سوره بینه در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = سوره بینه | |||
| عنوان مدخل = سوره بینه | |||
| مداخل مرتبط = [[سوره بینه در علوم قرآنی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
این [[سوره مدنی]] است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۵۹.</ref> برخی آن را مکی دانسته‌‌اند؛<ref>الکشاف، ج ۴، ص۷۸۱؛ نهج‌‌البیان، ج ۵، ص۴۰۰؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.</ref> ولی همه [[روایات]] | این [[سوره مدنی]] است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۵۹.</ref> برخی آن را مکی دانسته‌‌اند؛<ref>الکشاف، ج ۴، ص۷۸۱؛ نهج‌‌البیان، ج ۵، ص۴۰۰؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.</ref> ولی همه [[روایات]] ترتیب نزول و نیز روایتی از [[ابوخیثمه بدری]] که می‌‌گوید: پس از نزول [[سوره]] [[بیّنه]] [[رسول خدا]] {{صل}} به [[ابی بن کعب انصاری]] فرمود که [[مأمور]] شده‌‌ام تا این سوره را بر تو [[تلاوت]] کنم، مدنی بودن سوره را [[تأیید]] میکند.<ref>روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸؛ التمهید، ج ۱، ص۱۵۹.</ref> مؤید دیگر مدنی بودن سوره مضمون آن است که دربردارنده [[توبیخ]] [[اهل کتاب]] است.<ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷ ـ ۴۶۸؛ التفسیرالحدیث، ج ۸، ص۳۴۷؛ المیزان، ج ۲۰، ص۳۳۶.</ref> | ||
[[سوره]] بیّنه نود و هشتمین سوره در ترتیب [[مصحف]] و صدمین سوره در ترتیب نزول است که پس از [[سوره طلاق]] و پیش از [[حشر]] نازل شده است <ref>مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.</ref> و چون [[سوره حشر]] در [[ربیع الاول]] [[سال چهارم هجری]] در جریان [[غزوه بنی نضیر]] نازل شده است <ref>المغازی، ج ۱، ص۳۶۳، ۳۸۰؛ السیرة النبویه، ج ۳، ص۱۹۰ ـ ۱۹۲.</ref> بنابراین می‌‌بایست سوره بیّنه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم نازل شده باشد.<ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸.</ref> | [[سوره]] بیّنه نود و هشتمین سوره در ترتیب [[مصحف]] و صدمین سوره در ترتیب نزول است که پس از [[سوره طلاق]] و پیش از [[حشر]] نازل شده است <ref>مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.</ref> و چون [[سوره حشر]] در [[ربیع الاول]] [[سال چهارم هجری]] در جریان [[غزوه بنی نضیر]] نازل شده است <ref>المغازی، ج ۱، ص۳۶۳، ۳۸۰؛ السیرة النبویه، ج ۳، ص۱۹۰ ـ ۱۹۲.</ref> بنابراین می‌‌بایست سوره بیّنه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم نازل شده باشد.<ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸.</ref> | ||
این سوره دارای <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.</ref> هشت [[آیه]] و ۹۴ کلمه است.<ref>المعجم‌‌الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۵.</ref> [[قاریان]] [[بصره]] برخلاف دیگر قاریان بر {{متن قرآن|مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ}}<ref> | این سوره دارای <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.</ref> هشت [[آیه]] و ۹۴ کلمه است.<ref>المعجم‌‌الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۵.</ref> [[قاریان]] [[بصره]] برخلاف دیگر قاریان بر {{متن قرآن|مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ}}<ref>«با درستی آیین» سوره بینه، آیه ۵.</ref> [[وقف]] و آن را آیه‌‌ای مستقل و در نتیجه شمار [[آیات]] سوره را ۹ آیه دانسته‌‌اند.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ جمال القرّاء، ج ۱، ص۴۷۶.</ref> | ||
نام مشهور آن «بیّنه» (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه {{متن قرآن|الْبَيِّنَةُ}} در آیات {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref>، | نام مشهور آن «بیّنه» (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه {{متن قرآن|الْبَيِّنَةُ}} در آیات {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید» سوره بینه، آیه ۴.</ref> گرفته شده است.<ref>جامع‌‌البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۳۳۲؛ مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۶.</ref> در منابع کهن <ref>مجازالقرآن، ج ۲، ص۳۰۶؛ معانی القرآن، فراء، ج ۳، ص۲۸۱؛ صحیح البخاری، ج ۶، ص۱۰۸.</ref> و [[روایات]] از آن به [[سوره]] {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ}} و {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا }}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند» سوره بینه، آیه ۱.</ref> یاد شده.<ref> الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۵؛ البرهان، ج ۵، ص۷۱۷؛ التحریروالتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.</ref> و ابیّ بن کعب در مصحفش آن را سوره {{متن قرآن|أَهْلِ الْكِتَابِ}} نامیده بود.<ref>الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.</ref> {{متن قرآن|قَيِّمَةٌ}}،<ref>معانی‌‌القرآن، زجاج، ج ۵، ص۳۴۹؛ البیان فی عد آی القرآن، ص۲۸۲.</ref> {{متن قرآن|الْبَرِيَّةِ}}،<ref>املاء ما من به الرحمن، ص۲۹۱.</ref> {{متن قرآن|مُنفَكِّينَ}} و «انفکاک» نیز نام‌های دیگر این سوره است.<ref> الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۶؛ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸.</ref> در [[اتقان]] و [[روح المعانی (کتاب)|روح المعانی]] «[[قیامت]]» نیز از نام‌های این سوره شمرده شده است <ref>الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ روح‌‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸.</ref> که به دلیل شباهت رسم‌‌الخط آن با {{متن قرآن|قَيِّمَةٌ}} با صرف نظر از حرکات (قِیمَه ـ قَیِّمه) به نظر می‌‌رسد تصحیف «قیّمه» باشد. [[شاهد]] این نظر آنکه در این دو منبع از نام «قیّمه» با وجود شهرتش <ref>التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.</ref> یاد نشده است. همه این نام‌ها برگرفته از واژه‌‌هایی است که در این سوره به کار رفته است.<ref>[[علی اسعدی|اسعدی، علی]]، [[سوره بلد - اسعدی (مقاله)| مقاله «سوره بلد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | ||
==محتوای سوره== | == محتوای سوره == | ||
سوره [[بیّنه]] چهاردهمین سوره‌‌ای است که در [[مدینه]] در اواخر سال سوم یا اوائل [[سال چهارم هجری]] قبل از [[غزوه]] [[بنی‌‌نضیر]] در حالی نازل شد که [[دشمنی]] و کینه‌‌توزی [[یهود]] بر ضدّ [[اسلام]] به اوج خود رسیده بود.<ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸؛ الاتقان، ج ۱، ص۲۰.</ref> این سوره که [[رسالت پیامبر]]{{صل}} را جهانی و برای همه [[مردم]] معرفی میکند <ref>المیزان، ج ۲۰، ص۳۳۶.</ref> در بخش اول می‌‌گوید: [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] قبل از اسلام ادّعا می‌‌کردند که ما از [[آیین]] خود دست برنمی‌‌داریم تا دلیل روشن و [[پیامبری]] از جانب [[خدا]] برای ما بیاید که صحیفه‌‌های [[پاک]] دربردارنده موضوعات و مطالب محکم و پابرجا را بر ما [[تلاوت]] کند؛ ولی [[پس از ظهور]] [[اسلام]] و آمدن [[بیّنه]] و [[پیامبر الهی]] در آن [[اختلاف]] کردند و از سخن خود سرباز زدند و جز گروهی اندک به [[رویارویی]] و [[ستیز]] با آن برخاستند، در حالی که در [[آیین جدید]] فقط به [[عبادت]] خالصانه [[پروردگار]]، دوری از [[شرک]]، برپا داشتن [[نماز]] و دادن [[زکات]] که اصول ثابت همه [[ادیان الهی]] است [[فرمان]] داده شده بود.<ref>الکشاف، ج ۴، ص۷۸۲؛ جوامع الجامع، ج ۴، ص۵۲۱؛ نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۹ ـ ۲۰۳.</ref> در بخش دوم جزای دو گروه [[مؤمنان]] و [[کافران]] را بیان میکند و می‌‌گوید: کافران از [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] همواره در [[آتش دوزخ]] می‌‌مانند و آنان بدترین مخلوقات‌‌اند؛ ولی آنان که [[ایمان]] آورده و کارهای [[شایسته]] انجام داده‌‌اند [[بهترین]] مخلوقات‌‌اند و [[پاداش]] آنها [[بهشت]] جاویدان است. | سوره [[بیّنه]] چهاردهمین سوره‌‌ای است که در [[مدینه]] در اواخر سال سوم یا اوائل [[سال چهارم هجری]] قبل از [[غزوه]] [[بنی‌‌نضیر]] در حالی نازل شد که [[دشمنی]] و کینه‌‌توزی [[یهود]] بر ضدّ [[اسلام]] به اوج خود رسیده بود.<ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸؛ الاتقان، ج ۱، ص۲۰.</ref> این سوره که [[رسالت پیامبر]] {{صل}} را جهانی و برای همه [[مردم]] معرفی میکند <ref>المیزان، ج ۲۰، ص۳۳۶.</ref> در بخش اول می‌‌گوید: [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] قبل از اسلام ادّعا می‌‌کردند که ما از [[آیین]] خود دست برنمی‌‌داریم تا دلیل روشن و [[پیامبری]] از جانب [[خدا]] برای ما بیاید که صحیفه‌‌های [[پاک]] دربردارنده موضوعات و مطالب محکم و پابرجا را بر ما [[تلاوت]] کند؛ ولی [[پس از ظهور]] [[اسلام]] و آمدن [[بیّنه]] و [[پیامبر الهی]] در آن [[اختلاف]] کردند و از سخن خود سرباز زدند و جز گروهی اندک به [[رویارویی]] و [[ستیز]] با آن برخاستند، در حالی که در [[آیین جدید]] فقط به [[عبادت]] خالصانه [[پروردگار]]، دوری از [[شرک]]، برپا داشتن [[نماز]] و دادن [[زکات]] که اصول ثابت همه [[ادیان الهی]] است [[فرمان]] داده شده بود.<ref>الکشاف، ج ۴، ص۷۸۲؛ جوامع الجامع، ج ۴، ص۵۲۱؛ نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۹ ـ ۲۰۳.</ref> در بخش دوم جزای دو گروه [[مؤمنان]] و [[کافران]] را بیان میکند و می‌‌گوید: کافران از [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] همواره در [[آتش دوزخ]] می‌‌مانند و آنان بدترین مخلوقات‌‌اند؛ ولی آنان که [[ایمان]] آورده و کارهای [[شایسته]] انجام داده‌‌اند [[بهترین]] مخلوقات‌‌اند و [[پاداش]] آنها [[بهشت]] جاویدان است. | ||
هم [[خدا]] از آنان [[خشنود]] است و هم آنها از خدا خشنودند. در [[روایات]] متعددی که [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}، [[ابن عباس]]، [[جابر بن عبدالله]]، [[ابوسعید]] و [[ابوبرزه]] <ref>شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۵۹ ـ ۴۷۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۹.</ref> از [[پیامبر]]{{صل}} نقل کردهاند {{متن قرآن|خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref> | هم [[خدا]] از آنان [[خشنود]] است و هم آنها از خدا خشنودند. در [[روایات]] متعددی که [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}}، [[ابن عباس]]، [[جابر بن عبدالله]]، [[ابوسعید]] و [[ابوبرزه]] <ref>شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۵۹ ـ ۴۷۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۹.</ref> از [[پیامبر]] {{صل}} نقل کردهاند {{متن قرآن|خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> به [[علی]] و شیعیانش [[تفسیر]] شده است. جابر می‌‌گوید: در حضور [[رسول خدا]] {{صل}} بودیم که علی {{ع}} به سوی ما آمد و آن [[حضرت]] با دیدنش فرمودند: [[سوگند]] به کسی که جانم در دست اوست این مرد و شیعیانش در [[قیامت]] از رستگاران‌‌اند و [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> نازل شد، از این‌‌رو [[اصحاب پیامبر]] {{صل}} با آمدن علی {{ع}} می‌‌گفتند: {{متن قرآن|خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> آمد.<ref>شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۶۸؛ تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۳۷۱؛ کفایة الطالب، ص۲۴۵.</ref> در [[روایت]] دیگری رسول خدا {{صل}} به علی {{ع}} فرمودند: ای علی! تو و شیعیانت خیرالبریّه‌‌اید <ref>جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۳۳۵.</ref> و وعده‌‌گاه من و تو کنار [[حوض کوثر]] است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵؛ روح‌‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۷۰؛ مناقب، ص۳۴۷.</ref> در روایتی از [[ابن عباس]] {{متن قرآن|خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> به [[علی]] {{ع}} و اهل‌‌بیتش [[تفسیر]] شده است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵.</ref> روایاتی به این مضمون نیز از [[امامان]] اهل‌‌بیت {{ع}} گزارش شده است<ref> البرهان، ج ۵، ص۲۲۳ ـ ۲۲۴.</ref>.<ref>[[علی اسعدی|اسعدی، علی]]، [[سوره بلد - اسعدی (مقاله)| مقاله «سوره بلد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | ||
==[[فضیلت]] [[سوره]]== | == [[فضیلت]] [[سوره]] == | ||
[[پیامبر]]{{صل}} [[مسلمانان]] را به [[یادگیری]] و [[تلاوت]] این [[سوره]] توصیه، و برای تلاوتش ثوابهای فراوانی بیان کردهاند.<ref>مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳ ـ ۵۳۴.</ref> آن [[حضرت]] فرمودند: هرگاه [[خداوند]] از بنده‌‌ای تلاوت [[سوره]] {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref> را بشنود، به او خطاب میکند: [[بنده]] من [[بشارت]] بر تو، من تو را در [[بهشت]] جای می‌‌دهم تا [[خشنود]] شوی.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۷۴؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۵؛ فضائل سور القرآن، ص۳۵۹.</ref> از [[امام باقر]]{{ع}} نیز [[روایت]] شده: کسی که سوره [[بیّنه]] را بخواند از [[شرک]] بیزار و در [[دین]] محمد{{صل}} داخل شده است و خداوند او را [[مؤمن]] برمی‌‌انگیزد و در حساب بر او آسان می‌‌گیرد.<ref>ثواب الاعمال، ص۲۶۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱.</ref>.<ref>[[علی اسعدی|اسعدی، علی]]، [[سوره بلد - اسعدی (مقاله)| مقاله «سوره بلد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | [[پیامبر]] {{صل}} [[مسلمانان]] را به [[یادگیری]] و [[تلاوت]] این [[سوره]] توصیه، و برای تلاوتش ثوابهای فراوانی بیان کردهاند.<ref>مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳ ـ ۵۳۴.</ref> آن [[حضرت]] فرمودند: هرگاه [[خداوند]] از بنده‌‌ای تلاوت [[سوره]] {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref> را بشنود، به او خطاب میکند: [[بنده]] من [[بشارت]] بر تو، من تو را در [[بهشت]] جای می‌‌دهم تا [[خشنود]] شوی.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۷۴؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۵؛ فضائل سور القرآن، ص۳۵۹.</ref> از [[امام باقر]] {{ع}} نیز [[روایت]] شده: کسی که سوره [[بیّنه]] را بخواند از [[شرک]] بیزار و در [[دین]] محمد {{صل}} داخل شده است و خداوند او را [[مؤمن]] برمی‌‌انگیزد و در حساب بر او آسان می‌‌گیرد.<ref>ثواب الاعمال، ص۲۶۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱.</ref>.<ref>[[علی اسعدی|اسعدی، علی]]، [[سوره بلد - اسعدی (مقاله)| مقاله «سوره بلد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | ||
==سوره بینه در دانشنامه معاصر قرآن کریم== | == سوره بینه در دانشنامه معاصر قرآن کریم == | ||
نود و هشتمین [[سوره]] [[قرآن]] و صدمین آن بر اساس [[ترتیب نزول]] از سوره‌های «مفصلات» و نازل شده در [[مدینه]]. این سوره را «[[بینه]]» می‌گویند؛ زیرا که در [[آیه]] {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید» سوره بینه، آیه ۴.</ref> از بینه ([[شاهد]] و [[گواه]]، [[حجت]] هویدا و [[برهان]] روشنگر) [[اسلام]] و [[وحی قرآنی]] [[سخن]] گفته است. | نود و هشتمین [[سوره]] [[قرآن]] و صدمین آن بر اساس [[ترتیب نزول]] از سوره‌های «مفصلات» و نازل شده در [[مدینه]]. این سوره را «[[بینه]]» می‌گویند؛ زیرا که در [[آیه]] {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ}}<ref>«و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید» سوره بینه، آیه ۴.</ref> از بینه ([[شاهد]] و [[گواه]]، [[حجت]] هویدا و [[برهان]] روشنگر) [[اسلام]] و [[وحی قرآنی]] [[سخن]] گفته است. | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
این سوره دو [[حکم فقهی]] دارد، یعنی [[وجوب]] [[نماز]] و [[زکات]]، از مضامین این سوره توصیف [[عناد]] و دیرباوری [[کافران]] اهل کتاب در پذیرش [[حقانیت اسلام]] و [[وحی]] و [[رسالت پیامبر اسلام]] است. آنگاه کافران اهل کتاب و [[مشرکان]] را به عنوان بدترین [[آفریدگان]] مستوجب [[آتش جهنم]] می‌داند و [[مؤمنان]] و [[صالحان]] را به عنوان [[بهترین]] آفریدگان به [[بهشت]] عدن و زندگانی جاوید در آن [[بشارت]] می‌دهد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ص۱۲۶۶؛ تفسیر الجلالین، ص۸۱۶.</ref>. | این سوره دو [[حکم فقهی]] دارد، یعنی [[وجوب]] [[نماز]] و [[زکات]]، از مضامین این سوره توصیف [[عناد]] و دیرباوری [[کافران]] اهل کتاب در پذیرش [[حقانیت اسلام]] و [[وحی]] و [[رسالت پیامبر اسلام]] است. آنگاه کافران اهل کتاب و [[مشرکان]] را به عنوان بدترین [[آفریدگان]] مستوجب [[آتش جهنم]] می‌داند و [[مؤمنان]] و [[صالحان]] را به عنوان [[بهترین]] آفریدگان به [[بهشت]] عدن و زندگانی جاوید در آن [[بشارت]] می‌دهد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ص۱۲۶۶؛ تفسیر الجلالین، ص۸۱۶.</ref>. | ||
این سوره [[رسالت حضرت محمد]]{{صل}} را برای [[عوام]] از اهل کتاب، [[مشرکین]] و عموم [[بشر]] مسجل میکند و می‌فهماند که آن جناب از ناحیه [[خدا]] به سوی عموم بشر [[مبعوث]] شده و این عمومیت [[رسالت]] آن جناب مقتضای [[سنت الهی]] [[هدایت]] است، همان سنتی که [[آیات]] زیر به آن اشاره کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref>، {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ}}<ref>«و هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است» سوره فاطر، آیه ۲۴.</ref> و بر عمومیت [[دعوت]] آن جناب [[استدلال]] کرده، به این که دعوت آن [[حضرت]] متضمن [[صلاح]] مجتمع [[انسانی]] است، [[عقاید]] و [[اعمال]] افراد و [[جوامع]] را [[صالح]] می‌سازد. این [[سوره]] هم با مکی بودن تناسب دارد و هم با [[مدنی]] بودن، هر چند که از نظر [[سیاق]] به مدتی بودن شبیه‌تر است<ref>المیزان.</ref>. [[عبادت]] خالصانه خدای یگانه، [[اقامه نماز]] و دادن [[زکات]] از نشانه‌های [[دین]] [[قیّم]] است. و [[بهترین]] [[خلق]] [[خدا]] کسانی هستند که [[ایمان]] آورده و [[اعمال صالح]] انجام می‌دهند. [[ابن عساکر]] از [[جابر بن عبدالله]] [[روایت]] کرده که گفت: نزد [[رسول خدا]]{{صل}} بودیم که علی{{ع}} از راه رسید، رسول خدا{{صل}} فرمود: به آن خدایی که جانم به دست او است، این مرد و پیروانش (شیعیانش) تنها و تنها [[رستگاران]] در قیامتند، آنگاه این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> از وقتی که این آیه نازل شد [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} هر وقت علی را می‌‌دیدند که می‌آید می‌‌گفتند: [[خیر البریه]] آمد<ref>الدر المنثور.</ref>. | این سوره [[رسالت حضرت محمد]] {{صل}} را برای [[عوام]] از اهل کتاب، [[مشرکین]] و عموم [[بشر]] مسجل میکند و می‌فهماند که آن جناب از ناحیه [[خدا]] به سوی عموم بشر [[مبعوث]] شده و این عمومیت [[رسالت]] آن جناب مقتضای [[سنت الهی]] [[هدایت]] است، همان سنتی که [[آیات]] زیر به آن اشاره کرده و می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref>، {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ}}<ref>«و هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است» سوره فاطر، آیه ۲۴.</ref> و بر عمومیت [[دعوت]] آن جناب [[استدلال]] کرده، به این که دعوت آن [[حضرت]] متضمن [[صلاح]] مجتمع [[انسانی]] است، [[عقاید]] و [[اعمال]] افراد و [[جوامع]] را [[صالح]] می‌سازد. این [[سوره]] هم با مکی بودن تناسب دارد و هم با [[مدنی]] بودن، هر چند که از نظر [[سیاق]] به مدتی بودن شبیه‌تر است<ref>المیزان.</ref>. [[عبادت]] خالصانه خدای یگانه، [[اقامه نماز]] و دادن [[زکات]] از نشانه‌های [[دین]] [[قیّم]] است. و [[بهترین]] [[خلق]] [[خدا]] کسانی هستند که [[ایمان]] آورده و [[اعمال صالح]] انجام می‌دهند. [[ابن عساکر]] از [[جابر بن عبدالله]] [[روایت]] کرده که گفت: نزد [[رسول خدا]] {{صل}} بودیم که علی {{ع}} از راه رسید، رسول خدا {{صل}} فرمود: به آن خدایی که جانم به دست او است، این مرد و پیروانش (شیعیانش) تنها و تنها [[رستگاران]] در قیامتند، آنگاه این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ}}<ref>«بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.</ref> از وقتی که این آیه نازل شد [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} هر وقت علی را می‌‌دیدند که می‌آید می‌‌گفتند: [[خیر البریه]] آمد<ref>الدر المنثور.</ref>. | ||
عرفا از باب بیان خاص [[رسالت]] [[نبی اکرم]]{{صل}}، و در اصطلاح {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}}<ref>«خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند خشنودند» سوره مائده، آیه ۱۱۹.</ref> [[عنایت]] ویژه‌ای به این سوره کردهاند. [[میبدی]] نوشته است: هزاران سال گذشت تا [[خلق]] عالم در سماع این نام سرگردانند، [[غایت]] و نهایت ذات و صفات وی می‌دانند، قومی در میدان‌اند و قومی بیرون میدان‌اند. همه بسته امر، خسته [[نهی]]، در قید [[تکلیف]]، در [[انتظار]] وعد، در بند [[وعید]]، بر [[امید]] یافت و [[حضرت]] صمدیت منزه از [[ادراک]] اوهام، [[مقدس]] از احاطت افهام<ref>کشف الاسرار.</ref>. [[گنابادی]] نوشته: «[[مقام رضا]]، آخرین [[مقامات]] نفس [[انسانی]] است، همان گونه که [[بهشت]] [[رضوان]] آخرین بهشت‌ها می‌باشد»<ref>{{عربی|مقام الرضا آخر مقامات النفس الانسانیه کما جنة الرضوان آخر الجنان}}، بیان السعاده.</ref>. | عرفا از باب بیان خاص [[رسالت]] [[نبی اکرم]] {{صل}}، و در اصطلاح {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}}<ref>«خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند خشنودند» سوره مائده، آیه ۱۱۹.</ref> [[عنایت]] ویژه‌ای به این سوره کردهاند. [[میبدی]] نوشته است: هزاران سال گذشت تا [[خلق]] عالم در سماع این نام سرگردانند، [[غایت]] و نهایت ذات و صفات وی می‌دانند، قومی در میدان‌اند و قومی بیرون میدان‌اند. همه بسته امر، خسته [[نهی]]، در قید [[تکلیف]]، در [[انتظار]] وعد، در بند [[وعید]]، بر [[امید]] یافت و [[حضرت]] صمدیت منزه از [[ادراک]] اوهام، [[مقدس]] از احاطت افهام<ref>کشف الاسرار.</ref>. [[گنابادی]] نوشته: «[[مقام رضا]]، آخرین [[مقامات]] نفس [[انسانی]] است، همان گونه که [[بهشت]] [[رضوان]] آخرین بهشت‌ها می‌باشد»<ref>{{عربی|مقام الرضا آخر مقامات النفس الانسانیه کما جنة الرضوان آخر الجنان}}، بیان السعاده.</ref>. | ||
مهم‌ترین [[آیه]] و نکته‌ای که [[مفسران]] و به‌ویژه عرفا در این [[سوره]] جالب توجه یافته‌اند بخش پایانی آخرین آیه این سوره است که می‌فرماید: {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ}}<ref>«خداوند از ایشان خرسند است و آنان از او خرسندند، این از آن کسی است که از پروردگار خویش بیم کند» سوره بینه، آیه ۸.</ref>. | مهم‌ترین [[آیه]] و نکته‌ای که [[مفسران]] و به‌ویژه عرفا در این [[سوره]] جالب توجه یافته‌اند بخش پایانی آخرین آیه این سوره است که می‌فرماید: {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ}}<ref>«خداوند از ایشان خرسند است و آنان از او خرسندند، این از آن کسی است که از پروردگار خویش بیم کند» سوره بینه، آیه ۸.</ref>. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
سوره بټنه دارای دو بخش است: | سوره بټنه دارای دو بخش است: | ||
بخش اول [[آیات]]: {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُّطَهَّرَةً فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاء وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ }}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد. (یعنی) پیامبری از سوی خداوند که برگ‌هایی | بخش اول [[آیات]]: {{متن قرآن|لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُّطَهَّرَةً فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاء وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ }}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد. (یعنی) پیامبری از سوی خداوند که برگ‌هایی پاک را بخواند، (که) در آنها نگاشته‌هایی استوار است. و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید. و فرمانی نیافته بودند جز این که خدا را در حالی که دین خویش را برای او ناب داشته‌اند، با درستی آیین، بپرستند و نماز بر پا دارند و زکات بپردازند و این است آیین پایدار (و استوار). دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱-۵.</ref> است. در این بخش به [[دشمنی]] و [[مخالفت]] [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] با [[حجت]] آشکار [[الهی]] اشاره میکند. | ||
بخش دوم، آیات: {{متن قرآن| إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُوْلَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ | بخش دوم، آیات: {{متن قرآن| إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُوْلَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آنند، آنانند که بدترین آفریدگانند. بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند. پاداش آنان نزد پروردگارشان بهشت‌هایی جاودان است که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند از ایشان خرسند است و آنان از او خرسندند، این از آن کسی است که از پروردگار خویش بیم کند» سوره بینه، آیه ۶-۸.</ref>، به سرانجام کسانی که به [[دین خدا]] [[کفر]] ورزیده و کسانی که به آن [[ایمان]] آورده‌اند اشاره می‌فرماید تا تقاوت [[مخالفت]] با [[حجت الهی]] و [[همراهی]] با آن آشکار شود.<ref>[[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره بلد (مقاله)|مقاله «سوره بلد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref> | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده: | # [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[علی اسعدی|اسعدی، علی]]، [[سوره بلد - اسعدی (مقاله)| مقاله «سوره بلد»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۶''']] | ||
# [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره بلد (مقاله)|مقاله «سوره بلد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | # [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره بلد (مقاله)|مقاله «سوره بلد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:سوره بینه]] | [[رده:سوره بینه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره بینه است. سوره بینه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره بینه در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
این سوره مدنی است.[۱] برخی آن را مکی دانسته‌‌اند؛[۲] ولی همه روایات ترتیب نزول و نیز روایتی از ابوخیثمه بدری که می‌‌گوید: پس از نزول سوره بیّنه رسول خدا (ص) به ابی بن کعب انصاری فرمود که مأمور شده‌‌ام تا این سوره را بر تو تلاوت کنم، مدنی بودن سوره را تأیید میکند.[۳] مؤید دیگر مدنی بودن سوره مضمون آن است که دربردارنده توبیخ اهل کتاب است.[۴]
سوره بیّنه نود و هشتمین سوره در ترتیب مصحف و صدمین سوره در ترتیب نزول است که پس از سوره طلاق و پیش از حشر نازل شده است [۵] و چون سوره حشر در ربیع الاول سال چهارم هجری در جریان غزوه بنی نضیر نازل شده است [۶] بنابراین می‌‌بایست سوره بیّنه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم نازل شده باشد.[۷]
این سوره دارای [۸] هشت آیه و ۹۴ کلمه است.[۹] قاریان بصره برخلاف دیگر قاریان بر ﴿مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ﴾[۱۰] وقف و آن را آیه‌‌ای مستقل و در نتیجه شمار آیات سوره را ۹ آیه دانسته‌‌اند.[۱۱]
نام مشهور آن «بیّنه» (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه ﴿الْبَيِّنَةُ﴾ در آیات ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ﴾[۱۲]، ﴿وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ﴾[۱۳] گرفته شده است.[۱۴] در منابع کهن [۱۵] و روایات از آن به سوره ﴿لَمْ يَكُنِ﴾ و ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا ﴾[۱۶] یاد شده.[۱۷] و ابیّ بن کعب در مصحفش آن را سوره ﴿أَهْلِ الْكِتَابِ﴾ نامیده بود.[۱۸] ﴿قَيِّمَةٌ﴾،[۱۹] ﴿الْبَرِيَّةِ﴾،[۲۰] ﴿مُنفَكِّينَ﴾ و «انفکاک» نیز نام‌های دیگر این سوره است.[۲۱] در اتقان و روح المعانی «قیامت» نیز از نام‌های این سوره شمرده شده است [۲۲] که به دلیل شباهت رسم‌‌الخط آن با ﴿قَيِّمَةٌ﴾ با صرف نظر از حرکات (قِیمَه ـ قَیِّمه) به نظر می‌‌رسد تصحیف «قیّمه» باشد. شاهد این نظر آنکه در این دو منبع از نام «قیّمه» با وجود شهرتش [۲۳] یاد نشده است. همه این نام‌ها برگرفته از واژه‌‌هایی است که در این سوره به کار رفته است.[۲۴]
محتوای سوره
سوره بیّنه چهاردهمین سوره‌‌ای است که در مدینه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم هجری قبل از غزوه بنی‌‌نضیر در حالی نازل شد که دشمنی و کینه‌‌توزی یهود بر ضدّ اسلام به اوج خود رسیده بود.[۲۵] این سوره که رسالت پیامبر (ص) را جهانی و برای همه مردم معرفی میکند [۲۶] در بخش اول می‌‌گوید: اهل کتاب و مشرکان قبل از اسلام ادّعا می‌‌کردند که ما از آیین خود دست برنمی‌‌داریم تا دلیل روشن و پیامبری از جانب خدا برای ما بیاید که صحیفه‌‌های پاک دربردارنده موضوعات و مطالب محکم و پابرجا را بر ما تلاوت کند؛ ولی پس از ظهور اسلام و آمدن بیّنه و پیامبر الهی در آن اختلاف کردند و از سخن خود سرباز زدند و جز گروهی اندک به رویارویی و ستیز با آن برخاستند، در حالی که در آیین جدید فقط به عبادت خالصانه پروردگار، دوری از شرک، برپا داشتن نماز و دادن زکات که اصول ثابت همه ادیان الهی است فرمان داده شده بود.[۲۷] در بخش دوم جزای دو گروه مؤمنان و کافران را بیان میکند و می‌‌گوید: کافران از اهل کتاب و مشرکان همواره در آتش دوزخ می‌‌مانند و آنان بدترین مخلوقات‌‌اند؛ ولی آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌‌اند بهترین مخلوقات‌‌اند و پاداش آنها بهشت جاویدان است.
هم خدا از آنان خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند. در روایات متعددی که امیرمؤمنان علی (ع)، ابن عباس، جابر بن عبدالله، ابوسعید و ابوبرزه [۲۸] از پیامبر (ص) نقل کردهاند ﴿خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۲۹] به علی و شیعیانش تفسیر شده است. جابر می‌‌گوید: در حضور رسول خدا (ص) بودیم که علی (ع) به سوی ما آمد و آن حضرت با دیدنش فرمودند: سوگند به کسی که جانم در دست اوست این مرد و شیعیانش در قیامت از رستگاران‌‌اند و آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۳۰] نازل شد، از این‌‌رو اصحاب پیامبر (ص) با آمدن علی (ع) می‌‌گفتند: ﴿خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۳۱] آمد.[۳۲] در روایت دیگری رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمودند: ای علی! تو و شیعیانت خیرالبریّه‌‌اید [۳۳] و وعده‌‌گاه من و تو کنار حوض کوثر است.[۳۴] در روایتی از ابن عباس ﴿خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۳۵] به علی (ع) و اهل‌‌بیتش تفسیر شده است.[۳۶] روایاتی به این مضمون نیز از امامان اهل‌‌بیت (ع) گزارش شده است[۳۷].[۳۸]
فضیلت سوره
پیامبر (ص) مسلمانان را به یادگیری و تلاوت این سوره توصیه، و برای تلاوتش ثوابهای فراوانی بیان کردهاند.[۳۹] آن حضرت فرمودند: هرگاه خداوند از بنده‌‌ای تلاوت سوره ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾[۴۰] را بشنود، به او خطاب میکند: بنده من بشارت بر تو، من تو را در بهشت جای می‌‌دهم تا خشنود شوی.[۴۱] از امام باقر (ع) نیز روایت شده: کسی که سوره بیّنه را بخواند از شرک بیزار و در دین محمد (ص) داخل شده است و خداوند او را مؤمن برمی‌‌انگیزد و در حساب بر او آسان می‌‌گیرد.[۴۲].[۴۳]
سوره بینه در دانشنامه معاصر قرآن کریم
نود و هشتمین سوره قرآن و صدمین آن بر اساس ترتیب نزول از سوره‌های «مفصلات» و نازل شده در مدینه. این سوره را «بینه» می‌گویند؛ زیرا که در آیه ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ﴾[۴۴]، ﴿وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ﴾[۴۵] از بینه (شاهد و گواه، حجت هویدا و برهان روشنگر) اسلام و وحی قرآنی سخن گفته است.
این سوره را «بریه» نیز می‌گویند؛ بریه به معنای مخلوقات و آفریده‌ها است و پیشتر در مورد انسان به کار می‌رود؛ این کلمه با همین معنا در آیات ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُولَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ﴾[۴۶]، ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۴۷] این سوره به کار رفته است. نام دیگر آن ﴿لَمْ يَكُنْ﴾ است؛ زیرا سرآغاز سوره است. نام دیگر این سوره ﴿أَهْلِ الْكِتَابِ﴾ است؛ زیرا این کلمه و داستان اهل کتاب در این سوره آمده است. گاه نیز به این سوره «قیامت» می‌گویند؛ زیرا شرح اوضاع قیامت از مضامین این سوره است.
دارای ۸ آیه، ۹۴ کلمه و ۴۰۴ حرف است. به ترتیب مصحف نود و هشتمین و به ترتیب نزول صدمین سوره قرآن و چهاردهمین سوره از سوره‌های مدنی است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصلات» و آخرین سوره از سوره‌های سیزده‌گانه «اوساط» یعنی از سوره‌های کوچک است و در آغاز حزب چهارم از جزء ۳۰ قرآن قرار دارد.
این سوره دو حکم فقهی دارد، یعنی وجوب نماز و زکات، از مضامین این سوره توصیف عناد و دیرباوری کافران اهل کتاب در پذیرش حقانیت اسلام و وحی و رسالت پیامبر اسلام است. آنگاه کافران اهل کتاب و مشرکان را به عنوان بدترین آفریدگان مستوجب آتش جهنم می‌داند و مؤمنان و صالحان را به عنوان بهترین آفریدگان به بهشت عدن و زندگانی جاوید در آن بشارت می‌دهد[۴۸].
این سوره رسالت حضرت محمد (ص) را برای عوام از اهل کتاب، مشرکین و عموم بشر مسجل میکند و می‌فهماند که آن جناب از ناحیه خدا به سوی عموم بشر مبعوث شده و این عمومیت رسالت آن جناب مقتضای سنت الهی هدایت است، همان سنتی که آیات زیر به آن اشاره کرده و می‌فرماید: ﴿إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا﴾[۴۹]، ﴿وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ﴾[۵۰] و بر عمومیت دعوت آن جناب استدلال کرده، به این که دعوت آن حضرت متضمن صلاح مجتمع انسانی است، عقاید و اعمال افراد و جوامع را صالح می‌سازد. این سوره هم با مکی بودن تناسب دارد و هم با مدنی بودن، هر چند که از نظر سیاق به مدتی بودن شبیه‌تر است[۵۱]. عبادت خالصانه خدای یگانه، اقامه نماز و دادن زکات از نشانه‌های دین قیّم است. و بهترین خلق خدا کسانی هستند که ایمان آورده و اعمال صالح انجام می‌دهند. ابن عساکر از جابر بن عبدالله روایت کرده که گفت: نزد رسول خدا (ص) بودیم که علی (ع) از راه رسید، رسول خدا (ص) فرمود: به آن خدایی که جانم به دست او است، این مرد و پیروانش (شیعیانش) تنها و تنها رستگاران در قیامتند، آنگاه این آیه نازل شد: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۵۲] از وقتی که این آیه نازل شد اصحاب رسول خدا (ص) هر وقت علی را می‌‌دیدند که می‌آید می‌‌گفتند: خیر البریه آمد[۵۳].
عرفا از باب بیان خاص رسالت نبی اکرم (ص)، و در اصطلاح ﴿رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ﴾[۵۴] عنایت ویژه‌ای به این سوره کردهاند. میبدی نوشته است: هزاران سال گذشت تا خلق عالم در سماع این نام سرگردانند، غایت و نهایت ذات و صفات وی می‌دانند، قومی در میدان‌اند و قومی بیرون میدان‌اند. همه بسته امر، خسته نهی، در قید تکلیف، در انتظار وعد، در بند وعید، بر امید یافت و حضرت صمدیت منزه از ادراک اوهام، مقدس از احاطت افهام[۵۵]. گنابادی نوشته: «مقام رضا، آخرین مقامات نفس انسانی است، همان گونه که بهشت رضوان آخرین بهشت‌ها می‌باشد»[۵۶].
مهم‌ترین آیه و نکته‌ای که مفسران و به‌ویژه عرفا در این سوره جالب توجه یافته‌اند بخش پایانی آخرین آیه این سوره است که می‌فرماید: ﴿رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ﴾[۵۷].
سوره بټنه دارای دو بخش است:
بخش اول آیات: ﴿لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُّطَهَّرَةً فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاء وَيُقِيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ﴾[۵۸] است. در این بخش به دشمنی و مخالفت اهل کتاب و مشرکان با حجت آشکار الهی اشاره میکند.
بخش دوم، آیات: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُوْلَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ﴾[۵۹]، به سرانجام کسانی که به دین خدا کفر ورزیده و کسانی که به آن ایمان آورده‌اند اشاره می‌فرماید تا تقاوت مخالفت با حجت الهی و همراهی با آن آشکار شود.[۶۰]
منابع
پانویس
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۵۹.
- ↑ الکشاف، ج ۴، ص۷۸۱؛ نهج‌‌البیان، ج ۵، ص۴۰۰؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.
- ↑ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸؛ التمهید، ج ۱، ص۱۵۹.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷ ـ ۴۶۸؛ التفسیرالحدیث، ج ۸، ص۳۴۷؛ المیزان، ج ۲۰، ص۳۳۶.
- ↑ مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص۳۶۳، ۳۸۰؛ السیرة النبویه، ج ۳، ص۱۹۰ ـ ۱۹۲.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸.
- ↑ بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۳۳.
- ↑ المعجم‌‌الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۵.
- ↑ «با درستی آیین» سوره بینه، آیه ۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ جمال القرّاء، ج ۱، ص۴۷۶.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.
- ↑ «و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید» سوره بینه، آیه ۴.
- ↑ جامع‌‌البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۳۳۲؛ مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۶.
- ↑ مجازالقرآن، ج ۲، ص۳۰۶؛ معانی القرآن، فراء، ج ۳، ص۲۸۱؛ صحیح البخاری، ج ۶، ص۱۰۸.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند» سوره بینه، آیه ۱.
- ↑ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۵؛ البرهان، ج ۵، ص۷۱۷؛ التحریروالتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.
- ↑ الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.
- ↑ معانی‌‌القرآن، زجاج، ج ۵، ص۳۴۹؛ البیان فی عد آی القرآن، ص۲۸۲.
- ↑ املاء ما من به الرحمن، ص۲۹۱.
- ↑ الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۶؛ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸.
- ↑ الاتقان، ج ۱، ص۱۲۲؛ روح‌‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۵۸.
- ↑ التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص۴۶۷.
- ↑ اسعدی، علی، مقاله «سوره بلد»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۴۶۸؛ الاتقان، ج ۱، ص۲۰.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۳۳۶.
- ↑ الکشاف، ج ۴، ص۷۸۲؛ جوامع الجامع، ج ۴، ص۵۲۱؛ نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۹ ـ ۲۰۳.
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۵۹ ـ ۴۷۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۹.
- ↑ «بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ «بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ «بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۶۸؛ تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص۳۷۱؛ کفایة الطالب، ص۲۴۵.
- ↑ جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۳۳۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵؛ روح‌‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۳۷۰؛ مناقب، ص۳۴۷.
- ↑ «بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۵.
- ↑ البرهان، ج ۵، ص۲۲۳ ـ ۲۲۴.
- ↑ اسعدی، علی، مقاله «سوره بلد»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ مجمع‌‌البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱؛ بصائر ذوی‌‌التمییز، ج ۱، ص۵۳۳ ـ ۵۳۴.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۷۴؛ الدرالمنثور، ج ۸، ص۵۸۵؛ فضائل سور القرآن، ص۳۵۹.
- ↑ ثواب الاعمال، ص۲۶۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۱.
- ↑ اسعدی، علی، مقاله «سوره بلد»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱.
- ↑ «و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید» سوره بینه، آیه ۴.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آنند، آنانند که بدترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۶.
- ↑ «بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ص۱۲۶۶؛ تفسیر الجلالین، ص۸۱۶.
- ↑ «ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.
- ↑ «و هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است» سوره فاطر، آیه ۲۴.
- ↑ المیزان.
- ↑ «بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ الدر المنثور.
- ↑ «خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند خشنودند» سوره مائده، آیه ۱۱۹.
- ↑ کشف الاسرار.
- ↑ مقام الرضا آخر مقامات النفس الانسانیه کما جنة الرضوان آخر الجنان، بیان السعاده.
- ↑ «خداوند از ایشان خرسند است و آنان از او خرسندند، این از آن کسی است که از پروردگار خویش بیم کند» سوره بینه، آیه ۸.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان، (از کیش خود) دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد. (یعنی) پیامبری از سوی خداوند که برگ‌هایی پاک را بخواند، (که) در آنها نگاشته‌هایی استوار است. و اهل کتاب پراکنده نشدند مگر از آن پس که برای آنان آن برهان فرا رسید. و فرمانی نیافته بودند جز این که خدا را در حالی که دین خویش را برای او ناب داشته‌اند، با درستی آیین، بپرستند و نماز بر پا دارند و زکات بپردازند و این است آیین پایدار (و استوار). دست نمی‌کشیدند تا آنکه آن برهان به آنان رسد» سوره بینه، آیه ۱-۵.
- ↑ «کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آنند، آنانند که بدترین آفریدگانند. بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کردهاند، بهترین آفریدگانند. پاداش آنان نزد پروردگارشان بهشت‌هایی جاودان است که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند از ایشان خرسند است و آنان از او خرسندند، این از آن کسی است که از پروردگار خویش بیم کند» سوره بینه، آیه ۶-۸.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره بلد»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.