حکومت مدائن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
= | {{مدخل مرتبط | ||
===[[ | | موضوع مرتبط = مدائن | ||
== | | عنوان مدخل = | ||
===[[ | | مداخل مرتبط = | ||
===[[ | | پرسش مرتبط = | ||
===[[ | }} | ||
===[[ | |||
===[[ | == آشنایی اجمالی == | ||
== | {{اصلی|مدائن}} | ||
=== سعد بن مسعود ثقفی === | مدائن کلمه [[عربی]] است، جمع [[مدینه]] به معنای [[شهر]] و مدائن نام مجموعه هفت شهر [[آبادان]] و نزدیک به هم بود که مجموعه آنها را به زبان شریانی «ماحُوزه» و با [[لقب]] مَلکا می‌نامیدند. (ماحوزه ملکا؛ یعنی شهرهای [[پادشاه]]) و گاهی نیز مذیناتا گفته‌اند... در اواخر [[عهد]] [[دولت]] ساسانیان، مدائن مشتمل بر هفت شهر بود. | ||
از مجموعه هفت شهر مدائن، پنج شهر شناخته شده‌اند که عبارت‌اند از: تیسفون، پایتخت در [[ساحل]] شرقی دجله؛ وِه [[اردشیر]]، در ساحل [[غربی]] دجله؛ رومَگان، در ساحل شرقی دجله؛ درزنی ذان، در ساحل غربی دجله؛ ولاش آباد، در ساحل غربی دجله<ref>فرهنگ معین، ج۶، ص۱۹۳۶.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.</ref> | |||
== حاکمان مدائن == | |||
=== در زمان [[خلفا]] === | |||
==== سلمان فارسی ==== | |||
{{اصلی|سلمان فارسی}} | |||
سلمان فارسی از برجستهترین [[صحابی پیامبر]] {{صل}} و از [[شیعیان]] خاص و [[یاران حضرت علی]] {{ع}} بود<ref>ثقفی کوفی، ابراهیم، الغارات، ص۴۲۸؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۱۶.</ref>. [[سلمان]] بعد از [[مسلمان]] شدن از هیچ خدمتی در محضر [[پیامبر]] {{صل}} فروگذاری نکرد، برخی از این اقدامات عبارت‌اند از: پیشنهاد حفر [[خندق]] در [[جنگ احزاب]]؛ ترجمۀ [[قرآن]]؛ استانداری [[مداین]]؛ حضور مستمر در جنگ‌های [[فتح]] [[ایران]]؛ [[مذاکره]] کننده با [[مردم]] [[مداین]]؛ [[گرایش]] دادن [[مردم ایران]] به [[اسلام ناب]] [[شیعی]]<ref>ر.ک: [[رحمان فتاح زاده|فتاح زاده، رحمان]]، [[سلمان فارسی (مقاله)|سلمان فارسی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ص۵۶۵.</ref>. | |||
سلمان، نخستین [[حاکم]] [[مدائن]] از سوی [[عمر]] یا [[سعد بن ابی وقاص]] است<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷؛ وی می‌نویسد که سعد، سلمان را حاکم مدائن کرد؛ مسعودی در مروج الذهب، ج۱، ص۶۶۳ می‌نویسد که عمر او را حاکم مدائن کرد.</ref>. او از سال ۱۷ تا ۳۳ یا ۳۷ه.ق حاکم پایتخت [[ساسانیان]] بود که مسلمانان آن را فتح کرده بودند. او حتی زمان [[عثمان]] نیز در سمت خود باقی ماند<ref>[[سید حسن قریشی|قریشی، سید حسن]]، [[اصحاب ایرانی ائمه اطهار (کتاب)|اصحاب ایرانی ائمه اطهار]]، ص۵۸ - ۶۲.</ref>. | |||
==== حذیفة بن یمان ==== | |||
{{اصلی|حذیفة بن یمان}} | |||
[[حذیفة بن یمان]]، از [[یاران برجسته پیامبر]] خداست. او را رازدار [[پیامبر]] {{صل}} و داناترینِ [[مردم]] به [[منافقان]] دانسته‌اند، همچنین او از [[یاران]] [[علی]] {{ع}} به شمار می‌رود<ref>رجال الطوسی، شیخ طوسی، ص۶۰؛ رجال ابن داوود، ابن داوود، ص۱۰۲؛ الخلاصه، حلی، ص۶۰؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۳، ص۱۴۱.</ref>.<ref>[[ابوالحسن اسماعیلی|اسماعیلی، ابوالحسن]]، [[حذیفه بن الیمان (مقاله)|مقاله «حذیفه بن الیمان»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۴، ص۳۵۶-۳۵۸.</ref> | |||
برخی منابع، از کارگزاری حذیفه بر [[مداین]] از سوی عمر سخن گفته<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۷، ص ۳۱۷.</ref> و به استقبال [[مردم]] از او اشاره کرده‌اند<ref> اسدالغابه، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref> ولی به [[تاریخ]] این [[مأموریت]] اشاره نکرده‌اند؛ گویا او پیش از [[سلمان]] [[امارت]] مداین را به عهده داشته است<ref> الاحتجاج، ص ۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref>.<ref>[[سید محمود سامانی|سامانی، سید محمود]]، [[حذیفة بن یمان (مقاله)|مقاله «حذیفة بن یمان»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰.</ref> | |||
برپایه گزارشی، [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در نامه‌اش به حذیفه او را بر کارگزاری مداین ابقا کرد؛ همچنین نامه‌ای جداگانه به [[مردم]] مداین نوشت و ضمن معرفی حذیفه به مردم وی را ستود<ref>بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۸۷ - ۸۸؛ مصباح البلاغه، ج ۴، ص ۹۵ - ۹۸.</ref>.<ref>[[ابوالحسن اسماعیلی|اسماعیلی، ابوالحسن]]، [[حذیفه بن الیمان (مقاله)|مقاله «حذیفه بن الیمان»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۴، ص۳۶۴-۳۶۶؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.</ref> | |||
=== در زمان [[امیرالمؤمنین]] === | |||
==== هبیرة بن نعمان ==== | |||
{{اصلی|هبیرة بن نعمان جعفی}} | |||
[[هبیرة بن نعمان]]، از [[صحابه]] شمرده شده و از فرماندهان علی{{ع}} بود و با حضرت در [[صفین]] همراه بود. [[امام علی]]{{ع}} او را بر مدائن گمارد<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۴۶.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۳۲۹؛ [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۲، ص۱۴۲۱.</ref> | |||
==== زحر بن قیس جعفی ==== | |||
{{اصلی|زحر بن قیس جعفی}} | |||
زحر بن قیس جعفی از سوارکاران نامی عصر خود در [[کوفه]]<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.</ref> و از [[اصحاب امیرمؤمنان]] [[علی]]{{ع}} به شمار رفته است<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۶۵.</ref>. زحر در [[زمان]] [[خلافت]] [[خلیفه سوم]] به همراه [[جریر بن عبدالله بجلی]] از [[کارگزاران]] [[عثمان]] در سرزمین‌های [[جبل]] بود<ref>ابوحنیفه احمد بن داوود الدینوری، الاخبار الطوال، ص۱۵۶.</ref>. پس از [[قتل عثمان]]، به [[خدمت]] امیرالمؤمنین علی{{ع}} درآمد و ایشان را در جنگ‌های [[جمل]] و [[صفین]] [[یاری]] داد<ref>ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۴۸ و ۱۲۷؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۰۷.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
[[ابن حجر]] در اصابه می‌نویسد: ... او را علی{{ع}} بر مدائن گمارد<ref> الإصابه، ج۲، ص۵۲۰ و ابن کلبی، نسب معد والیمن الکبیر، ص۳۰۷.</ref>. از این سخنان، [[کارگزاری]] زحر بر مدائن به خوبی استفاده می‌شود. اما به نظر کارگزاری وی بر مدائن قابل نقد و بررسی است<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۳۲۹ ـ ۳۳۰.</ref>. | |||
==== یزید بن قیس ارحبی ==== | |||
{{اصلی|یزید بن قیس ارحبی}} | |||
یزید بن قیس بن تمام ارحبی<ref>در تنقیح المقال، ج۳، ص۳۲۸ آمده: یزید برادر سعید بن قیس، و ارحبی طایفه‌ای است منسوب به قبیله همدان.</ref> مردی [[عاقل]] و از نیروهای [[دلاور]] [[سپاه]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود. وی از جانب [[حضرت علی]] {{ع}} [[والی مدائن]] شد و سپس به [[ولایت ری]]، [[ولایت همدان|همدان]] و [[ولایت اصفهان|اصفهان]] [[منصوب]] گردید<ref>رجال طوسی، ص۶۲، ش۶.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۲، ص۱۴۴۲-۱۴۴۳؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.</ref> | |||
==== لام بن زیاد ==== | |||
{{اصلی|لام بن زیاد}} | |||
لام بن زیاد [[برادر]] مادری [[عدی بن حاتم طائی]]، مردی [[شجاع]] و [[جنگجو]] و از [[شیعیان]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود، و موقعی که حضرت عازم [[بصره]] بود، او را به استانداری [[مدائن]] [[منصوب]] کرد<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۶؛ اصحاب الإمام امیرالمؤمنین {{ع}}، ج۲، ص۵۰۲، ش۹۷۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۲ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۲، ص۱۱۷۸؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱.</ref> | |||
==== ثابت بن قیس ==== | |||
{{اصلی|ثابت بن قیس}} | |||
ثابت بن قیس بن خطیم جزو [[اصحاب رسول الله]] {{صل}} بود و در زمان [[خلافت]] [[معاویه]] درگذشت. او از یاران باوفا و مورد وثوق [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} گردید و در [[جنگ جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]] حضرت را [[همراهی]] کرد<ref>اسد الغابه، ج۱، ص۲۲۸ و تنقیح المقال ج۱، ص.</ref>. وی در زمان [[خلافت امیرالمؤمنین]] {{ع}} به [[ولایت]] [[مدائن]] [[منصوب]] شد و تا زمان [[حکومت]] [[معاویه]] [[زندگی]] کرد<ref>الاصابه، ج۱، ص۳۹۳ و تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۶.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۲۶۰-۲۶۱؛ [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۲ (کتاب)|مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۲، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲.</ref> | |||
==== سعد بن مسعود ثقفی ==== | |||
{{اصلی|سعد بن مسعود ثقفی}} | {{اصلی|سعد بن مسعود ثقفی}} | ||
نام او سعد یا سعید<ref>شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی {{ع}} ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.</ref> بن مسعود انصاری ثقفی است. او عموی [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] از [[اصحاب]] و [[انصار]] [[رسول خدا]] {{صل}} و [[یاران]] [[مخلص]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} به شمار می‌آمد<ref>اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.</ref>. | نام او سعد یا سعید<ref>شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی {{ع}} ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.</ref> بن مسعود انصاری ثقفی است. او عموی [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] از [[اصحاب]] و [[انصار]] [[رسول خدا]] {{صل}} و [[یاران]] [[مخلص]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} به شمار می‌آمد<ref>اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.</ref>. | ||
[[سعد بن مسعود]] جزو [[کارگزاران]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود و از جانب آن حضرت به [[امارت]] و | [[سعد بن مسعود]] جزو [[کارگزاران]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود و از جانب آن حضرت به [[امارت]] و فرمانداری [[مدائن]] [[منصوب]] شد و تا دوران [[خلافت]] [[امام حسن مجتبی]] {{ع}} در این سمت باقی بود. | ||
طبق [[نقل]] [[نصر بن مزاحم]]، [[حضرت علی]] {{ع}} او را قبل از آنکه بر [[مدائن]] [[منصوب]] کند بر استان زوابی ([[موصل]])<ref>در توضیح «استان زوابی» در حاشیه وقعة صفین، ص۱۱ چنین آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالای بغداد و در نهر پایین آنکه به هر کدام زاب گویند، و به هر یک از این نهرها، زابی هم اطلاق شده که جمع آن «ازوابی» است.</ref> گمارد<ref>وقعة صفین، ص۱۱.</ref>. و در [[جنگ جمل]] او را [[امیر]] بر [[قبایل]] [[قیس]] و [[عبدالقیس]] قرار داد<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۳، ص۱۹۳.</ref>. و پس از استقرار در [[کوفه]] و قبل از [[جنگ صفین]]، او را به عنوان فرماندار [[مدائن]] [[انتخاب]] کرد. او در این سمت بود و [[امام حسن]] {{ع}} در روز [[ساباط]] به او [[پناه]] برد<ref>ر.ک: بحار الانوار، ج۳۲، ص۳۵۷ و تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۵.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۶۲۱؛ [[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[سعید بن مسعود الثقفی (مقاله)|مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۵۹-۳۶۲؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، | طبق [[نقل]] [[نصر بن مزاحم]]، [[حضرت علی]] {{ع}} او را قبل از آنکه بر [[مدائن]] [[منصوب]] کند بر استان زوابی ([[موصل]])<ref>در توضیح «استان زوابی» در حاشیه وقعة صفین، ص۱۱ چنین آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالای بغداد و در نهر پایین آنکه به هر کدام زاب گویند، و به هر یک از این نهرها، زابی هم اطلاق شده که جمع آن «ازوابی» است.</ref> گمارد<ref>وقعة صفین، ص۱۱.</ref>. و در [[جنگ جمل]] او را [[امیر]] بر [[قبایل]] [[قیس]] و [[عبدالقیس]] قرار داد<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۳، ص۱۹۳.</ref>. و پس از استقرار در [[کوفه]] و قبل از [[جنگ صفین]]، او را به عنوان فرماندار [[مدائن]] [[انتخاب]] کرد. او در این سمت بود و [[امام حسن]] {{ع}} در روز [[ساباط]] به او [[پناه]] برد<ref>ر.ک: بحار الانوار، ج۳۲، ص۳۵۷ و تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۵.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۶۲۱؛ [[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[سعید بن مسعود الثقفی (مقاله)|مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۵۹-۳۶۲؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱]]، ص۳۴۳-۳۴۵.</ref> | ||
== | ==== عبید بن سماک ==== | ||
===[[عبید بن سماک]] | {{اصلی|عبید بن سماک}} | ||
[[بلاذری]] می‌نویسد: «عبید بن سماک مخزومی» [[والی]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} بر [[مدائن]] بود<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ج۱۳، ص۲۰۱.</ref>. در اوائل [[حکومت]] [[مغیرة بن شعبه]] بر [[کوفه]] و [[شورش]] [[مستورد خارجی]] [[سخن]] از سماک بن عبید است که [[حاکم مدائن]] و [[بهرسیر]] بوده است<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۱۴۵ و ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۳۰.</ref>. بلاذری وی را [[عبید بن سماک بن حزان عبسی]] یا [[سماک بن عبید بن سماک بن حزان]] دانسته است<ref>بلاذری، جمل أنساب الأشراف، ج۵، ص۱۷۵.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱]]، ص ۳۴۱-۳۴۲.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|'''اصحاب امام علی''']] | # [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|'''اصحاب امام علی''']] | ||
# [[پرونده:1100829.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱''']] | # [[پرونده:1100829.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱''']] | ||
# [[پرونده:1100376.jpg|22px]] [[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[سعید بن مسعود الثقفی (مقاله)|مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|'''اصحاب امام حسن مجتبی''']] | # [[پرونده:1100376.jpg|22px]] [[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[سعید بن مسعود الثقفی (مقاله)|مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)|'''اصحاب امام حسن مجتبی''']] | ||
# [[پرونده:1100353.jpg|22px]] [[ابوالحسن اسماعیلی|اسماعیلی، ابوالحسن]]، [[حذیفه بن الیمان (مقاله)|مقاله «حذیفه بن الیمان»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴''']] | |||
# [[پرونده:000061.jpg|22px]] [[سید محمود سامانی|سامانی، سید محمود]]، [[حذیفة بن یمان (مقاله)|مقاله «حذیفة بن یمان»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']] | |||
# [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[رحمان فتاح زاده|فتاح زاده، رحمان]]، [[سلمان فارسی (مقاله)|سلمان فارسی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱''']] | |||
# [[پرونده:1100366.jpg|22px]] [[سید حسن قریشی|قریشی، سید حسن]]، [[اصحاب ایرانی ائمه اطهار (کتاب)|'''اصحاب ایرانی ائمه اطهار''']] | |||
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]] | |||
# [[پرونده:IM009658.jpg|22px]] [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۲ (کتاب)|'''مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۳۰: | خط ۷۹: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:شهرهای ایران]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۵۳
آشنایی اجمالی
مدائن کلمه عربی است، جمع مدینه به معنای شهر و مدائن نام مجموعه هفت شهر آبادان و نزدیک به هم بود که مجموعه آنها را به زبان شریانی «ماحُوزه» و با لقب مَلکا می‌نامیدند. (ماحوزه ملکا؛ یعنی شهرهای پادشاه) و گاهی نیز مذیناتا گفته‌اند... در اواخر عهد دولت ساسانیان، مدائن مشتمل بر هفت شهر بود.
از مجموعه هفت شهر مدائن، پنج شهر شناخته شده‌اند که عبارت‌اند از: تیسفون، پایتخت در ساحل شرقی دجله؛ وِه اردشیر، در ساحل غربی دجله؛ رومَگان، در ساحل شرقی دجله؛ درزنی ذان، در ساحل غربی دجله؛ ولاش آباد، در ساحل غربی دجله[۱].[۲]
حاکمان مدائن
در زمان خلفا
سلمان فارسی
سلمان فارسی از برجستهترین صحابی پیامبر (ص) و از شیعیان خاص و یاران حضرت علی (ع) بود[۳]. سلمان بعد از مسلمان شدن از هیچ خدمتی در محضر پیامبر (ص) فروگذاری نکرد، برخی از این اقدامات عبارت‌اند از: پیشنهاد حفر خندق در جنگ احزاب؛ ترجمۀ قرآن؛ استانداری مداین؛ حضور مستمر در جنگ‌های فتح ایران؛ مذاکره کننده با مردم مداین؛ گرایش دادن مردم ایران به اسلام ناب شیعی[۴].
سلمان، نخستین حاکم مدائن از سوی عمر یا سعد بن ابی وقاص است[۵]. او از سال ۱۷ تا ۳۳ یا ۳۷ه.ق حاکم پایتخت ساسانیان بود که مسلمانان آن را فتح کرده بودند. او حتی زمان عثمان نیز در سمت خود باقی ماند[۶].
حذیفة بن یمان
حذیفة بن یمان، از یاران برجسته پیامبر خداست. او را رازدار پیامبر (ص) و داناترینِ مردم به منافقان دانسته‌اند، همچنین او از یاران علی (ع) به شمار می‌رود[۷].[۸]
برخی منابع، از کارگزاری حذیفه بر مداین از سوی عمر سخن گفته[۹] و به استقبال مردم از او اشاره کرده‌اند[۱۰] ولی به تاریخ این مأموریت اشاره نکرده‌اند؛ گویا او پیش از سلمان امارت مداین را به عهده داشته است[۱۱].[۱۲]
برپایه گزارشی، امیرمؤمنان (ع) در نامه‌اش به حذیفه او را بر کارگزاری مداین ابقا کرد؛ همچنین نامه‌ای جداگانه به مردم مداین نوشت و ضمن معرفی حذیفه به مردم وی را ستود[۱۳].[۱۴]
در زمان امیرالمؤمنین
هبیرة بن نعمان
هبیرة بن نعمان، از صحابه شمرده شده و از فرماندهان علی(ع) بود و با حضرت در صفین همراه بود. امام علی(ع) او را بر مدائن گمارد[۱۵].[۱۶]
زحر بن قیس جعفی
زحر بن قیس جعفی از سوارکاران نامی عصر خود در کوفه[۱۷] و از اصحاب امیرمؤمنان علی(ع) به شمار رفته است[۱۸]. زحر در زمان خلافت خلیفه سوم به همراه جریر بن عبدالله بجلی از کارگزاران عثمان در سرزمین‌های جبل بود[۱۹]. پس از قتل عثمان، به خدمت امیرالمؤمنین علی(ع) درآمد و ایشان را در جنگ‌های جمل و صفین یاری داد[۲۰].[۲۱]
ابن حجر در اصابه می‌نویسد: ... او را علی(ع) بر مدائن گمارد[۲۲]. از این سخنان، کارگزاری زحر بر مدائن به خوبی استفاده می‌شود. اما به نظر کارگزاری وی بر مدائن قابل نقد و بررسی است[۲۳].
یزید بن قیس ارحبی
یزید بن قیس بن تمام ارحبی[۲۴] مردی عاقل و از نیروهای دلاور سپاه امیرالمؤمنین (ع) بود. وی از جانب حضرت علی (ع) والی مدائن شد و سپس به ولایت ری، همدان و اصفهان منصوب گردید[۲۵].[۲۶]
لام بن زیاد
لام بن زیاد برادر مادری عدی بن حاتم طائی، مردی شجاع و جنگجو و از شیعیان امیرالمؤمنین (ع) بود، و موقعی که حضرت عازم بصره بود، او را به استانداری مدائن منصوب کرد[۲۷].[۲۸]
ثابت بن قیس
ثابت بن قیس بن خطیم جزو اصحاب رسول الله (ص) بود و در زمان خلافت معاویه درگذشت. او از یاران باوفا و مورد وثوق امیرالمؤمنین (ع) گردید و در جنگ جمل، صفین و نهروان حضرت را همراهی کرد[۲۹]. وی در زمان خلافت امیرالمؤمنین (ع) به ولایت مدائن منصوب شد و تا زمان حکومت معاویه زندگی کرد[۳۰].[۳۱]
سعد بن مسعود ثقفی
نام او سعد یا سعید[۳۲] بن مسعود انصاری ثقفی است. او عموی مختار بن ابی عبید ثقفی از اصحاب و انصار رسول خدا (ص) و یاران مخلص امیر المؤمنین (ع) به شمار می‌آمد[۳۳].
سعد بن مسعود جزو کارگزاران امیرالمؤمنین (ع) بود و از جانب آن حضرت به امارت و فرمانداری مدائن منصوب شد و تا دوران خلافت امام حسن مجتبی (ع) در این سمت باقی بود.
طبق نقل نصر بن مزاحم، حضرت علی (ع) او را قبل از آنکه بر مدائن منصوب کند بر استان زوابی (موصل)[۳۴] گمارد[۳۵]. و در جنگ جمل او را امیر بر قبایل قیس و عبدالقیس قرار داد[۳۶]. و پس از استقرار در کوفه و قبل از جنگ صفین، او را به عنوان فرماندار مدائن انتخاب کرد. او در این سمت بود و امام حسن (ع) در روز ساباط به او پناه برد[۳۷].[۳۸]
عبید بن سماک
بلاذری می‌نویسد: «عبید بن سماک مخزومی» والی علی بن ابی طالب(ع) بر مدائن بود[۳۹]. در اوائل حکومت مغیرة بن شعبه بر کوفه و شورش مستورد خارجی سخن از سماک بن عبید است که حاکم مدائن و بهرسیر بوده است[۴۰]. بلاذری وی را عبید بن سماک بن حزان عبسی یا سماک بن عبید بن سماک بن حزان دانسته است[۴۱].[۴۲]
منابع
ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی
ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱
روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی
اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴
سامانی، سید محمود، مقاله «حذیفة بن یمان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰
فتاح زاده، رحمان، سلمان فارسی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱
قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی ج۲
پانویس
- ↑ فرهنگ معین، ج۶، ص۱۹۳۶.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.
- ↑ ثقفی کوفی، ابراهیم، الغارات، ص۴۲۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۱۶.
- ↑ ر.ک: فتاح زاده، رحمان، سلمان فارسی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ص۵۶۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷؛ وی می‌نویسد که سعد، سلمان را حاکم مدائن کرد؛ مسعودی در مروج الذهب، ج۱، ص۶۶۳ می‌نویسد که عمر او را حاکم مدائن کرد.
- ↑ قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص۵۸ - ۶۲.
- ↑ رجال الطوسی، شیخ طوسی، ص۶۰؛ رجال ابن داوود، ابن داوود، ص۱۰۲؛ الخلاصه، حلی، ص۶۰؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۴، ص۳۵۶-۳۵۸.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج ۷، ص ۳۱۷.
- ↑ اسدالغابه، ج ۱، ص ۳۹۲.
- ↑ الاحتجاج، ص ۱۸۵ ـ ۱۸۶.
- ↑ سامانی، سید محمود، مقاله «حذیفة بن یمان»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰.
- ↑ بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۸۷ - ۸۸؛ مصباح البلاغه، ج ۴، ص ۹۵ - ۹۸.
- ↑ اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۴، ص۳۶۴-۳۶۶؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۴۶.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۹؛ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۲۱.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ص۶۵.
- ↑ ابوحنیفه احمد بن داوود الدینوری، الاخبار الطوال، ص۱۵۶.
- ↑ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۴۸ و ۱۲۷؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ الإصابه، ج۲، ص۵۲۰ و ابن کلبی، نسب معد والیمن الکبیر، ص۳۰۷.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۹ ـ ۳۳۰.
- ↑ در تنقیح المقال، ج۳، ص۳۲۸ آمده: یزید برادر سعید بن قیس، و ارحبی طایفه‌ای است منسوب به قبیله همدان.
- ↑ رجال طوسی، ص۶۲، ش۶.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۴۲-۱۴۴۳؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۶؛ اصحاب الإمام امیرالمؤمنین (ع)، ج۲، ص۵۰۲، ش۹۷۹.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۱۷۸؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ اسد الغابه، ج۱، ص۲۲۸ و تنقیح المقال ج۱، ص.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۳۹۳ و تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۲۶۰-۲۶۱؛ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲.
- ↑ شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی (ع) ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.
- ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.
- ↑ در توضیح «استان زوابی» در حاشیه وقعة صفین، ص۱۱ چنین آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالای بغداد و در نهر پایین آنکه به هر کدام زاب گویند، و به هر یک از این نهرها، زابی هم اطلاق شده که جمع آن «ازوابی» است.
- ↑ وقعة صفین، ص۱۱.
- ↑ شرح ابن ابی الحدید، ج۳، ص۱۹۳.
- ↑ ر.ک: بحار الانوار، ج۳۲، ص۳۵۷ و تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۵.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۲۱؛ روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص۳۵۹-۳۶۲؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱، ص۳۴۳-۳۴۵.
- ↑ بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ج۱۳، ص۲۰۱.
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۱۴۵ و ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۳۰.
- ↑ بلاذری، جمل أنساب الأشراف، ج۵، ص۱۷۵.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱، ص ۳۴۱-۳۴۲.