع== | فردای آن روز که حضرت برای [[اقامه نماز]] ظهر به [[مسجد]] "بنی‌سالم" رفته بود، پس از به جا آوردن دو رکعت از [[نماز]]، [[جبرئیل]] نازل شد و با گرفتن بازوی حضرت، ایشان را به سوی [[کعبه]] برگرداند. [[مسلمانان]] نیز به [[تبعیت]] از حضرت به سوی [[کعبه]] ایستادند و ادامه [[نماز ظهر]] را خواندند<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۶۳؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.</ref>. | ||
سپس [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}<ref>«گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[تاریخ تغییر قبله (مقاله)|تاریخ تغییر قبله]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۲۴۰ ـ ۲۴۲؛ [[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص۵۹-۶۰؛ [[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۳۸۲.</ref> | |||
==جغرافیای [[قبله]]، در [[سور مبارکه]] بقره و [[یونس]]== | |||
# {{متن قرآن|... مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا...}}<ref>«به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|...وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا...}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا...}}<ref>«گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|...مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ...}}<ref>«و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی» سوره بقره، آیه ۱۴۵.</ref>. | |||
# {{متن قرآن|...وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ...}}<ref>«و به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قومتان در مصر خانه‌هایی برگزینید و خانه‌هایتان را رویاروی قرار دهید و نماز را بر پا دارید و به مؤمنان نوید دهید» سوره یونس، آیه ۸۷.</ref>. | |||
واژه [[قبله]] شش بار در [[سوره بقره]] و یک‌بار در [[سوره یونس]]{{ع}} به صورت مستقل، یا ترکیب با [[ضمیر]] مفرد و یا جمع به کار رفته است. این واژه در [[عرف ]][[مسلمانان]]، نام مکان و جهتی است که [[مسلمین]] به سوی آن [[اقامه نماز]] می‌کنند<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۳۸۰.</ref>. | |||
== نتیجه‌گیری == | |||
واژه قبله شش بار در چهار آیه، از [[سوره مبارکه بقره]] - ۱۴۲، ۱۴۵ بیان گردیده است؛ که سه مورد آن اشاره به بیت المقدس و دو بار آن دلالت بر [[خانه کعبه]] دارد و مورد ششم آن به طور عام بیان گردیده؛ که شامل [[عبادت]] در جهت [[مشرق]] برای [[نصاری]] و یا هر جهت دیگری می‌باشد و قبله در آیه ۸۷ [[یونس]]{{ع}} بیانگر جهت و محل خاصی برای ادای [[فرایض دینی]] به‌ویژه [[نماز]] نیست<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۳۸۳.</ref>. | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | # [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | ||
==پانویس== | # [[پرونده:IM009657.jpg|22px]] [[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]،، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|'''مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱''']] | ||
{{ | # [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]،، [[تاریخ تغییر قبله (مقاله)|'''تاریخ تغییر قبله''']]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]] | ||
# [[پرونده:IM010435.jpg|22px]] [[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|'''دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید''']] | |||
# [[پرونده:IM010430.jpg|22px]] [[محرم فرزانه|فرزانه، محرم]]، [[اماکن جغرافیایی در قرآن (کتاب)|'''اماکن جغرافیایی در قرآن''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده: | [[رده:نماز]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قبله است. قبله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قبله در قرآن - پرسش مرتبط نداردقِبله، جهتی است که مسلمانان هنگام نماز و عبادت رو به کعبه در مسجد الحرام می‌ایستند.
معناشناسی
برخی نویسندگان زیر واژه قبله می‌نویسد: «قبله در اصل اسمی است برای حالتی که به آن حالت روی می‌آورند، مثل جِلسه و قِعده حالت نشستن و در سخن معمولی متعارف، قبله به صورت اسم برای مکانی است که در موقع نماز، به آن توجه می‌شود و به طرف آن روی می‌آورند».[۱].[۲]
المنجد نویسد: القبله: اسم نوع است؛ نوع روی آوردن و رفتن به یک طرف[۳]. مفردات گوید: در اصل اسمی است برای حالتی که به آن حالت روی می‌آوردند مثل: جِلسه و قِعده حالت نشستن و در سخن معمولی و متعارف قبله به صورت اسم برای مکانی است که در موقع نماز به آن توجه می‌شود و روی می‌آورند[۴]. در لغت‌شناسی می‌خوانیم، قبله؛ در غرب اسم مکانی است که نماز گزار به آن رو می‌کند.
«منظور از «قبله» تنها جهت جغرافیایی مخصوص نیست و رو کردن به آن تنها جانب صورت و جسم را به آن گرداندن نمی‌باشد، قبله جهت و هدفی است که روی روح و جان و درون را به آن متوجه می‌سازند و سمت و سوئی است که راه زندگی را توجیه می‌نماید. از این نظر آنچه مردم کعبه آمال قرار داد و به آن «اقبال» می‌نمایند می‌توان «قبله» آنان نامید، هر چند سلاطین جور را «قبله عالم» نامیده و دربار و دستگاه آنها را «مشابه» خود نمایند، یا آنکه ارباب زر و زور و تزویر را خانه امید و آرزوهای خود قرار دهند»[۵].[۶]
سابقه قبله در ادیان ابراهیمی
پیروان همه ادیان به‌ویژه ادیان ابراهیمی، نمازهایی دارند؛ که می‌بایست آن عبادت را چه به صورت فردی، یا جمع، در زمانی معین و در جهتی مشخص، انجام دهند و به مدلول آیه ۱۷۷ بقره می‌فرماید: 
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ...
[۷].
اما از آنجا که اکثر عبادات جمعی است و جمعیت هم عقیده باید هم جهت باشد؛ لذا خداوند دستور داده است؛ به منظور حفظ وحدت و هم جهتی و هماهنگی و جلوگیری از بی‌نظمی که مخل حفظ یک تشکیلات است؛ جهت واحدی را برای عبادت برگزینند، که این عمل خود موجب ابهت و اقتدار و اتحاد آنها خواهد شد.
به همین دلیل و دلائل دیگر و حکمت‌های نهفته‌ای، که راز آنها بر ما آشکار نیست در همه ادیان الهی وحدت جهت عبادت مورد تأکید پیام‌آوران ادیان قرار گرفته است.
از این رو قبله یهود بیت المقدس است و رو به آن نماز می‌گزارند و قبله نصاری، جهت مشرق است و همه جا رو به طرف مشرق نماز می‌خوانند.
رسول اکرم(ص) مدت سیزده سال در مکه و مدتی در مدینه به طرف بیت المقدس نماز می‌خواند، سپس به طرف کعبه برگشت.
تحویل قبله یکی از کارهای بس مهم بوده؛ مخصوصاً که آن حضرت، اکثر زمان رسالت را به قبله اول ـ بیت المقدس ـ نماز خوانده بود. یهود نیز که آن را شکستی برای خود می‌دانستند؛ سر و صدا به راه انداختند؛ تا آیاتی چند از قرآن مجید نازل شد کعبه را تثبیت کرد و به غوغا پایان داد.
در المیزان راجع به ماست و ماه تحویل قبله فرمود: «اکثر روایات دلالت دارند، که تحویل قبله در مدینه سال دوم هجرت، در ماه رجب که هفدهمین ماه هجرت بود؛ واقع شده است علی هذا، آن حضرت جمعاً چهارده سال و پنج ماه، به طرف بیت المقدس نماز خوانده است»[۸].[۹]
اهمیت قبله برای پیامبر
جایگاه پیامبر در اهمیت قبله مسجدالحرام و تعیین مکان آن در دسته‌ای از آیات به خوبی روشن می‌شود. اینکه آیات قبله در خطاب به پیامبر گفته می‌شود و نه حکمی خطاب به مسلمانان و بیان نوع خواسته‌ها و آرزوهای او را آشکار می‌سازد، جای توجه دارد. البته این خواسته شخصی نیست و تعیین قبله نوعی هویت‌بخشی به دین و متمایز کردن در حرکات عبادی در دوره مرزبندی ادیان است:
قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ * وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ
[۱۰].- الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ * وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ[۱۱].
- وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ[۱۲].
- سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ[۱۳].
- كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ[۱۴].
- وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ[۱۵].
نکات
- شیوه توصیف مسئله برخلاف آیات دیگر متفاوت است: قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ یا گویی خدا به دنبال رضایت پیامبر خودش می‌باشد: فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا و از سوی دیگر تکلیف او را با مخالفان خودش روشن می‌کند: وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ؛
- هرچند برای خدا مکان عبادت خاص جایی ندارد: فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ و به هر سو عبادت و دعا شود، به همان سوی خدا خواهد بود: قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ و مهم جهت معنوی داشتن است: وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا اما داشتن هویت و تشخص برای مسلمانان از نظر پیامبر و مرز میان دین کمالی و غیر آن مهم بوده است: قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا به این جهت پیامبر با این که سال‌ها به بیت المقدس نماز می‌خواند. اما می‌خواست که حجّتی برای مردم در تعیین مرزها باشد: إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ و از این جهت فلسفه داشتن قبله معین از نظر پیامبر روشن بود: لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ؛
- تغییر قبله دستور الهی و نه خواسته پیامبر است: وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ از سوی دیگر این کافی نیست که پیامبر بداند که از سوی خدا است، بلکه جهت مقابل آن بیان می‌شود که مخالفت با آن چه توابعی دارد: وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ؛
- بُعد اخلاقی توجه به قبله و مسابقه در نیکی‌ها، یکی از نکات این آیات است: فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا[۱۶].
تغییر قبله
از آغاز بعثت رسول خدا (ص) در مکه و از پس وجوب نماز، حضرت از سوی خداوند فرمان یافت تا بیت‌المقدس را قبله خویش قرار دهد و به سوی آن نماز بگذارد. ایشان در مدت حضور سیزده ساله‌شان در مکه و نیز اوایل ورودشان به مدینه به سوی این مکان مقدس نماز می‌گزارد.
قرار گرفتن بیت‌المقدس به عنوان قبله پس از هجرت، دستاویزی برای یهودیان مدینه شده بود که پیوسته اسباب شماتت و آزار رسول خدا (ص) را فراهم می‌آوردند. آنان قبله بودن بیت‌المقدس را نشان وابستگی مسلمانان به یهود و تبعیت مسلمانان از آنها می‌دانستند[۱۷]. پیامبر خدا (ص) در حالی که از عیب‌جویی‌های یهود غمگین بود، در دل شب از منزل خارج شد. ایشان به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر امر خداوند تبارک و تعالی در این باره بود[۱۸].
فردای آن روز که حضرت برای اقامه نماز ظهر به مسجد "بنی‌سالم" رفته بود، پس از به جا آوردن دو رکعت از نماز، جبرئیل نازل شد و با گرفتن بازوی حضرت، ایشان را به سوی کعبه برگرداند. مسلمانان نیز به تبعیت از حضرت به سوی کعبه ایستادند و ادامه نماز ظهر را خواندند[۱۹].
سپس آیه نازل شد: قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ[۲۰].[۲۱]
جغرافیای قبله، در سور مبارکه بقره و یونس
- ... مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا...[۲۲].
- ...وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا...[۲۳].
- قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا...[۲۴].
- ...مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ...[۲۵].
- ...وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ...[۲۶].
واژه قبله شش بار در سوره بقره و یک‌بار در سوره یونس(ع) به صورت مستقل، یا ترکیب با ضمیر مفرد و یا جمع به کار رفته است. این واژه در عرف مسلمانان، نام مکان و جهتی است که مسلمین به سوی آن اقامه نماز می‌کنند[۲۷].
نتیجه‌گیری
واژه قبله شش بار در چهار آیه، از سوره مبارکه بقره - ۱۴۲، ۱۴۵ بیان گردیده است؛ که سه مورد آن اشاره به بیت المقدس و دو بار آن دلالت بر خانه کعبه دارد و مورد ششم آن به طور عام بیان گردیده؛ که شامل عبادت در جهت مشرق برای نصاری و یا هر جهت دیگری می‌باشد و قبله در آیه ۸۷ یونس(ع) بیانگر جهت و محل خاصی برای ادای فرایض دینی به‌ویژه نماز نیست[۲۸].
منابع
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص۳۸۱.
- ↑ المنجد، ص۱۳۸۸.
- ↑ مفردات، ج۳، ص۱۲۶.
- ↑ نظم قرآن.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص۶۰۶.
- ↑ «نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.
- ↑ قاموس قرآن، قرشی، ج۵، ص۲۲۶.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص۳۸۱.
- ↑ «گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست * و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی» سوره بقره، آیه ۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ «حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش! * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و بی‌گمان این (فرمان) از سوی پروردگارت، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست * و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان و هرجا که باشید رؤیتان را به سوی آن بگردانید تا مردم را بر شما حجّتی نباشد مگر (از سوی) کسانی از ایشان که ستم می‌ورزند پس، از آنان مهراسید و از من بهراسید و (چنین فرمان دادم) تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید» سوره بقره، آیه ۱۴۷و ۱۴۹ -۱۵۰.
- ↑ «و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.
- ↑ «به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.
- ↑ «چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.
- ↑ «و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست» سوره بقره، آیه ۱۴۸.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ص۳۷۷ ـ ۳۷۸.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۴؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۶۳؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ «گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، تاریخ تغییر قبله، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۲۴۰ ـ ۲۴۲؛ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص۵۹-۶۰؛ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص۳۸۲.
- ↑ «به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد» سوره بقره، آیه ۱۴۲.
- ↑ «و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.
- ↑ «گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.
- ↑ «و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود و آنها نیز پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر تو پس از (وحی و) دانشی که به تو رسیده است، از خواست آنان پیروی کنی، در آن صورت بی‌گمان از ستمکارانی» سوره بقره، آیه ۱۴۵.
- ↑ «و به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قومتان در مصر خانه‌هایی برگزینید و خانه‌هایتان را رویاروی قرار دهید و نماز را بر پا دارید و به مؤمنان نوید دهید» سوره یونس، آیه ۸۷.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص۳۸۰.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص۳۸۳.