امامت‌پدیا

امام رضا در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۹ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۲: خط ۲:
| موضوع مرتبط = امام رضا
| موضوع مرتبط = امام رضا
| عنوان مدخل  = امام رضا
| عنوان مدخل  = امام رضا
| مداخل مرتبط = [[امام رضا در کلام اسلامی]] - [[امام رضا در تاریخ اسلامی]]
| مداخل مرتبط = [[امام رضا در کلام اسلامی]] - [[امام رضا در تاریخ اسلامی]] - [[امام رضا از دیدگاه اهل سنت]]
| پرسش مرتبط  =
| پرسش مرتبط  =
}}
}}


== مقدمه ==
== مقدمه ==
نام مبارکش [[علی]] و دهمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است. به سال ۱۴۸ ه. در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد. [[پدر]] ارجمندش [[موسی بن جعفر]] {{ع}} [[امام هفتم]] است و مادرش، نجمه- [[ام البنین]] {{س}}. مشهورترین لقبش [[رضا]] است و کنیه‌اش [[ابوالحسن]]<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲۴۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۵.</ref>
نام مبارک [[امام رضا]] {{ع}}، [[علی]] و دهمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است. در سال ۱۴۸ هجری در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد. پدر ارجمندش [[موسی بن جعفر]] {{ع}} [[امام هفتم]] است و مادرش، نجمه- [[ام البنین]] {{س}}. مشهورترین لقبش [[رضا]] است و کنیه‌اش ابوالحسن<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲۴۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۵.</ref>


== [[فضائل]] و [[مناقب]] ==
== امامت ==
{{اصلی|فضائل امام رضا}}
[[امام رضا]] {{ع}} در شمار کسانی است که [[خداوند]] در [[آیه تطهیر]] فرموده است آنان را از هر [[عیب]] و نقصی پیراسته‌ام. از این رو، او نیز همانند دیگر [[امامان]] {{عم}} سرشتی قدسی و منزه داشت و از [[رذیلت‌های اخلاقی]] دور بود. مشهور است که برجستگی‌های [[اخلاقی]] آن [[امام همام]] {{ع}} عبارت بوده‌اند از:
# '''[[زهد]] و [[بندگی]]:''' [[حضرت]] [[علی بن موسی]] {{ع}} در بی رغبتی به [[دنیا]] و [[بندگی خدا]]، جهد فراوان داشت. در پیش چشم [[مردم]]، آراسته بود و در خلوت، ساده زیست و [[زاهد]]. زبان مبارکش همواره به [[تلاوت قرآن]] بود و [[روزه]] بسیار می‌گرفت و عبادتی فراوان داشت<ref>عیون اخبار الرضا، ۲/ ۱۷۶، ۱۷۸ و ۱۸۳.</ref>.
# '''[[فروتنی]]:''' در برابر [[مردم]] بسیار [[فروتن]] بود. هیچ گاه با کسی [[تندی]] نکرد و [[کلام]] کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به دیوار تکیه نداد<ref>همان، ۲/ ۱۸۲ و ۱۸۳.</ref>.
# '''[[علم]] و [[آگاهی]]:''' [[دانش]] [[امام رضا]] {{ع}} را نمی‌توان با کسی از [[مردمان]] زمانه‌اش به [[قیاس]] نهاد. [[فضل]] و [[برتری]] علمی‌اش همواره در مناظراتی که با [[علما]] و بزرگان دیگر [[ادیان]] و فِرَق برگزار می‌شد، آشکار بود و هیچ کس نتوانست‌ نکته‌ای بدو آموزد یا خرده‌ای [[علمی]] از او گیرد.
# '''[[سخاوت]] و [[بخشش]]:''' [[امام رضا]] {{ع}} همچون [[پدران]] [[پاک]] خویش در این صفت شهره [[دوست]] و [[دشمن]] بود. یک بار در روز [[عرفه]] همه [[دارایی]] خویش را بخشید. [[اصحاب]] با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: "نه تنها روا است که [[غنیمت]] است؛ غنیمتی برای کسب اجر و [[ثواب]] و [[کرامت]]"<ref>مناقب آل ابی طالب‌، ۴/ ۳۹۰.</ref>.
# '''[[فصاحت]] و [[بلاغت]]:''' چون [[امام رضا]] {{ع}} در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به [[سکوت]] وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون [[پدران]] پاکش بسیار [[فصیح]] و [[بلیغ]] بود<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۵-۱۱۶.</ref>.
 
== [[امامت]] ==
{{اصلی|امامت امام رضا}}
{{اصلی|امامت امام رضا}}
[[مقام امامت]] تنها با [[نصب الهی]] ثابت می‌شود و دست [[بندگان]] از تعیین کسی به عنوان [[امام]] کوتاه است. [[امام رضا]] {{ع}} به [[نصب الهی]] به [[امامت]] رسیده است و بر این [[حقیقت]] احادیثی که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و دیگر بزرگان [[معصوم]] رسیده‌اند، [[گواهی]] می‌دهند. از این [[احادیث]] است [[حدیث]] مشهور [[جابر]] که بنابر آن، [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است، هشتمین [[خلیفه]] من و [[امام]] [[مسلمانان]]، [[علی بن موسی]] است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.</ref>. همچنین روایاتی فراوان از [[امام هفتم]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از ایشان، [[فرزند]] گرامی‌اش، [[علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری‌، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.</ref>. افزون بر این، [[فضیلت‌ها]] و منقبت‌های بی‌همتای آن [[امام همام]] {{ع}} بر [[امامت]] او [[گواهی]] می‌دهند<ref>الاتحاف بحب الاشراف‌، ۱۵۵ و ۱۵۶.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} حدود بیست سال (۲۰۳- ۱۸۳ ه.) [[امامت]] [[مسلمانان]] را برعهده داشت که هفده سال آن را در [[مدینه]] و سه سال را در [[خراسان]] به سر برد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۶.</ref>.
[[مقام امامت]] تنها با [[نصب الهی]] ثابت می‌شود و دست [[بندگان]] از تعیین کسی به عنوان [[امام]] کوتاه است. [[امام رضا]] {{ع}} به [[نصب الهی]] به [[امامت]] رسیده است و بر این [[حقیقت]] احادیثی که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و دیگر بزرگان [[معصوم]] رسیده‌اند، [[گواهی]] می‌دهند. از این [[احادیث]] است [[حدیث]] مشهور [[جابر]] که بنابر آن، [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است، هشتمین [[خلیفه]] من و [[امام]] [[مسلمانان]]، [[علی بن موسی]] است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.</ref>. همچنین روایاتی فراوان از [[امام هفتم]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از ایشان، [[فرزند]] گرامی‌اش، [[علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری‌، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.</ref>. افزون بر این، [[فضیلت‌ها]] و منقبت‌های بی‌همتای آن امام همام {{ع}} بر [[امامت]] او [[گواهی]] می‌دهند<ref>الاتحاف بحب الاشراف‌، ۱۵۵ و ۱۵۶.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} حدود بیست سال (۲۰۳- ۱۸۳ ه.) [[امامت]] [[مسلمانان]] را برعهده داشت که هفده سال آن را در [[مدینه]] و سه سال را در [[خراسان]] به سر برد.


[[خلفای عباسی]] معاصر آن [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} سه تن بودند: [[هارون]]، [[محمد امین]] و [[عبدالله مأمون]]. از [[عهد]] [[امام رضا]] {{ع}}، عصر جدیدی از [[شکوفایی]] و بالندگی فرا روی [[شیعه]] پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های [[امامان]] پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های [[عظیم]] مردمی شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. [[شیعیان]] به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند [[حکومت]] را در دست گیرند. اما این وضعیت، [[حاکمان عباسی]] را به [[هراس]] انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری [[منصب]] [[ولایت‌عهدی]] به [[امام رضا]] {{ع}} از چاره‌هایی‌ بود که برای [[گریز]] از خطر [[شیعه]] یافتند. بدین‌سان، می‌توان دوران [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} را به دو دوره پیش و پس از [[ولایت‌عهدی]] تقسیم کرد. مدت [[امامت]] ایشان پیش از [[پذیرش ولایت]] عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر [[هارون]]، پنج سال را در عصر [[امین]] و دو سال را در [[عهد]] [[مأمون]] و در [[مدینه]] سپری کرد. چون [[پدر]] گرامی‌اش به [[شهادت]] رسید، در [[مدینه]] بود و رسیدگی به امور [[شیعیان]] را آغاز کرد. [[شاگردان]] [[پدر]] را پیرامون خویش گرد آورد و به [[تعلیم]] [[معارف]] [[ناب]] [[دینی]] پرداخت. در این سال‌ها [[شیعیان]] بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و [[معارف دینی]] نشو و قوام و دوام پیدا کردند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۷.</ref>.
[[خلفای عباسی]] معاصر آن [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} سه تن بودند: [[هارون]]، محمد امین و [[عبدالله مأمون]]. از [[عهد]] [[امام رضا]] {{ع}}، عصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی [[شیعه]] پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های [[امامان]] پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمی شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. [[شیعیان]] به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند [[حکومت]] را در دست گیرند. اما این وضعیت، [[حاکمان عباسی]] را به [[هراس]] انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری منصب [[ولایت‌عهدی]] به [[امام رضا]] {{ع}} از چاره‌هایی‌ بود که برای گریز از خطر [[شیعه]] یافتند. بدین‌سان، می‌توان دوران [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} را به دو دوره پیش و پس از [[ولایت‌عهدی]] تقسیم کرد. مدت [[امامت]] ایشان پیش از [[پذیرش ولایت]] عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر [[هارون]]، پنج سال را در عصر [[امین]] و دو سال را در [[عهد]] [[مأمون]] و در [[مدینه]] سپری کرد. چون پدر گرامی‌اش به [[شهادت]] رسید، در [[مدینه]] بود و رسیدگی به امور [[شیعیان]] را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به [[تعلیم]] معارف ناب [[دینی]] پرداخت. در این سال‌ها [[شیعیان]] بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و [[معارف دینی]] نشو و قوام و دوام پیدا کردند.


شخصیت ممتاز و برجسته [[امام]] در [[مدینه]] چنان جلوه می‌نمود که سراسر [[حجاز]] آن روزگار در همه مسائل مادی و [[معنوی]] خویش از او مدد می‌گرفت. یکی از فعالیت‌های [[امام]] {{ع}} در این دوران آن بود که به شهرهای متعددی سفر کرد و [[مردم]] را به [[دیدار]] خویش برخوردار ساخت. آن [[امام همام]] {{ع}}، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا [[مردم]] را [[آگاه]] کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این [[تدبیر امام]] موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از [[وجود امام]] بهره‌مند شوند و از آن سو نیز [[حکومت]] به هراسی بیش‌تر افتد<ref>پیشوایان‌، ۲۲۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۷.</ref>.  
شخصیت ممتاز و برجسته [[امام]] در [[مدینه]] چنان جلوه می‌نمود که سراسر [[حجاز]] آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‌گرفت. یکی از فعالیت‌های [[امام]] {{ع}} در این دوران آن بود که به شهرهای متعددی سفر کرد و [[مردم]] را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام {{ع}}، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا [[مردم]] را [[آگاه]] کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این [[تدبیر امام]] موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از [[وجود امام]] بهره‌مند شوند و از آن سو نیز [[حکومت]] به هراسی بیش‌تر افتد<ref>پیشوایان‌، ۲۲۸.</ref>.  


[[ولایت‌عهدی]] [[امام رضا]] {{ع}} سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر [[مأمون]] بود. [[مأمون]] برای [[فریب]] [[مردم]] و در [[حقیقت]] نظارت بیش‌تر بر [[امام]] {{ع}}، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا [[منصب]] [[ولایت‌عهدی]] را بپذیرد<ref>مقاتل الطالبیین‌، ۵۶۳.</ref>. [[مأمون]] از این کار چند [[هدف]] را پی می‌جست:
[[ولایت‌عهدی]] [[امام رضا]] {{ع}} سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر [[مأمون]] بود. [[مأمون]] برای [[فریب]] [[مردم]] و در [[حقیقت]] نظارت بیش‌تر بر [[امام]] {{ع}}، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب [[ولایت‌عهدی]] را بپذیرد<ref>مقاتل الطالبیین‌، ۵۶۳.</ref>. [[مأمون]] از این کار چند [[هدف]] را پی می‌جست:
# [[راضی]] ساختن [[شیعیان]]؛
# [[راضی]] ساختن [[شیعیان]]؛
# فروکش ساختن قیام‌های [[علویان]]؛
# فروکش ساختن قیام‌های [[علویان]]؛
# [[استوار]] کردن پایه‌های [[حکومت]] خویش از گذر ربط آن به [[امام رضا]] {{ع}}؛
# [[استوار]] کردن پایه‌های [[حکومت]] خویش از گذر ربط آن به [[امام رضا]] {{ع}}؛
# ترساندن و تنبیه [[عباسیان]] متمرد؛
# ترساندن و تنبیه [[عباسیان]] متمرد؛
# لکه‌دار ساختن [[شخصیت معنوی]] [[امام]] {{ع}} به آلودگی‌های [[حکومت]]<ref>شیعه در اسلام‌، ۲۱۲؛ تحلیلی از زندگانی امام رضا، ۱۰۰- ۹۸.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۷.</ref>
# لکه‌دار ساختن شخصیت معنوی [[امام]] {{ع}} به آلودگی‌های [[حکومت]]<ref>شیعه در اسلام‌، ۲۱۲؛ تحلیلی از زندگانی امام رضا، ۱۰۰- ۹۸.</ref>.


هر چند [[امام رضا]] {{ع}} چاره‌ای جز پذیرفتن [[ولایت‌عهدی]] در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که [[مأمون]] را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های [[امام]] {{ع}} این بود که:
هر چند [[امام رضا]] {{ع}} چاره‌ای جز پذیرفتن [[ولایت‌عهدی]] در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که [[مأمون]] را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های [[امام]] {{ع}} این بود که:
خط ۳۷: خط ۲۸:
# [[فتوا]] ندهد؛
# [[فتوا]] ندهد؛
# [[قضاوت]] نکند؛
# [[قضاوت]] نکند؛
# در [[عزل]] و [[نصب]] شرکت نجوید؛ امور و [[سنن]] [[دینی]] را جابه جا نکند<ref>کشف الغمه‌، ۳/ ۱۰۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۷-۱۱۸.</ref>.
# در عزل و [[نصب]] شرکت نجوید؛ امور و [[سنن]] [[دینی]] را جابه جا نکند<ref>کشف الغمه‌، ۳/ ۱۰۲.</ref>.
 
در نظر [[تاریخ‌نگاران]]، بر نهادن چنین شرط‌هایی برای [[حکومت]] از نپذیرفتن [[ولایت‌عهدی]]، ناگوارتر بود؛ زیرا از [[نامشروع]] بودن [[حکومت]] حکایت می‌کردند و اینکه [[امام رضا]] {{ع}} به دخالت در چنین [[حکومتی]] رغبت نشان نمی‌دهد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۷-۱۱۸.</ref>.


از سوی دیگر [[امام]] {{ع}} فرصتی یافت تا به [[وظایف]] آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با [[علما]] و بزرگان به [[مناظره]] بنشیند و حتی شخص [[مأمون]] را در [[مناظره]] [[شکست]] دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن [[نماز]] پرشکوه [[عید فطر]] به [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} که [[مأمون]] چاره‌ای ندید جز آنکه [[اقامه نماز]] را در همان آغاز [[ممنوع]] سازد و [[نماز]] [[باران]] [[امام]] {{ع}} که به بارش [[باران]] انجامید و [[آتش]] [[محبت]] ایشان را بیش از پیش در [[دل]] [[مشتاقان]] شعله‌ور ساخت، از فعالیت‌های این دوره است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۸.</ref>.
در نظر تاریخ‌نگاران، بر نهادن چنین شرط‌هایی برای [[حکومت]] از نپذیرفتن [[ولایت‌عهدی]]، ناگوارتر بود؛ زیرا از [[نامشروع]] بودن [[حکومت]] حکایت می‌کردند و اینکه [[امام رضا]] {{ع}} به دخالت در چنین [[حکومتی]] رغبت نشان نمی‌دهد.


== [[شهادت]] ==
از سوی دیگر [[امام]] {{ع}} فرصتی یافت تا به [[وظایف]] آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با [[علما]] و بزرگان به مناظره بنشیند و حتی شخص [[مأمون]] را در مناظره [[شکست]] دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن [[نماز]] پرشکوه [[عید فطر]] به [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} که [[مأمون]] چاره‌ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و [[نماز]] [[باران]] [[امام]] {{ع}} که به بارش [[باران]] انجامید و [[آتش]] [[محبت]] ایشان را بیش از پیش در [[دل]] [[مشتاقان]] شعله‌ور ساخت، از فعالیت‌های این دوره است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۸.</ref>.
[[مأمون]] که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر [[قتل]] [[امام رضا]] {{ع}} گرفت و به سال ۲۰۳ ه. آن [[امام همام]] را در پنجاه و پنج سالگی به [[شهادت]] رساند. [[مرقد مطهر]] [[امام رضا]] {{ع}} در [[مشهد]] [[مقدس]] جای دارد<ref>تاریخ التمدن الاسلامی‌، ۴/ ۱۶۹؛ امام رضا، ۴۰۲.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۸.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[پژوهشکده تحقیقات اسلامی]]، [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']]
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


نسخهٔ کنونی تا ‏۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام رضا است. امام رضا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام رضا در کلام اسلامی - امام رضا در تاریخ اسلامی - امام رضا از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

نام مبارک امام رضا (ع)، علی و دهمین تن از چهارده معصوم (ع) است. در سال ۱۴۸ هجری در مدینه به دنیا آمد. پدر ارجمندش موسی بن جعفر (ع) امام هفتم است و مادرش، نجمه- ام البنین (س). مشهورترین لقبش رضا است و کنیه‌اش ابوالحسن[۱].[۲]

امامت

مقالهٔ اصلی: امامت امام رضا

مقام امامت تنها با نصب الهی ثابت می‌شود و دست بندگان از تعیین کسی به عنوان امام کوتاه است. امام رضا (ع) به نصب الهی به امامت رسیده است و بر این حقیقت احادیثی که از پیامبر اسلام (ص) و دیگر بزرگان معصوم رسیده‌اند، گواهی می‌دهند. از این احادیث است حدیث مشهور جابر که بنابر آن، پیامبر (ص) فرموده است، هشتمین خلیفه من و امام مسلمانان، علی بن موسی است[۳]. همچنین روایاتی فراوان از امام هفتم (ع) نقل کرده‌اند که امام پس از ایشان، فرزند گرامی‌اش، علی (ع) است[۴]. افزون بر این، فضیلت‌ها و منقبت‌های بی‌همتای آن امام همام (ع) بر امامت او گواهی می‌دهند[۵]. امام رضا (ع) حدود بیست سال (۲۰۳- ۱۸۳ ه.) امامت مسلمانان را برعهده داشت که هفده سال آن را در مدینه و سه سال را در خراسان به سر برد.

خلفای عباسی معاصر آن امام معصوم (ع) سه تن بودند: هارون، محمد امین و عبدالله مأمون. از عهد امام رضا (ع)، عصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی شیعه پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های امامان پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمی شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. شیعیان به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند حکومت را در دست گیرند. اما این وضعیت، حاکمان عباسی را به هراس انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری منصب ولایت‌عهدی به امام رضا (ع) از چاره‌هایی‌ بود که برای گریز از خطر شیعه یافتند. بدین‌سان، می‌توان دوران امامت امام رضا (ع) را به دو دوره پیش و پس از ولایت‌عهدی تقسیم کرد. مدت امامت ایشان پیش از پذیرش ولایت عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر هارون، پنج سال را در عصر امین و دو سال را در عهد مأمون و در مدینه سپری کرد. چون پدر گرامی‌اش به شهادت رسید، در مدینه بود و رسیدگی به امور شیعیان را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به تعلیم معارف ناب دینی پرداخت. در این سال‌ها شیعیان بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و معارف دینی نشو و قوام و دوام پیدا کردند.

شخصیت ممتاز و برجسته امام در مدینه چنان جلوه می‌نمود که سراسر حجاز آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‌گرفت. یکی از فعالیت‌های امام (ع) در این دوران آن بود که به شهرهای متعددی سفر کرد و مردم را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام (ع)، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا مردم را آگاه کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این تدبیر امام موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از وجود امام بهره‌مند شوند و از آن سو نیز حکومت به هراسی بیش‌تر افتد[۶].

ولایت‌عهدی امام رضا (ع) سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر مأمون بود. مأمون برای فریب مردم و در حقیقت نظارت بیش‌تر بر امام (ع)، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب ولایت‌عهدی را بپذیرد[۷]. مأمون از این کار چند هدف را پی می‌جست:

  1. راضی ساختن شیعیان؛
  2. فروکش ساختن قیام‌های علویان؛
  3. استوار کردن پایه‌های حکومت خویش از گذر ربط آن به امام رضا (ع)؛
  4. ترساندن و تنبیه عباسیان متمرد؛
  5. لکه‌دار ساختن شخصیت معنوی امام (ع) به آلودگی‌های حکومت[۸].

هر چند امام رضا (ع) چاره‌ای جز پذیرفتن ولایت‌عهدی در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که مأمون را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های امام (ع) این بود که:

  1. در امر و نهی حکومت دخالت نکند؛
  2. فتوا ندهد؛
  3. قضاوت نکند؛
  4. در عزل و نصب شرکت نجوید؛ امور و سنن دینی را جابه جا نکند[۹].

در نظر تاریخ‌نگاران، بر نهادن چنین شرط‌هایی برای حکومت از نپذیرفتن ولایت‌عهدی، ناگوارتر بود؛ زیرا از نامشروع بودن حکومت حکایت می‌کردند و اینکه امام رضا (ع) به دخالت در چنین حکومتی رغبت نشان نمی‌دهد.

از سوی دیگر امام (ع) فرصتی یافت تا به وظایف آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با علما و بزرگان به مناظره بنشیند و حتی شخص مأمون را در مناظره شکست دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن نماز پرشکوه عید فطر به امامت امام رضا (ع) که مأمون چاره‌ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و نماز باران امام (ع) که به بارش باران انجامید و آتش محبت ایشان را بیش از پیش در دل مشتاقان شعله‌ور ساخت، از فعالیت‌های این دوره است[۱۰].

منابع

  1.   پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه

پانویس

  1. ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲۴۷.
  2. ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۵.
  3. ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.
  4. ↑ اعلام الوری‌، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.
  5. ↑ الاتحاف بحب الاشراف‌، ۱۵۵ و ۱۵۶.
  6. ↑ پیشوایان‌، ۲۲۸.
  7. ↑ مقاتل الطالبیین‌، ۵۶۳.
  8. ↑ شیعه در اسلام‌، ۲۱۲؛ تحلیلی از زندگانی امام رضا، ۱۰۰- ۹۸.
  9. ↑ کشف الغمه‌، ۳/ ۱۰۲.
  10. ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۸.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=امام_رضا_در_کلام_اسلامی&oldid=1302365»