(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
خط ۱:
{{سیره معصوم}}
{{مدخل مرتبط
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[حضرت فاطمه زهرا]]''' است. "'''[[سیره اجتماعی حضرت فاطمه]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| موضوع مرتبط = سیره حضرت فاطمه
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سیره اجتماعی حضرت فاطمه در حدیث]] - [[سیره اجتماعی حضرت فاطمه در معارف و سیره فاطمی]]</div>
| عنوان مدخل =
| مداخل مرتبط =
| پرسش مرتبط =
}}
==حضور در عرصه‌های [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و نظامی==
'''[[سیره]] [[حضرت فاطمه]] {{س}}''' در زندگی اجتماعی می‌تواند به عنوان [[الگو]] معرفی شود. آن حضرت در عین حال که از ویژگی‌های لطیف زنانه برخوردار بود اما [[حیات]] او سرشار از وقایع و رخدادهای مهم [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]]، بود. آن حضرت برای برخی از [[اصحاب]] کلاس تشکیل می‌داد و در کنار کارهای [[خانه]] از مسائل اجتماعی [[غافل]] نبود.
از جمله قلمروهای الگوبخشی [[سیره]] [[حضرت فاطمه]]{{س}} [[زندگی اجتماعی]] و سیاسی آن [[حضرت]] است. [[حیات اجتماعی]] بانوی [[اسلام]] در این بعد نیز برای شیفتگان مکتبش بسیار درس‌آموز است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف [[علمی]]، [[اخلاقی]]، [[عبادی]]، [[تربیتی]] و سایر [[کمالات انسانی]] و [[ارزش‌های دینی]] پیشگام بود، در مسائل سیاسی و اجتماعی نیز [[انسانی]] ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت.
[[فاطمه]]{{س}} گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان [[بیگانه]] [[زندگی]] می‌کرد و [[تمایل]] نداشت حتی مردی [[نابینا]] کنار او بنشیند و با او هم‌سخن شود، اما این بدان معنا نیست که [[دختر پیامبر]]{{صل}} از مسئولیت‌های اجتماعی خویش [[غافل]] بوده و خود را در برابر [[جامعه]] و مسائلی که در آن می‌گذرد [[مسئول]] نمی‌دانسته است.
== حضور حضرت فاطمه در عرصه‌های گوناگون ==
از جمله قلمروهای الگوبخشی [[سیره]] [[حضرت فاطمه]] {{س}} زندگی اجتماعی و سیاسی آن حضرت است. حیات اجتماعی بانوی [[اسلام]] در این بُعد نیز برای شیفتگان مکتبش بسیار درس‌آموز است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف [[علمی]]، [[اخلاقی]]، [[عبادی]]، [[تربیتی]] و سایر [[کمالات انسانی]] و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل سیاسی و اجتماعی نیز [[انسانی]] ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت.
[[حضرت زهرا]]{{س}} هرگز در یک نقطه از ابعاد زندگی توقف نداشت و به یک مرحله و یک بعد از ابعاد آن هر چند مهم، اکتفا نکرد؛ چراکه نه اسلام را محدود به بعد عبادی و فردی‌اش می‌دانست و نه [[رسالت]] و [[مسئولیت]] [[زن]] را تنها در خانه‌داری و [[تربیت فرزند]]. از این رو، به موازات اهتمام به مسائل [[خانه]] و [[خانواده]] و نیز مسائل عبادی، مسائل اجتماعی و [[مبارزاتی]] و سیاسی جامعه نیز برایش مطرح و با [[ارزش]] بود. او این رهنمود هشدار دهنده را از [[پدر]] بزرگوارش شنیده بود که:
[[فاطمه]] {{س}} گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان [[بیگانه]] [[زندگی]] می‌کرد و [[تمایل]] نداشت حتی مردی نابینا کنار او بنشیند و با او هم‌سخن شود، اما این بدان معنا نیست که [[دختر پیامبر]] {{صل}} از مسئولیت‌های اجتماعی خویش [[غافل]] بوده و خود را در برابر [[جامعه]] و مسائلی که در آن می‌گذرد [[مسئول]] نمی‌دانسته است.
هر کس صبح کند در حالی که اهتمامی به امور [[مسلمانان]] نداشته باشد، [[مسلمان]] نیست.
بدین روی، فاطمه{{س}} در زندگی اجتماعی خویش اهتمامی وافر به حل و فصل امور مسلمانان و رفع دردمندی‌ها و نیازمندی‌ها از زندگی آنان داشت. در ادامه بحث به گوشه‌هایی از سیره آن حضرت در ابعاد اجتماعی، سیاسی و نظامی اشاره می‌کنیم.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۴۷.</ref>
[[حضرت زهرا]] {{س}} هرگز در یک نقطه از ابعاد زندگی توقف نداشت و به یک مرحله و یک بُعد از ابعاد آن هر چند مهم، اکتفا نکرد؛ چراکه نه اسلام را محدود به بعد عبادی و فردی‌اش می‌دانست و نه [[رسالت]] و [[مسئولیت]] [[زن]] را تنها در خانه‌داری و [[تربیت فرزند]]. از این رو، به موازات اهتمام به مسائل [[خانه]] و [[خانواده]] و نیز مسائل عبادی، مسائل اجتماعی و [[مبارزاتی]] و سیاسی جامعه نیز برایش مطرح و با [[ارزش]] بود. او این رهنمود هشدار دهنده را از پدر بزرگوارش شنیده بود که: "هر کس صبح کند در حالی که اهتمامی به امور [[مسلمانان]] نداشته باشد، [[مسلمان]] نیست"<ref>{{متن حدیث| مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۵۹.</ref>.
==اجتماعی==
بدین روی، فاطمه {{س}} در زندگی اجتماعی خویش اهتمامی وافر به حل و فصل امور مسلمانان و رفع دردمندی‌ها و نیازمندی‌ها از زندگی آنان داشت<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص۱۴۷.</ref>.
از [[منابع تاریخی]] چنین بر می‌آید که حضرت زهرا{{س}} برای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی با شخصیت‌هایی از [[یاران رسول خدا]]{{صل}} همچون [[سلمان]]، [[مقداد]]، [[ابوذر]]، [[بلال]]، [[عمار]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]] [[ارتباط]] داشت، با آنان جلسه می‌گرفت، حوزه درسی تشکیل می‌داد و سخنان آموزنده و اطلاعات و رازهای [[غیبی]] و دعاهای مخصوص به آنان می‌آموخت<ref>برای نمونه ر.ک: بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۶ – ۶۷.</ref>.
وقتی [[بیمار]] می‌شد، آنان به عیادتش می‌آمدند و در [[اعیاد]] و روزهای [[خجسته]] و هنگام [[تولد]] فرزندانش برای عرض تبریک به حضورش می‌رسیدند و یا برای حل مشکل در مانده‌ای به او مراجعه کرده، از حضرتش [[استمداد]] می‌جستند که به نمونه‌هایی از آن در فصل‌های گذشته اشاره شد<ref>ر.ک: درس دوازدهم. </ref>.
== سیره اجتماعی ==
[[فاطمه]]{{س}} در کنار پرداختن به امور [[خانه]] از مسائل [[اجتماعی]] [[غافل]] نبود. [[صله ارحام]] می‌کرد و به [[دیدار]] [[خویشاوندان]] می‌شتافت و با آنان نشست و برخاست داشت و حتی پس از [[مرگ]] فراموششان نمی‌کرد و ضمن حضور مستمر بر مزارشان برای آنان از [[خدا]] [[طلب آمرزش]] می‌نمود و با [[دعا]] و [[قرائت قرآن]]، از فداکاری‌ها و مجاهدت‌های آنان در راه [[اسلام]] تقدیر و [[تکریم]] می‌کرد.
از منابع تاریخی چنین بر می‌آید که حضرت زهرا {{س}} برای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی با شخصیت‌هایی از [[یاران رسول خدا]] {{صل}} همچون [[سلمان]]، [[مقداد]]، [[ابوذر]]، [[بلال]]، [[عمار بن یاسر|عمار]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]] ارتباط داشت، با آنان جلسه می‌گرفت، حوزه درسی تشکیل می‌داد و سخنان آموزنده و اطلاعات و رازهای [[غیبی]] و دعاهای مخصوص به آنان می‌آموخت<ref>برای نمونه ر.ک: بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۶ – ۶۷.</ref>.
بر پایه [[حدیثی]]، که از [[امام صادق]]{{ع}} نقل شده است، آن [[حضرت]] هفته‌ای دو بار، روزهای [[دوشنبه]] و [[پنجشنبه]] به [[زیارت]] شهدای [[احد]]، به ویژه [[حمزه سید الشهداء]] می‌رفت و به همراهان، محل استقرار [[پیامبر]]{{صل}} و نیروهای اسلام در [[جنگ]]، همچنین اردوگاه [[مشرکان]] را نشان می‌داد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۹. در برخی روایات، زیارت حضرت زهرا{{س}} از احد هفته‌ای یک بار در روز شنبه ذکر شده است. (بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۰). این دو نقل قابل جمع است. ممکن است به تفاوت زمان باشد؛ بدین معنا که در مقطعی هفته‌ای دو بار می‌رفته‌اند و بعدها هفته‌ای یک بار.</ref>.
وقتی [[بیمار]] می‌شد، آنان به عیادتش می‌آمدند و در [[اعیاد]] و روزهای [[خجسته]] و هنگام تولد فرزندانش برای عرض تبریک به حضورش می‌رسیدند و یا برای حل مشکل در مانده‌ای به او مراجعه کرده، از حضرتش استمداد می‌جستند.
بنابر [[نقلی]]، که هم در [[منابع شیعه]] و هم در [[منابع اهل سنت]] آمده است، [[حضرت زهرا]]{{س}} در [[مراسم]] [[تشییع]] و [[تدفین]] خواهرش حضرت [[رقیه]] [[همسر]] [[عثمان]] در [[قبرستان بقیع]] شرکت کرد و [[اشک]] [[عزا]] ریخت<ref>کافی، ج۳، ص۲۴۱؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۰۳؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۴، ص۳۰۴.</ref>.
[[فاطمه]] {{س}} در کنار پرداختن به امور [[خانه]] از مسائل [[اجتماعی]] [[غافل]] نبود. [[صله ارحام]] می‌کرد و به دیدار [[خویشاوندان]] می‌شتافت و با آنان نشست و برخاست داشت و حتی پس از [[مرگ]] فراموششان نمی‌کرد و ضمن حضور مستمر بر مزارشان برای آنان از [[خدا]] [[طلب آمرزش]] می‌نمود و با [[دعا]] و [[قرائت قرآن]]، از فداکاری‌ها و مجاهدت‌های آنان در راه [[اسلام]] تقدیر و [[تکریم]] می‌کرد.
بخشش‌ها و انفاق‌های [[حضرت زهرا]]{{س}} تلاش‌های [[ایثارگران]] وی در رفع نیازهای [[جامعه اسلامی]] و کسانی که به آن [[حضرت]] [[رجوع]] می‌کردند. دعاهای شبانه در [[حق دیگران]] به ویژه [[همسایگان]] و مقدم داشتن آنان برخود - که در فصل‌های پیشین به مواردی از آنها اشاره شد- همه بیانگر نگرش [[اجتماعی]] و فعالیت‌های چشمگیر [[فاطمه]]{{س}} در سطح [[جامعه]] است.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۴۸.</ref>
بر پایه [[حدیثی]] که از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده است، آن حضرت هفته‌ای دو بار، روزهای دوشنبه و پنجشنبه به [[زیارت]] شهدای [[احد]]، به ویژه [[حمزه سید الشهداء]] می‌رفت و به همراهان، محل استقرار [[پیامبر]] {{صل}} و نیروهای اسلام در [[جنگ]]، همچنین اردوگاه [[مشرکان]] را نشان می‌داد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۹. در برخی روایات، زیارت حضرت زهرا {{س}} از احد هفته‌ای یک بار در روز شنبه ذکر شده است. (بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۰). این دو نقل قابل جمع است. ممکن است به تفاوت زمان باشد؛ بدین معنا که در مقطعی هفته‌ای دو بار می‌رفته‌اند و بعدها هفته‌ای یک بار.</ref>.
==[[سیاسی]]==
بنابر [[نقلی]] که هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنت آمده است، [[حضرت زهرا]] {{س}} در مراسم [[تشییع]] و تدفین خواهرش حضرت [[رقیه]] [[همسر]] [[عثمان]] در [[قبرستان بقیع]] شرکت کرد و [[اشک]] [[عزا]] ریخت<ref>کافی، ج۳، ص۲۴۱؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۰۳؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۴، ص۳۰۴.</ref>.
[[مسئول]] بودن [[انسان]] در برابر [[خدا]]، [[پیامبر]]{{صل}} و [[جانشینان]] او و نیز [[مردم]]، ایجاب می‌کند که در برابر حوادث و جریانات پیرامونی خود بی‌تفاوت نباشد؛ چه آنکه حرکت‌ها و وقایعی که در [[حیات بشر]] پدید می‌آیند. هر کدام به نحوی و در شعاعی در [[سرنوشت]] [[آینده انسان]] مؤثرند. در این میان هر قدر جایگاه انسان بالاتر و موقعیت او حساس‌تر باشد، مسئولیتش بیشتر و سنگین‌تر خواهد بود.
از سوی دیگر، [[روح]] و جهت‌گیری اساسی [[سیاست]] عبارت است از نوع تعامل و [[روابط]] متقابل بین مردم و هیئت [[حاکم]] و این می‌طلبد که همه افراد [[سیاستمدار]] باشند و نسبت به مسائل پیرامونی خویش که به سرنوشت [[آینده]] آنان مربوط می‌شود، در مرحله نخست، [[شناخت]] لازم پیدا کنند و در مرحله بعد موضع مشخص اتخاذ نمایند.
بخشش‌ها و انفاق‌های [[حضرت زهرا]] {{س}} تلاش‌های [[ایثارگران]] وی در رفع نیازهای [[جامعه اسلامی]] و کسانی که به آن حضرت رجوع می‌کردند. دعاهای شبانه در [[حق دیگران]] به ویژه همسایگان و مقدم داشتن آنان برخود، همه بیانگر نگرش [[اجتماعی]] و فعالیت‌های چشمگیر [[فاطمه]] {{س}} در سطح [[جامعه]] است<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۴۸.</ref>.
[[حیات فاطمه]]{{س}} چه در [[مکه]] و چه در [[مدینه]] سرشار از وقایع و رخدادهای مهم [[فرهنگی]]، اجتماعی، سیاسی و نظامی بود و فاطمه{{س}} در همان حال که از ویژگی‌های لطیف زنانه برخوردار بود و [[قلبی]] [[رئوف]] و [[مهربان]] و تنی خسته، و [[اندیشه]] و جسمی مشغول به [[عبادت]] داشت، در همه این عرصه‌ها تا آنجا که [[وظیفه]] ایجاب می‌کرد حضور داشت.
بدین ترتیب [[زندگی]] فاطمه {{س}} همان‌گونه که در ابعاد فردی، [[عبادی]]، [[اخلاقی]] و [[تربیتی]] [[حجت]] است، در ابعاد [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و نظامی نیز حجت و درس‌آموز است. او به همگان آموخت که درباره مسائل مختلف فردی و اجتماعی چگونه موضع بگیرند و نیز آموخت که در مواردی که [[ضرورت]] ایجاب کند، با [[حفظ]] معیارها و ضوابط مذهبی می‌توان به میدان اجتماعی پا نهاد و حتی وارد عرصه کارزار شد و به [[یاری]] [[رزمندگان]] شتافت. همچنین نشان داد که [[زن]] [[مسلمان]] باید در عرصه سیاسی، آن‌گاه که تشخیص دهد، [[حق]] به [[انزوا]] و فراموشی سپرده شده و [[مردم]]، راه [[انحراف]] در پیش گرفته‌اند، به دفاع از حق بپردازد و با پرچمداران [[باطل]] به [[ستیز]] برخیزد و در این راه تا سرحد [[شهادت]] پیش رود<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۵۳.</ref>.
او [[زندگی سیاسی]] را از همان دوران خردسالی و در کنار [[پدر]] بزرگوار خویش آغاز کرد و در همه جبهه‌های [[رویارویی]] [[رسول خدا]]{{صل}} با طاغوت‌های [[زمان]] خویش، همراه و [[پشتیبان]] آن حضرت بود. زمانی هم که به مدینه [[هجرت]] و با دومین [[شخصیت]] [[اسلام]] [[ازدواج]] کرد، سنگر به سنگر با او پیش رفت؛ گویی یک روح بودند در دو [[بدن]].
پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} و پیدایی رخدادهای جدید در [[جامعه اسلامی]]، فصلی جدید از [[زندگی سیاسی]] [[فاطمه]]{{س}} آغاز شد؛ فصلی که با مراحل پیشین بسیار متفاوت بود و [[دختر پیامبر]]{{صل}} را با همه خستگی ناشی از کار [[خانه]] سر پرستی [[کودکان]] خردسال، اشتغالات [[عبادی]] و [[اجتماعی]] و از همه [[رنج]] آورتر، [[فراق]] [[پدر]]، با همه توان به میدان [[سیاست]] کشانید.
[[حضرت زهرا]]{{س}} در این فضای [[مسموم]] و پر از [[آتش]] و [[خون]] و [[فتنه]]، علاوه بر اینکه دختر پیامبر{{صل}} و [[همسر]] علی{{ع}} است، در چهره یک [[زن]] [[مسلمان]] [[مسئول]] در برابر رخدادهای جامعه اسلامی، وارد میدان سیاست شد و با اتخاذ [[بهترین]] و مؤثرترین راه‌ها و شیوه‌های [[مبارزاتی]] به ایفای [[رسالت الهی]] خویش پرداخت.
در ضمن برخی مباحث گذشته به [[فعالیت‌های سیاسی]] و [[روش‌های مبارزاتی]] آن [[حضرت]] علیه [[حکومت]] [[سقیفه]] اشاراتی داشتیم که برای جلوگیری از تکرار، از طرح دوباره آنها چشم می‌پوشیم و خواننده محترم را به مرور فصل‌های پیشین در این خصوص توصیه می‌کنیم. در این جا تنها به ذکر یک نکته مهم، که اساس و پایه همه تلاش‌های [[سیاسی]] فاطمه{{س}} را تشکیل می‌دهد و در مقایسه با دیگر محور‌ها از برجستگی خاصی برخوردار است، بسنده می‌کنیم و آن تبیین جایگاه [[پیروی از پیشوایان]] [[حق]] و تبعات [[سرپیچی]] از آن است که در [[خطبه]] نغز و گوهرینی از ایشان تجلی یافته است: {{متن حدیث|فَجَعَلَ اللَّهُ... طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ إِمَامَتَنَا أَمَاناً لِلْفُرْقَةِ}}<ref>احتجاج، ج۱، ص۱۳۴.</ref>؛
[[خداوند]] [[اطاعت]] و [[پیروی]] از ما را رشته [[نظم]] و [[وفاق]] [[ملت]]<ref>واژه ملت هر چند در عرف فارسی‌زبانان به معنای مردم و جامعه می‌باشد، اما در فرهنگ قرآنی و روایی به معنای دین، شریعت و آیین الهی است. برای نمونه رجوع کنید به سوره نساء، آیه ۱۲۵.</ref> و [[رهبری]] و [[پیشوایی]] ما را موجب [[امان]] از [[تفرقه]] و تشتت قرار داده است.
حضرت زهرا{{س}} در [[خطابه]] حماسی خود افق‌های بسیاری را گشود؛ از [[حمد]] و [[ثنای الهی]] گرفته تا نقش [[رسالت]] در [[تحول]] [[تاریخی]] [[عرب]] و [[حکمت]] [[دستورهای اسلامی]]؛ اما با ژرف‌نگری در این [[خطبه]] می‌توان دریافت که همه موضوعات مطرح شده در مسیر باز نمودن [[جایگاه ولایت]] و [[امامت]] در [[نظام اسلامی]] و تعیین و معرفی مصداق آن، چینش و سامان یافته است.
می‌توان گفت مهم‌ترین هدفی که در خطبه [[حضرت]] دنبال می‌شود، فهماندن این [[حقیقت]] به همگان است که تنها راه ثمربخشی و سامان پذیری [[شریعت]] و یگانه محور [[وحدت]]، [[پذیرش ولایت اهل بیت]]{{عم}} و سر سپردگی عملی به آن است.
[[حضرت زهرا]]{{س}} در این بخش [[نورانی]]، [[آیین اسلام]] را به مجموعه‌ای متشکل از اعضا و ارگان‌های متعدد [[تشبیه]] کرده که ثمربخشی آن در درجه نخست نیازمند یک [[نظام]] [[فرماندهی]] است که میان همه زیر مجموعه‌ها [[تعادل]] و توازنی نتیجه‌بخش برقرار سازد و در درجه دوم، وابسته به [[انسجام]] زیر مجموعه‌ها با یکدیگر و [[هماهنگی]] کامل آنها با خواسته‌های فرماندهی است.
از منظر [[دختر پیامبر]]{{صل}} [[جامعه]] آن‌گاه از ناهماهنگی و [[نابسامانی]] می‌رهد که افراد آن یک نظام لایق و کارآمد را برای ساماندهی امور خویش برگزینند و جملگی با [[اتحاد]] و هماهنگی کامل به اجرای فرمان‌ها و خواست‌های [[رهبری]] آن [[همت]] گمارند تا از این رهگذر افراد جامعه به [[سعادت دنیا]] و [[آخرت]] نایل آیند<ref>برگفته از: جامی از زلال کوثر، ص۱۶۹ - ۱۷۱.</ref>.
حضرت زهرا{{س}} در ادامه طرح ساماندهی [[مکتب]] و جلوگیری از [[تفرقه]] و [[اختلاف]]، در [[دیدار]] [[زنان]] [[مهاجر]] و [[انصار]] که به [[عیادت]] او آمده بودند، به معرفی مصداق [[الهی]] آن پرداخت و فرمود:
به [[خدا]] [[سوگند]] [اگر [[رهبری علی]]{{ع}} را می‌پذیرفتند] هرگاه از زمام امری که [[رسول خدا]]{{صل}} به علی{{ع}} سپرده بود، دست بر می‌داشتند، آن حضرت مهار شتر [[خلافت]] را در دست می‌گرفت و به سهولت آنان را راه می‌برد، آن چنان که نه مرکب، زخمی و رنجور شود و نه رونده، خسته و [[درمانده]] گردد. علی{{ع}} آنان را به سرچشمه‌ای جوشان، زلال و پر آب فرود می‌آورد که از آب گوارا لبریز بود و [[تشنگی]] را بر طرف می‌کرد...<ref>احتجاج، ج۱، ص۱۴۸.</ref>.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۵۰.</ref>
==نظامی==
در طول نه سال [[زندگی]] مشترک [[فاطمه]] و علی{{عم}} بیش از شصت برخورد نظامی بین [[پیامبر]]{{صل}} و [[مخالفان]] رخ داد که علی{{ع}} در بسیاری از آنها حضور داشت. [[حضرت زهرا]]{{س}} در این مدت، ضمن ایفای [[مسئولیت]] سنگین خانه‌داری و فرزند داری، در مواقع لازم با حضور در میدان‌های [[نبرد]] به [[یاری]] [[رزمندگان]] [[اسلام]] می‌شتافت و کارهای خدماتی و امدادی انجام می‌داد،
به عنوان نمونه:
# در میدان [[جنگ احد]] حضور یافت و به مداوای زخم‌های [[پدر]] پرداخت که به شدت مجروح شده بود. علی{{ع}} با سپر آب می‌آورد و فاطمه{{س}} زخم‌های [[رسول الله]] را می‌شست. [[خون]] بند نمی‌آمد. فاطمه{{س}} قطعه حصیری را [[آتش]] زد و خاکستر آن را بر زخم نهاد و آن را بست<ref>مغازی، ج۱، ص۲۴۹ - ۲۵۰.</ref>. سپس شمشیر‌های پیامبر{{صل}} و علی{{ع}} را شست<ref>سیره ابن هشام، ج۳، ص۱۰۶.</ref>. در این نبرد، فاطمه{{س}} همراه [[صفیه]] [[خواهر]] [[حمزه سیدالشهداء]]، کنار پیکر [[مثله]] شده این [[فرمانده]] [[دلاور]] نشست و گریست. پیامبر{{صل}} هم با [[گریه]] آنان گریست. آن‌گاه [[رسول خدا]]{{صل}} به آنان مژده داد که [[حمزه]] در آسمان‌های هفت‌گانه، [[شیر خدا]] و شیر رسول خدا خوانده می‌شود<ref>مغازی، ج۱، ص۲۹۰.</ref>.
# نام‌گذاری یکی از [[مساجد]] هفت‌گانه منطقه [[خندق]] به نام [[مسجد]] [[حضرت فاطمه]]{{س}} نشان و یادگاری از حضور آن [[حضرت]] در [[جنگ]] سرنوشت‌ساز خندق است. در یکی از روزهای این جنگ فاطمه{{س}} قطعه نانی برای پیامبر{{صل}} آورد و گفت: «برای [[کودکان]] نان پختم، این را هم برای شما آوردم». رسول خدا{{صل}} فرمود: «دخترم! این اولین غذایی است که پس از سه [[روز]] از دهان پدرت فرو می‌رود»<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۱، ص۲۹؛ طبقات ابن سعد، ج۱، ص۴۰۰؛ بحار الانوار، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref>.
# چون [[جعفر بن ابی‌طالب]] در [[نبرد موته]] به [[شهادت]] رسید، رسول خدا{{صل}} برای [[دلداری]] [[همسر]] و فرزندانش به [[خانه]] او رفت. حضرت فاطمه{{س}} با شنیدن صدای گریه از خانه جعفر بدانجا رفت و با بقیه [[زنان]] هم ناله شد و می‌گفت<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۶۵ – ۶۶؛ طبقات ابن سعد، ج۸، ص۲۸۲.</ref>: «وای پسر عموی من، وای» [[رسول خدا]]{{صل}} به [[فاطمه]]{{س}} فرمود: «[[خانواده]] جعفر به [[عزاداری]] مشغولند، غذایی برای آنان تهیه کن». فاطمه{{س}} سه [[روز]] غذای خانواده [[شهید]] را تهیه کرد که این عمل، [[سنت]] [[بنی‌هاشم]] شد.
# فاطمه{{س}} در [[فتح مکه]] نیز حضور داشت و به [[پدر]] و همسرش کمک می‌کرد<ref>مغازی، ج۲، ص۸۳۰.</ref>. در جریان [[بیعت]] زنان [[مشرک]] با [[پیامبر]]{{صل}} نیز حضور داشت<ref>مغازی، ج۲، ص۸۵۰.</ref>.
بدین ترتیب [[زندگی]] فاطمه{{س}} همان‌گونه که در ابعاد فردی، [[عبادی]]، [[اخلاقی]] و [[تربیتی]] [[حجت]] است، در ابعاد [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و نظامی نیز حجت و درس‌آموز است. او به همگان آموخت که درباره مسائل مختلف فردی و اجتماعی چگونه موضع بگیرند و نیز آموخت که در مواردی که [[ضرورت]] ایجاب کند، با [[حفظ]] معیارها و ضوابط مذهبی می‌توان به میدان اجتماعی پا نهاد و حتی وارد عرصه [[کارزار]] شد و به [[یاری]] [[رزمندگان]] شتافت. همچنین نشان داد که [[زن]] [[مسلمان]] باید در عرصه سیاسی، آن‌گاه که تشخیص دهد، [[حق]] به [[انزوا]] و [[فراموشی]] سپرده شده و [[مردم]]، راه [[انحراف]] در پیش گرفته‌اند، به [[دفاع از حق]] بپردازد و با پرچمداران [[باطل]] به [[ستیز]] برخیزد و در این راه تا سرحد [[شهادت]] پیش رود.<ref>[[علی رفیعی|رفیعی، علی]]، [[درآمدی بر سیره فاطمی (کتاب)|درآمدی بر سیره فاطمی]]، ص ۱۵۳.</ref>
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[سبک زندگی حضرت فاطمه]]
* [[سیره اخلاقی حضرت فاطمه]]
* [[سیره عبادی حضرت فاطمه]]
* [[سیره خانوادگی حضرت فاطمه]]
* [[سیره تربیتی حضرت فاطمه]]
* [[سیره اجتماعی حضرت فاطمه]]
* [[سیره علمی حضرت فاطمه]]
* [[سیره تبلیغی حضرت فاطمه]]
* [[سیره سیاسی حضرت فاطمه]]
* [[سیره اقتصادی حضرت فاطمه]]
* [[سیره فرهنگی حضرت فاطمه]]
* [[سیره مدیریتی حضرت فاطمه]]
* [[سیره نظامی حضرت فاطمه]]
{{پایان مدخل وابسته}}
== منابع ==
== منابع ==
خط ۷۲:
خط ۵۷:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
[[رده:سیره اجتماعی حضرت فاطمه]]
[[رده:سیره حضرت فاطمه]]
[[رده:مدخل]]
[[رده:سیره اجتماعی]]
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۵۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سیره حضرت فاطمه است.مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
سیرهحضرت فاطمه (س) در زندگی اجتماعی می‌تواند به عنوان الگو معرفی شود. آن حضرت در عین حال که از ویژگی‌های لطیف زنانه برخوردار بود اما حیات او سرشار از وقایع و رخدادهای مهم فرهنگی و اجتماعی، بود. آن حضرت برای برخی از اصحاب کلاس تشکیل می‌داد و در کنار کارهای خانه از مسائل اجتماعی غافل نبود.
حضور حضرت فاطمه در عرصه‌های گوناگون
از جمله قلمروهای الگوبخشی سیرهحضرت فاطمه (س) زندگی اجتماعی و سیاسی آن حضرت است. حیات اجتماعی بانوی اسلام در این بُعد نیز برای شیفتگان مکتبش بسیار درس‌آموز است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، عبادی، تربیتی و سایر کمالات انسانی و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل سیاسی و اجتماعی نیز انسانی ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت.
فاطمه (س) گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان بیگانهزندگی می‌کرد و تمایل نداشت حتی مردی نابینا کنار او بنشیند و با او هم‌سخن شود، اما این بدان معنا نیست که دختر پیامبر (ص) از مسئولیت‌های اجتماعی خویش غافل بوده و خود را در برابر جامعه و مسائلی که در آن می‌گذرد مسئول نمی‌دانسته است.
حضرت زهرا (س) هرگز در یک نقطه از ابعاد زندگی توقف نداشت و به یک مرحله و یک بُعد از ابعاد آن هر چند مهم، اکتفا نکرد؛ چراکه نه اسلام را محدود به بعد عبادی و فردی‌اش می‌دانست و نه رسالت و مسئولیتزن را تنها در خانه‌داری و تربیت فرزند. از این رو، به موازات اهتمام به مسائل خانه و خانواده و نیز مسائل عبادی، مسائل اجتماعی و مبارزاتی و سیاسی جامعه نیز برایش مطرح و با ارزش بود. او این رهنمود هشدار دهنده را از پدر بزرگوارش شنیده بود که: "هر کس صبح کند در حالی که اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست"[۱].
بدین روی، فاطمه (س) در زندگی اجتماعی خویش اهتمامی وافر به حل و فصل امور مسلمانان و رفع دردمندی‌ها و نیازمندی‌ها از زندگی آنان داشت[۲].
سیره اجتماعی
از منابع تاریخی چنین بر می‌آید که حضرت زهرا (س) برای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی با شخصیت‌هایی از یاران رسول خدا (ص) همچون سلمان، مقداد، ابوذر، بلال، عمار و جابر بن عبدالله انصاری ارتباط داشت، با آنان جلسه می‌گرفت، حوزه درسی تشکیل می‌داد و سخنان آموزنده و اطلاعات و رازهای غیبی و دعاهای مخصوص به آنان می‌آموخت[۳].
وقتی بیمار می‌شد، آنان به عیادتش می‌آمدند و در اعیاد و روزهای خجسته و هنگام تولد فرزندانش برای عرض تبریک به حضورش می‌رسیدند و یا برای حل مشکل در مانده‌ای به او مراجعه کرده، از حضرتش استمداد می‌جستند.
فاطمه (س) در کنار پرداختن به امور خانه از مسائل اجتماعیغافل نبود. صله ارحام می‌کرد و به دیدار خویشاوندان می‌شتافت و با آنان نشست و برخاست داشت و حتی پس از مرگ فراموششان نمی‌کرد و ضمن حضور مستمر بر مزارشان برای آنان از خداطلب آمرزش می‌نمود و با دعا و قرائت قرآن، از فداکاری‌ها و مجاهدت‌های آنان در راه اسلام تقدیر و تکریم می‌کرد.
بر پایه حدیثی که از امام صادق (ع) نقل شده است، آن حضرت هفته‌ای دو بار، روزهای دوشنبه و پنجشنبه به زیارت شهدای احد، به ویژه حمزه سید الشهداء می‌رفت و به همراهان، محل استقرار پیامبر (ص) و نیروهای اسلام در جنگ، همچنین اردوگاه مشرکان را نشان می‌داد[۴].
بخشش‌ها و انفاق‌های حضرت زهرا (س) تلاش‌های ایثارگران وی در رفع نیازهای جامعه اسلامی و کسانی که به آن حضرت رجوع می‌کردند. دعاهای شبانه در حق دیگران به ویژه همسایگان و مقدم داشتن آنان برخود، همه بیانگر نگرش اجتماعی و فعالیت‌های چشمگیر فاطمه (س) در سطح جامعه است[۶].
بدین ترتیب زندگی فاطمه (س) همان‌گونه که در ابعاد فردی، عبادی، اخلاقی و تربیتیحجت است، در ابعاد اجتماعی، سیاسی و نظامی نیز حجت و درس‌آموز است. او به همگان آموخت که درباره مسائل مختلف فردی و اجتماعی چگونه موضع بگیرند و نیز آموخت که در مواردی که ضرورت ایجاب کند، با حفظ معیارها و ضوابط مذهبی می‌توان به میدان اجتماعی پا نهاد و حتی وارد عرصه کارزار شد و به یاریرزمندگان شتافت. همچنین نشان داد که زنمسلمان باید در عرصه سیاسی، آن‌گاه که تشخیص دهد، حق به انزوا و فراموشی سپرده شده و مردم، راه انحراف در پیش گرفته‌اند، به دفاع از حق بپردازد و با پرچمداران باطل به ستیز برخیزد و در این راه تا سرحد شهادت پیش رود[۷].
↑وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۹. در برخی روایات، زیارت حضرت زهرا (س) از احد هفته‌ای یک بار در روز شنبه ذکر شده است. (بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۰). این دو نقل قابل جمع است. ممکن است به تفاوت زمان باشد؛ بدین معنا که در مقطعی هفته‌ای دو بار می‌رفته‌اند و بعدها هفته‌ای یک بار.
↑کافی، ج۳، ص۲۴۱؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۰۳؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۴، ص۳۰۴.
