افزایش علم غیب معصوم در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
== روایات افزایش علم ==
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = افزایش علم غیب معصوم| عنوان مدخل  = افزایش علم غیب معصوم| مداخل مرتبط = [[افزایش علم غیب معصوم در کلام اسلامی]] - [[افزایش علم غیب معصوم در حدیث]] | پرسش مرتبط  = علم معصوم (پرسش)}}
* اما در مورد روایاتی که اشاره به افزایش پذیری [[علم]] [[امام]] دارند باید گفت: در کتاب کافی بابی تحت عنوان: {{عربی|لولا أنّ الائمه یزدادون لفقد ما عندهم}} وجود دارد که روایات آن اشاره به افزایش علم [[امامان]] دارد،<ref>ر. ک. خاتمی، سیداحمد، در آستان امامان، ملائکه و دیدار با امامان، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸، صفحه؟ ؟؟</ref> برخی از این روایات عبارتند از:
 
# [[امام صادق]] {{ع}} در روایتی می فرمایند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۳۸، ح ۱</ref> علم آن است که شب و روز زیاد می‌گردد و از جانب خداوند به ما افاضه می‌شود.»<ref>ر. ک. عسکری امام خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟ ؟؟</ref>
== [[روایات]] [[افزایش علم]] ==
# زراره می‌‏گوید از [[امام باقر]] {{ع}} شنیدم می‌‏فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی،؛ ج ۱، ص ۲۵۵</ref> اگر بر علوم ما اضافه نمی‌‏شد تمام می‌‏گشت. زراره گفت: "بر علوم شما چیزی‌ اضافه می‌‏شود که [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} آن را نمی‌‏دانسته؟" فرمودند: اگر بخواهد چیز تازه‌‏ای‌ بر علوم ما اضافه شود، اولاً بر [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} عرضه می‌‏شود، سپس بر [[امامان]] یکی‌ پس از دیگری‌، تا به ما منتهی‌ شود.<ref>ر. ک. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۸۷؛ غرویان، محسن، میرباقری، سیدمحمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آزمایش عقاید، ص ۳۳۹؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟ ؟؟</ref>
در کتاب‌های [[روایی]] ابوابی وجود دارد با عنوان افزایش‌پذیری [[علم امام]]، مانند اینکه در [[کتاب کافی]] چنین آمده است: {{عربی|"لولا أنّ الائمه یزدادون لفقد ما عندهم"}}<ref>ر.ک: [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|در آستان امامان]].</ref>. برخی از این [[روایات]] عبارت‌اند از:
# [[امام صادق]] {{ع}} به ابی یحیی صنعانی فرمود:<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار‌الأنوار، ج ‌۲۶، ص ۸۸</ref> ای ابایحیی برای ما در شب‌های جمعه شأنی است از شئون؛ در این شب‌ها ارواح انبیای گذشته و ارواح اوصیای گذشته و روح امامی که زنده است را به آسمان برند تا به دور عرش خداوند هفت دور طواف کنند و نزد هر کدام از ستون‌های عرش دو رکعت نماز بخوانند و سپس آنها را به بدن‌های خود برگردانند، آن گاه [[انبیا]] و اوصیا لبالب از شادی شوند و امامی که در میان شما است، انبوه فراوانی در دانش او افزوده شود.<ref>ر. ک. رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟ ؟؟؛ وکیلی، محمد حسن، [[علم غیب]] [[امام]] (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، صفحه؟ ؟؟؛ نادم؛ محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از دیدگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۱؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۴۷ـ ۴۹</ref>
# [[امام صادق]]{{ع}} در روایتی می‌‌فرمایند: «[[علم]] آن است که شب و [[روز]] زیاد می‌گردد و از جانب [[خداوند]] به ما افاضه می‌شود»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۳۸، ح ۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]].</ref>
# [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائر الدرجات، ص ۳۹۵</ref> «اگر علوم ما در شب و روز افزایش نمی‌یافت حتما آگاهی و دانش ما محدود و تمام می‌شد.»<ref>ر. ک. خاتمی، سیداحمد، در آستان امامان، ملائکه و دیدار با امامان، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸، صفحه؟ ؟؟؛ غرویان، محسن، میرباقری، سیدمحمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آزمایش عقاید، ص ۳۳۹</ref>
# [[زراره]] می‌‏گوید از [[امام باقر]]{{ع}} شنیدم می‌‏فرمودند: «اگر بر [[علوم]] ما اضافه نمی‌‏شد تمام می‌‏گشت. زراره گفت: "بر علوم شما چیزی‌ اضافه می‌‏شود که [[رسول خدا]]{{صل}} آن را نمی‌‏دانسته؟" فرمودند: اگر بخواهد چیز تازه‌‏ای‌ بر علوم ما اضافه شود، اولاً بر رسول خدا{{صل}} عرضه می‌‏شود، سپس بر امامان یکی‌ پس از دیگری‌، تا به ما منتهی‌ شود»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی،؛ ج ۱، ص۲۵۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص۲۸۷؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|بحثی مبسوط در آموزش عقاید]]، ص۳۳۹؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|امامت]].</ref>
# [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۴، ح ۳</ref> هیچ شب جمعه‌ای نیست مگر این‌که برای اولیاء الهی در آن سروری است، راوی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، آن سرور چگونه است؟ حضرت فرمود: هنگامی که شب جمعه می‌شود [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} عرش را درک می‌کنند و من هم با ایشان همراه هستم، پس جز با علمِ استفاده شده برنمی‌گردم و اگر این‌طور نبود حتماً آنچه نزد من بود تمام می‌شد.<ref>ر. ک. تحریری، محمدباقر، جلوه های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۹؛ منصوری رامسری، خلیل، بی کرانگی علم امام معصوم، صفحه؟ ؟؟؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟ ؟؟؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟ ؟؟</ref>
# امام صادق{{ع}} به [[ابو یحیی صنعانی]] فرمود: «ای ابایحیی برای ما در [[شب‌های جمعه]] شأنی است از [[شئون]]؛ در این شب‌ها [[ارواح]] انبیای گذشته و ارواح اوصیای گذشته و [[روح]] امامی که زنده است را به [[آسمان]] برند تا به دور [[عرش]] خداوند هفت دور [[طواف]] کنند و نزد هر کدام از ستون‌های عرش دو رکعت [[نماز]] بخوانند و سپس آنها را به بدن‌های خود برگردانند، آن گاه [[انبیا]] و [[اوصیا]] لبالب از [[شادی]] شوند و امامی که در میان شما است، انبوه فراوانی در [[دانش]] او افزوده شود»<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار‌الأنوار، ج ‌۲۶، ص۸۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص۶۱.</ref>
# در روایتی طولانی ابوبصیر از [[امام صادق]] {{ع}} نقل می‌کند:<ref>اصول کافی، ج۱، ص ۲۳۸، روایت ۱؛ بصائرالدرجات، ص ۱۷۰، روایت ۱، و ص ۱۷۱، روایت ۳ و ۵</ref> حضرت اموری را به عنوان علم خویش بیان کردند، مانند اینکه [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} به [[امام علی|علی]] {{ع}} هزار باب علم تعلیم فرمود که از هر بابی هزار باب دیگر باز می‌شد، و نیز نزد ایشان جامعه، جفر و مصحف [[فاطمه زهرا|حضرت زهرا]] و علم آنچه بوده و موجود می‌شود تا روز [[قیامت]] می‌باشد، لکن فرمودند: اینها علم نیست، علم آن است که شب و روز حادث شده و تدریجاً امور یکی پس از دیگری تا روز قیامت تحقق می‌یابد.<ref>ر. ک. تحریری، محمدباقر، جلوه های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۹؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ص ۴۷ـ ۴۹</ref>
# [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «اگر [[علوم]] ما در شب و [[روز]] افزایش نمی‌یافت حتما [[آگاهی]] و [[دانش]] ما محدود و تمام می‌شد»<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائر الدرجات، ص۳۹۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|در آستان امامان]].</ref>
# در روایت دیگری [[امام صادق]] فرمودند:<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائرالدرجات، ص ۱۳۱</ref> به ارواح پیامبران و اوصیایی که از دنیا رفته‌اند و نیز به روح وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، اجازه داده می‌شود که به آسمان صعود کنند تا این که به عرش پروردگار برسند (...) آن گاه پیامبران و اوصیا در حالی که سرشار از شادمانی و سرور هستند و وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، بسیار بسیار به علمش افزوده می‌گردد.<ref>ر. ک. منصوری رامسری، خلیل، بی کرانگی علم امام معصوم، صفحه؟ ؟؟</ref>
# امام صادق{{ع}} می‌فرماید: «هیچ شب جمعه‌ای نیست مگر اینکه برای [[اولیاء الهی]] در آن سروری است، راوی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، آن سرور چگونه است؟ حضرت فرمود: هنگامی که [[شب جمعه]] می‌شود [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} [[عرش]] را [[درک]] می‌کنند و من هم با ایشان همراه هستم، پس جز با علمِ استفاده شده برنمی‌گردم و اگر این‌طور نبود حتماً آنچه نزد من بود تمام می‌شد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۵۴، ح ۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی ج۱ (کتاب)| جلوه‌های لاهوتی ج۱]]، ص۱۳۹؛ [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بی‌کرانگی علم امام معصوم]].</ref>
# [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص ۳۷۴، ح ۶۴۹</ref> اگر بر دانش ما افزوده نمی‌شد بی‌علم می‌ماندیم.<ref>ر. ک. هاشمی، سیدعلی، علم امام تام یا محدود، وبگاه خبرگزاری فارس</ref>
# در روایتی طولانی [[ابوبصیر]] از امام صادق{{ع}} نقل می‌کند: «حضرت اموری را به عنوان [[علم]] خویش بیان کردند، مانند اینکه رسول خدا{{صل}} به علی{{ع}} [[هزار باب علم]] [[تعلیم]] فرمود که از هر بابی [[هزار باب]] دیگر باز می‌شد، و نیز نزد ایشان [[جامعه]]، [[جفر]] و [[مصحف]] حضرت [[زهرا]] و علم آنچه بوده و موجود می‌شود تا [[روز قیامت]] می‌باشد، لکن فرمودند: اینها علم نیست، علم آن است که شب و روز حادث شده و تدریجاً امور یکی پس از دیگری تا روز قیامت تحقق می‌یابد»<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۳۸، روایت ۱؛ بصائرالدرجات، ص۱۷۰، روایت ۱، و ص۱۷۱، روایت ۳ و ۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی ج۱ (کتاب)| جلوه‌های لاهوتی ج۱]]، ج ۱، ص۱۳۹.</ref>
# [[امام کاظم]] {{ع}} می‌فرمایند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱ ص ۲۶۴</ref> علم امام سه جهت دارد: الف) علوم مربوط به زمان گذشته؛ ب) علوم مربوط به زمان آینده؛ ج) علوم حادث و جدید و نو ظهور. اما علوم گذشته برای ما تفسیر شده است یعنی اخبار گذشته را [[پیامبر]] {{صل}} برای ما توضیح داده است. اما علوم آینده در جامع و مصحفی نوشته شده که نزد ماست. و اما علوم حادث و نو ظهور، نتیجه [[الهام]] [[حق]] بر دل [[امام]] و ابلاغ به گوش اوست. برترین نوع علم ما همین نوع است.<ref>ر. ک. عسکری امام خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟ ؟؟</ref>
# در [[روایت]] دیگری [[امام صادق]] فرمودند: «به [[ارواح]] [[پیامبران]] و اوصیایی که از [[دنیا]] رفته‌اند و نیز به [[روح]] وصی‌ای که در میان شما [[زندگی]] می‌کند، [[اجازه]] داده می‌شود که به [[آسمان]] صعود کنند تا این که به [[عرش]] [[پروردگار]] برسند (...) آن گاه پیامبران و [[اوصیا]] در حالی که سرشار از [[شادمانی]] و [[سرور]] هستند و وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، بسیار بسیار به علمش افزوده می‌گردد»<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائرالدرجات، ص۱۳۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بی‌کرانگی علم امام معصوم]].</ref>
# محمد بن سلیمان دیلم از پدرش نقل می‌کند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص ۴۸۹</ref> به [[امام صادق]] {{ع}} گفتم: "قربانت من از شما شنیدم که چند بار فرمودید اگر نباشد که ما به علم خود بیفزاییم آن چه داریم به آخر رسانیم؟" [[امام]] {{ع}} فرمودند: اما احکام حلال و حرام را خداوند تمام و کمال بر [[پیامبر]] خود نازل کرده و به امام نیز دانش جدیدی افزوده نشود. عرض کردم: "پس این زیادی چیست؟" امام فرمود: در چیزهایی دیگر است جز حلال و حرام. محمد بن سلیمان عرض کرد: "چیزی به علم خود افزوده کنید که بر [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} نهان بود؟" امام فرمود: نه، دستور علم تازه از خدا به فرشته رسد و فرشته آن را نزد رسول خدا برد و گوید یا محمد پروردگارت تو را چنین و چنان فرموده است. [[پیامبر]] به فرشته می‌‌فرماید آن را نزد علی ببر، پس او نزد علی آید و او فرماید آن را نزد حسن ببر و او هم فرماید آن را نزد حسین بر و همچنین به هر یک از [[ائمه]] عرضه شود تا به ما رسد.»<ref>ر. ک. رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟ ؟؟</ref>
# امام صادق{{ع}} فرمودند: «اگر بر [[دانش]] ما افزوده نمی‌شد بی‌علم می‌ماندیم»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۳۷۴، ح ۶۴۹. </ref>.
# زراره از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید: <ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص ۲۵۵</ref> "آیا برای شما چیزی از علوم هست که رسول خدا آن را نمی‌دانست؟" امام فرمود: «هرگاه علمی به ما دهند اول آن را بر رسول خدا عرضه کنند، سپس بر همه امامان تا به ما برسد.»<ref>ر. ک. رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟ ؟؟؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟ ؟؟</ref>
# [[امام کاظم]]{{ع}} می‌فرمایند: «[[علم امام]] سه جهت دارد: الف) [[علوم]] مربوط به [[زمان]] گذشته؛ ب) علوم مربوط به زمان [[آینده]]؛ ج) [[علوم حادث]] و جدید و نو ظهور. اما [[علوم گذشته]] برای ما [[تفسیر]] شده است یعنی [[اخبار]] گذشته را [[پیامبر]]{{صل}} برای ما توضیح داده است. اما [[علوم آینده]] در جامع و مصحفی نوشته شده که نزد ماست. و اما علوم حادث و نو ظهور، نتیجه [[الهام]][[ حق]] بر [[دل]] [[امام]] و [[ابلاغ]] به گوش اوست. [[برترین]] نوع [[علم]] ما همین نوع است»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱ ص۲۶۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]].</ref>
# [[امام صادق]] {{ع}} می فرمایند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص ۲۵۸</ref> هر گاه امام اراده کند به چیز جدیدی علم پیدا کند، خداوند آن را به او تعلیم می‌کند. <ref>ر. ک. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟ ؟؟</ref>
# [[ محمد بن سلیمان]] [[دیلم]] از پدرش نقل می‌کند به امام صادق{{ع}} گفتم: "قربانت من از شما شنیدم که چند بار فرمودید اگر نباشد که ما به علم خود بیفزاییم آن چه داریم به آخر رسانیم؟" امام{{ع}} فرمودند: اما [[احکام]] [[حلال و حرام]] را [[خداوند]] تمام و کمال بر پیامبر خود نازل کرده و به [[امام]] نیز [[دانش]] جدیدی افزوده نشود. عرض کردم: "پس این زیادی چیست؟" امام فرمود: در چیزهایی دیگر است جز [[حلال و حرام]].[[ محمد بن سلیمان]] عرض کرد: "چیزی به [[علم]] خود افزوده کنید که بر [[رسول خدا]]{{صل}} [[نهان]] بود؟" امام فرمود: نه، دستور علم تازه از [[خدا]] به [[فرشته]] رسد و فرشته آن را نزد رسول خدا برد و گوید یا محمد پروردگارت تو را چنین و چنان فرموده است. [[پیامبر]] به فرشته می‌‌فرماید آن را نزد علی ببر، پس او نزد علی آید و او فرماید آن را نزد حسن ببر و او هم فرماید آن را نزد حسین بر و همچنین به هر یک از [[ائمه]] عرضه شود تا به ما رسد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۴۸۹.</ref>.
# [[امام باقر]] {{ع}} می‌فرمایند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۶۸، ح ۳</ref> همانا هر سال در شب قدر تفسیر و تبیین امور بر ولی امر [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} نازل می‌شود. در آن شب امام درباره کار خودش چنین و چنان دستور می‌گیرد و در رابطه با امور مردم نیز به چنین و چنان مأمور می‌شود، و علاوه بر این برای ولی امر در هر روز علم مخصوص و مکنون و عجیب خدای عزوجل پدید می‌گردد؛ همان‌طور که در شب قدر نازل می‌شد؛ سپس این آیه را خواند "و اگر درخت‌های روی زمین قلم شود و دریا برای آن مرکب گردد و هفت دریای دیگر بدان بپیوندد، .... <ref>ر. ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟ ؟؟</ref>
# [[زراره]] از [[امام باقر]]{{ع}} پرسید: "آیا برای شما چیزی از [[علوم]] هست که رسول خدا آن را نمی‌دانست؟" امام فرمود: «هرگاه [[علمی]] به ما دهند اول آن را بر رسول خدا عرضه کنند، سپس بر همه [[امامان]] تا به ما برسد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۲۵۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]].</ref>
# ابوبصیر می گوید از [[امام صادق]] {{ع}} شنیدم که می فرمود:<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائر‌الدرجات، ج ۱، ص ۲۳۲</ref> به تحقیق به ما در شب و روز افزوده می‌شود، که اگر به ما افزوده نگردد هر آنچه نزد ماست به اتمام خواهد رسید. ابو بصیر گفت: فدایتان گردم چه کسی آن را نزد شما می‌آورد؟ [[امام]] فرمود: به تحقیق از میان ما کسانی هستند که آن را می‌نگرند، و از میان ما کسانی هستند که علم در دل ایشان به شکل مفصل قرار می گیرد، و از میان ما کسانی هستند که با گوش خود می شنود مانند صدای زنجیری که به لب تشت می کشند. به ایشان عرض کردم چه کسی آن علم را برای شما می آورد، فرمود مخلوقی که با عظمت تر از حضرت جبرئیل و حضرت میکائیل است.<ref>ر. ک. وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام(تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، صفحه؟ ؟؟</ref>
# [[امام صادق]]{{ع}} می‌‌فرمایند: «هر گاه امام [[اراده]] کند به چیز جدیدی علم پیدا کند، [[خداوند]] آن را به او [[تعلیم]] می‌کند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۲۵۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>
# [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: عالم ما غیب نمی‌داند و اگر خداوند عالم ما را به خودش واگذار کند، مانند بعضی از شما خواهد بود؛ ولی به او لحظه به لحظه آموخته می‌شود.<ref>ر. ک. هاشمی، سیدعلی، علم امام تام یا محدود، وبگاه خبرگزاری فارس</ref>
# امام باقر{{ع}} می‌فرمایند: «همانا هر سال در [[شب قدر]] [[تفسیر]] و تبیین امور بر [[ولی امر]] [[امام زمان]]{{ع}} نازل می‌شود. در آن شب امام درباره کار خودش چنین و چنان دستور می‌گیرد و در رابطه با امور [[مردم]] نیز به چنین و چنان [[مأمور]] می‌شود، و علاوه بر این برای ولی امر در هر [[روز]] علم مخصوص و مکنون و عجیب [[خدای عزوجل]] پدید می‌گردد؛ همان‌طور که در [[شب قدر]] نازل می‌شد؛ سپس این [[آیه]] را خواند "و اگر درخت‌های روی [[زمین]] قلم شود و دریا برای آن مرکب گردد و هفت دریای دیگر بدان بپیوندد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۶۸، ح ۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|امامت]].</ref>
# [[امام صادق]] {{ع}} می فرمایند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج ۱، ص ۲۵۴</ref> شب جمعه [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] و [[امامان]] و من هم با آن‌ها، با عرش الهی برخورد می‌کنیم. و من بر نمی‌گردم مگر با علمی که تازه استفاده کرده‌ام. واگر چنین نباشد، آنچه نزد ماست تمام می‌گردد.<ref>ر. ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟ ؟؟</ref>
# [[ابوبصیر]] می‌‌گوید از [[امام صادق]]{{ع}} شنیدم که می‌‌فرمود: «به تحقیق به ما در شب و [[روز]] افزوده می‌شود، که اگر به ما افزوده نگردد هر آنچه نزد ماست به اتمام خواهد رسید. [[ابو بصیر]] گفت: فدایتان گردم چه کسی آن را نزد شما می‌آورد؟ [[امام]] فرمود: به تحقیق از میان ما کسانی هستند که آن را می‌نگرند، و از میان ما کسانی هستند که [[علم]] در [[دل]] ایشان به شکل مفصل قرار می‌‌گیرد، و از میان ما کسانی هستند که با گوش خود می‌‌شنود مانند صدای زنجیری که به لب تشت می‌‌کشند. به ایشان عرض کردم چه کسی آن علم را برای شما می‌‌آورد، فرمود مخلوقی که با عظمت‌تر از [[حضرت جبرئیل]] و حضرت [[میکائیل]] است»<ref>محمد بن حسن الصفار، بصائر‌الدرجات، ج ۱، ص۲۳۲.</ref>.
# [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: چیزی از علم، از خدا خارج نشود، جز اینکه ابتدا به [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} وارد شود، سپس به [[امام علی]] {{ع}} برسد و سپس به [[امامان]] دیگر یکی پس از دیگری تا در نتیجه امام آخر از امام اول عالم‌تر نباشد.<ref>ر. ک. نیرومند، رضا، مرتضوی، سیدمحمد، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطۀ الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص ۶۶ـ ۶۸</ref>
# [[امام باقر]]{{ع}} فرمودند: عالم ما [[غیب]] نمی‌داند و اگر [[خداوند]] عالم ما را به خودش واگذار کند، مانند بعضی از شما خواهد بود؛ ولی به او لحظه به لحظه آموخته می‌شود<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]].</ref>.
# صفوان بن یحیی می گوید: از [[امام کاظم]] {{ع}} شنیدم می‌فرمود: [[امام باقر]] {{ع}} فرموده است: اگر نبود که به علم ما افزوده می‌شد علم ما به پایان می‌رسید.<ref>ر. ک. کرم زاده، علی، بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق، کلینی و مفید، ص ۶۴</ref>
# امام صادق{{ع}} می‌‌فرمایند: «[[شب جمعه]] [[رسول خدا]] و [[امامان]] و من هم با آنها، با [[عرش الهی]] برخورد می‌کنیم. و من بر نمی‌گردم مگر با [[علمی]] که تازه استفاده کرده‌ام. واگر چنین نباشد، آنچه نزد ماست تمام می‌گردد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج ۱، ص۲۵۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|امامت]].</ref>
# امام صادق{{ع}} فرمودند: چیزی از علم، از [[خدا]] خارج نشود، جز اینکه ابتدا به رسول خدا{{صل}} وارد شود، سپس به [[امام علی]]{{ع}} برسد و سپس به امامان دیگر یکی پس از دیگری تا در نتیجه [[امام]] آخر از [[امام اول]] عالم‌تر نباشد<ref>ر.ک: [[رضا نیرومند|نیرومند، رضا]]، [[سید محمد مرتضوی|مرتضوی، سید محمد]]، [[الهام محمدزاده نقاشان|محمدزاده نقاشان، الهام]]، [[رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)|رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه]]، ص۶۶ـ ۶۸.</ref>.
# [[صفوان بن یحیی]] می‌‌گوید: از [[امام کاظم]]{{ع}} شنیدم می‌فرمود: [[امام باقر]]{{ع}} فرموده است: اگر نبود که به [[علم]] ما افزوده می‌شد علم ما به پایان می‌رسید<ref>ر.ک: [[علی کرم‌زاده|کرم‌زاده، علی]]، [[بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید (پایان‌نامه)|بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید]]، ص۶۴.</ref>.
 
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
# [[علم غیب]]
# [[علم غیب معصوم]]
# [[علم معصوم]]
{{پایان مدخل وابسته}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:34567.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|'''بررسی مسائل کلی امامت''']]
# [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|'''منشأ و قلمرو علم امام''']]
# [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|'''در آستان امامان''']]
# [[پرونده:11499.jpg|22px]] [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|'''بحثی مبسوط در آموزش عقاید''']]
# [[پرونده:2827942009809428.jpg|22px]] [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[امامت ۵ (کتاب)|'''امامت''']]
# [[پرونده:B1771.JPG|22px]] [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|'''علم امام''']]
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|'''منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد''']]
# [[پرونده:lahuti1.jpg|22px]] [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی ج۱ (کتاب)|'''جلوه‌های لاهوتی ج۱''']]
# [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|'''بی‌کرانگی علم امام معصوم''']]
# [[پرونده:1103985.jpg|22px]] [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|'''آفاق علم امام در الکافی''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود''']]
# [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[رضا نیرومند|نیرومند، رضا]]، [[سید محمد مرتضوی|مرتضوی، سید محمد]]، [[الهام محمدزاده نقاشان|محمدزاده نقاشان، الهام]]، [[رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه (مقاله)|'''رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه''']]
# [[پرونده:Daneshgaheqom.jpg|22px]] [[علی کرم‌زاده|کرم‌زاده، علی]]، [[بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید (پایان‌نامه)|'''بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
[[رده:علم غیب معصوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۵

این مدخل زیرشاخهٔ بحث افزایش علم غیب معصوم است. افزایش علم غیب معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: افزایش علم غیب معصوم در کلام اسلامی - افزایش علم غیب معصوم در حدیث - پرسش‌های مرتبط

روایات افزایش علم

در کتاب‌های روایی ابوابی وجود دارد با عنوان افزایش‌پذیری علم امام، مانند اینکه در کتاب کافی چنین آمده است: "لولا أنّ الائمه یزدادون لفقد ما عندهم"[۱]. برخی از این روایات عبارت‌اند از:

  1. امام صادق(ع) در روایتی می‌‌فرمایند: «علم آن است که شب و روز زیاد می‌گردد و از جانب خداوند به ما افاضه می‌شود»[۲].[۳]
  2. زراره می‌‏گوید از امام باقر(ع) شنیدم می‌‏فرمودند: «اگر بر علوم ما اضافه نمی‌‏شد تمام می‌‏گشت. زراره گفت: "بر علوم شما چیزی‌ اضافه می‌‏شود که رسول خدا(ص) آن را نمی‌‏دانسته؟" فرمودند: اگر بخواهد چیز تازه‌‏ای‌ بر علوم ما اضافه شود، اولاً بر رسول خدا(ص) عرضه می‌‏شود، سپس بر امامان یکی‌ پس از دیگری‌، تا به ما منتهی‌ شود»[۴].[۵]
  3. امام صادق(ع) به ابو یحیی صنعانی فرمود: «ای ابایحیی برای ما در شب‌های جمعه شأنی است از شئون؛ در این شب‌ها ارواح انبیای گذشته و ارواح اوصیای گذشته و روح امامی که زنده است را به آسمان برند تا به دور عرش خداوند هفت دور طواف کنند و نزد هر کدام از ستون‌های عرش دو رکعت نماز بخوانند و سپس آنها را به بدن‌های خود برگردانند، آن گاه انبیا و اوصیا لبالب از شادی شوند و امامی که در میان شما است، انبوه فراوانی در دانش او افزوده شود»[۶].[۷]
  4. امام صادق(ع) فرمودند: «اگر علوم ما در شب و روز افزایش نمی‌یافت حتما آگاهی و دانش ما محدود و تمام می‌شد»[۸].[۹]
  5. امام صادق(ع) می‌فرماید: «هیچ شب جمعه‌ای نیست مگر اینکه برای اولیاء الهی در آن سروری است، راوی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، آن سرور چگونه است؟ حضرت فرمود: هنگامی که شب جمعه می‌شود رسول خدا(ص) و ائمه(ع) عرش را درک می‌کنند و من هم با ایشان همراه هستم، پس جز با علمِ استفاده شده برنمی‌گردم و اگر این‌طور نبود حتماً آنچه نزد من بود تمام می‌شد[۱۰].[۱۱]
  6. در روایتی طولانی ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «حضرت اموری را به عنوان علم خویش بیان کردند، مانند اینکه رسول خدا(ص) به علی(ع) هزار باب علم تعلیم فرمود که از هر بابی هزار باب دیگر باز می‌شد، و نیز نزد ایشان جامعه، جفر و مصحف حضرت زهرا و علم آنچه بوده و موجود می‌شود تا روز قیامت می‌باشد، لکن فرمودند: اینها علم نیست، علم آن است که شب و روز حادث شده و تدریجاً امور یکی پس از دیگری تا روز قیامت تحقق می‌یابد»[۱۲].[۱۳]
  7. در روایت دیگری امام صادق فرمودند: «به ارواح پیامبران و اوصیایی که از دنیا رفته‌اند و نیز به روح وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، اجازه داده می‌شود که به آسمان صعود کنند تا این که به عرش پروردگار برسند (...) آن گاه پیامبران و اوصیا در حالی که سرشار از شادمانی و سرور هستند و وصی‌ای که در میان شما زندگی می‌کند، بسیار بسیار به علمش افزوده می‌گردد»[۱۴].[۱۵]
  8. امام صادق(ع) فرمودند: «اگر بر دانش ما افزوده نمی‌شد بی‌علم می‌ماندیم»[۱۶].
  9. امام کاظم(ع) می‌فرمایند: «علم امام سه جهت دارد: الف) علوم مربوط به زمان گذشته؛ ب) علوم مربوط به زمان آینده؛ ج) علوم حادث و جدید و نو ظهور. اما علوم گذشته برای ما تفسیر شده است یعنی اخبار گذشته را پیامبر(ص) برای ما توضیح داده است. اما علوم آینده در جامع و مصحفی نوشته شده که نزد ماست. و اما علوم حادث و نو ظهور، نتیجه الهامحق بر دل امام و ابلاغ به گوش اوست. برترین نوع علم ما همین نوع است»[۱۷].[۱۸]
  10. محمد بن سلیمان دیلم از پدرش نقل می‌کند به امام صادق(ع) گفتم: "قربانت من از شما شنیدم که چند بار فرمودید اگر نباشد که ما به علم خود بیفزاییم آن چه داریم به آخر رسانیم؟" امام(ع) فرمودند: اما احکام حلال و حرام را خداوند تمام و کمال بر پیامبر خود نازل کرده و به امام نیز دانش جدیدی افزوده نشود. عرض کردم: "پس این زیادی چیست؟" امام فرمود: در چیزهایی دیگر است جز حلال و حرام.محمد بن سلیمان عرض کرد: "چیزی به علم خود افزوده کنید که بر رسول خدا(ص) نهان بود؟" امام فرمود: نه، دستور علم تازه از خدا به فرشته رسد و فرشته آن را نزد رسول خدا برد و گوید یا محمد پروردگارت تو را چنین و چنان فرموده است. پیامبر به فرشته می‌‌فرماید آن را نزد علی ببر، پس او نزد علی آید و او فرماید آن را نزد حسن ببر و او هم فرماید آن را نزد حسین بر و همچنین به هر یک از ائمه عرضه شود تا به ما رسد»[۱۹].
  11. زراره از امام باقر(ع) پرسید: "آیا برای شما چیزی از علوم هست که رسول خدا آن را نمی‌دانست؟" امام فرمود: «هرگاه علمی به ما دهند اول آن را بر رسول خدا عرضه کنند، سپس بر همه امامان تا به ما برسد»[۲۰].[۲۱]
  12. امام صادق(ع) می‌‌فرمایند: «هر گاه امام اراده کند به چیز جدیدی علم پیدا کند، خداوند آن را به او تعلیم می‌کند[۲۲].[۲۳]
  13. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «همانا هر سال در شب قدر تفسیر و تبیین امور بر ولی امر امام زمان(ع) نازل می‌شود. در آن شب امام درباره کار خودش چنین و چنان دستور می‌گیرد و در رابطه با امور مردم نیز به چنین و چنان مأمور می‌شود، و علاوه بر این برای ولی امر در هر روز علم مخصوص و مکنون و عجیب خدای عزوجل پدید می‌گردد؛ همان‌طور که در شب قدر نازل می‌شد؛ سپس این آیه را خواند "و اگر درخت‌های روی زمین قلم شود و دریا برای آن مرکب گردد و هفت دریای دیگر بدان بپیوندد»[۲۴].[۲۵]
  14. ابوبصیر می‌‌گوید از امام صادق(ع) شنیدم که می‌‌فرمود: «به تحقیق به ما در شب و روز افزوده می‌شود، که اگر به ما افزوده نگردد هر آنچه نزد ماست به اتمام خواهد رسید. ابو بصیر گفت: فدایتان گردم چه کسی آن را نزد شما می‌آورد؟ امام فرمود: به تحقیق از میان ما کسانی هستند که آن را می‌نگرند، و از میان ما کسانی هستند که علم در دل ایشان به شکل مفصل قرار می‌‌گیرد، و از میان ما کسانی هستند که با گوش خود می‌‌شنود مانند صدای زنجیری که به لب تشت می‌‌کشند. به ایشان عرض کردم چه کسی آن علم را برای شما می‌‌آورد، فرمود مخلوقی که با عظمت‌تر از حضرت جبرئیل و حضرت میکائیل است»[۲۶].
  15. امام باقر(ع) فرمودند: عالم ما غیب نمی‌داند و اگر خداوند عالم ما را به خودش واگذار کند، مانند بعضی از شما خواهد بود؛ ولی به او لحظه به لحظه آموخته می‌شود[۲۷].
  16. امام صادق(ع) می‌‌فرمایند: «شب جمعه رسول خدا و امامان و من هم با آنها، با عرش الهی برخورد می‌کنیم. و من بر نمی‌گردم مگر با علمی که تازه استفاده کرده‌ام. واگر چنین نباشد، آنچه نزد ماست تمام می‌گردد»[۲۸].[۲۹]
  17. امام صادق(ع) فرمودند: چیزی از علم، از خدا خارج نشود، جز اینکه ابتدا به رسول خدا(ص) وارد شود، سپس به امام علی(ع) برسد و سپس به امامان دیگر یکی پس از دیگری تا در نتیجه امام آخر از امام اول عالم‌تر نباشد[۳۰].
  18. صفوان بن یحیی می‌‌گوید: از امام کاظم(ع) شنیدم می‌فرمود: امام باقر(ع) فرموده است: اگر نبود که به علم ما افزوده می‌شد علم ما به پایان می‌رسید[۳۱].

جستارهای وابسته

  1. علم غیب
  2. علم غیب معصوم
  3. علم معصوم

منابع

  1. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت
  2. امام‌خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
  3. خاتمی، سید احمد، در آستان امامان
  4. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید
  5. بیابانی اسکوئی، محمد، امامت
  6. رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام
  7. نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد
  8. تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی ج۱
  9. منصوری، خلیل، بی‌کرانگی علم امام معصوم
  10. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
  11. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود
  12. نیرومند، رضا، مرتضوی، سید محمد، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه
  13. کرم‌زاده، علی، بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید

پانویس

  1. ↑ ر.ک: خاتمی، سید احمد، در آستان امامان.
  2. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۳۸، ح ۱.
  3. ↑ ر.ک: امام‌خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام.
  4. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی،؛ ج ۱، ص۲۵۵.
  5. ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص۲۸۷؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص۳۳۹؛ بیابانی اسکوئی، محمد، امامت.
  6. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار‌الأنوار، ج ‌۲۶، ص۸۸.
  7. ↑ ر.ک: رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام؛ نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص۶۱.
  8. ↑ محمد بن حسن الصفار، بصائر الدرجات، ص۳۹۵.
  9. ↑ ر.ک: خاتمی، سید احمد، در آستان امامان.
  10. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۵۴، ح ۳.
  11. ↑ ر.ک: تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی ج۱، ص۱۳۹؛ منصوری، خلیل، بی‌کرانگی علم امام معصوم.
  12. ↑ اصول کافی، ج۱، ص۲۳۸، روایت ۱؛ بصائرالدرجات، ص۱۷۰، روایت ۱، و ص۱۷۱، روایت ۳ و ۵.
  13. ↑ ر.ک: تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی ج۱، ج ۱، ص۱۳۹.
  14. ↑ محمد بن حسن الصفار، بصائرالدرجات، ص۱۳۱.
  15. ↑ ر.ک: منصوری، خلیل، بی‌کرانگی علم امام معصوم.
  16. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۳۷۴، ح ۶۴۹.
  17. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱ ص۲۶۴.
  18. ↑ ر.ک: امام‌خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام.
  19. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۴۸۹.
  20. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۲۵۵.
  21. ↑ ر.ک: رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام.
  22. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۱، ص۲۵۸.
  23. ↑ ر.ک: غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی.
  24. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۲۶۸، ح ۳.
  25. ↑ ر.ک: بیابانی اسکوئی، محمد، امامت.
  26. ↑ محمد بن حسن الصفار، بصائر‌الدرجات، ج ۱، ص۲۳۲.
  27. ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود.
  28. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج ۱، ص۲۵۴.
  29. ↑ ر.ک: بیابانی اسکوئی، محمد، امامت.
  30. ↑ ر.ک: نیرومند، رضا، مرتضوی، سید محمد، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص۶۶ـ ۶۸.
  31. ↑ ر.ک: کرم‌زاده، علی، بررسی و تحلیل علم امام از دیدگاه صدوق کلینی و مفید، ص۶۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=افزایش_علم_غیب_معصوم_در_حدیث&oldid=1301118»