رمضان در فقه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{ویرایش غیرنهایی}} +)) |
|||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = رمضان | |||
| عنوان مدخل = رمضان | |||
| مداخل مرتبط = [[رمضان در قرآن]] - [[رمضان در فقه]] - [[رمضان در معارف و سیره سجادی]] - [[رمضان در معارف مهدویت]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
{{ | == [[ماه رمضان]] و [[روزه]] در [[فقه]] == | ||
< | در [[تفسیر]] {{متن قرآن|فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ}}<ref>«هر کس از شما این ماه را دریافت» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref> [[اختلاف]] نظر وجود دارد: برخی مقصود از آن را حضور در [[وطن]] و مسافر نبودن و برخی مراد از آن را [[ادراک]] ماه و [[آگاهی]] از آن<ref>التفسیر الکبیر، ج ۵، ص ۲۵۵.</ref> یا دیدن هلال ماه <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۵.</ref> دانسته‌اند. براساس تفسیر اخیر، از آنجا که فاصله طلوع و غروب هلال ماه نو بسیار اندک بوده و دیدن آن برای همگان میسر نیست، شرط کردنش برای [[وجوب]] [[روزه]] مستلزم عدم وجوب آن بر بسیاری از [[مکلفان]] است، از این‌رو [[شهادت]] دیگران بر دیدن هلال ماه نیز کفایت می‌کند<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۳.</ref>. با این حال، [[فقیهان]] در [[اثبات]] [[ماه رمضان]] با یک یا دو [[شاهد]] یا بیش از آن [[اختلاف]] نظر دارند: برخی با تکیه بر روایاتی، شهادت یک نفر را کافی و موافق با [[احتیاط]] دانسته و گروهی، آن را مانند دیگر [[حقوق]] شمرده و شهادت دو تن را لازم می‌دانند<ref> احکام القرآن، ابن‌عربی، ج۱، ص۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۹۴؛ نیز نک: التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۵۶.</ref>. به گفته بعضی هم لازم است ۵۰ نفر از [[مردم]] [[شهر]] یا دو تن از بیرون آن به دیدن هلال شهادت دهند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۶، ص ۳۵۴ ـ ۳۵۵.</ref>. | ||
: | |||
< | |||
برخی [[مفسران]] معاصر، بر این باورند که {{متن قرآن|شَهِدَ}} به معنای حضور همراه با آگاهی بوده و تکیه صرف بر دیدن هلال یا حضور در وطن را بی‌دلیل و فاقد قرینه می‌شمارند، بنابراین، مقصود از [[آیه]]، رسیدن به ماه رمضان و آگاهی از آن است<ref>المیزان، ج ۲، ص ۲۴؛ نیز نک: تفسیر روشن، ج۲، ص۳۸۴.</ref>. [[علامه طباطبایی]] کاربرد لفظ یاد شده را در هر دو معنای تمام یا بخشی از ماه [[حقیقی]] می‌داند<ref>المیزان، ج ۲، ص ۲۴.</ref>. | |||
[[مفسران]] و [[فقیهان]] تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از ظاهر {{متن قرآن|فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ}}<ref>«هر کس از شما این ماه را دریافت» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref> به برخی [[پرسش‌ها]] درباره [[روزه]] این ماه پاسخ دهند؛ برای نمونه، از اطلاق [[آیه]] و فرق نگذاشتن بین [[آگاهی]] از [[حلول]] ماه در شب یا [[روز]]، روزه را در صورت [[آگاه]] شدن از ماه، گرچه پس از صبح باشد [[واجب]] می‌دانند؛ همچنین عدم تقیید آیه را به قید یا وصفی خاص دلیل [[درستی]] روزه کسی دانسته‌اند که [[نیت]] روزه غیر [[ماه رمضان]] را داشته باشد و همان را روزه [[رمضان]] می‌شمارند. دیگر اینکه اگر حلول ماه تنها برای یک نفر [[ثابت]] گردد، روزه بر خود او واجب می‌شود<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۱، ص ۲۳۳ - ۲۳۴.</ref>. به علاوه، بر پایه روایتی دیدن ماه در یک [[شهر]]، آن را برای [[مردم]] شهرهای دور ثابت نمی‌کند. به گفته شارحان [[حدیث]]، دلیل این امر [[اختلاف]] افق و [[زمان]] طلوع ماه در شهرهای دور از هم است<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۴ - ۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۶.</ref>. با وجود این، برخی نیز آن را برای همه [[شهرها]] کافی می‌دانند<ref> نک: تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۶.</ref>؛ همچنین آنان بر پایه [[روایات]]<ref>الدرالمنثور، ج ۱، ص ۱۹۴.</ref> به حالت وجود مانعی مانند [[ابر]] برای دیدن ماه نیز پرداخته و در این صورت [[ماه شعبان]] را ۳۰ [[روز حساب]] می‌کنند<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۳.</ref>. | |||
در روایاتی با استناد به {{متن قرآن|وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ}}<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref> از کامل بودن شمار روزهای ماه رمضان برای همیشه یاد شده<ref> الکافی، ج ۴، ص ۷۸؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۸۲؛ الخصال، ص ۵۲۹.</ref> ولی این مضمون افزون بر تعارض با روایات معتبر دیگر<ref>الاستبصار، ج ۲، ص ۶۲ - ۶۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۲۶۲ - ۲۶۴؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.</ref> مخالف واقعیت خارجی است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۶، ص ۳۶۴؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.</ref> و [[مفسران]] با توجه به بافت [[آیه]]، مقصود از آن را به جا آوردن تعداد روزه‌های قضای [[ماه رمضان]] در روزهای دیگر پس از بهبود [[بیماری]] یا بازگشت از [[سفر]] دانسته‌اند<ref> جامع البیان، ج ۲، ص ۹۱ - ۹۲؛ التبیان، ج ۲، ص ۱۲۸؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.</ref>. | |||
در | [[قرآن]] در ادامه و در آیه {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>«آمیزش با زنانتان در شب روزه‌داری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی می‌ورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (می‌توانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیده‌دم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (می‌توانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کرده‌اید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن می‌گرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.</ref> به بیان برخی [[احکام]] [[روزه]] می‌پردازد. گرچه احکام مطرح شده در این آیه عام‌اند و دیگر روزه‌های [[واجب]] را نیز دربر می‌گیرند، مفسران، نزول آنها را در ارتباط با روزه ماه رمضان دانسته‌اند<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۵۰۳ - ۵۰۴؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۴۹؛ تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۶.</ref> و قرار گرفتن آنها در ادامه آیه ۱۸۵ بیش از هر چیز به روزه ماه رمضان اشاره دارد<ref>الفرقان، ج ۳، ص ۵۶.</ref>. | ||
[[ | براساس آیه یاد شده، در شب‌های ماه رمضان آمیزش جنسی با [[همسران]] و نیز خوردن و آشامیدن تا نمایان شدن سفیدی صبح از سیاهی شب<ref> الکافی، ج ۴، ص ۹۸ - ۹۹؛التبیان، ج ۲، ص ۱۳۴؛ الصافی، ج ۱، ص ۲۲۵.</ref> [[حلال]] است. به گفته مفسران، پیش از این در ماه رمضان آمیزش و خوردن و آشامیدن پس از [[خواب]] شبانه [[حرام]] بود و پس از آنکه برخی [[مسلمانان]] به [[حکم]] یاد شده پای‌بندی نشان ندادند<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج ۱، ص ۳۱۵؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۵۰۴؛ روض‌الجنان، ج ۳، ص ۴۹.</ref> یا به [[سختی]] افتادند<ref>جامع‌البیان، ج۲، ص۹۶؛ جوامع‌الجامع، ج۱، ص۱۰۵.</ref>، [[خداوند]] در حکمی آن را [[حلال]] شمرد. عبارات {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ}}، {{متن قرآن|كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ}}، {{متن قرآن|فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ}} مؤدی بر [[درستی]] [[سخن]] [[مفسران]] است<ref>المیزان، ج۲، ص۴۵.</ref>.<ref>[[مهدی ملک‌محمدی|ملک‌محمدی، مهدی]]، [[رمضان (مقاله)|مقاله «رمضان»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴]].</ref> | ||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100408.jpg|22px]] [[مهدی ملک‌محمدی|ملک‌محمدی، مهدی]]، [[رمضان (مقاله)|مقاله «رمضان»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴''']]. | |||
{{پایان منابع}} | |||
== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
[[رده:ماه‌های قمری]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۵ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رمضان است. رمضان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رمضان در قرآن - رمضان در فقه - رمضان در معارف و سیره سجادی - رمضان در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردماه رمضان و روزه در فقه
در تفسیر ﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ﴾[۱] اختلاف نظر وجود دارد: برخی مقصود از آن را حضور در وطن و مسافر نبودن و برخی مراد از آن را ادراک ماه و آگاهی از آن[۲] یا دیدن هلال ماه [۳] دانسته‌اند. براساس تفسیر اخیر، از آنجا که فاصله طلوع و غروب هلال ماه نو بسیار اندک بوده و دیدن آن برای همگان میسر نیست، شرط کردنش برای وجوب روزه مستلزم عدم وجوب آن بر بسیاری از مکلفان است، از این‌رو شهادت دیگران بر دیدن هلال ماه نیز کفایت می‌کند[۴]. با این حال، فقیهان در اثبات ماه رمضان با یک یا دو شاهد یا بیش از آن اختلاف نظر دارند: برخی با تکیه بر روایاتی، شهادت یک نفر را کافی و موافق با احتیاط دانسته و گروهی، آن را مانند دیگر حقوق شمرده و شهادت دو تن را لازم می‌دانند[۵]. به گفته بعضی هم لازم است ۵۰ نفر از مردم شهر یا دو تن از بیرون آن به دیدن هلال شهادت دهند[۶].
برخی مفسران معاصر، بر این باورند که ﴿شَهِدَ﴾ به معنای حضور همراه با آگاهی بوده و تکیه صرف بر دیدن هلال یا حضور در وطن را بی‌دلیل و فاقد قرینه می‌شمارند، بنابراین، مقصود از آیه، رسیدن به ماه رمضان و آگاهی از آن است[۷]. علامه طباطبایی کاربرد لفظ یاد شده را در هر دو معنای تمام یا بخشی از ماه حقیقی می‌داند[۸].
مفسران و فقیهان تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از ظاهر ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾[۹] به برخی پرسش‌ها درباره روزه این ماه پاسخ دهند؛ برای نمونه، از اطلاق آیه و فرق نگذاشتن بین آگاهی از حلول ماه در شب یا روز، روزه را در صورت آگاه شدن از ماه، گرچه پس از صبح باشد واجب می‌دانند؛ همچنین عدم تقیید آیه را به قید یا وصفی خاص دلیل درستی روزه کسی دانسته‌اند که نیت روزه غیر ماه رمضان را داشته باشد و همان را روزه رمضان می‌شمارند. دیگر اینکه اگر حلول ماه تنها برای یک نفر ثابت گردد، روزه بر خود او واجب می‌شود[۱۰]. به علاوه، بر پایه روایتی دیدن ماه در یک شهر، آن را برای مردم شهرهای دور ثابت نمی‌کند. به گفته شارحان حدیث، دلیل این امر اختلاف افق و زمان طلوع ماه در شهرهای دور از هم است[۱۱]. با وجود این، برخی نیز آن را برای همه شهرها کافی می‌دانند[۱۲]؛ همچنین آنان بر پایه روایات[۱۳] به حالت وجود مانعی مانند ابر برای دیدن ماه نیز پرداخته و در این صورت ماه شعبان را ۳۰ روز حساب می‌کنند[۱۴].
در روایاتی با استناد به ﴿وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ﴾[۱۵] از کامل بودن شمار روزهای ماه رمضان برای همیشه یاد شده[۱۶] ولی این مضمون افزون بر تعارض با روایات معتبر دیگر[۱۷] مخالف واقعیت خارجی است[۱۸] و مفسران با توجه به بافت آیه، مقصود از آن را به جا آوردن تعداد روزه‌های قضای ماه رمضان در روزهای دیگر پس از بهبود بیماری یا بازگشت از سفر دانسته‌اند[۱۹].
قرآن در ادامه و در آیه ﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾[۲۰] به بیان برخی احکام روزه می‌پردازد. گرچه احکام مطرح شده در این آیه عام‌اند و دیگر روزه‌های واجب را نیز دربر می‌گیرند، مفسران، نزول آنها را در ارتباط با روزه ماه رمضان دانسته‌اند[۲۱] و قرار گرفتن آنها در ادامه آیه ۱۸۵ بیش از هر چیز به روزه ماه رمضان اشاره دارد[۲۲].
براساس آیه یاد شده، در شب‌های ماه رمضان آمیزش جنسی با همسران و نیز خوردن و آشامیدن تا نمایان شدن سفیدی صبح از سیاهی شب[۲۳] حلال است. به گفته مفسران، پیش از این در ماه رمضان آمیزش و خوردن و آشامیدن پس از خواب شبانه حرام بود و پس از آنکه برخی مسلمانان به حکم یاد شده پای‌بندی نشان ندادند[۲۴] یا به سختی افتادند[۲۵]، خداوند در حکمی آن را حلال شمرد. عبارات ﴿أُحِلَّ لَكُمْ﴾، ﴿كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ﴾، ﴿فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ﴾ مؤدی بر درستی سخن مفسران است[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ «هر کس از شما این ماه را دریافت» سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص ۲۵۵.
- ↑ تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۵.
- ↑ احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۳.
- ↑ احکام القرآن، ابن‌عربی، ج۱، ص۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۹۴؛ نیز نک: التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۵۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج ۱۶، ص ۳۵۴ ـ ۳۵۵.
- ↑ المیزان، ج ۲، ص ۲۴؛ نیز نک: تفسیر روشن، ج۲، ص۳۸۴.
- ↑ المیزان، ج ۲، ص ۲۴.
- ↑ «هر کس از شما این ماه را دریافت» سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ احکام القرآن، جصاص، ج ۱، ص ۲۳۳ - ۲۳۴.
- ↑ احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۴ - ۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۶.
- ↑ نک: تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۶.
- ↑ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۱۹۴.
- ↑ احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۸۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص ۷۸؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۸۲؛ الخصال، ص ۵۲۹.
- ↑ الاستبصار، ج ۲، ص ۶۲ - ۶۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۲۶۲ - ۲۶۴؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.
- ↑ جواهر الکلام، ج ۱۶، ص ۳۶۴؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.
- ↑ جامع البیان، ج ۲، ص ۹۱ - ۹۲؛ التبیان، ج ۲، ص ۱۲۸؛ تسنیم، ج ۹، ص ۳۸۷.
- ↑ «آمیزش با زنانتان در شب روزه‌داری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی می‌ورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (می‌توانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیده‌دم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (می‌توانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کرده‌اید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن می‌گرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۵۰۳ - ۵۰۴؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۴۹؛ تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۶.
- ↑ الفرقان، ج ۳، ص ۵۶.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص ۹۸ - ۹۹؛التبیان، ج ۲، ص ۱۳۴؛ الصافی، ج ۱، ص ۲۲۵.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج ۱، ص ۳۱۵؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۵۰۴؛ روض‌الجنان، ج ۳، ص ۴۹.
- ↑ جامع‌البیان، ج۲، ص۹۶؛ جوامع‌الجامع، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ المیزان، ج۲، ص۴۵.
- ↑ ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴.