محمد بن احمد جامورانی رازی

محمد بن احمد جامورانی رازی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: محمد بن احمد جامورانی رازی در رجال و تراجم - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

جامورانی در پنج سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب‌های الکافی و بصائر الدرجات واقع شده است؛ نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَامُورَانِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع)السُّحْتُ أَنْوَاعٌ كَثِيرَةٌ مِنْهَا كَسْبُ الْحَجَّامِ إِذَا شَارَطَ وَ أَجْرُ الزَّانِيَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ فَأَمَّا الرِّشَا فِي الْحُكْمِ فَهُوَ الْكُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ».

شرح حال راوی

نام راوی محمد بن احمد و کنیه‌اش «أبو عبدالله» و لقب او الجامورانی است و در اسناد روایات با عنوان أبو عبدالله الجامورانی، أبو عبدالله الرازی، الجامورانی، الجامورانی الرازی و أبو عبدالله الجامورانی الرازی روایت کرده است.

ولی در سندی با عنوان محمد بن احمد روایت نکرده است، در نتیجه اشتهارش به کنیه و لقب است و در کتب رجالی نیز از راوی در باب اسماء با عنوان «محمد بن احمد» و در باب کنی با عنوان «أبو عبدالله الجامورانی» یا «ابو عبدالله الرازی» و در باب لقب با عنوان «الجامورانی» یاد شده است.

پسوند الرازی نشان می‌دهد راوی از اهل ری است و الجامورانی به جهت انتساب به منطقه خاص.

حمیری در عنوان الجامور نوشته است: جبل في شرقي مرسي بحر تونس كبير غير معمور بينه و بين المرسي نحو سبعين ميلا، و فيه بئر معينة و آثار قديمة و فيه يختفي عدو البحر إذا رام الوثوب علي ما يستفرصه.

بر این اساس می‌‌توان گفت زادگاه راوی، ری بوده و بخشی از دوران زندگانی خویش را در منطقه‌ای از تونس یا نزدیک به آن گذرانده؛ یا به عکس، زادگاه وی تونس بوده و سپس به شهر ری که یکی از مراکز علمی و نقل و کتابت حدیث بوده، هجرت و سکونت کرده است.

أبو عبدالله جامورانی افزون بر نقل حدیث، یک اثر علمی از خودش به یادگار گذاشته که احمد بن محمد بن خالد برقی آن را روایت کرده است.

نجاشی: أبو عبدالله الجاموراني، ابن بطة، عن البرقي، عن أبي عبدالله الجاموراني بكتابه.

شیخ طوسی: أبو عبدالله الجاموراني، له كتاب. رويناه بهذا الإسناد، عن أحمد بن أبي عبدالله، عنه.

ابن شهر آشوب از راوی یاد کرده و از کتاب وی با عنوان کتاب المرشد نام برده است، چنان که آقابزرگ تهرانی از کتاب جامورانی یک بار با عنوان کتاب الحدیث و بار دیگر با عنوان المرشد یاد کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات جامورانی روشن نیست و در اسناد روایات، بی‌واسطه از امام معصوم(ع) روایت نقل نکرده و در کتب رجالی از اصحاب ائمه(ع) شمرده نشده، بلکه شیخ طوسی در کتاب الرجال از وی دو بار در باب "من لم یرو عن الأئمه(ع) نام برده است؛ یک بار با عنوان أبو عبدالله الرازی الجامورانی و بار دیگر با عنوان أبو عبدالله الجامورانی.

عبارت "من لم یرو عنهم(ع) بدین معناست که هم‌دوران ائمه(ع) نبوده یا هم‌دوره بوده و توفیق ادراک محضر امام معصوم(ع) و نقل روایت مستقیم از آن حضرت را نداشته است و جامورانی از راویان دست دوم است؛ زیرا احمد بن محمد بن خالد برقی که از اصحاب امام جواد، امام هادی و امام عسکری(ع) بوده، از وی روایت کرده است؛ بنابراین جامورانی دوره بعضی از ائمه(ع) را ادراک کرده؛ ولی روایتی از آن بزرگواران نقل نکرده است. آیت الله بروجردی از راوی در طبقه هفتم از راویان نام برده است.

استادان و شاگردان راوی

معروف‌ترین استاد راوی، حسن بن علی بن أبی حمزه بطائنی است که بیشترین روایاتش از وی است و از کسان دیگری مانند سلیمان الجعفری، علی بن سلیمان بن رشید، علی بن اسباط، منصور بن العباس، احمد بن محمد بن أبی نصر، الحسن بن الحسین اللؤلؤی و نصر بن الصباح روایت کرده که از استادانش شمرده می‌گردند و افرادی همچون احمد بن أبی عبدالله (احمد بن محمد بن خالد البرقی)، سهل بن زیاد، محمد بن احمد بن یحیی، عمران بن موسی، سعد بن عبدالله اشعری قمی، سلمة بن الخطاب و محمد بن علی بن محبوب از وی روایت کرده‌اند که از شاگردانش به شمار می‌آیند.

مذهب راوی

در تشیع و امامی بودن راوی تردیدی نیست، به دو دلیل:

1. نجاشی در کتاب خودش که به یادکرد راویان امامی و آثار علمی آنها اختصاص دارد، از وی نام برده و صاحب کتاب معرفی کرده است؛ نیز شیخ طوسی در الفهرست که به اعتقاد بعضی موضوعش راویان امامی‌اند.
2. مضامین روایاتش به روشنی بر اعتقاد صحیح وی دلالت دارند؛ نمونه‌ها:
   1. «حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عِيسَى بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِيِّ مِنْ وُلْدِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَابِرٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ طَاوُسٍ قَالَ: أَتَى قَوْمٌ مِنَ الْيَهُودِ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ هُوَ يَوْمَئِذٍ وَالٍ عَلَى النَّاسِ فَقَالُوا أَنْتَ وَالِي هَذَا الْأَمْرِ بَعْدَ نَبِيِّكُمْ وَ قَدْ أَتَيْنَاكَ نَسْأَلُكَ عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنَا بِهَا آمَنَّا وَ صَدَّقْنَا وَ اتَّبَعْنَاكَ فَقَالَ عُمَرُ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ قَالُوا أَخْبِرْنَا عَنْ أَقْفَالِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَفَاتِيحِهَا وَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَبْرٍ سَارَ بِصَاحِبِهِ وَ أَخْبِرْنَا عَمَّنْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَيْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ مَوْضِعٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ وَ لَمْ تَعُدْ إِلَيْهِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ خَمْسَةٍ لَمْ يُخْلَقُوا فِي الْأَرْحَامِ عَنْ وَاحِدٍ وَ اثْنَيْنِ وَ ثَلَاثَةٍ وَ أَرْبَعَةٍ وَ خَمْسَةٍ وَ سِتَّةٍ وَ سَبْعَةٍ وَ عَنْ ثَمَانِيَةٍ وَ تِسْعَةٍ وَ عَشَرَةٍ وَ حَادِيَ عَشَرَ وَ ثَانِيَ عَشَرَ قَالَ فَأَطْرَقَ عُمَرُ سَاعَةً ثُمَّ فَتَحَ عَيْنَيْهِ ثُمَّ قَالَ سَأَلْتُمْ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ عَمَّا لَيْسَ لَهُ بِهِ عِلْمٌ وَ لَكِنَّ ابْنَ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ(ص) يُخْبِرُكُمْ بِمَا سَأَلْتُمُونِي عَنْهُ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ فَدَعَاهُ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ لَهُ يَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ مَعَاشِرَ الْيَهُودِ سَأَلُونِي عَنْ أَشْيَاءَ لَمْ أُجِبْهُمْ فِيهَا بِشَيْءٍ وَ قَدْ ضَمِنُوا لِي إِنْ أَخْبَرْتُهُمْ أَنْ يُؤْمِنُوا بِالنَّبِيِّ(ص) فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ يَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ أَعْرِضُوا عَلَيَّ مَسَائِلَكُمْ فَقَالُوا لَهُ مِثْلَ مَا قَالُوا لِعُمَرَ فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ أَ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْأَلُوا عَنْ شَيْءٍ سِوَى هَذَا قَالُوا لَا يَا أَبَا شَبَّرَ وَ شَبِيرٍ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ أَمَّا أَقْفَالُ السَّمَاوَاتِ فَالشِّرْكُ بِاللَّهِ وَ مَفَاتِيحُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ... قَالَ فَأَقْبَلَ الْيَهُودُ يَقُولُونَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ أَنَّكَ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ(ص) ثُمَّ أَقْبَلُوا عَلَى عُمَرَ فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّ هَذَا أَخُو رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ اللَّهِ إِنَّهُ أَحَقُّ بِهَذَا الْمَقَامِ مِنْكَ وَ أَسْلَمَ مَنْ كَانَ مَعَهُمْ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُمْ».
   2. «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْجَامُورَانِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع)يَقُولُ لَا تَقْتُلُوا الْقُنْبُرَةَ وَ لَا تَأْكُلُوا لَحْمَهَا فَإِنَّهَا كَثِيرَةُ التَّسْبِيحِ تَقُولُ فِي آخِرِ تَسْبِيحِهَا لَعَنَ اللَّهُ مُبْغِضِي آلِ مُحَمَّدٍ(ع)».
   3. «حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِي عَلِيٍّ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) لِلْمُفَضَّلِ كَمْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) قُلْتُ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَوْمٌ وَ بَعْضُ يَوْمٍ آخَرَ قَالَ فَتَزُورُهُ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُكَ أَ لَا أُفَرِّحُكَ بِبَعْضِ ثَوَابِهِ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَأْخُذُ فِي جِهَازِهِ- وَ يَتَهَيَّأُ لِزِيَارَتِهِ فَيَتَبَاشَرُ بِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ فَإِذَا خَرَجَ مِنْ بَابِ مَنْزِلِهِ رَاكِباً أَوْ مَاشِياً- وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ حَتَّى يُوَافِيَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) يَا مُفَضَّلُ إِذَا أَتَيْتَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) فَقِفْ بِالْبَابِ وَ قُلْ هَذِهِ الْكَلِمَاتِ فَإِنَّ لَكَ بِكُلِّ كَلِمَةٍ كِفْلًا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ فَقُلْتُ مَا هِيَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُوسَى كَلِيمِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عِيسَى رُوحِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ [نَبِيِّ] اللَّهِ...».

جایگاه حدیثی راوی

نجاشی و شیخ طوسی تنها به ذکر نام راوی و صاحب کتاب بودن وی بسنده کردند و به جرح و تعدیل او نپرداختند؛ ولی در ترجمه محمد بن احمد بن یحیی صاحب کتاب «نوادر الحکمة» أبو عبدالله جامورانی را در زمره راویانی نام بردند که از مستثنیات ابن ولید هستند و استثنای این افراد از سوی ابن ولید به معنای تضعیف آنهاست و بزرگانی مانند ابن نوح و ابو جعفر ابن بابویه معروف به شیخ صدوق با پیروی از ابن ولید این راویان را ضعیف شمرده‌اند.

نجاشی:و كان محمد بن الحسن بن الوليد يستثني من رواية محمد بن أحمد بن يحيي ما رواه عن محمد بن موسي الهمداني، أو ما رواه عن رجل، أو يقول بعض أصحابنا، أو عن محمد بن يحيي المعاذي، أو عن أبي عبدالله الرازي الجاموراني... قال أبو العباس بن نوح: و قد أصاب شيخنا أبو جعفر محمد بن الحسن بن الوليد في ذلك كله و تبعه أبو جعفر بن بابويه على ذلك.

شیخ طوسی: محمد بن أحمد بن يحيي بن عمران الأشعري القمي، جليل القدر كثير الرواية له كتاب نوادر الحكمة... أخبرنا بجميع كتبه و رواياته عدة أصحابنا... و قال أبو جعفر بن بابويه: إلا ما كان فيها من غلو أو تخليط، و هو الذي يكون طريقه محمد بن موسي الهمداني، أو يرويه عن رجل، أو عن بعض أصحابنا، أو يقول: و روي، أو يرويه عن محمد بن يحيي المعاذي، أو عن أبي عبدالله الرازي الجاموراني....

بر این پایه، سه شخصیت معروف، یعنی ابن ولید، ابن نوح و شیخ صدوق، جامورانی را تضعیف کردند. ابن غضائری نیز نوشته است: ضعفه القميون، و استثنوا من كتاب نوادر الحكمة ما رواه، و في مذهبه ارتفاع.

رجالیان بعدی نیز با پیروی از این بزرگان، جامورانی را از راویان ضعیف قلمداد کردند. علامه حلی و ابن داوود نام راوی را در بخش دوم کتاب رجال خود که به راویان ضعیف اختصاص دارد، ذکر کردند.

سید تفرشی پس از نقل کلام ابن غضائری می‌نویسد: و نبه النجاشي و الشيخ في الفهرست عند ترجمة محمد بن أحمد بن يحيي علي ضعفه.

شیخ حر عاملی و علامه مجلسی نیز او را از راویان ضعیف برشمرده‌اند.

علامه مامقانی: و في النفس من رمي القدماء رجلا بالارتفاع و إن كان شيء إلا أن غاية ما هناك خروج الرجل من برج الضعف إلي برح الجهالة فتأمل و علامه شوشتری در مقابل تضعیف همراه با تردید مامقانی می‌نویسد: ثم بعد تقرير الشيخ في الفهرست و النجاشي لهم كابن الغضائري، يكون ضعفه اتفاقيا.

بعضی از محققان، ادله تضعیف راوی را ناتمام دانسته و به وثاقت جامورانی نظر دادند. صاحب کتاب مشایخ الثقات در عنوان أبو عبدالله الجامورانی نوشته است: ثقة؛ هو أبو عبدالله الرازي محمد بن احمد من رجال كامل الزيارة؛ و استثناء ابن الوليد له من روايات نوادر الحكمة ليس تضعيفا.

شهید آقا مصطفی خمینی پس از نقل روایتی که در سندش جامورانی قرار گرفته، نوشته است: ثم إن الأظهر اعتبار سندها، فإن فيه أبا عبدالله الرازي، و هو محمد بن أحمد الجاموراني، فإنه و إن ضعفه القميون لارتفاع مذهبه، ولكن رواية المشايخ عنه تشهد علي حسن حاله، و لا يضر تضعيف القميين المستند إلي ارتفاع المذهب، كما تحرر.

بررسی و تحقیق

1. از عبارت ابن غضائری و فی مذهبه ارتفاع برداشت می‌شود که اساس تضعیف راوی به غلو برمی‌گردد و حقیقت غلو، اعتقاد به ربوبیت ائمه(ع) و ترک عبادات از قبیل نماز است؛ نه صرف نقل یک سلسله روایات در فضائل و کرامات ائمه(ع)؛ و محدثان قم که در نقل حدیث سختگیر بودند، نقل کرامات و مقامات ائمه(ع) را که امروزه از اعتقادات شیعه به شمار می‌آید، از نشانه‌های غلو به شمار می‌آوردند، از این رو شماری از راویان به جهت نقل این نوع روایات به غلو متهم می‌شدند، در نتیجه تضعیف، و روایاتشان از گردونه اعتبار خارج می‌گشتند و جامورانی از این دست راویان است، چنان‌که روایات وی به آن گواهی می‌دهند؛ نمونه‌ها:
   1. «حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ(ع) قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ أَبِي حَدَّثَنِي عَنْ جَدِّكَ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْإِمَامِ يُفْضِي إِلَيْهِ عِلْمُ صَاحِبِهِ فَقَالَ فِي السَّاعَةِ الَّتِي يُقْبَضُ فِيهَا يَصِيرُ إِلَيْهِ عِلْمُ صَاحِبِهِ فَقَالَ هُوَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ يُورَثُ كُتُباً وَ لَا يُوكَلُ إِلَى نَفْسِهِ وَ يُزَادُ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ فَقُلْتُ لَهُ عِنْدَكَ تِلْكَ الْكُتُبُ وَ ذَلِكَ الْمِيرَاثُ فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ أَنْظُرُ فِيهَا».
   2. «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ مَا عَلَى الْإِمَامِ زَكَاةٌ فَقَالَ أَحَلْتَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَ مَا عَلِمَتْ أَنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ لِلْإِمَامِ يَضَعُهَا حَيْثُ يَشَاءُ وَ يَدْفَعُهَا إِلَى مَنْ يَشَاءُ جَائِزٌ لَهُ ذَلِكَ مِنَ اللَّهِ إِنَّ الْإِمَامَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا يَبِيتُ لَيْلَةً أَبَداً وَ لِلَّهِ فِي عُنُقِهِ حَقٌّ يَسْأَلُهُ عَنْهُ».
   3. «أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مِهْزَمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَخْبِرْنِي عَمَّا اخْتَلَفَ فِيهِ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ مَوَالِينَا قَالَ قُلْتُ فِي الْجَبْرِ وَ التَّفْوِيضِ قَالَ فَسَلْنِي قُلْتُ أَجْبَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَى الْمَعَاصِي قَالَ اللَّهُ أَقْهَرُ لَهُمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَفَوَّضَ إِلَيْهِمْ قَالَ اللَّهُ أَقْدَرُ عَلَيْهِمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَأَيُّ شَيْءٍ هَذَا أَصْلَحَكَ اللَّهُ قَالَ فَقَلَبَ يَدَهُ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لَوْ أَجَبْتُكَ فِيهِ لَكَفَرْتَ».
   4. «بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ رَوْحِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ رَفَعَهُ عَنْ فَاطِمَةَ(س) قَالَتْ أَصَابَ النَّاسَ زَلْزَلَةٌ عَلَى عَهْدِ أَبِي بَكْرٍ فَفَزِعَ النَّاسُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ وَ عُمَرَ فَوَجَدُوهُمَا قَدْ خَرَجَا فَزِعَيْنِ إِلَى عَلِيٍّ(ع) فَتَبِعَهُمَا النَّاسُ إِلَى أَنِ انْتَهَوْا إِلَى بَابِ عَلِيٍّ(ع) فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ عَلِيٌّ(ع) غَيْرَ مُكْتَرِثٍ لِمَا هُمْ فِيهِ فَمَضَى وَ اتَّبَعَهُ النَّاسُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى تَلْعَةٍ فَقَعَدَ عَلَيْهَا وَ قَعَدُوا حَوْلَهُ وَ هُمْ يَنْظُرُونَ إِلَى حِيطَانِ الْمَدِينَةِ تَرْتَجُّ جَائِيَةً وَ ذَاهِبَةً فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ(ع) كَأَنَّكُمْ قَدْ هَالَكُمْ مَا تَرَوْنَ قَالُوا وَ كَيْفَ لَا يَهُولُنَا وَ لَمْ نَرَ مِثْلَهَا قَطُّ قَالَتْ فَحَرَّكَ شَفَتَيْهِ ثُمَّ ضَرَبَ الْأَرْضَ بِيَدِهِ ثُمَّ قَالَ مَا لَكِ اسْكُنِي فَسَكَنَتْ فَعَجِبُوا مِنْ ذَلِكَ أَكْثَرَ مِنْ تَعَجُّبِهِمْ أَوَّلًا حَيْثُ خَرَجَ إِلَيْهِمْ قَالَ لَهُمْ فَإِنَّكُمْ قَدْ عَجِبْتُمْ مِنْ صَنْعَتِي قَالُوا نَعَمْ قَالَ أَنَا الرَّجُلُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ ﴿إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا * وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا * وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا﴾ فَأَنَا الْإِنْسَانُ الَّذِي يَقُولُ لَهَا مَا لَكِ ﴿يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا﴾ إِيَّايَ تُحَدِّثُ».
   5. «أَخْبَرَنِي الشَّيْخُ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْحَسَنِ الدَّلَّالُ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ مَا عَلَى أَهْلِ الْمَيِّتِ مِنْكُمْ أَنْ يَدْرَءُوا عَنْ مَيِّتِهِمْ لِقَاءَ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ قَالَ قُلْتُ كَيْفَ نَصْنَعُ قَالَ إِذَا أُفْرِدَ الْمَيِّتُ فَلْيَتَخَلَّفْ عِنْدَهُ أَوْلَى النَّاسِ بِهِ فَيَضَعُ فَمَهُ عِنْدَ رَأْسِهِ ثُمَّ يُنَادِي بِأَعْلَى صَوْتِهِ- يَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ أَوْ يَا فُلَانَةُ بِنْتَ فُلَانٍ هَلْ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي فَارَقْتَنَا عَلَيْهِ مِنْ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ أَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ حَقٌّ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ قَالَ فَيَقُولُ مُنْكَرٌ لِنَكِيرٍ انْصَرِفْ بِنَا عَنْ هَذَا فَقَدْ لُقِّنَ حُجَّتَهُ».
2. نجاشی و شیخ طوسی به تضعیف راوی تصریح نکرده، بلکه تنها به ذکر نام راوی و کتاب وی بسنده، و از جرح و تعدیل وی سکوت کردند.
3. روایت اجلای از روات، مانند احمد بن ادریس اشعری قمی، سعد بن عبدالله اشعری قمی، محمد بن علی بن محبوب از وی، و قرار گرفتنش در اسناد شماری از روایات کامل الزیارات، از قرائن حسن حال جامورانی بلکه وثاقت او هستند.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۵