سیره اخلاقی حضرت فاطمه
در بیان سیره اخلاقی حضرت فاطمه (س) به موارد متعددی اشاره شده است که بیانگر سلوک معنوی و اخلاقی ایشان است؛ برخی از آنها عبارت‌اند از: ایمان و اخلاص حضرت؛ ساده‌زیستی و زهد؛ ایثار و داشتن صفت عدالت حتی نسبت به خادم خویش.
ایمان و اخلاص
حضرت فاطمه (س) به عنوان برترین بانوی جهان (سیدة نساء العالمین) از خلقت آدم تا پایان جهان[۱] مطرح است. این امر بیانگر درجه ایمان ایشان است تا جایی که در قرآن کریم به مقام عصمت ایشان، اشاره شده است[۲]. آمدن روزانه پیامبر (ص) در طلوع فجر به درب خانه ایشان، سلام به اهل خانه با عنوان "اهل‌البیت" و خواندن آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ...﴾[۳] از ویژگی‌های حضرت فاطمه (س) و خانواده ایشان است[۴]. اخلاص در اعمال که به نیت افراد برمی‌گردد نیز از موارد بسیار مهمی است که خداوند در سوره انسان، آن را اذعان کرده است: ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾[۵].
در مقابل از جمله مقاماتی که خداوند به ایشان بخشیده است شفاعت از دوستداران و پیروان خویش در روز قیامت است[۶]، ضمن اینکه ایشان شیعیان خود را چنین توصیف می‌کنند: "اگر به آنچه به شما امر می‌کنیم عمل می‌کنی و از آنچه شما را برحذر می‌داریم دوری می‌کنی از شیعیان مایی وگرنه هرگز از شیعیان ما نیستی"[۷].[۸]
ساده‌زیستی و زهد
اکتفا به ضروریات زندگی و ساده‌زیستی، ویژگی برجسته فردی است که در مدینه به عنوان فرزند رهبر جامعه نبوی محسوب می‌شد. توجه خاص مسلمانان اعم از فقیر و متمکن به زندگی رهبر جامعه و اعضای خانواده وی مسئله‌ای است که ضرورت این امر را دوچندان می‌ساخت. حضرت فاطمه (س) چه در دوران تنگدستی و چه در زمان گشایش مادی مسلمانان، اصل ساده‌زیستی را همواره با توجه به شرایط زمانه اجرا می‌کردند. تهیه ضروریات زندگی به عنوان جهیزیه که با فروش زره حضرت علی (ع) تهیه شد، وسایل ساده زندگی[۹] و پرهیز از برخی امکانات همچون استفاده نکردن از پرده‌ای که برای منزل تهیه شده بود به توصیه پیامبر (ص) ـ که در آن زمان جزء تزئینات به شمار می‌رفت ـ نمونه‌هایی از آن است[۱۰].
زاویه دیگر ساده‌زیستی حضرت فاطمه (س) که حقیقت امر را بیشتر آشکار می‌سازد، زهد و نداشتن دلبستگی به امور مادی است که جلوه‌ای از آن، بخشیدن نوترین لباس خویش در شب عروسی به یک نیازمند است[۱۱].[۱۲]
ایثار
گذشت از حق خویش برای نفع رساندن به دیگران و ایثار، مورد دیگری است که در زندگی حضرت فاطمه (س) نمونه‌های فراوان دارد. نمونه بارز آن ادای نذر سه روز روزه حضرت فاطمه (س) برای سلامتی بیماری حسنین (ع) است. حضرت زهرا (س)، حضرت علی (ع)، حسنین (ع) و فضه خادمه، در هر سه روز، غذای خویش را به یتیم، اسیر و مسکین دادند و با آب افطار کردند. نتیجه آن، نزول سوره انسان: ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾[۱۳] در تمجید از اقدام خالصانه این خانواده بود[۱۴]. این گونه ایثارها در امور معنوی نیز دیده می‌شود که نمونه معروف آن فرمایش "اول همسایه سپس، خانۀ" حضرت فاطمه (س) به امام حسن (ع) است، در استدلال بر اینکه چرا در دعا، دیگران را بر اهل خانه ترجیح می‌دهد[۱۵].[۱۶]
عدالت
حضرت فاطمه (س) نزد خداوند در بالاترین درجات ایمان قرار داشت و فرزند بزرگ‌ترین شخصیت روزگار خویش بود؛ اما به لحاظ مادی، خود را همچون سایر مردم می‌دانست؛ برای نمونه، زمانی که انجام امور خانه و فرزندداری بر ایشان طاقت‌فرسا شده بود و از پیامبر اسلام (ص) خدمتکار خواستند، پیامبر (ص) به علت تنگدستی اغلب مسلمانان، تسبیحات اربعه را برای تسهیل در امور به ایشان آموخت که بسیار برای ایشان کارگشا بود[۱۷].
حضرت زهرا (س) در روزگار گشایش مادی مسلمانان نیز که فضه به عنوان خدمتکار نزد ایشان بود، با توافق یکدیگر به تقسیم کار پرداخته بودند و به صورت یک روز در میان، روزی را به امور منزل و روزی را به عبادت می‌گذراند. بدین ترتیب، آن حضرت، هیچ تفاوتی بین خود و خدمتکار خویش قائل نبود[۱۸]. همچنین به پیشنهاد پیامبر (ص) امور داخل منزل به عهده حضرت فاطمه (س) و انجام امور خارج منزل به عهده حضرت علی (ع) گذارده شده بود[۱۹].[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۸۹۵، ج۴، ص۱۸۹۵.
- ↑ فرات بن إبراهیم الکوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۳۸؛ نک: علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ فرات بن إبراهیم الکوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۱۲۳ و ۱۲۶؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۵۴۲؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابه فی معرفة الصحابة، ج۸، ص۲۶۵.
- ↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۹.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۴۳، ص۲۱۹.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۸، ص۱۵۵.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، ج۴۳، ص۸۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۳.
- ↑ سید مرعشی، شرح احقاق الحق، ج۳۳، ص۳۴۶.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۱-۳۲۲.
- ↑ «با خود می‌گویند: شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۹.
- ↑ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابة، ج۶، ص۲۳۷.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۲؛ محمد بن جریر طبری، دلائل الإمامة، ص۱۵۲.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۴۳، ص۲۸.
- ↑ شمس الدین السرخسی، المبسوط، ج۱۶، ص۵۵؛ ابوبکر کاشانی، بدائع الصنائع، ج۴، ص۲۴ و ۱۹۲.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۴.