مادر امام سجاد: تفاوت میان نسخهها
(←منابع) |
|||
| (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = امام سجاد | |||
| عنوان مدخل = مادر امام سجاد | |||
| مداخل مرتبط = [[مادر امام سجاد در تاریخ اسلامی]] - [[مادر امام سجاد در معارف و سیره حسینی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
[[ | طبق نظر مشهور، '''[[شهربانو]]''' دختر یزدْگِرد، [[همسر]] [[امام حسین]] {{ع}} و [[مادر امام زین العابدین]] {{ع}} است. [[اختلاف]] در نام و نسب ایشان بسیار است و حتی برخی در اینکه شهربانو مادر امام سجاد {{ع}} بوده است نظری مخالف دارند. درباره [[زمان]] [[اسارت]] آن بانو که آیا در زمان حلیفه دوم بوده است یا [[خلیفه سوم]] و یا در زمان [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} نیز [[اختلاف]] نظر وجود دارد و براساس منابع و [[ادله]]، قول سوم به واقع نزدیکتر است. شهربانو هنگام تولد [[امام سجاد]] {{ع}} از [[دنیا]] رفتند و لذا در [[کربلا]] حضور نداشتهاند. | ||
== مقدمه == | |||
طبق نظر مشهور، شهربانو دختر یزدْگِرد (آخرین [[پادشاه]] ساسانی)، همسر [[امام حسین]] {{ع}} و [[مادر امام زین العابدین]] {{ع}} است. [[ابنشهرآشوب]]، وی را [[مادر]] [[علی اصغر]] نیز معرفی میکند. همچنین گفته شده است که وی مادر [[زینب]] و [[ام کلثوم]]، بوده که در [[کودکی]] از [[دنیا]] رفتهاند<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۶۳.</ref>. | |||
مرحوم [[کلینی]] در معرفی مادر [[امام سجاد]] {{ع}} مینویسد: "مادرش [[سلامه]] دختر [[یزدگرد]] فرزند شهریار فرزند شیرویه خسروپرویز بود و یزدگرد آخرین [[پادشاه]] [[ایرانیان]] (ساسانیان) بود"<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۶.</ref> و از [[امام باقر]] {{ع}} [[نقل]] کرده فرمود: "وقتی دختر [[یزدگرد]] را به [[مسجد]] مدینه آوردند، سخنی گفت که [[عمر]] [[تصور]] کرد به او [[فحش]] میدهد و [[تصمیم]] [[مجازات]] او را داشت. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمود: تو چنین حقی نداری؛ او را در [[انتخاب]] یکی از [[مسلمانان]] [[آزاد]] بگذار. عمر پذیرفت و او [[امام حسین]] {{ع}} را انتخاب کرد. امیرالمؤمنین پرسید: نامت چیست؟ گفت: "جهان شاه"، فرمود: [[شهربانو]] هستی. آنگاه به حسین فرمود: ای [[اباعبدالله]]، از این، [[بهترین]] شخصِ روی [[زمین]] برای تو متولد میشود. از او [[علی بن الحسین]] {{ع}} متولد شد"<ref>{{متن حدیث|لَمَّا أُقْدِمَتْ بِنْتُ يَزْدَجِرْدَ عَلَى عُمَرَ أَشْرَفَ لَهَا عَذَارَى الْمَدِينَةِ وَ أَشْرَقَ الْمَسْجِدُ بِضَوْئِهَا لَمَّا دَخَلَتْهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهَا عُمَرُ غَطَّتْ وَجْهَهَا وَ قَالَتْ أُفٍّ بِيرُوجْ بَادَا هُرْمُزْ فَقَالَ عُمَرُ أَ تَشْتِمُنِي هَذِهِ وَ هَمَّ بِهَا فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}}: لَيْسَ ذَلِكَ لَكَ خَيِّرْهَا رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ احْسُبْهَا بِفَيْئِهِ فَخَيَّرَهَا فَجَاءَتْ حَتَّى وَضَعَتْ يَدَهَا عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ {{ع}} فَقَالَ لَهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مَا اسْمُكِ فَقَالَتْ جَهَانْ شَاهُ فَقَالَ لَهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} بَلْ شَهْرَبَانُوَيْهِ ثُمَّ قَالَ لِلْحُسَيْنِ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَتَلِدَنَّ لَكَ مِنْهَا خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ فَوَلَدَتْ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ {{ع}}}}؛ الکافی، ج۱، ص۴۶۷، ح۱.</ref>. کلینی پس از [[نقل روایت]] میافزاید: "به [[امام سجاد]] {{ع}} {{متن حدیث|ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ}}: “پسر دو برگزیده” میگفتند؛ [[برگزیده خدا]] از [[عرب]]، [[هاشم]] و از [[عجم]]، [[فارس]]. [[روایت]] است که [[ابو اسود دؤلی]] دراین باره شعری دارد<ref>{{عربی|وَ كَانَ يُقَالُ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع- ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ فَخِيَرَةُ اللَّهِ مِنَ الْعَرَبِ هَاشِمٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ. وَ رُوِيَ أَنَّ أَبَا الْأَسْوَدِ الدُّؤَلِيَّ قَالَ فِيهِ: وَ إِنَّ غُلَاماً بَيْنَ كِسْرَى وَ هَاشِمٍ *** لَأَكْرَمُ مَنْ نِيطَتْ عَلَيْهِ التَّمَائِمُ}}</ref> که میگوید “پسری که از یک سو به [[هاشم]] و از سوی دیگر به کسری میرسد، گرامیترین [[فرزندی]] است که به او بازوبند بستهاند”<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۶؛ سیدجواد مصطفوی، ترجمه اصول کافی، ج۲، ص۳۶۹ (با اندکی تلخیص).</ref>. | |||
در برخی منابع [[عامه]] ذکر شده [[امام سجاد]]{{ع}} مادرش را به [[ازدواج]] [[غلام امام حسین]]{{ع}} به نام [[زبید]] در آورد<ref>ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۴.</ref>؛ اما در [[منابع شیعه]] ذکر شده مادر حضرت در هنگام [[تولد]] امام سجاد{{ع}} درگذشته و آن ازدواج مربوط به کنیزی بوده که او را بزرگ کرده است که به منزله مادر حضرت بوده است<ref>ابن همام اسکافی، منتخب الأنوار، ص۶۷؛ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۱.</ref> نه [[مادر]] [[واقعی]] ایشان. ابن فندق از [[زینب]] و [[ام کلثوم]] [[دختران]] امام حسین{{ع}} یاد میکند که مادرشان شهربانو بود و در کوچکی درگذشتند<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۰؛ البته وی عبدالله را هم فرزند شهربانو دانسته؛ درحالی که مادرش را رباب ذکر کردهاند و این دو مورد هم قابل بررسی است و در منابع اولیه نیامده است. اگر تولد و مرگ اینان قبل از امام سجاد{{ع}} فرض شود، مشکل فاصله ازدواج امام حسین{{ع}} با شهربانو و تولد حضرت بعد از چند سال حل میشود. وی درگذشت مادر امام سجاد{{ع}} را هم در حین تولد حضرت ذکر کرده است.</ref>. | در کتاب [[عیون أخبار الرضا (کتاب)|عیون أخبار الرضا]] {{ع}} به نقل از [[جابر بن عبدالله]] آمده است: بر مولایم [[فاطمه]] [[دختر پیامبر خدا]] {{صل}} در آمدم تا [[تولد]] [[حسین]] {{ع}} را به او تبریک بگویم. دیدم که صفحه سفیدی از سنگِ دُر، در دست دارد. به او گفتم: ای سَرور [[زنان]]! این صفحهای که در دستت میبینیم، چیست؟ فرمود: «نامهای [[امامان]] {{عم}}از فرزندانم در آن است». به ایشان گفتم: آن را به من بده تا در آن بنگرم... و... [در آن، این هم نوشته بود:] «[[ابو محمد]]، [[علی بن الحسین]] [[عادل]]، که مادرش شهربانو، دختر [[یزدگرد]] است»<ref>{{متن حدیث|دَخَلْتُ عَلَى مَوْلَاتِي فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} لِأُهَنِّئَهَا بِمَوْلُودِ الْحُسَيْنِ {{ع}} فَإِذَا بِيَدَيْهَا صَحِيفَةٌ بَيْضَاءُ مِنْ دُرَّةٍ فَقُلْتُ لَهَا يَا سَيِّدَةَ النِّسَاءِ مَا هَذِهِ الصَّحِيفَةُ الَّتِي أَرَاهَا مَعَكِ قَالَتْ فِيهَا أَسْمَاءُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِي قُلْتُ لَهَا نَاوِلِينِي لِأَنْظُرَ فِيهَا... فَإِذَا... أَبُو مُحَمَّدٍ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الْعَدْلُ أُمُّهُ شَهْرَبَانُو بِنْتُ يَزْدَجَرْدَ}} (عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۴۰، ح۱).</ref> | ||
[[اثبات الوصیه]] هم مادر [[امام سجاد]] {{ع}} را فرزند یزدگرد بن شهریار معرفی کرده است<ref>علی بن حسین مسعودی، إثبات الوصیه، ص۱۷۰.</ref>. با اینکه آنچه شیخ طوسی نقل کرده، از مقنعه [[شیخ مفید]] است، مفید در [[ارشاد]] [[ابوالحسن]] را نیز به عنوان کنیه حضرت آورده است. او مادرش را شاه زنان، دختر یزدگرد بن شهریار دانسته است<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۳۷.</ref>. | |||
[[اختلاف]] درباره نام و نسب مادر امام سجاد {{ع}} بسیار است مانند: شاه زنان، شهربانو، شهربانویه، جهانشاه<ref>حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعه، ص۵۳.</ref>، جهانبانو، خوله، بره، سلافه<ref>محمد بن محمد شعیری، جامع الاخبار، ص۸۲.</ref>، غزاله، جیداء، شهبانو<ref>ناصر بن عبدالسید مطرزی، المغرب، ص۲۵۹.</ref>، [[سلامه]]، حلوه، جدا، [[کیهان]] شاه<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۹.</ref>، حرار<ref>احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۲، وی دختر یزدگرد بود و میافزاید: حسین به او غزاله میگفت.</ref> و شهرناز<ref>مجمل التواریخ و القصص، ص۴۵۶.</ref> ذکر کردهاند<ref> [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۲۵۴ ـ ۲۵۷؛ [[فضلالله خالقیان|خالقیان، فضلالله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۷۸؛ [[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۸۴.</ref>. | |||
== زمان اسارت == | |||
درباره زمان اسارت [[مادر]] [[علی بن الحسین]] {{ع}} سه قول است: | |||
# زمان [[عمر]] که در کافی و دیگر منابع [[نقل]] شده است. این قول و روایتی که از کافی نقل شد، چند اشکال دارد: | |||
## [[سند روایت]] کافی [[ضعیف]] است و [[عمرو بن شمر]] قابل [[اعتماد]] نیست<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۸۷: {{عربی|ضعيف جداً}}.</ref> و به نقل [[مجلسی]]، آخر آن خبر مرسل است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۶، ص۴.</ref>. | |||
## با توجه به [[تولد امام حسین]] {{ع}} در [[سال چهارم هجری]]، آن حضرت در [[فتح]] [[قادسیه]] در سال چهارده [[هجری]] ده سال بیشتر نداشته است و اگر این واقعه را به فرض مربوط به آخرین سال [[حکومت]] عمر (م ۲۴ذیحجه<ref>ابن عبدالبر، الإستیعاب، ج۳، ص۱۱۵۲.</ref> ۲۳ﻫ.ق) یعنی سال ۲۲ بدانیم، [[امام حسین]] {{ع}} هجده سال بیشتر نداشته و این [[ازدواج]] جزء اولین ازدواجهای حضرت محسوب خواهد شد. ازدواج با [[اسیر]] در این مرحلۀ سِنی بسیار بعید است. | |||
## با توجه به [[تولد]] [[امام سجاد]] {{ع}} در سال ۳۶ یا ۳۸ فاصله ازدواج حضرت با [[شهربانو]] در [[زمان]] [[عمر]] و [[تولد]] فرزندش [[امام سجاد]] {{ع}}، در حدود ۱۴ یا ۱۶ سال میشود که این نیز بسیار بعید است، گرچه اشکال اساسی بر آن وارد نیست. | |||
## اگر [[ازدواج]] دختر دوم کسری را با [[محمد بن ابی بکر]] درست بدانیم که برخی گفته بودند<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۷. جالب است در این خبر که از ابوحیان توحیدی است، آمده که گفته شد حسن را انتخاب کن، او گفت حسن زیاد زن طلاق میدهد و حسین را برگزید و دختر دیگر کسری محمد بن ابی بکر را انتخاب کرد: {{عربی|و اختارت الأخرى محمد بن ابي بكر}}.</ref>، باید توجه داشت محمد بن ابی بکر که مادرش [[اسماء دختر عمیس]] بوده، در سالهای پایانی [[خلافت عمر]] بالغ نبوده؛ بلکه [[دوازده]] یا سیزده سال داشته است؛ زیرا [[محمد]] در سال [[حجةالوداع]] در بیستم [[ذی قعده]] [[سال]] دهم در جُحفه متولد شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۹۸-۹۹ و ج۴، ص۴۴۴ و ۴۴۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۰۱ و ج۲، ص۳۸۰؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۷۹ و ج۵، ص۳۹۹؛ علیاکبر ذاکری، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین {{ع}}، ج۲، ص۲۰۵.</ref>. | |||
# [[مادر]] حضرت به [[نقل]] "عیون أخبار الرضا"، در زمان [[عثمان]] به [[مدینه]] آورده شده، وقتی که [[عبدالله بن عامر بن کریز]] [[خراسان]] را [[فتح]] کرد<ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۱۲۸.</ref>. به نقل ابن فندق، او توسط [[سعید بن عاص]] در فتح [[گرگان]] [[اسیر]] شده است<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۸.</ref>. این نظر گرچه با تولد [[حضرت سجاد]] {{ع}} در سال ۳۶ [[مخالف]] نیست، از نظر [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] بسیار بعید و [[نادرست]] به نظر میرسد؛ زیرا [[بنی امیه]] که در زمان عثمان [[حاکم]] بودند، [[غنایم]] را خود برمیداشتند و عثمان به آنها میبخشید. حالا چگونه حاضر میشدند [[دختران]] زیباروی [[ایرانی]] را که برگزیدۀ [[اموال]] محسوب میشدند و [[حق]] [[خلیفه]] بود، به [[علی]] {{ع}} یا فرزندانش بدهند. در [[شرح نهج البلاغه]] راجع به [[سعید بن عاص]]<ref>نهج البلاغه، ص۱۰۴، خ ۷۷.</ref> آمده که وی وقتی [[حاکم کوفه]] بود، هدیهای برای [[امیر مؤمنان]] {{ع}} فرستاد. حضرت فرمود: اینان [[ارث]] [[پیامبر]] {{صل}} را میخورند و اندکی به ما میدهند. در [[نقلی]] فرمود: به اندازه نیاز [[زنان]] [[بیوه]] به ما میدهند<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۷۶: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ لَا يَزَالُ غُلَامٌ مِنْ غِلْمَانِ بَنِي أُمَيَّةَ يَبْعَثُ إِلَيْنَا مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ بِمِثْلِ قُوتِ الْأَرْمَلَةِ}}.</ref>. چگونه میتوان گفت اینان [[بهترین]] [[کنیزکان]] را به [[فرزند علی]] {{ع}} دادهاند؛ در حالی که [[صحابه]] و [[علی]] {{ع}} از [[بخشش]] صد هزار [[درهم]] [[عثمان]] به سعید بن عاص [[انتقاد]] میکردند<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵.</ref>. | |||
# [[شیخ مفید]] در [[ارشاد]] آورده، امیرمؤمنان {{ع}} "جابر بن حریث جعفی" را به یکی از بلاد [[شرق]] فرستاد. او دو دختر کسری را که [[اسیر]] کرده بود، نزد ایشان فرستاد. یکی را به [[امام حسین]] {{ع}} داد که [[امام سجاد]] {{ع}} از او متولد شد و دیگری را به [[محمد بن ابی بکر]] که [[قاسم بن محمد]] را به [[دنیا]] آورد که [[پدر]] [[ام فروه]] [[مادر امام صادق]] {{ع}} است<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۳۷.</ref>. این خبر را ابونصر [[بخاری]] از [[ابو الحسین]] نسابه [[نقل]] کرده<ref>ابو نصر بخاری، سر سلسلة العلویه، ص۳۱.</ref> و خلاصه آن را ابن فندق از [[هشام]] بن [[محمد]] کلبی (م۲۰۴ق) و [[محمد بن قاسم]] تمیمی آورده است<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۸.</ref>. در کتاب [[مناقب]] این موضوع از ابن کلبی نقل شده است<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۴۸.</ref>. این نظر [[مشکلات]] دو قول قبلی را ندارد و با حقایق [[تاریخی]] سازگار است<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۲۵۸ ـ ۲۶۱؛ [[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۶۳.</ref>. | |||
=== نتیجه گیری === | |||
از آنچه ذکر شد، روشن گردید قول سوم به واقع نزدیکتر است. با توجه به موارد نقل شده میتوان گفت، مادر [[علی بن الحسین]] {{ع}} کنیزی از تبار [[ایرانیان]] بوده است؛ چه دختر کسری باشد و چه از دیگر [[مردمان]] و او را میتوان فرزند دو [[برگزیده]] ـ به [[تفسیر]] [[کلینی]] ـ دانست که [[مردم]] [[فارس]] [[برگزیده]] [[عجم]] هستند و [[هاشم]] برگزیده از [[قبایل عرب]]<ref>ابوسعد منصور بن حسین آبی، نثر الدر، ج۱، ص۲۳۲؛ ابوالعباس محمد بن زید نحوی مبرد، الفاضل، ص۱۰۶، در این دو اثر چنین آمده است: به علی بن الحسین فرزند دوبرگزیده میگویند، چون مادرش دختر یزدگرد بود؛ بدان جهت که پیامبر {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ لِلَّهِ مِنْ عِبَادِهِ خِيَرَتَيْنِ: فَخِيَرَتُهُ مِنَ الْعَرَبِ قُرَيْشٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ}}: “به درستی که برای خدا از خلقش دو برگزیده است: از عرب قریش و از عجم فارس”.</ref>. | |||
چنین به نظر میرسد که بخشی از نامها و حکایتها ساخته و پرداخته قصه سرایان باشد که با توجه به اشکالات برخی نقلها، در گزارشهای بعدی تکمیل شده است؛ مثلاً در [[نقل]] کافی ذکر شده [[شهربانو]] [[دست]] بر سر [[حسین]] {{ع}} نهاد و او را [[انتخاب]] کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۷: {{متن حدیث|فَجَاءَتْ حَتَّى وَضَعَتْ يَدَهَا عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ {{ع}}}}.</ref>؛ در گزارشی دیگر [[گفتگو]] از پشت پرده مطرح است و طبق آن، شهربانو با اشاره، [[امام حسین]] {{ع}} را انتخاب میکند<ref>ابوجعفر محمد بن جریر طبری، دلائل الإمامه، ص۱۹۵.</ref>؛ به همین جهت برخی این [[اخبار]] را به شعوبیه نسبت دادهاند که [[مخالف]] [[عربها]] بودند و بر نژاد فارس تکیه داشتند<ref>جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین {{ع}}، ص۱۰-۲۷.</ref>. | |||
در برخی منابع [[عامه]] ذکر شده [[امام سجاد]] {{ع}} مادرش را به [[ازدواج]] [[غلام امام حسین]] {{ع}} به نام [[زبید]] در آورد<ref>ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۴.</ref>؛ اما در [[منابع شیعه]] ذکر شده مادر حضرت در هنگام [[تولد]] امام سجاد {{ع}} درگذشته و آن ازدواج مربوط به کنیزی بوده که او را بزرگ کرده است که به منزله مادر حضرت بوده است<ref>ابن همام اسکافی، منتخب الأنوار، ص۶۷؛ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۱.</ref> نه [[مادر]] [[واقعی]] ایشان. ابن فندق از [[زینب]] و [[ام کلثوم]] [[دختران]] امام حسین {{ع}} یاد میکند که مادرشان شهربانو بود و در کوچکی درگذشتند<ref>ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۰؛ البته وی عبدالله را هم فرزند شهربانو دانسته؛ درحالی که مادرش را رباب ذکر کردهاند و این دو مورد هم قابل بررسی است و در منابع اولیه نیامده است. اگر تولد و مرگ اینان قبل از امام سجاد {{ع}} فرض شود، مشکل فاصله ازدواج امام حسین {{ع}} با شهربانو و تولد حضرت بعد از چند سال حل میشود. وی درگذشت مادر امام سجاد {{ع}} را هم در حین تولد حضرت ذکر کرده است.</ref>. | |||
== آیا شهربانو در [[کربلا]] حضور داشته است؟ == | |||
در پاسخ به [[پرسش]] یاد شده باید گفت: هرچند برخی از حضور شهربانو<ref>بنا به قولی او دختر یزدگرد پادشاه ایران بود که به همسری امام حسین درآمد و امام زینالعابدین از وی متولد شد.</ref> در کربلا [[سخن]] گفتهاند، سند و دلیلی بر حضور او در کربلا وجود ندارد. | |||
بر فرض [[درستی]] [[ازدواج]] [[امام حسین]] {{ع}} با شهربانو<ref>در اصل ازدواج امام حسین با شهربانو اختلاف است. حتی بیشتر کسانی که این مطلب را پذیرفتهاند بر این باورند که شهربانو پس از تولد امام زینالعابدین در حال نفاس درگذشت و به هنگام حادثه کربلا زنده نبوده است تا افسانههایی چون غرق کردن خود در فرات یا گریختن از کربلا و غایب شدن او در بالای کوهی در شهر ری یا افسانه شیرین خانم در اطراف شهر حلب مطرح باشد. همه این افسانهها را دشمنان اهل بیت ساختهاند تا از آثار کربلا تا آنجا که میتوانند بکاهند.</ref>، آن بانو به هنگام تولد [[امام زین العابدین]] از [[دنیا]] رفته است<ref>صدوق، عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۱۳۶.</ref>. بنابراین، افسانههایی که برخی درباره حضور او در کربلا و نیز گفت وگوهایش با [[امام حسین]] {{ع}} آوردهاند یا سخنانی نظیر آمدنش به سمت [[ایران]]<ref>کاشفی، روضة الشهدا، ص۴۳۴. در این کتاب آمده است که شهربانو در کربلا حضور داشت و خطاب به امام حسین گفت: من در این جا غریبم، خواهران و دختران تو چون از تبار پیامبرند حرمت آنها را نگه میدارند، ولی من دختر یزدجرد پادشاه ایرانم، میترسم دشمنان حرمت حرم تو را نگه ندارند. امام فرمود: ناراحت نباش تو هم محترم هستی و کسی دست به سوی تو دراز نخواهد کرد. روایتی دیگر این است که امام فرمود: در آن هنگام که من از پشت اسب به زمین افتادم مرکب من نزد تو میآید، شما سوار بر مرکب شو و عنان را به او بسپار که تو را از میان این لشکر بیرون برده به جایی که خداوند بخواهد میرساند، اما اصلح اقوال این است که شهربانو همراه اهل بیت به شام رفت.</ref> یا غرق کردن خود در [[فرات]]<ref>بحارالانوار، ج۴۵، ص۶۲؛ اسرارالشهاده، ج۳، ص۱۳۳.</ref> بیاساس است<ref>[[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[نقش زنان در حماسه عاشورا (کتاب)|نقش زنان در حماسه عاشورا]]، ص۲۵۴؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۲۵۸ ـ ۲۶۱.</ref>. | |||
==مادر امام سجاد== | |||
نام مادر ایشان «[[شهربانو]]» یا «[[شهربانویه]]» یا «[[شاه زنان]]» دختر [[یزدگرد]] آخرین [[پادشاه ایران]] بود<ref>بهرغم اینکه غالب تاریخنگاران بر این مطلب که مادر امام سجاد{{ع}} دختر یزدگرد پادشاه ایران بوده است ولی تاریخنویسانی هم هستند که این مطلب را افسانهای بیش نمیدانند؛ ر.ک: زندگانی علی بن الحسین{{ع}} نوشته سید جعفر شهیدی، و اسلام و ایران نوشته شهید مطهری، ص۱۰۰- ۱۰۹ و مقاله حول السیدة شهربانو نوشته شیخ یوسفی غروی در مجله رسالة الحسین{{ع}}، ج۲۴، ص۱۴- ۳۹، در هر صورت آنچه همه قبول دارند این است که مادر امام سجاد{{ع}} از زنان اسیر فارس بوده و بیشتر از این ثابت نشده است.</ref>، بعضی از آنان هم نوشتهاند که [[مادر امام زین العابدین]]{{ع}} در ایام زادن ایشان ندای [[حق]] را لبیک گفته و پس از ایشان فرزند دیگری به [[دنیا]] نیاوردهاند<ref>سیرة رسول اللّه{{صل}} و اهل بیته{{ع}}، ج۲، ص۱۸۹ (مجمع جهانی اهل بیت{{عم}} چاپ اول ۱۴۱۴ه).</ref>.<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۶ (کتاب)|پیشوایان هدایت]]، ج۶، ص ۵۳.</ref>. | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:13681353.jpg|22px]] [[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امام حسین''']] | |||
# [[پرونده:1100516.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|'''درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه''']] | |||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضلالله خالقیان|خالقیان، فضلالله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | |||
# [[پرونده:1100854.jpg|22px]] [[محمد صادق مزینانی|مزینانی، محمد صادق]]، [[نقش زنان در حماسه عاشورا (کتاب)|'''نقش زنان در حماسه عاشورا''']] | |||
# [[پرونده:151920.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۶ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۶''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:همسران امام حسین]] | |||
[[رده:امام سجاد]] | |||
[[رده:بانوان عاشورایی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام سجاد است. مادر امام سجاد از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: مادر امام سجاد در تاریخ اسلامی - مادر امام سجاد در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردطبق نظر مشهور، شهربانو دختر یزدْگِرد، همسر امام حسین (ع) و مادر امام زین العابدین (ع) است. اختلاف در نام و نسب ایشان بسیار است و حتی برخی در اینکه شهربانو مادر امام سجاد (ع) بوده است نظری مخالف دارند. درباره زمان اسارت آن بانو که آیا در زمان حلیفه دوم بوده است یا خلیفه سوم و یا در زمان امیرالمؤمنین (ع) نیز اختلاف نظر وجود دارد و براساس منابع و ادله، قول سوم به واقع نزدیکتر است. شهربانو هنگام تولد امام سجاد (ع) از دنیا رفتند و لذا در کربلا حضور نداشتهاند.
مقدمه
طبق نظر مشهور، شهربانو دختر یزدْگِرد (آخرین پادشاه ساسانی)، همسر امام حسین (ع) و مادر امام زین العابدین (ع) است. ابنشهرآشوب، وی را مادر علی اصغر نیز معرفی میکند. همچنین گفته شده است که وی مادر زینب و ام کلثوم، بوده که در کودکی از دنیا رفتهاند[۱].
مرحوم کلینی در معرفی مادر امام سجاد (ع) مینویسد: "مادرش سلامه دختر یزدگرد فرزند شهریار فرزند شیرویه خسروپرویز بود و یزدگرد آخرین پادشاه ایرانیان (ساسانیان) بود"[۲] و از امام باقر (ع) نقل کرده فرمود: "وقتی دختر یزدگرد را به مسجد مدینه آوردند، سخنی گفت که عمر تصور کرد به او فحش میدهد و تصمیم مجازات او را داشت. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: تو چنین حقی نداری؛ او را در انتخاب یکی از مسلمانان آزاد بگذار. عمر پذیرفت و او امام حسین (ع) را انتخاب کرد. امیرالمؤمنین پرسید: نامت چیست؟ گفت: "جهان شاه"، فرمود: شهربانو هستی. آنگاه به حسین فرمود: ای اباعبدالله، از این، بهترین شخصِ روی زمین برای تو متولد میشود. از او علی بن الحسین (ع) متولد شد"[۳]. کلینی پس از نقل روایت میافزاید: "به امام سجاد (ع) «ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ»: “پسر دو برگزیده” میگفتند؛ برگزیده خدا از عرب، هاشم و از عجم، فارس. روایت است که ابو اسود دؤلی دراین باره شعری دارد[۴] که میگوید “پسری که از یک سو به هاشم و از سوی دیگر به کسری میرسد، گرامیترین فرزندی است که به او بازوبند بستهاند”[۵].
در کتاب عیون أخبار الرضا (ع) به نقل از جابر بن عبدالله آمده است: بر مولایم فاطمه دختر پیامبر خدا (ص) در آمدم تا تولد حسین (ع) را به او تبریک بگویم. دیدم که صفحه سفیدی از سنگِ دُر، در دست دارد. به او گفتم: ای سَرور زنان! این صفحهای که در دستت میبینیم، چیست؟ فرمود: «نامهای امامان (ع)از فرزندانم در آن است». به ایشان گفتم: آن را به من بده تا در آن بنگرم... و... [در آن، این هم نوشته بود:] «ابو محمد، علی بن الحسین عادل، که مادرش شهربانو، دختر یزدگرد است»[۶]
اثبات الوصیه هم مادر امام سجاد (ع) را فرزند یزدگرد بن شهریار معرفی کرده است[۷]. با اینکه آنچه شیخ طوسی نقل کرده، از مقنعه شیخ مفید است، مفید در ارشاد ابوالحسن را نیز به عنوان کنیه حضرت آورده است. او مادرش را شاه زنان، دختر یزدگرد بن شهریار دانسته است[۸].
اختلاف درباره نام و نسب مادر امام سجاد (ع) بسیار است مانند: شاه زنان، شهربانو، شهربانویه، جهانشاه[۹]، جهانبانو، خوله، بره، سلافه[۱۰]، غزاله، جیداء، شهبانو[۱۱]، سلامه، حلوه، جدا، کیهان شاه[۱۲]، حرار[۱۳] و شهرناز[۱۴] ذکر کردهاند[۱۵].
زمان اسارت
درباره زمان اسارت مادر علی بن الحسین (ع) سه قول است:
- زمان عمر که در کافی و دیگر منابع نقل شده است. این قول و روایتی که از کافی نقل شد، چند اشکال دارد:
- سند روایت کافی ضعیف است و عمرو بن شمر قابل اعتماد نیست[۱۶] و به نقل مجلسی، آخر آن خبر مرسل است[۱۷].
- با توجه به تولد امام حسین (ع) در سال چهارم هجری، آن حضرت در فتح قادسیه در سال چهارده هجری ده سال بیشتر نداشته است و اگر این واقعه را به فرض مربوط به آخرین سال حکومت عمر (م ۲۴ذیحجه[۱۸] ۲۳ﻫ.ق) یعنی سال ۲۲ بدانیم، امام حسین (ع) هجده سال بیشتر نداشته و این ازدواج جزء اولین ازدواجهای حضرت محسوب خواهد شد. ازدواج با اسیر در این مرحلۀ سِنی بسیار بعید است.
- با توجه به تولد امام سجاد (ع) در سال ۳۶ یا ۳۸ فاصله ازدواج حضرت با شهربانو در زمان عمر و تولد فرزندش امام سجاد (ع)، در حدود ۱۴ یا ۱۶ سال میشود که این نیز بسیار بعید است، گرچه اشکال اساسی بر آن وارد نیست.
- اگر ازدواج دختر دوم کسری را با محمد بن ابی بکر درست بدانیم که برخی گفته بودند[۱۹]، باید توجه داشت محمد بن ابی بکر که مادرش اسماء دختر عمیس بوده، در سالهای پایانی خلافت عمر بالغ نبوده؛ بلکه دوازده یا سیزده سال داشته است؛ زیرا محمد در سال حجةالوداع در بیستم ذی قعده سال دهم در جُحفه متولد شده است[۲۰].
- مادر حضرت به نقل "عیون أخبار الرضا"، در زمان عثمان به مدینه آورده شده، وقتی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد[۲۱]. به نقل ابن فندق، او توسط سعید بن عاص در فتح گرگان اسیر شده است[۲۲]. این نظر گرچه با تولد حضرت سجاد (ع) در سال ۳۶ مخالف نیست، از نظر سیاسی و اجتماعی بسیار بعید و نادرست به نظر میرسد؛ زیرا بنی امیه که در زمان عثمان حاکم بودند، غنایم را خود برمیداشتند و عثمان به آنها میبخشید. حالا چگونه حاضر میشدند دختران زیباروی ایرانی را که برگزیدۀ اموال محسوب میشدند و حق خلیفه بود، به علی (ع) یا فرزندانش بدهند. در شرح نهج البلاغه راجع به سعید بن عاص[۲۳] آمده که وی وقتی حاکم کوفه بود، هدیهای برای امیر مؤمنان (ع) فرستاد. حضرت فرمود: اینان ارث پیامبر (ص) را میخورند و اندکی به ما میدهند. در نقلی فرمود: به اندازه نیاز زنان بیوه به ما میدهند[۲۴]. چگونه میتوان گفت اینان بهترین کنیزکان را به فرزند علی (ع) دادهاند؛ در حالی که صحابه و علی (ع) از بخشش صد هزار درهم عثمان به سعید بن عاص انتقاد میکردند[۲۵].
- شیخ مفید در ارشاد آورده، امیرمؤمنان (ع) "جابر بن حریث جعفی" را به یکی از بلاد شرق فرستاد. او دو دختر کسری را که اسیر کرده بود، نزد ایشان فرستاد. یکی را به امام حسین (ع) داد که امام سجاد (ع) از او متولد شد و دیگری را به محمد بن ابی بکر که قاسم بن محمد را به دنیا آورد که پدر ام فروه مادر امام صادق (ع) است[۲۶]. این خبر را ابونصر بخاری از ابو الحسین نسابه نقل کرده[۲۷] و خلاصه آن را ابن فندق از هشام بن محمد کلبی (م۲۰۴ق) و محمد بن قاسم تمیمی آورده است[۲۸]. در کتاب مناقب این موضوع از ابن کلبی نقل شده است[۲۹]. این نظر مشکلات دو قول قبلی را ندارد و با حقایق تاریخی سازگار است[۳۰].
نتیجه گیری
از آنچه ذکر شد، روشن گردید قول سوم به واقع نزدیکتر است. با توجه به موارد نقل شده میتوان گفت، مادر علی بن الحسین (ع) کنیزی از تبار ایرانیان بوده است؛ چه دختر کسری باشد و چه از دیگر مردمان و او را میتوان فرزند دو برگزیده ـ به تفسیر کلینی ـ دانست که مردم فارس برگزیده عجم هستند و هاشم برگزیده از قبایل عرب[۳۱].
چنین به نظر میرسد که بخشی از نامها و حکایتها ساخته و پرداخته قصه سرایان باشد که با توجه به اشکالات برخی نقلها، در گزارشهای بعدی تکمیل شده است؛ مثلاً در نقل کافی ذکر شده شهربانو دست بر سر حسین (ع) نهاد و او را انتخاب کرد[۳۲]؛ در گزارشی دیگر گفتگو از پشت پرده مطرح است و طبق آن، شهربانو با اشاره، امام حسین (ع) را انتخاب میکند[۳۳]؛ به همین جهت برخی این اخبار را به شعوبیه نسبت دادهاند که مخالف عربها بودند و بر نژاد فارس تکیه داشتند[۳۴].
در برخی منابع عامه ذکر شده امام سجاد (ع) مادرش را به ازدواج غلام امام حسین (ع) به نام زبید در آورد[۳۵]؛ اما در منابع شیعه ذکر شده مادر حضرت در هنگام تولد امام سجاد (ع) درگذشته و آن ازدواج مربوط به کنیزی بوده که او را بزرگ کرده است که به منزله مادر حضرت بوده است[۳۶] نه مادر واقعی ایشان. ابن فندق از زینب و ام کلثوم دختران امام حسین (ع) یاد میکند که مادرشان شهربانو بود و در کوچکی درگذشتند[۳۷].
آیا شهربانو در کربلا حضور داشته است؟
در پاسخ به پرسش یاد شده باید گفت: هرچند برخی از حضور شهربانو[۳۸] در کربلا سخن گفتهاند، سند و دلیلی بر حضور او در کربلا وجود ندارد.
بر فرض درستی ازدواج امام حسین (ع) با شهربانو[۳۹]، آن بانو به هنگام تولد امام زین العابدین از دنیا رفته است[۴۰]. بنابراین، افسانههایی که برخی درباره حضور او در کربلا و نیز گفت وگوهایش با امام حسین (ع) آوردهاند یا سخنانی نظیر آمدنش به سمت ایران[۴۱] یا غرق کردن خود در فرات[۴۲] بیاساس است[۴۳].
مادر امام سجاد
نام مادر ایشان «شهربانو» یا «شهربانویه» یا «شاه زنان» دختر یزدگرد آخرین پادشاه ایران بود[۴۴]، بعضی از آنان هم نوشتهاند که مادر امام زین العابدین(ع) در ایام زادن ایشان ندای حق را لبیک گفته و پس از ایشان فرزند دیگری به دنیا نیاوردهاند[۴۵].[۴۶].
منابع
پانویس
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۶۳.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۶.
- ↑ «لَمَّا أُقْدِمَتْ بِنْتُ يَزْدَجِرْدَ عَلَى عُمَرَ أَشْرَفَ لَهَا عَذَارَى الْمَدِينَةِ وَ أَشْرَقَ الْمَسْجِدُ بِضَوْئِهَا لَمَّا دَخَلَتْهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهَا عُمَرُ غَطَّتْ وَجْهَهَا وَ قَالَتْ أُفٍّ بِيرُوجْ بَادَا هُرْمُزْ فَقَالَ عُمَرُ أَ تَشْتِمُنِي هَذِهِ وَ هَمَّ بِهَا فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع): لَيْسَ ذَلِكَ لَكَ خَيِّرْهَا رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ احْسُبْهَا بِفَيْئِهِ فَخَيَّرَهَا فَجَاءَتْ حَتَّى وَضَعَتْ يَدَهَا عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ (ع) فَقَالَ لَهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مَا اسْمُكِ فَقَالَتْ جَهَانْ شَاهُ فَقَالَ لَهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) بَلْ شَهْرَبَانُوَيْهِ ثُمَّ قَالَ لِلْحُسَيْنِ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَتَلِدَنَّ لَكَ مِنْهَا خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ فَوَلَدَتْ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ (ع)»؛ الکافی، ج۱، ص۴۶۷، ح۱.
- ↑ وَ كَانَ يُقَالُ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع- ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ فَخِيَرَةُ اللَّهِ مِنَ الْعَرَبِ هَاشِمٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ. وَ رُوِيَ أَنَّ أَبَا الْأَسْوَدِ الدُّؤَلِيَّ قَالَ فِيهِ: وَ إِنَّ غُلَاماً بَيْنَ كِسْرَى وَ هَاشِمٍ *** لَأَكْرَمُ مَنْ نِيطَتْ عَلَيْهِ التَّمَائِمُ
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۶؛ سیدجواد مصطفوی، ترجمه اصول کافی، ج۲، ص۳۶۹ (با اندکی تلخیص).
- ↑ «دَخَلْتُ عَلَى مَوْلَاتِي فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) لِأُهَنِّئَهَا بِمَوْلُودِ الْحُسَيْنِ (ع) فَإِذَا بِيَدَيْهَا صَحِيفَةٌ بَيْضَاءُ مِنْ دُرَّةٍ فَقُلْتُ لَهَا يَا سَيِّدَةَ النِّسَاءِ مَا هَذِهِ الصَّحِيفَةُ الَّتِي أَرَاهَا مَعَكِ قَالَتْ فِيهَا أَسْمَاءُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِي قُلْتُ لَهَا نَاوِلِينِي لِأَنْظُرَ فِيهَا... فَإِذَا... أَبُو مُحَمَّدٍ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الْعَدْلُ أُمُّهُ شَهْرَبَانُو بِنْتُ يَزْدَجَرْدَ» (عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۴۰، ح۱).
- ↑ علی بن حسین مسعودی، إثبات الوصیه، ص۱۷۰.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعه، ص۵۳.
- ↑ محمد بن محمد شعیری، جامع الاخبار، ص۸۲.
- ↑ ناصر بن عبدالسید مطرزی، المغرب، ص۲۵۹.
- ↑ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۹.
- ↑ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۲، وی دختر یزدگرد بود و میافزاید: حسین به او غزاله میگفت.
- ↑ مجمل التواریخ و القصص، ص۴۵۶.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص ۲۵۴ ـ ۲۵۷؛ خالقیان، فضلالله، مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۷۸؛ محمدی ریشهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۴.
- ↑ احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۸۷: ضعيف جداً.
- ↑ محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۶، ص۴.
- ↑ ابن عبدالبر، الإستیعاب، ج۳، ص۱۱۵۲.
- ↑ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۷. جالب است در این خبر که از ابوحیان توحیدی است، آمده که گفته شد حسن را انتخاب کن، او گفت حسن زیاد زن طلاق میدهد و حسین را برگزید و دختر دیگر کسری محمد بن ابی بکر را انتخاب کرد: و اختارت الأخرى محمد بن ابي بكر.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۹۸-۹۹ و ج۴، ص۴۴۴ و ۴۴۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۰۱ و ج۲، ص۳۸۰؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۷۹ و ج۵، ص۳۹۹؛ علیاکبر ذاکری، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (ع)، ج۲، ص۲۰۵.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ نهج البلاغه، ص۱۰۴، خ ۷۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۷۶: «وَ اللَّهِ لَا يَزَالُ غُلَامٌ مِنْ غِلْمَانِ بَنِي أُمَيَّةَ يَبْعَثُ إِلَيْنَا مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ بِمِثْلِ قُوتِ الْأَرْمَلَةِ».
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ ابو نصر بخاری، سر سلسلة العلویه، ص۳۱.
- ↑ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۴۸.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص ۲۵۸ ـ ۲۶۱؛ محمدی ریشهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۶۳.
- ↑ ابوسعد منصور بن حسین آبی، نثر الدر، ج۱، ص۲۳۲؛ ابوالعباس محمد بن زید نحوی مبرد، الفاضل، ص۱۰۶، در این دو اثر چنین آمده است: به علی بن الحسین فرزند دوبرگزیده میگویند، چون مادرش دختر یزدگرد بود؛ بدان جهت که پیامبر (ص) فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ مِنْ عِبَادِهِ خِيَرَتَيْنِ: فَخِيَرَتُهُ مِنَ الْعَرَبِ قُرَيْشٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ»: “به درستی که برای خدا از خلقش دو برگزیده است: از عرب قریش و از عجم فارس”.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۷: «فَجَاءَتْ حَتَّى وَضَعَتْ يَدَهَا عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ (ع)».
- ↑ ابوجعفر محمد بن جریر طبری، دلائل الإمامه، ص۱۹۵.
- ↑ جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص۱۰-۲۷.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۴.
- ↑ ابن همام اسکافی، منتخب الأنوار، ص۶۷؛ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۱.
- ↑ ابن فندق، لباب الأنساب، ج۱، ص۳۵۰؛ البته وی عبدالله را هم فرزند شهربانو دانسته؛ درحالی که مادرش را رباب ذکر کردهاند و این دو مورد هم قابل بررسی است و در منابع اولیه نیامده است. اگر تولد و مرگ اینان قبل از امام سجاد (ع) فرض شود، مشکل فاصله ازدواج امام حسین (ع) با شهربانو و تولد حضرت بعد از چند سال حل میشود. وی درگذشت مادر امام سجاد (ع) را هم در حین تولد حضرت ذکر کرده است.
- ↑ بنا به قولی او دختر یزدگرد پادشاه ایران بود که به همسری امام حسین درآمد و امام زینالعابدین از وی متولد شد.
- ↑ در اصل ازدواج امام حسین با شهربانو اختلاف است. حتی بیشتر کسانی که این مطلب را پذیرفتهاند بر این باورند که شهربانو پس از تولد امام زینالعابدین در حال نفاس درگذشت و به هنگام حادثه کربلا زنده نبوده است تا افسانههایی چون غرق کردن خود در فرات یا گریختن از کربلا و غایب شدن او در بالای کوهی در شهر ری یا افسانه شیرین خانم در اطراف شهر حلب مطرح باشد. همه این افسانهها را دشمنان اهل بیت ساختهاند تا از آثار کربلا تا آنجا که میتوانند بکاهند.
- ↑ صدوق، عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۴۳۴. در این کتاب آمده است که شهربانو در کربلا حضور داشت و خطاب به امام حسین گفت: من در این جا غریبم، خواهران و دختران تو چون از تبار پیامبرند حرمت آنها را نگه میدارند، ولی من دختر یزدجرد پادشاه ایرانم، میترسم دشمنان حرمت حرم تو را نگه ندارند. امام فرمود: ناراحت نباش تو هم محترم هستی و کسی دست به سوی تو دراز نخواهد کرد. روایتی دیگر این است که امام فرمود: در آن هنگام که من از پشت اسب به زمین افتادم مرکب من نزد تو میآید، شما سوار بر مرکب شو و عنان را به او بسپار که تو را از میان این لشکر بیرون برده به جایی که خداوند بخواهد میرساند، اما اصلح اقوال این است که شهربانو همراه اهل بیت به شام رفت.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۵، ص۶۲؛ اسرارالشهاده، ج۳، ص۱۳۳.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا، ص۲۵۴؛ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص ۲۵۸ ـ ۲۶۱.
- ↑ بهرغم اینکه غالب تاریخنگاران بر این مطلب که مادر امام سجاد(ع) دختر یزدگرد پادشاه ایران بوده است ولی تاریخنویسانی هم هستند که این مطلب را افسانهای بیش نمیدانند؛ ر.ک: زندگانی علی بن الحسین(ع) نوشته سید جعفر شهیدی، و اسلام و ایران نوشته شهید مطهری، ص۱۰۰- ۱۰۹ و مقاله حول السیدة شهربانو نوشته شیخ یوسفی غروی در مجله رسالة الحسین(ع)، ج۲۴، ص۱۴- ۳۹، در هر صورت آنچه همه قبول دارند این است که مادر امام سجاد(ع) از زنان اسیر فارس بوده و بیشتر از این ثابت نشده است.
- ↑ سیرة رسول اللّه(ص) و اهل بیته(ع)، ج۲، ص۱۸۹ (مجمع جهانی اهل بیت(ع) چاپ اول ۱۴۱۴ه).
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، ج۶، ص ۵۳.