تأمین معیشت: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | | موضوع مرتبط = | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[تأمین معیشت در معارف و سیره نبوی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==تأمین معیشت عمومی== | == تأمین معیشت عمومی == | ||
از اهداف عمده در | از اهداف عمده در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ایجاد شرایطی است که همه [[مردم]] توان تأمین ضروریات و نیازهای [[زندگی]] خود را داشته باشند و در تهیه معاش، در تنگنا و فشارهای [[اقتصادی]] واقع نشوند. | ||
[[اقتصاد]] وقتی سالم و [[توسعه]] یافته تلقی می‌شود که افراد [[جامعه]] توان دسترسی به کالاهای مورد نیاز با قیمت‌های عادلانه را داشته باشند و [[اختلاف]] بین [[فقیر]] و [[غنی]] کاسته شده و برای همیشه غبار [[محرومیت]] و [[استضعاف]] از چهره جامعه زدوده شود. در اینجا، به بررسی راهکار‌های مؤثر در تأمین معیشت عمومی با بهره‌مندی از [[سیره امام علی]]{{ع}} می‌خواهیم پرداخت: | [[اقتصاد]] وقتی سالم و [[توسعه]] یافته تلقی می‌شود که افراد [[جامعه]] توان دسترسی به کالاهای مورد نیاز با قیمت‌های عادلانه را داشته باشند و [[اختلاف]] بین [[فقیر]] و [[غنی]] کاسته شده و برای همیشه غبار [[محرومیت]] و [[استضعاف]] از چهره جامعه زدوده شود. در اینجا، به بررسی راهکار‌های مؤثر در تأمین معیشت عمومی با بهره‌مندی از [[سیره امام علی]]{{ع}} می‌خواهیم پرداخت: | ||
===ایجاد [[اشتغال]] مناسب برای همه افراد=== | === ایجاد [[اشتغال]] مناسب برای همه افراد === | ||
اشتغال از یک سو باعث افزایش [[روحیه]] کار و [[خلاقیت]] و نیز بالا رفتن [[میزان]] [[تولید]] و قطع وابستگی‌های اقتصادی می‌شود و از جانب دیگر، همه افراد مخارج زندگی خود را تأمین می‌کنند و بسیاری از [[مشکلات]] - که ناشی از [[بیکاری]] و [[فقر]] می‌باشد - از میان برداشته می‌شود. | اشتغال از یک سو باعث افزایش [[روحیه]] کار و [[خلاقیت]] و نیز بالا رفتن [[میزان]] [[تولید]] و قطع وابستگی‌های اقتصادی می‌شود و از جانب دیگر، همه افراد مخارج زندگی خود را تأمین می‌کنند و بسیاری از [[مشکلات]] - که ناشی از [[بیکاری]] و [[فقر]] می‌باشد - از میان برداشته می‌شود. | ||
کارنامه پر [[افتخار]] زندگی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نشان می‌دهد که آن حضرت با وجود بر عهده داشتن مسئولیت‌های بزرگ، صدها [[فرصت]] شغلی به وجود آورد و خانواده‌های فراوانی را از [[نعمت]] کار مناسب و زندگی آبرومندانه برخوردار کرد. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: «[امیرمؤمنان{{ع}}] با دست خود بیل می‌زد و [[زمین]] را آباد می‌کرد»<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۷.</ref> و با آباد کردن هر زمین، عده‌ای را به کار می‌گرفت، و آن‌گاه زمین دیگر و... ثمره این تلاش‌ها در اواخر [[عمر]] [[امام]]{{ع}} - چنان که از [[وصیت نامه]] ایشان بر می‌آید - مشغول شدن ده‌ها و بلکه صدها نفر در کشتزارها بود<ref>سید رضا حسینی، دانشنامه امام علی{{ع}}، ج۷، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۵۹.</ref> | کارنامه پر [[افتخار]] زندگی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نشان می‌دهد که آن حضرت با وجود بر عهده داشتن مسئولیت‌های بزرگ، صدها [[فرصت]] شغلی به وجود آورد و خانواده‌های فراوانی را از [[نعمت]] کار مناسب و زندگی آبرومندانه برخوردار کرد. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: «[امیرمؤمنان{{ع}}] با دست خود بیل می‌زد و [[زمین]] را آباد می‌کرد»<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۷.</ref> و با آباد کردن هر زمین، عده‌ای را به کار می‌گرفت، و آن‌گاه زمین دیگر و... ثمره این تلاش‌ها در اواخر [[عمر]] [[امام]]{{ع}} - چنان که از [[وصیت نامه]] ایشان بر می‌آید - مشغول شدن ده‌ها و بلکه صدها نفر در کشتزارها بود<ref>سید رضا حسینی، دانشنامه امام علی{{ع}}، ج۷، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۵۹.</ref> | ||
=== بهره‌مندی عادلانه آحاد جامعه از ثروت عمومی === | |||
از [[وظایف]] [[حکومت اسلامی]] در راستای تأمین معاش [[عامه]] مردم، جلوگیری از توزیع ناعادلانه [[ثروت]] و [[سوء]] استفاده از [[اموال عمومی]] است<ref>ر.ک: قانون اساسی، اصول ۴۸ و ۴۹.</ref>. وقتی [[نظام سیاسی جامعه]] به گونه‌ای باشد که عده‌ای اموال عمومی را [[ملک]] مطلق خود بدانند و بدون توجه به چگونگی [[زندگی]] [[توده]] [[مردم]]، اندیشه‌ای جز [[اشرافی‌گری]] و [[تجمل‌گرایی]] نداشته باشند، تنها همان گروه اندک در اوج لذت‌های معیشتی خواهند بود و طیف کثیری از مردم - که دارایی‌شان به تاراج رفته است - از توان [[مالی]] لازم برای تأمین معاش خود [[محروم]] بوده و در تنگنای انواع [[مشکلات]] [[اقتصادی]] قرار خواهند گرفت. | |||
تحلیل [[امام علی]]{{ع}} از دوره [[حاکمیت]] [[خلیفه سوم]]، گویای این [[حقیقت]] است که مهم‌ترین آفت در دوران زمامداری‌اش [[توزیع]] ناعادلانه [[ثروت]] و سوءاستفاده‌های بی‌حد و حساب از [[اموال عمومی]] بود<ref>ر.ک: فصلنامه حکومت اسلامی، ویژه‌نامه حکومت علوی، دفتر دوم، ص۶۸.</ref> که باعث [[تکاثر]] ثروت در دست عده‌ای خاص و افزایش [[فقر]] عمومی شده بود؛ از این رو [[امیرمؤمنان]]{{ع}} رفتارهای اقتصادی [[کارگزاران]] و [[خواص]] [[حکومتی]] را زیر نظر داشتند و با هرگونه بهره‌برداری‌های ناعادلانه از اموال عمومی به شدت برخورد می‌کردند<ref>ر.ک: نهج البلاغه، نامه ۴۰.</ref>. | تحلیل [[امام علی]]{{ع}} از دوره [[حاکمیت]] [[خلیفه سوم]]، گویای این [[حقیقت]] است که مهم‌ترین آفت در دوران زمامداری‌اش [[توزیع]] ناعادلانه [[ثروت]] و سوءاستفاده‌های بی‌حد و حساب از [[اموال عمومی]] بود<ref>ر.ک: فصلنامه حکومت اسلامی، ویژه‌نامه حکومت علوی، دفتر دوم، ص۶۸.</ref> که باعث [[تکاثر]] ثروت در دست عده‌ای خاص و افزایش [[فقر]] عمومی شده بود؛ از این رو [[امیرمؤمنان]]{{ع}} رفتارهای اقتصادی [[کارگزاران]] و [[خواص]] [[حکومتی]] را زیر نظر داشتند و با هرگونه بهره‌برداری‌های ناعادلانه از اموال عمومی به شدت برخورد می‌کردند<ref>ر.ک: نهج البلاغه، نامه ۴۰.</ref>. | ||
امیرمؤمنان{{ع}}، برای برخورداری همگان از اموال عمومی و داشتن زندگی مطلوب در مورد [[اموال]] [[بیت‌المال]] اعلام می‌فرمودند: | امیرمؤمنان{{ع}}، برای برخورداری همگان از اموال عمومی و داشتن زندگی مطلوب در مورد [[اموال]] [[بیت‌المال]] اعلام می‌فرمودند: مردم! شما همگان [[بندگان]] خدایید و اموال هم از آن خداست که میان شما به صورت مساوی تقسیم خواهد شد و در آن مورد هیچ کس را بر دیگری فضیلتی نیست<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۳۷.</ref>. | ||
مردم! شما همگان [[بندگان]] خدایید و اموال هم از آن خداست که میان شما به صورت مساوی تقسیم خواهد شد و در آن مورد هیچ کس را بر دیگری فضیلتی نیست<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۳۷.</ref>. | |||
===توجه ویژه به اقشار از کار افتاده و [[ناتوان]] [[جامعه]]=== | [[حضرت علی]]{{ع}} بیت‌المال را به طور مساوی میان مردم تقسیم می‌کردند و علت آن را [[تأسی]] به [[روش پیامبر]]{{صل}} و جلوگیری از [[تمرکز ثروت]] در دست [[اغنیا]] بیان می‌داشتند: {{متن حدیث|أَعْطَيْتُ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يُعْطِي بِالسَّوِيَّةِ، وَ لَمْ أَجْعَلْهَا دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ}}<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۲۳.</ref>؛ همان‌گونه که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به طور مساوی تقسیم می‌فرمود، من نیز اموال را مساوی تقسیم می‌کنم و نمی‌گذارم در [[اختیار]] [[ثروتمندان]] دست به دست شود. | ||
در میان اقشار [[مردم]]، عده‌ای نظیر سالخوردگان و از کارافتادگان [[بی‌سرپرست]]، [[بیماران]] لاعلاج و [[ایتام]] توان [[فعالیت اقتصادی]] و اداره زندگی خود را ندارند. [[دولت اسلامی]] موظف است [[معیشت]] این افراد را از طریق [[بیت‌المال]]، جهت | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} درباره برآورده ساختن نیازهای این گروه از مردم، بسیار [[همت]] می‌گماشت. در قسمتی از [[نامه]] آن حضرت به «[[مالک اشتر]]» آمده است: | بر اساس همین سیاست‌های امام علی{{ع}} بود که در دوران [[خلافت]] آن حضرت به تدریج جلوه‌های [[محرومیت]] و [[استضعاف]] از [[جامعه]] رخت بربست و [[معیشت]] افراد، به نحو مطلوبی تأمین شد. [[امام]]{{ع}} در این خصوص می‌فرماید: {{متن حدیث|مَا أَصْبَحَ بِالْكُوفَةِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً لَيَأْكُلُ الْبُرَّ وَ يَجْلِسُ فِي الظِّلِّ وَ يَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ}}<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۲۰۳.</ref>؛ در [[کوفه]] کسی نبود جز آن‌که برخوردار و بهره‌مند (از [[زندگی]]) بود. پایین‌ترین [[مردم کوفه]] از نظر جایگاه ([[اقتصادی]] چنان بود که) نان گندم می‌خورد و در [[سایه]] می‌نشست [یعنی دارای سر [[پناه]] بود] و از [[آب فرات]] می‌نوشید<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۶۰.</ref>. | ||
{{متن حدیث|وَ تَعَهَّدْ أَهْلَ الْيُتْمِ وَ الزَّمَانَةِ وَ الرِّقَّةِ فِي السِّنِّ مِمَّنْ لَا حِيلَةَ لَهُ وَ لَا يَنْصِبُ لِلْمَسْأَلَةِ نَفْسَهُ فَأَجْرِ لَهُمْ أَرْزَاقاً فَإِنَّهُمْ عِبَادُ اللَّهِ فَتَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ بِتَخَلُّصِهِمْ وَ ضَعْهُمْ مَوَاضِعَهُمْ فِي أَقْوَاتِهِمْ وَ حُقُوقِهِمْ}}<ref>ابن شعبه الحرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۱۳۷.</ref>؛ | |||
از [[یتیمان]] و زمین‌گیران و [[پیران]] سالخورده [[دل‌جویی]] کن؛ اینان کسانی بیچاره‌اند که حتی توان ابراز نیاز خود را هم ندارند. برای آنان مقرری بفرست که [[بنده]] خدایند و با رها نمودن‌شان از [[پریشانی]] و تنظیم [[خوراک]] و [[حقوق]] آنان بر [[خداوند]] [[تقرب]] نما | === توجه ویژه به اقشار از کار افتاده و [[ناتوان]] [[جامعه]] === | ||
در میان اقشار [[مردم]]، عده‌ای نظیر سالخوردگان و از کارافتادگان [[بی‌سرپرست]]، [[بیماران]] لاعلاج و [[ایتام]] توان [[فعالیت اقتصادی]] و اداره زندگی خود را ندارند. [[دولت اسلامی]] موظف است [[معیشت]] این افراد را از طریق [[بیت‌المال]]، جهت حفظ آبرو و [[عزت]] آنان تأمین کند. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} درباره برآورده ساختن نیازهای این گروه از مردم، بسیار [[همت]] می‌گماشت. در قسمتی از [[نامه]] آن حضرت به «[[مالک اشتر]]» آمده است: {{متن حدیث|وَ تَعَهَّدْ أَهْلَ الْيُتْمِ وَ الزَّمَانَةِ وَ الرِّقَّةِ فِي السِّنِّ مِمَّنْ لَا حِيلَةَ لَهُ وَ لَا يَنْصِبُ لِلْمَسْأَلَةِ نَفْسَهُ فَأَجْرِ لَهُمْ أَرْزَاقاً فَإِنَّهُمْ عِبَادُ اللَّهِ فَتَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ بِتَخَلُّصِهِمْ وَ ضَعْهُمْ مَوَاضِعَهُمْ فِي أَقْوَاتِهِمْ وَ حُقُوقِهِمْ}}<ref>ابن شعبه الحرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۱۳۷.</ref>؛ از [[یتیمان]] و زمین‌گیران و [[پیران]] سالخورده [[دل‌جویی]] کن؛ اینان کسانی بیچاره‌اند که حتی توان ابراز نیاز خود را هم ندارند. برای آنان مقرری بفرست که [[بنده]] خدایند و با رها نمودن‌شان از [[پریشانی]] و تنظیم [[خوراک]] و [[حقوق]] آنان بر [[خداوند]] [[تقرب]] نما<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۶۲.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۲: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:اقتصاد]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۸
تأمین معیشت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تأمین معیشت در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردتأمین معیشت عمومی
از اهداف عمده در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ایجاد شرایطی است که همه مردم توان تأمین ضروریات و نیازهای زندگی خود را داشته باشند و در تهیه معاش، در تنگنا و فشارهای اقتصادی واقع نشوند.
اقتصاد وقتی سالم و توسعه یافته تلقی می‌شود که افراد جامعه توان دسترسی به کالاهای مورد نیاز با قیمت‌های عادلانه را داشته باشند و اختلاف بین فقیر و غنی کاسته شده و برای همیشه غبار محرومیت و استضعاف از چهره جامعه زدوده شود. در اینجا، به بررسی راهکار‌های مؤثر در تأمین معیشت عمومی با بهره‌مندی از سیره امام علی(ع) می‌خواهیم پرداخت:
ایجاد اشتغال مناسب برای همه افراد
اشتغال از یک سو باعث افزایش روحیه کار و خلاقیت و نیز بالا رفتن میزان تولید و قطع وابستگی‌های اقتصادی می‌شود و از جانب دیگر، همه افراد مخارج زندگی خود را تأمین می‌کنند و بسیاری از مشکلات - که ناشی از بیکاری و فقر می‌باشد - از میان برداشته می‌شود. کارنامه پر افتخار زندگی امیرمؤمنان(ع) نشان می‌دهد که آن حضرت با وجود بر عهده داشتن مسئولیت‌های بزرگ، صدها فرصت شغلی به وجود آورد و خانواده‌های فراوانی را از نعمت کار مناسب و زندگی آبرومندانه برخوردار کرد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «[امیرمؤمنان(ع)] با دست خود بیل می‌زد و زمین را آباد می‌کرد»[۱] و با آباد کردن هر زمین، عده‌ای را به کار می‌گرفت، و آن‌گاه زمین دیگر و... ثمره این تلاش‌ها در اواخر عمر امام(ع) - چنان که از وصیت نامه ایشان بر می‌آید - مشغول شدن ده‌ها و بلکه صدها نفر در کشتزارها بود[۲].[۳]
بهره‌مندی عادلانه آحاد جامعه از ثروت عمومی
از وظایف حکومت اسلامی در راستای تأمین معاش عامه مردم، جلوگیری از توزیع ناعادلانه ثروت و سوء استفاده از اموال عمومی است[۴]. وقتی نظام سیاسی جامعه به گونه‌ای باشد که عده‌ای اموال عمومی را ملک مطلق خود بدانند و بدون توجه به چگونگی زندگی توده مردم، اندیشه‌ای جز اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی نداشته باشند، تنها همان گروه اندک در اوج لذت‌های معیشتی خواهند بود و طیف کثیری از مردم - که دارایی‌شان به تاراج رفته است - از توان مالی لازم برای تأمین معاش خود محروم بوده و در تنگنای انواع مشکلات اقتصادی قرار خواهند گرفت.
تحلیل امام علی(ع) از دوره حاکمیت خلیفه سوم، گویای این حقیقت است که مهم‌ترین آفت در دوران زمامداری‌اش توزیع ناعادلانه ثروت و سوءاستفاده‌های بی‌حد و حساب از اموال عمومی بود[۵] که باعث تکاثر ثروت در دست عده‌ای خاص و افزایش فقر عمومی شده بود؛ از این رو امیرمؤمنان(ع) رفتارهای اقتصادی کارگزاران و خواص حکومتی را زیر نظر داشتند و با هرگونه بهره‌برداری‌های ناعادلانه از اموال عمومی به شدت برخورد می‌کردند[۶].
امیرمؤمنان(ع)، برای برخورداری همگان از اموال عمومی و داشتن زندگی مطلوب در مورد اموال بیت‌المال اعلام می‌فرمودند: مردم! شما همگان بندگان خدایید و اموال هم از آن خداست که میان شما به صورت مساوی تقسیم خواهد شد و در آن مورد هیچ کس را بر دیگری فضیلتی نیست[۷].
حضرت علی(ع) بیت‌المال را به طور مساوی میان مردم تقسیم می‌کردند و علت آن را تأسی به روش پیامبر(ص) و جلوگیری از تمرکز ثروت در دست اغنیا بیان می‌داشتند: «أَعْطَيْتُ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يُعْطِي بِالسَّوِيَّةِ، وَ لَمْ أَجْعَلْهَا دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ»[۸]؛ همان‌گونه که پیامبر اکرم(ص) به طور مساوی تقسیم می‌فرمود، من نیز اموال را مساوی تقسیم می‌کنم و نمی‌گذارم در اختیار ثروتمندان دست به دست شود.
بر اساس همین سیاست‌های امام علی(ع) بود که در دوران خلافت آن حضرت به تدریج جلوه‌های محرومیت و استضعاف از جامعه رخت بربست و معیشت افراد، به نحو مطلوبی تأمین شد. امام(ع) در این خصوص می‌فرماید: «مَا أَصْبَحَ بِالْكُوفَةِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً لَيَأْكُلُ الْبُرَّ وَ يَجْلِسُ فِي الظِّلِّ وَ يَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ»[۹]؛ در کوفه کسی نبود جز آن‌که برخوردار و بهره‌مند (از زندگی) بود. پایین‌ترین مردم کوفه از نظر جایگاه (اقتصادی چنان بود که) نان گندم می‌خورد و در سایه می‌نشست [یعنی دارای سر پناه بود] و از آب فرات می‌نوشید[۱۰].
توجه ویژه به اقشار از کار افتاده و ناتوان جامعه
در میان اقشار مردم، عده‌ای نظیر سالخوردگان و از کارافتادگان بی‌سرپرست، بیماران لاعلاج و ایتام توان فعالیت اقتصادی و اداره زندگی خود را ندارند. دولت اسلامی موظف است معیشت این افراد را از طریق بیت‌المال، جهت حفظ آبرو و عزت آنان تأمین کند. امیرمؤمنان(ع) درباره برآورده ساختن نیازهای این گروه از مردم، بسیار همت می‌گماشت. در قسمتی از نامه آن حضرت به «مالک اشتر» آمده است: «وَ تَعَهَّدْ أَهْلَ الْيُتْمِ وَ الزَّمَانَةِ وَ الرِّقَّةِ فِي السِّنِّ مِمَّنْ لَا حِيلَةَ لَهُ وَ لَا يَنْصِبُ لِلْمَسْأَلَةِ نَفْسَهُ فَأَجْرِ لَهُمْ أَرْزَاقاً فَإِنَّهُمْ عِبَادُ اللَّهِ فَتَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ بِتَخَلُّصِهِمْ وَ ضَعْهُمْ مَوَاضِعَهُمْ فِي أَقْوَاتِهِمْ وَ حُقُوقِهِمْ»[۱۱]؛ از یتیمان و زمین‌گیران و پیران سالخورده دل‌جویی کن؛ اینان کسانی بیچاره‌اند که حتی توان ابراز نیاز خود را هم ندارند. برای آنان مقرری بفرست که بنده خدایند و با رها نمودن‌شان از پریشانی و تنظیم خوراک و حقوق آنان بر خداوند تقرب نما[۱۲].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۷.
- ↑ سید رضا حسینی، دانشنامه امام علی(ع)، ج۷، ص۲۷۰.
- ↑ کریمی والا، محمد رضا، وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی، ص ۱۵۹.
- ↑ ر.ک: قانون اساسی، اصول ۴۸ و ۴۹.
- ↑ ر.ک: فصلنامه حکومت اسلامی، ویژه‌نامه حکومت علوی، دفتر دوم، ص۶۸.
- ↑ ر.ک: نهج البلاغه، نامه ۴۰.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۳۷.
- ↑ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ج۴، ص۱۲۳.
- ↑ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ کریمی والا، محمد رضا، وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی، ص ۱۶۰.
- ↑ ابن شعبه الحرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۱۳۷.
- ↑ کریمی والا، محمد رضا، وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی، ص ۱۶۲.