خبیر (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = اسم الهی | | موضوع مرتبط = اسم الهی | ||
| خط ۹: | خط ۸: | ||
«[[خبیر]]» صفت [[مشبهه]]<ref>اسماء و صفات الهی، ج ۱، ص۳۹۲.</ref> یا صیغه [[مبالغه]] <ref>الموسوعة الاغنی، ص۹۵.</ref> از ریشه «خ ـ ب ـ ر» به معنای [[آگاهی]] عمیق و [[دانش]] همراه با تحقیق، احاطه و دقت است،<ref>التحقیق، ج ۳، ص۱۲، «خبر».</ref> ازاین‌رو خبیر معنایی افزون بر [[علیم]] داشته و اخص از آن است؛<ref>التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.</ref> همچنین خبیر از [[اسماء حسنای الهی]] است که مبیِّن وسعت [[علم خدا]] به امور پنهان و پوشیده <ref>شرح اسماء الله الحسنی، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ التفکر فی اسماء الله، ص۲۰۹.</ref> و به معنای [[علم]] به [[حقیقت]] و کنه اشیاست.<ref>لسان‌العرب، ج ۴، ص۱۲، «خبر».</ref> برخی خبیر را به معنای علیم <ref>لسان العرب، ج ۱۴، ص۱۲؛ مجمع‌البحرین، ج ۱، ص۶۱۹؛ موسوعة الاغنی، ص۹۵؛ القول الاسنی، ص۴۱۰.</ref> یا مُخبِر و آگاهی دهنده دانسته‌اند.<ref>مفردات، ص۲۷۳، «خبر»؛ التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.</ref> بعضی از [[اهل معرفت]]، خبیر را در [[آیه]] {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> به معنای مفعولی دانسته و در تبیین آن گفته است: [[خدا]] در آیه یاد شده پیش از آنکه خود را خبیر معرفی کند می‌فرماید بصرها او را [[ادراک]] نمی‌کنند؛ آنگاه می‌افزاید او لطیف و خبیر یعنی [[برتر]] از آن است که با چشم ظاهری دیده شود، بلکه وی به گونه‌ای است که با ادلّه [[عقلی]] می‌توان به وجودش پی برد و از او خبر یافت.<ref>الفتوحات المکیه، ج ۴، ص۲۹۸ ـ ۲۹۹.</ref> | «[[خبیر]]» صفت [[مشبهه]]<ref>اسماء و صفات الهی، ج ۱، ص۳۹۲.</ref> یا صیغه [[مبالغه]] <ref>الموسوعة الاغنی، ص۹۵.</ref> از ریشه «خ ـ ب ـ ر» به معنای [[آگاهی]] عمیق و [[دانش]] همراه با تحقیق، احاطه و دقت است،<ref>التحقیق، ج ۳، ص۱۲، «خبر».</ref> ازاین‌رو خبیر معنایی افزون بر [[علیم]] داشته و اخص از آن است؛<ref>التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.</ref> همچنین خبیر از [[اسماء حسنای الهی]] است که مبیِّن وسعت [[علم خدا]] به امور پنهان و پوشیده <ref>شرح اسماء الله الحسنی، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ التفکر فی اسماء الله، ص۲۰۹.</ref> و به معنای [[علم]] به [[حقیقت]] و کنه اشیاست.<ref>لسان‌العرب، ج ۴، ص۱۲، «خبر».</ref> برخی خبیر را به معنای علیم <ref>لسان العرب، ج ۱۴، ص۱۲؛ مجمع‌البحرین، ج ۱، ص۶۱۹؛ موسوعة الاغنی، ص۹۵؛ القول الاسنی، ص۴۱۰.</ref> یا مُخبِر و آگاهی دهنده دانسته‌اند.<ref>مفردات، ص۲۷۳، «خبر»؛ التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.</ref> بعضی از [[اهل معرفت]]، خبیر را در [[آیه]] {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> به معنای مفعولی دانسته و در تبیین آن گفته است: [[خدا]] در آیه یاد شده پیش از آنکه خود را خبیر معرفی کند می‌فرماید بصرها او را [[ادراک]] نمی‌کنند؛ آنگاه می‌افزاید او لطیف و خبیر یعنی [[برتر]] از آن است که با چشم ظاهری دیده شود، بلکه وی به گونه‌ای است که با ادلّه [[عقلی]] می‌توان به وجودش پی برد و از او خبر یافت.<ref>الفتوحات المکیه، ج ۴، ص۲۹۸ ـ ۲۹۹.</ref> | ||
«[[خُبر]]» درباره [[انسان‌ها]] در [[علمی]] به کار می‌رود که با [[اختبار]]، [[امتحان]] و [[کوشش]] به دست می‌آید؛ زیرا [[علوم]] بشری از جهت مدارک و مقدمات، از قبیل [[حس]] و [[عنایت]] نظر و [[فکر]] گوناگون‌اند؛ [[ولی خدا]] برتر از اوصاف [[آفریدگان]] است؛<ref>النهج الاسمی، ص۲۶۹.</ref> البته برخی خبیر را درباره خدا نیز به معنای [[دانا]] به علم اختباری و آن را دانش ذوقی و وجدانی دانسته‌اند که در آینه وجودِ کاملان و [[اصحاب]] ذوق پدید می‌آید و {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ}} را در آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ}}<ref>«و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم» سوره محمد، آیه ۳۱.</ref> بر آن حمل کرده‌اند.<ref>شرح فصوص، قیصری، ص۱۰۸۸.</ref> [[امام رضا]]{{ع}} فرمود که هر کس ذکر [[خبیر]] را بسیار بگوید، به زودی از [[شرّ]] [[شیطان]] و [[سلطان]] [[حفظ]] و گره از [[مشکلات]] [[دنیایی]] وی باز می‌گردد؛ یا از رنج‌های [[دنیا]] در [[امان]] می‌ماند.<ref>بحر الغرائب، ص۶۴.</ref> منابع [[عرفانی]] برای [[تمسک]] به این اسم آثاری را یادآور شده‌اند؛ از جمله بر آورده شدن [[حاجت]]، رسیدن به تمکن و [[مکنت]]، [[پیروزی]] بر [[دشمنان]]، <ref>تجلیات فی اسماء اللّه الحسنی، ص۱۵۳.</ref> [[گشایش]] مشکلات <ref>اسماء الله الحسنی، ص۱۱۲؛ موسوعة له الاسماء الحسنی، ص۱۷۷.</ref> و در صورتی که با شرایطی همراه باشد، [[آگاهی]] از [[اسرار]] و رازهای پنهانی درون و [[دل]] [[مردم]] را در پی دارد.<ref>بحر الغرائب، ص۶۴.</ref> | «[[خُبر]]» درباره [[انسان‌ها]] در [[علمی]] به کار می‌رود که با [[اختبار]]، [[امتحان]] و [[کوشش]] به دست می‌آید؛ زیرا [[علوم]] بشری از جهت مدارک و مقدمات، از قبیل [[حس]] و [[عنایت]] نظر و [[فکر]] گوناگون‌اند؛ [[ولی خدا]] برتر از اوصاف [[آفریدگان]] است؛<ref>النهج الاسمی، ص۲۶۹.</ref> البته برخی خبیر را درباره خدا نیز به معنای [[دانا]] به علم اختباری و آن را دانش ذوقی و وجدانی دانسته‌اند که در آینه وجودِ کاملان و [[اصحاب]] ذوق پدید می‌آید و {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ}} را در آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ}}<ref>«و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم» سوره محمد، آیه ۳۱.</ref> بر آن حمل کرده‌اند.<ref>شرح فصوص، قیصری، ص۱۰۸۸.</ref> [[امام رضا]] {{ع}} فرمود که هر کس ذکر [[خبیر]] را بسیار بگوید، به زودی از [[شرّ]] [[شیطان]] و [[سلطان]] [[حفظ]] و گره از [[مشکلات]] [[دنیایی]] وی باز می‌گردد؛ یا از رنج‌های [[دنیا]] در [[امان]] می‌ماند.<ref>بحر الغرائب، ص۶۴.</ref> منابع [[عرفانی]] برای [[تمسک]] به این اسم آثاری را یادآور شده‌اند؛ از جمله بر آورده شدن [[حاجت]]، رسیدن به تمکن و [[مکنت]]، [[پیروزی]] بر [[دشمنان]]، <ref>تجلیات فی اسماء اللّه الحسنی، ص۱۵۳.</ref> [[گشایش]] مشکلات <ref>اسماء الله الحسنی، ص۱۱۲؛ موسوعة له الاسماء الحسنی، ص۱۷۷.</ref> و در صورتی که با شرایطی همراه باشد، [[آگاهی]] از [[اسرار]] و رازهای پنهانی درون و [[دل]] [[مردم]] را در پی دارد.<ref>بحر الغرائب، ص۶۴.</ref> | ||
اسم خبیر ۴۵ بار در [[قرآن کریم]] آمده است: ۴ مورد به [[تنهایی]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان در آن روز پروردگارشان از آنان نیک آگاه است» سوره عادیات، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا}}<ref>«آنکه آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ او (خداوند) بخشنده است، درباره او از (داننده) آگاهی بپرس!» سوره فرقان، آیه ۵۹.</ref>، | اسم خبیر ۴۵ بار در [[قرآن کریم]] آمده است: ۴ مورد به [[تنهایی]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان در آن روز پروردگارشان از آنان نیک آگاه است» سوره عادیات، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا}}<ref>«آنکه آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ او (خداوند) بخشنده است، درباره او از (داننده) آگاهی بپرس!» سوره فرقان، آیه ۵۹.</ref>، {{متن قرآن|إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ}}<ref>«اگر آنان را فرا بخوانید فرا خواندن شما را نمی‌شنوند و اگر بشنوند پاسختان را نمی‌دهند و روز رستخیز شرک‌ورزی شما را انکار می‌کنند و (هیچ کس) تو را چون آگاهی (دانا)، خبردار نمی‌کند» سوره فاطر، آیه ۱۴.</ref> و در مواردی همراه برخی دیگر از [[اسمای حسنای الهی]]، همچون [[حکیم]] (۴ بار)، لطیف (۵ بار)، [[علیم]] (۴ بار)، [[بصیر]] (۵ بار) و در دیگر موارد نیز [[اعمال]] مخاطبان، متعلق اسم خبیر هستند. | ||
از بسیاری از [[آیات]] برداشت می‌شود که هیچ چیز بر [[خدا]] پوشیده نیست: {{متن قرآن|وَمَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ}}<ref> | از بسیاری از [[آیات]] برداشت می‌شود که هیچ چیز بر [[خدا]] پوشیده نیست: {{متن قرآن|وَمَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ}}<ref>«هیچ چیز در زمین و آسمان بر خداوند پوشیده نیست» سوره ابراهیم، آیه ۳۸.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ}}<ref>«روزی که آنان آشکارند و هیچ چیز از ایشان بر خداوند پوشیده نیست؛ فرمانفرمایی در این روز از آن کیست؟ از آن خداوند یگانه دادفرما» سوره غافر، آیه ۱۶.</ref>؛ زیرا چیزی مانع آگاهی خدای [[دانا]] نیست؛ نه [[زمان]] می‌تواند [[علم]] او را محدود سازد و نه ظاهر می‌تواند مانع آگاهی او از [[باطن]] باشد و نه عالَم [[مُلک]] مانع اطلاع او از [[ملکوت]] است؛ [[آفریدگار]] زمان و مکان است و ظاهر و باطن برای وی آشکار و [[ملک]] و ملکوت به دست اوست: {{متن قرآن|بِيَدِهِ الْمُلْكُ}}<ref>«پادشاهی در کف اوست» سوره ملک، آیه ۱.</ref>؛ {{متن قرآن| بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ }}<ref>«هر چیز در دست اوست» سوره یس، آیه ۸۳.</ref> خدا چون آفریننده است، به آفریده‌هایش، اعم از ماهیت، کمیت، کیفیت، آثار و بقاء و فنا، به همه چیز مخلوق [[خود آگاهی]] دارد و ذره‌ای از علم او پوشیده نیست: {{متن قرآن|أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«آیا آنکه آفریده است نمی‌داند؟ با آنکه او نازک‌بین آگاه است» سوره ملک، آیه ۱۴.</ref>.<ref>اسماء الحسنی، ص۱۳۱.</ref> برخی گفته‌اند: از جمله نشانه‌های [[لطف]] و [[رحمت خدا]] به [[بندگان]] خویش آن است که به آنها خبر داده است که به [[باطن]] امور و [[اعمال]] و نیات آنان [[خبیر]] و [[آگاه]] است: {{متن قرآن|إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است و (خداوند) از برخی گناهان شما چشم می‌پوشد؛ و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۷۱.</ref>، {{متن قرآن|سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ لَكُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«جهادگریزان از تازی‌های بادیه‌نشین به زودی به تو خواهند گفت که دارایی‌ها و خانواده‌های ما، ما را مشغول داشت (و همراه شما نیامدیم) پس برای ما (از خداوند) آمرزش بخواه! به زبان، چیزی را می‌گویند که در دل ندارند؛ بگو: اگر خداوند بر آن باشد که زیانی یا سودی» سوره فتح، آیه ۱۱.</ref>؛ زیرا [[مؤمنان]] پس از آنکه دانستند [[خدا]] از همه چیز باخبر است، بی‌اعتنا به [[وسوسه‌های شیاطین]] ([[جنّ]] و انس) [[وظایف]] و اعمال خویش را خالصانه انجام می‌دهند.<ref>النور الاسمی، ص۱۹۷ ـ ۱۹۸.</ref> | ||
در برخی از [[آیات قرآن]] پس از یاد کرد موضوعاتی خاص تأکید می‌شود که خدا خبیر است و این تأکید در [[حقیقت]]، بیان امری است که در توجه بیشتر به موضوعات یاد شده و تحلیل آنها بسزا نقش دارد؛ برای نمونه در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است | در برخی از [[آیات قرآن]] پس از یاد کرد موضوعاتی خاص تأکید می‌شود که خدا خبیر است و این تأکید در [[حقیقت]]، بیان امری است که در توجه بیشتر به موضوعات یاد شده و تحلیل آنها بسزا نقش دارد؛ برای نمونه در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است و (خداوند) از برخی گناهان شما چشم می‌پوشد؛ و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۷۱.</ref> می‌فرماید: اگر [[صدقات]] را مخفیانه به [[فقرا]] بدهید، برای شما بهتر است: {{متن قرآن|وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ}}؛ آنگاه می‌افزاید: خدا به آنچه انجام می‌دهید خبیر است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}؛ یعنی [[گمان]] مبرید خدا از صدقات پنهانی شما بیخبر می‌ماند و آنها از دیدش دورند، بلکه او به کارهایتان آگاه است و همه را در پرونده اعمال شما ثبت می‌کند؛ همچنین در آیه {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و شما را چه می‌شود که در راه خداوند هزینه نمی‌کنید در حالی که میراث آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و در میان شما آنکه پیش از پیروزی (مکّه)، هزینه و جنگ کرده است (با کسان دیگر) برابر نیست؛ آنان از کسانی که پس از آن پیروزی، هزینه و جنگ کرده‌اند بلند پایه‌ترند و خداوند به همه نوید پاداش نیک داده است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حدید، آیه ۱۰.</ref> می‌فرماید: کسانی از شما که پیش از [[فتح مکه]] [[انفاق]] و [[جهاد]] کرده‌اند با دیگران یکسان نیستند؛ درجه آنان بزرگ‌تر از کسانی است که پس از ایشان [[انفاق]] و جهاد کرده‌اند و خدا به هر کدام [[وعده]] [[نیکو]] داده است؛ در پایان می‌افزاید: خدا به آنچه می‌کنید خبیر است. و این بدان معنی است که مبادا گمان [[برید]] چیزی از اعمال شما ـ چه گذشته دور یا نزدیک یا اکنون ـ بر [[خدا]] پوشیده می‌ماند، در نتیجه زیان می‌بینید؛ هرگز این‌گونه نیست، بلکه او به همه کارهایتان [[خبیر]] است. | ||
در موارد دیگر نیز وضع چنین است؛ از جمله در کفایت [[شهادت]] خدا در موضوعات اختلافی {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref>، کم یا بسیار کردن روزی [[انسان‌ها]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت روزی را برای هر که بخواهد می‌گسترد و (یا) تنگ می‌دارد که او به (حال) بندگانش آگاه بیناست» سوره اسراء، آیه ۳۰.</ref>، [[حرمت]] نگاه‌های [[شهوت]] آلود مردان [[مؤمن]] به نوامیس [[مؤمنان]] {{متن قرآن|قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ}}<ref>«به مردان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند، این برای آنان پاک‌تر است، بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره نور، آیه ۳۰.</ref>، [[وجوب اطاعت خدا]] و [[رسول]] {{متن قرآن|أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«آیا ترسیدید که پیش از رازگویی‌تان صدقه‌هایی بپردازید؟ حال که چنین نکردید و خداوند از شما در گذشت پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مجادله، آیه ۱۳.</ref>، [[لزوم]] رعایت [[تقوای الهی]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و هر کس باید بنگرد برای (روزی چون) فردا چه پیش فرستاده است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حشر، آیه ۱۸.</ref>، [[تحریض]] بر [[احسان]] و [[تقوا]] {{متن قرآن|وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند | در موارد دیگر نیز وضع چنین است؛ از جمله در کفایت [[شهادت]] خدا در موضوعات اختلافی {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref>، کم یا بسیار کردن روزی [[انسان‌ها]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت روزی را برای هر که بخواهد می‌گسترد و (یا) تنگ می‌دارد که او به (حال) بندگانش آگاه بیناست» سوره اسراء، آیه ۳۰.</ref>، [[حرمت]] نگاه‌های [[شهوت]] آلود مردان [[مؤمن]] به نوامیس [[مؤمنان]] {{متن قرآن|قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ}}<ref>«به مردان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند، این برای آنان پاک‌تر است، بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره نور، آیه ۳۰.</ref>، [[وجوب اطاعت خدا]] و [[رسول]] {{متن قرآن|أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«آیا ترسیدید که پیش از رازگویی‌تان صدقه‌هایی بپردازید؟ حال که چنین نکردید و خداوند از شما در گذشت پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مجادله، آیه ۱۳.</ref>، [[لزوم]] رعایت [[تقوای الهی]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و هر کس باید بنگرد برای (روزی چون) فردا چه پیش فرستاده است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حشر، آیه ۱۸.</ref>، [[تحریض]] بر [[احسان]] و [[تقوا]] {{متن قرآن|وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند و اگر نکویی کنید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۲۸.</ref>، بیان حصول [[کرامت]] نزد خدا در پرتو تقوا {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>، لزوم [[ایمان به خدا]] و [[پیامبر]] {{صل}} و کتاب وی {{متن قرآن|فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده‌ایم ایمان آورید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره تغابن، آیه ۸.</ref>، [[برحذر بودن]] از [[معصیت الهی]] و عدم اقامه [[شهادت به حق]] یا [[کتمان شهادت]] در صورت نیاز به آن {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید هر چند به زیان خود یا پدر و مادر و یا نزدیکان (تان) باشد و اگر (هر یک از دو طرف دعوا) دارا باشد یا نادار، خداوند به (دستگیری از) هر دو سزاوارتر است، پس (در گواهی دادن) از هوا (ی نفس) پیروی نکنید که به یک سو گرایید و اگر (در گواهی دادن) زبان بگردانید یا (از آن) رو برتابید بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref>، [[خلقت]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] به [[دست خدا]] و استیلای وی بر [[عرش]] {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا}}<ref>«آنکه آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ او (خداوند) بخشنده است، درباره او از (داننده) آگاهی بپرس!» سوره فرقان، آیه ۵۹.</ref>، [[دانش]] [[امور غیبی]] درباره [[آینده]]، مانند وقوع [[قیامت]]، [[نزول]] [[باران]]، محتوای رحم‌ها، دستاورد هر کس و [[سرزمین]] [[مرگ انسان]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.</ref>، حال [[اهل]] [[ایمان]] و [[اهل کفر]] در [[روز قیامت]] {{متن قرآن|أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ}}<ref>«آیا نمی‌داند (چه بر سرش می‌آید) آنگاه که: آنچه در گورهاست، زیر و رو گردد،» سوره عادیات، آیه ۹.</ref>، {{متن قرآن|وَحُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ}}<ref>«و آنچه در دل‌هاست فاش گردد،» سوره عادیات، آیه ۱۰.</ref> که تنها خدا می‌تواند از این امور خبر بدهد: {{متن قرآن|إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ}}<ref>«اگر آنان را فرا بخوانید فرا خواندن شما را نمی‌شنوند و اگر بشنوند پاسختان را نمی‌دهند و روز رستخیز شرک‌ورزی شما را انکار می‌کنند و (هیچ کس) تو را چون آگاهی (دانا)، خبردار نمی‌کند» سوره فاطر، آیه ۱۴.</ref>.<ref>النهج الاسمی، ص۲۷۰ ـ ۲۷۲.</ref> و سرانجام، لزوم نگهداشتن عده [[وفات]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref>، [[احکام]] [[آیات قرآن]] و تفصیل آنها {{متن قرآن|الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ}}<ref>«الف، لام، را؛ (این) کتابی است که آیاتش استواری یافته سپس از سوی فرزانه‌ای آگاه آشکار شده است؛» سوره هود، آیه ۱.</ref>، فرستادن باران، در نتیجه سرسبزی زمین {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}}<ref>«آیا ندیده‌ای که خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که زمین (با آن) سرسبز می‌شود؛ به راستی خداوند نازک‌بینی آگاه است» سوره حج، آیه ۶۳.</ref>، [[اتقان صنع]] [[الهی]] {{متن قرآن|وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ}}<ref>«و کوه‌ها را می‌نگری، آنها را ایستا می‌پنداری با آنکه چون گذار ابر در گذرند؛ آفرینش خداوند را (بنگر) که هر چیز را استوار آفریده است؛ بی‌گمان او از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نمل، آیه ۸۸.</ref>، پنهان کردن شب در [[روز]] و برعکس، [[تسخیر]] [[خورشید و ماه]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«آیا ندیده‌ای که خداوند از شب می‌کاهد و بر روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و بر شب می‌افزاید و خورشید و ماه را رام گردانید؛ هر کدام تا زمانی معیّن روانه‌اند و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره لقمان، آیه ۲۹.</ref> و [[وحی]] آنچه [[حق]] است بر پیامبر {{صل}} {{متن قرآن|وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ}}<ref>«و آنچه از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی کردیم راستین است و چیزی را که پیش از آن بوده است راست می‌شمارد، بی‌گمان خداوند به بندگان خویش، آگاهی بیناست» سوره فاطر، آیه ۳۱.</ref>.<ref>موسوعة له الاسماء الحسنی، ص۱۷۶ ـ ۱۷۷.</ref>.<ref>[[خبیر (مقاله)|مقاله «خبیر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲، ص ۶۶- ۶۹.</ref> | ||
==خبیر و اسمای دیگر== | == خبیر و اسمای دیگر == | ||
[[همراهی]] اسم خبیر در برخی از [[آیات]] با بعضی دیگر از اسمای حسنای [[الهی]]، دارای جهات ویژه است که [[تأمل]] و [[تدبّر]] در محتوای [[آیات]] این جهات را مشخص می‌کند؛ برای نمونه: | [[همراهی]] اسم خبیر در برخی از [[آیات]] با بعضی دیگر از اسمای حسنای [[الهی]]، دارای جهات ویژه است که [[تأمل]] و [[تدبّر]] در محتوای [[آیات]] این جهات را مشخص می‌کند؛ برای نمونه: | ||
#در پایان [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref> که درباره [[شهادت]] [[خدا]] در موضوعات اختلافی است، دو اسم [[خبیر]] و [[بصیر]] یاد شده‌اند؛ زیرا شهادت وابسته به اطلاع دقیق و جامع از [[شهود]] و [[بصیرت]] به آن است. | # در پایان [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref> که درباره [[شهادت]] [[خدا]] در موضوعات اختلافی است، دو اسم [[خبیر]] و [[بصیر]] یاد شده‌اند؛ زیرا شهادت وابسته به اطلاع دقیق و جامع از [[شهود]] و [[بصیرت]] به آن است. | ||
#در آیه {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref>، که سخن از [[درک]] نشدن خدا با چشم ظاهری و [[ادراک]] خدا به همه [[ابصار]] است، در پایان آیه، دو نام لطیف و خبیر آمده‌اند؛ زیرا درک نشدن خدا با چشم با اسم لطیف و ادراک ابصار از سوی وی با اسم خبیر تناسب دارد. | # در آیه {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref>، که سخن از [[درک]] نشدن خدا با چشم ظاهری و [[ادراک]] خدا به همه [[ابصار]] است، در پایان آیه، دو نام لطیف و خبیر آمده‌اند؛ زیرا درک نشدن خدا با چشم با اسم لطیف و ادراک ابصار از سوی وی با اسم خبیر تناسب دارد. | ||
#در آیات {{متن قرآن|وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و اگر خداوند بلایی به تو رساند بلاگردانی جز خود وی برای آن نیست و اگر خیری به تو رساند او بر هر کاری تواناست» سوره انعام، آیه ۱۷.</ref>، {{متن قرآن|وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ}}<ref>«و اوست که بر بندگان خویش چیره است و او فرزانه آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۸.</ref> می‌فرماید اگر خدا به کسی زیانی برساند، کسی جز او برطرف کننده آن نیست؛ چنانچه خیری برساند، او بر همه چیز تواناست؛ سپس مطلب با دو اسم [[حکیم]] و خبیر پایان می‌پذیرد؛ یعنی تقدیرات خدا برای [[بندگان]] همگی بر پایه [[حکمت]] واطلاع دقیق اویند. | # در آیات {{متن قرآن|وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و اگر خداوند بلایی به تو رساند بلاگردانی جز خود وی برای آن نیست و اگر خیری به تو رساند او بر هر کاری تواناست» سوره انعام، آیه ۱۷.</ref>، {{متن قرآن|وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ}}<ref>«و اوست که بر بندگان خویش چیره است و او فرزانه آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۸.</ref> می‌فرماید اگر خدا به کسی زیانی برساند، کسی جز او برطرف کننده آن نیست؛ چنانچه خیری برساند، او بر همه چیز تواناست؛ سپس مطلب با دو اسم [[حکیم]] و خبیر پایان می‌پذیرد؛ یعنی تقدیرات خدا برای [[بندگان]] همگی بر پایه [[حکمت]] واطلاع دقیق اویند. | ||
#در آیه {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.</ref> برای [[علم الهی]] مواردی بر می‌شمرد و در پایان بر دو اسم [[علیم]] و خبیر تأکید می‌کند؛ یعنی [[فراگیری علم]] الهی به گونه‌ای است که جزئی‌ترین جزئیات و مخفی‌ترین امور را نیز دربرمی‌گیرد. | # در آیه {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.</ref> برای [[علم الهی]] مواردی بر می‌شمرد و در پایان بر دو اسم [[علیم]] و خبیر تأکید می‌کند؛ یعنی [[فراگیری علم]] الهی به گونه‌ای است که جزئی‌ترین جزئیات و مخفی‌ترین امور را نیز دربرمی‌گیرد. | ||
[[مفسران]] درباره [[همراهی]] اسم خبیر با دیگر [[اسماء]]، مطالب دیگری یاد کرده‌اند که نمی‌توان آنها را وجه این همراهی دانست، بلکه بیان معنای اسم خبیر در کنار دیگر اسماء در مورد خاص‌اند؛ از جمله درباره همجواری خبیر و بصیر {{متن قرآن|وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ}}<ref>«و اگر خداوند روزی را برای (همه) بندگانش فراخ می‌داشت در زمین سرکشی می‌ورزیدند اما هر چه را بخواهد به اندازه‌ای فرو می‌فرستد که او به بندگانش آگاهی بیناست» سوره شوری، آیه ۲۷.</ref>، | [[مفسران]] درباره [[همراهی]] اسم خبیر با دیگر [[اسماء]]، مطالب دیگری یاد کرده‌اند که نمی‌توان آنها را وجه این همراهی دانست، بلکه بیان معنای اسم خبیر در کنار دیگر اسماء در مورد خاص‌اند؛ از جمله درباره همجواری خبیر و بصیر {{متن قرآن|وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ}}<ref>«و اگر خداوند روزی را برای (همه) بندگانش فراخ می‌داشت در زمین سرکشی می‌ورزیدند اما هر چه را بخواهد به اندازه‌ای فرو می‌فرستد که او به بندگانش آگاهی بیناست» سوره شوری، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ}}<ref>«و آنچه از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی کردیم راستین است و چیزی را که پیش از آن بوده است راست می‌شمارد، بی‌گمان خداوند به بندگان خویش، آگاهی بیناست» سوره فاطر، آیه ۳۱.</ref> گفته‌اند خبیر به معنای علیم به احوال و بصیر، عالم به [[مصالح]] و [[مفاسد]] بندگان است؛<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۶۳۷؛ ج ۵، ص۴۶.</ref> یا خبیر را به معنای [[دانا]] به مصالح و احوال بندگان پیش از تقدیر آن مصالح و احوال و اسباب آنها و بصیر را به معنای عالم به احوال پس از تقدیر دانسته‌اند؛<ref>التحریر والتنویر، ج ۲۵، ص۹۴.</ref> یا [[خبیر]] ناظر به [[علم الهی]] به [[گناهان]] [[بندگان]] و [[بصیر]] هشدار است که هر گناهی مجازاتی را در پی دارد {{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَكَفَى بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«و چه بسیار از اقوام بعد از نوح را که نابود کردیم و (همین) بس، که پروردگارت به گناهان بندگانش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۱۷.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص۶۲۷؛ التحریر والتنویر، ج ۱۵، ص۵۷.</ref> یا خبیر به معنای [[علیم]] به [[نیت‌ها]] و [[حقایق]] و بصیر به معنای علیم به ذوات و حالات و مراد از آن، احاطه و شمول علم الهی به همه چیز است {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref>؛<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص۶۸۲؛ التحریر والتنویر، ج ۵، ص۲۱۴.</ref> یا خبیر به معنای عالم به باطن‌ها و بصیر به معنای [[دانا]] به ظاهرهاست.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۶، ص۲۴.</ref> نیز درباره جمع میان خبیر و لطیف در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ}}<ref>«پسرکم! بی‌گمان اگر (کرداری) همسنگ دانه خردلی باشد در دل تخته سنگی یا در آسمان‌ها یا در زمین، خداوند آن را می‌آورد که خداوند نازک‌بین دانایی‌ست» سوره لقمان، آیه ۱۶.</ref> گفته‌اند: [[خدا]] لطیف است، یعنی علمش به اعماق اشیا [[نفوذ]] دارد و به هر چیز پنهانی می‌رسد؛ و خدا خبیر است، یعنی کنه [[آفریدگان]] را می‌داند.<ref>المیزان، ج ۱۶، ص۲۱۸.</ref> درباره [[همراهی]] این دو اسم در آیه {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> گفته‌اند: خدا لطیف است، یعنی [[مدارا]] کننده و [[نیکوکار]] است؛ و خدا خبیر است، یعنی به موارد [[رفق]] و [[احسان]] و مستحقان آن [[آگاه]] است.<ref>التحریر والتنویر، ج ۷، ص۴۱۸.</ref> در مورد همجواری خبیر و علیم در آیه{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ}}<ref>«ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید و از روزی بهراسید که هیچ پدری نیست که از فرزندش و هیچ فرزندی نیست که از پدرش چیزی را باز تواند داشت؛ بی‌گمان وعده خداوند، راستین است پس زندگانی این جهان شما را نفریبد و (زنهار!) آن فریبکار شما را به (آمرزش) خداوند فریف» سوره لقمان، آیه ۳۳.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.</ref> گفته‌اند: خدا به اندازه وعده‌های خود علیم و به احوال بندگان خود خبیر است.<ref> التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.</ref> درباره با هم آمدن [[حکیم]] و خبیر در آیه{{متن قرآن|وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ}}<ref>«و اوست که بر بندگان خویش چیره است و او فرزانه آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۸.</ref> گفته‌اند: حکیم به این معناست که کارهای خدا از روی [[جهل]] و گزاف نیست و خبیر بدین معناست که در کارهای خویش دچار [[خطا]] و [[اشتباه]] نمی‌شود؛<ref>المیزان، ج ۷، ص۳۶.</ref> یا حکیم درباره خدا یعنی [[افعال]] او محکم و متقن و از وجوه خلل و [[فساد]] در [[امان]] است و خبیر یعنی او به شی‌ء [[روایت]] شده یا چیزی که صحیح است از آن خبر داده شود، [[آگاه]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص۱۷۲.</ref>.<ref>[[خبیر (مقاله)|مقاله «خبیر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲، ص ۶۹- ۷۰</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۶: | ||
[[رده:خبیر (اسم الهی)]] | [[رده:خبیر (اسم الهی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۵۳
مقدمه
«خبیر» صفت مشبهه[۱] یا صیغه مبالغه [۲] از ریشه «خ ـ ب ـ ر» به معنای آگاهی عمیق و دانش همراه با تحقیق، احاطه و دقت است،[۳] ازاین‌رو خبیر معنایی افزون بر علیم داشته و اخص از آن است؛[۴] همچنین خبیر از اسماء حسنای الهی است که مبیِّن وسعت علم خدا به امور پنهان و پوشیده [۵] و به معنای علم به حقیقت و کنه اشیاست.[۶] برخی خبیر را به معنای علیم [۷] یا مُخبِر و آگاهی دهنده دانسته‌اند.[۸] بعضی از اهل معرفت، خبیر را در آیه ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۹] به معنای مفعولی دانسته و در تبیین آن گفته است: خدا در آیه یاد شده پیش از آنکه خود را خبیر معرفی کند می‌فرماید بصرها او را ادراک نمی‌کنند؛ آنگاه می‌افزاید او لطیف و خبیر یعنی برتر از آن است که با چشم ظاهری دیده شود، بلکه وی به گونه‌ای است که با ادلّه عقلی می‌توان به وجودش پی برد و از او خبر یافت.[۱۰]
«خُبر» درباره انسان‌ها در علمی به کار می‌رود که با اختبار، امتحان و کوشش به دست می‌آید؛ زیرا علوم بشری از جهت مدارک و مقدمات، از قبیل حس و عنایت نظر و فکر گوناگون‌اند؛ ولی خدا برتر از اوصاف آفریدگان است؛[۱۱] البته برخی خبیر را درباره خدا نیز به معنای دانا به علم اختباری و آن را دانش ذوقی و وجدانی دانسته‌اند که در آینه وجودِ کاملان و اصحاب ذوق پدید می‌آید و ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ﴾ را در آیه ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ﴾[۱۲] بر آن حمل کرده‌اند.[۱۳] امام رضا (ع) فرمود که هر کس ذکر خبیر را بسیار بگوید، به زودی از شرّ شیطان و سلطان حفظ و گره از مشکلات دنیایی وی باز می‌گردد؛ یا از رنج‌های دنیا در امان می‌ماند.[۱۴] منابع عرفانی برای تمسک به این اسم آثاری را یادآور شده‌اند؛ از جمله بر آورده شدن حاجت، رسیدن به تمکن و مکنت، پیروزی بر دشمنان، [۱۵] گشایش مشکلات [۱۶] و در صورتی که با شرایطی همراه باشد، آگاهی از اسرار و رازهای پنهانی درون و دل مردم را در پی دارد.[۱۷]
اسم خبیر ۴۵ بار در قرآن کریم آمده است: ۴ مورد به تنهایی ﴿إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ﴾[۱۸]، ﴿الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا﴾[۱۹]، ﴿إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ﴾[۲۰] و در مواردی همراه برخی دیگر از اسمای حسنای الهی، همچون حکیم (۴ بار)، لطیف (۵ بار)، علیم (۴ بار)، بصیر (۵ بار) و در دیگر موارد نیز اعمال مخاطبان، متعلق اسم خبیر هستند.
از بسیاری از آیات برداشت می‌شود که هیچ چیز بر خدا پوشیده نیست: ﴿وَمَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ﴾[۲۱]؛ نیز ﴿يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ﴾[۲۲]؛ زیرا چیزی مانع آگاهی خدای دانا نیست؛ نه زمان می‌تواند علم او را محدود سازد و نه ظاهر می‌تواند مانع آگاهی او از باطن باشد و نه عالَم مُلک مانع اطلاع او از ملکوت است؛ آفریدگار زمان و مکان است و ظاهر و باطن برای وی آشکار و ملک و ملکوت به دست اوست: ﴿بِيَدِهِ الْمُلْكُ﴾[۲۳]؛ ﴿ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ ﴾[۲۴] خدا چون آفریننده است، به آفریده‌هایش، اعم از ماهیت، کمیت، کیفیت، آثار و بقاء و فنا، به همه چیز مخلوق خود آگاهی دارد و ذره‌ای از علم او پوشیده نیست: ﴿أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۲۵].[۲۶] برخی گفته‌اند: از جمله نشانه‌های لطف و رحمت خدا به بندگان خویش آن است که به آنها خبر داده است که به باطن امور و اعمال و نیات آنان خبیر و آگاه است: ﴿إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۲۷]، ﴿سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ لَكُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾[۲۸]؛ زیرا مؤمنان پس از آنکه دانستند خدا از همه چیز باخبر است، بی‌اعتنا به وسوسه‌های شیاطین (جنّ و انس) وظایف و اعمال خویش را خالصانه انجام می‌دهند.[۲۹]
در برخی از آیات قرآن پس از یاد کرد موضوعاتی خاص تأکید می‌شود که خدا خبیر است و این تأکید در حقیقت، بیان امری است که در توجه بیشتر به موضوعات یاد شده و تحلیل آنها بسزا نقش دارد؛ برای نمونه در آیه ﴿إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۳۰] می‌فرماید: اگر صدقات را مخفیانه به فقرا بدهید، برای شما بهتر است: ﴿وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ﴾؛ آنگاه می‌افزاید: خدا به آنچه انجام می‌دهید خبیر است: ﴿وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾؛ یعنی گمان مبرید خدا از صدقات پنهانی شما بیخبر می‌ماند و آنها از دیدش دورند، بلکه او به کارهایتان آگاه است و همه را در پرونده اعمال شما ثبت می‌کند؛ همچنین در آیه ﴿وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۳۱] می‌فرماید: کسانی از شما که پیش از فتح مکه انفاق و جهاد کرده‌اند با دیگران یکسان نیستند؛ درجه آنان بزرگ‌تر از کسانی است که پس از ایشان انفاق و جهاد کرده‌اند و خدا به هر کدام وعده نیکو داده است؛ در پایان می‌افزاید: خدا به آنچه می‌کنید خبیر است. و این بدان معنی است که مبادا گمان برید چیزی از اعمال شما ـ چه گذشته دور یا نزدیک یا اکنون ـ بر خدا پوشیده می‌ماند، در نتیجه زیان می‌بینید؛ هرگز این‌گونه نیست، بلکه او به همه کارهایتان خبیر است.
در موارد دیگر نیز وضع چنین است؛ از جمله در کفایت شهادت خدا در موضوعات اختلافی ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا﴾[۳۲]، کم یا بسیار کردن روزی انسان‌ها ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا﴾[۳۳]، حرمت نگاه‌های شهوت آلود مردان مؤمن به نوامیس مؤمنان ﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾[۳۴]، وجوب اطاعت خدا و رسول ﴿أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾[۳۵]، لزوم رعایت تقوای الهی ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾[۳۶]، تحریض بر احسان و تقوا ﴿وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾[۳۷]، بیان حصول کرامت نزد خدا در پرتو تقوا ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾[۳۸]، لزوم ایمان به خدا و پیامبر (ص) و کتاب وی ﴿فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۳۹]، برحذر بودن از معصیت الهی و عدم اقامه شهادت به حق یا کتمان شهادت در صورت نیاز به آن ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾[۴۰]، خلقت آسمان‌ها و زمین به دست خدا و استیلای وی بر عرش ﴿الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا﴾[۴۱]، دانش امور غیبی درباره آینده، مانند وقوع قیامت، نزول باران، محتوای رحم‌ها، دستاورد هر کس و سرزمین مرگ انسان ﴿إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾[۴۲]، حال اهل ایمان و اهل کفر در روز قیامت ﴿أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ﴾[۴۳]، ﴿وَحُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ﴾[۴۴] که تنها خدا می‌تواند از این امور خبر بدهد: ﴿إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ﴾[۴۵].[۴۶] و سرانجام، لزوم نگهداشتن عده وفات ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۴۷]، احکام آیات قرآن و تفصیل آنها ﴿الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ﴾[۴۸]، فرستادن باران، در نتیجه سرسبزی زمین ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ﴾[۴۹]، اتقان صنع الهی ﴿وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ﴾[۵۰]، پنهان کردن شب در روز و برعکس، تسخیر خورشید و ماه ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۵۱] و وحی آنچه حق است بر پیامبر (ص) ﴿وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ﴾[۵۲].[۵۳].[۵۴]
خبیر و اسمای دیگر
همراهی اسم خبیر در برخی از آیات با بعضی دیگر از اسمای حسنای الهی، دارای جهات ویژه است که تأمل و تدبّر در محتوای آیات این جهات را مشخص می‌کند؛ برای نمونه:
- در پایان آیه ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا﴾[۵۵] که درباره شهادت خدا در موضوعات اختلافی است، دو اسم خبیر و بصیر یاد شده‌اند؛ زیرا شهادت وابسته به اطلاع دقیق و جامع از شهود و بصیرت به آن است.
- در آیه ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۵۶]، که سخن از درک نشدن خدا با چشم ظاهری و ادراک خدا به همه ابصار است، در پایان آیه، دو نام لطیف و خبیر آمده‌اند؛ زیرا درک نشدن خدا با چشم با اسم لطیف و ادراک ابصار از سوی وی با اسم خبیر تناسب دارد.
- در آیات ﴿وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۵۷]، ﴿وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ﴾[۵۸] می‌فرماید اگر خدا به کسی زیانی برساند، کسی جز او برطرف کننده آن نیست؛ چنانچه خیری برساند، او بر همه چیز تواناست؛ سپس مطلب با دو اسم حکیم و خبیر پایان می‌پذیرد؛ یعنی تقدیرات خدا برای بندگان همگی بر پایه حکمت واطلاع دقیق اویند.
- در آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾[۵۹] برای علم الهی مواردی بر می‌شمرد و در پایان بر دو اسم علیم و خبیر تأکید می‌کند؛ یعنی فراگیری علم الهی به گونه‌ای است که جزئی‌ترین جزئیات و مخفی‌ترین امور را نیز دربرمی‌گیرد.
مفسران درباره همراهی اسم خبیر با دیگر اسماء، مطالب دیگری یاد کرده‌اند که نمی‌توان آنها را وجه این همراهی دانست، بلکه بیان معنای اسم خبیر در کنار دیگر اسماء در مورد خاص‌اند؛ از جمله درباره همجواری خبیر و بصیر ﴿وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ﴾[۶۰]، ﴿وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ﴾[۶۱] گفته‌اند خبیر به معنای علیم به احوال و بصیر، عالم به مصالح و مفاسد بندگان است؛[۶۲] یا خبیر را به معنای دانا به مصالح و احوال بندگان پیش از تقدیر آن مصالح و احوال و اسباب آنها و بصیر را به معنای عالم به احوال پس از تقدیر دانسته‌اند؛[۶۳] یا خبیر ناظر به علم الهی به گناهان بندگان و بصیر هشدار است که هر گناهی مجازاتی را در پی دارد ﴿وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَكَفَى بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا﴾[۶۴].[۶۵] یا خبیر به معنای علیم به نیت‌ها و حقایق و بصیر به معنای علیم به ذوات و حالات و مراد از آن، احاطه و شمول علم الهی به همه چیز است ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا﴾[۶۶]؛[۶۷] یا خبیر به معنای عالم به باطن‌ها و بصیر به معنای دانا به ظاهرهاست.[۶۸] نیز درباره جمع میان خبیر و لطیف در آیه ﴿يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ﴾[۶۹] گفته‌اند: خدا لطیف است، یعنی علمش به اعماق اشیا نفوذ دارد و به هر چیز پنهانی می‌رسد؛ و خدا خبیر است، یعنی کنه آفریدگان را می‌داند.[۷۰] درباره همراهی این دو اسم در آیه ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۷۱] گفته‌اند: خدا لطیف است، یعنی مدارا کننده و نیکوکار است؛ و خدا خبیر است، یعنی به موارد رفق و احسان و مستحقان آن آگاه است.[۷۲] در مورد همجواری خبیر و علیم در آیه﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ﴾[۷۳]، ﴿إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾[۷۴] گفته‌اند: خدا به اندازه وعده‌های خود علیم و به احوال بندگان خود خبیر است.[۷۵] درباره با هم آمدن حکیم و خبیر در آیه﴿وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ﴾[۷۶] گفته‌اند: حکیم به این معناست که کارهای خدا از روی جهل و گزاف نیست و خبیر بدین معناست که در کارهای خویش دچار خطا و اشتباه نمی‌شود؛[۷۷] یا حکیم درباره خدا یعنی افعال او محکم و متقن و از وجوه خلل و فساد در امان است و خبیر یعنی او به شی‌ء روایت شده یا چیزی که صحیح است از آن خبر داده شود، آگاه است[۷۸].[۷۹]
منابع
پانویس
- ↑ اسماء و صفات الهی، ج ۱، ص۳۹۲.
- ↑ الموسوعة الاغنی، ص۹۵.
- ↑ التحقیق، ج ۳، ص۱۲، «خبر».
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.
- ↑ شرح اسماء الله الحسنی، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ التفکر فی اسماء الله، ص۲۰۹.
- ↑ لسان‌العرب، ج ۴، ص۱۲، «خبر».
- ↑ لسان العرب، ج ۱۴، ص۱۲؛ مجمع‌البحرین، ج ۱، ص۶۱۹؛ موسوعة الاغنی، ص۹۵؛ القول الاسنی، ص۴۱۰.
- ↑ مفردات، ص۲۷۳، «خبر»؛ التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.
- ↑ «چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.
- ↑ الفتوحات المکیه، ج ۴، ص۲۹۸ ـ ۲۹۹.
- ↑ النهج الاسمی، ص۲۶۹.
- ↑ «و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم» سوره محمد، آیه ۳۱.
- ↑ شرح فصوص، قیصری، ص۱۰۸۸.
- ↑ بحر الغرائب، ص۶۴.
- ↑ تجلیات فی اسماء اللّه الحسنی، ص۱۵۳.
- ↑ اسماء الله الحسنی، ص۱۱۲؛ موسوعة له الاسماء الحسنی، ص۱۷۷.
- ↑ بحر الغرائب، ص۶۴.
- ↑ «بی‌گمان در آن روز پروردگارشان از آنان نیک آگاه است» سوره عادیات، آیه ۱۱.
- ↑ «آنکه آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ او (خداوند) بخشنده است، درباره او از (داننده) آگاهی بپرس!» سوره فرقان، آیه ۵۹.
- ↑ «اگر آنان را فرا بخوانید فرا خواندن شما را نمی‌شنوند و اگر بشنوند پاسختان را نمی‌دهند و روز رستخیز شرک‌ورزی شما را انکار می‌کنند و (هیچ کس) تو را چون آگاهی (دانا)، خبردار نمی‌کند» سوره فاطر، آیه ۱۴.
- ↑ «هیچ چیز در زمین و آسمان بر خداوند پوشیده نیست» سوره ابراهیم، آیه ۳۸.
- ↑ «روزی که آنان آشکارند و هیچ چیز از ایشان بر خداوند پوشیده نیست؛ فرمانفرمایی در این روز از آن کیست؟ از آن خداوند یگانه دادفرما» سوره غافر، آیه ۱۶.
- ↑ «پادشاهی در کف اوست» سوره ملک، آیه ۱.
- ↑ «هر چیز در دست اوست» سوره یس، آیه ۸۳.
- ↑ «آیا آنکه آفریده است نمی‌داند؟ با آنکه او نازک‌بین آگاه است» سوره ملک، آیه ۱۴.
- ↑ اسماء الحسنی، ص۱۳۱.
- ↑ «اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است و (خداوند) از برخی گناهان شما چشم می‌پوشد؛ و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۷۱.
- ↑ «جهادگریزان از تازی‌های بادیه‌نشین به زودی به تو خواهند گفت که دارایی‌ها و خانواده‌های ما، ما را مشغول داشت (و همراه شما نیامدیم) پس برای ما (از خداوند) آمرزش بخواه! به زبان، چیزی را می‌گویند که در دل ندارند؛ بگو: اگر خداوند بر آن باشد که زیانی یا سودی» سوره فتح، آیه ۱۱.
- ↑ النور الاسمی، ص۱۹۷ ـ ۱۹۸.
- ↑ «اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است و (خداوند) از برخی گناهان شما چشم می‌پوشد؛ و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۷۱.
- ↑ «و شما را چه می‌شود که در راه خداوند هزینه نمی‌کنید در حالی که میراث آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و در میان شما آنکه پیش از پیروزی (مکّه)، هزینه و جنگ کرده است (با کسان دیگر) برابر نیست؛ آنان از کسانی که پس از آن پیروزی، هزینه و جنگ کرده‌اند بلند پایه‌ترند و خداوند به همه نوید پاداش نیک داده است و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حدید، آیه ۱۰.
- ↑ «بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.
- ↑ «بی‌گمان پروردگارت روزی را برای هر که بخواهد می‌گسترد و (یا) تنگ می‌دارد که او به (حال) بندگانش آگاه بیناست» سوره اسراء، آیه ۳۰.
- ↑ «به مردان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند، این برای آنان پاک‌تر است، بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره نور، آیه ۳۰.
- ↑ «آیا ترسیدید که پیش از رازگویی‌تان صدقه‌هایی بپردازید؟ حال که چنین نکردید و خداوند از شما در گذشت پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مجادله، آیه ۱۳.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و هر کس باید بنگرد برای (روزی چون) فردا چه پیش فرستاده است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره حشر، آیه ۱۸.
- ↑ «و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند و اگر نکویی کنید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۲۸.
- ↑ «ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.
- ↑ «پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده‌ایم ایمان آورید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره تغابن، آیه ۸.
- ↑ «ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید هر چند به زیان خود یا پدر و مادر و یا نزدیکان (تان) باشد و اگر (هر یک از دو طرف دعوا) دارا باشد یا نادار، خداوند به (دستگیری از) هر دو سزاوارتر است، پس (در گواهی دادن) از هوا (ی نفس) پیروی نکنید که به یک سو گرایید و اگر (در گواهی دادن) زبان بگردانید یا (از آن) رو برتابید بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۳۵.
- ↑ «آنکه آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ او (خداوند) بخشنده است، درباره او از (داننده) آگاهی بپرس!» سوره فرقان، آیه ۵۹.
- ↑ «بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.
- ↑ «آیا نمی‌داند (چه بر سرش می‌آید) آنگاه که: آنچه در گورهاست، زیر و رو گردد،» سوره عادیات، آیه ۹.
- ↑ «و آنچه در دل‌هاست فاش گردد،» سوره عادیات، آیه ۱۰.
- ↑ «اگر آنان را فرا بخوانید فرا خواندن شما را نمی‌شنوند و اگر بشنوند پاسختان را نمی‌دهند و روز رستخیز شرک‌ورزی شما را انکار می‌کنند و (هیچ کس) تو را چون آگاهی (دانا)، خبردار نمی‌کند» سوره فاطر، آیه ۱۴.
- ↑ النهج الاسمی، ص۲۷۰ ـ ۲۷۲.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.
- ↑ «الف، لام، را؛ (این) کتابی است که آیاتش استواری یافته سپس از سوی فرزانه‌ای آگاه آشکار شده است؛» سوره هود، آیه ۱.
- ↑ «آیا ندیده‌ای که خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که زمین (با آن) سرسبز می‌شود؛ به راستی خداوند نازک‌بینی آگاه است» سوره حج، آیه ۶۳.
- ↑ «و کوه‌ها را می‌نگری، آنها را ایستا می‌پنداری با آنکه چون گذار ابر در گذرند؛ آفرینش خداوند را (بنگر) که هر چیز را استوار آفریده است؛ بی‌گمان او از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نمل، آیه ۸۸.
- ↑ «آیا ندیده‌ای که خداوند از شب می‌کاهد و بر روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و بر شب می‌افزاید و خورشید و ماه را رام گردانید؛ هر کدام تا زمانی معیّن روانه‌اند و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره لقمان، آیه ۲۹.
- ↑ «و آنچه از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی کردیم راستین است و چیزی را که پیش از آن بوده است راست می‌شمارد، بی‌گمان خداوند به بندگان خویش، آگاهی بیناست» سوره فاطر، آیه ۳۱.
- ↑ موسوعة له الاسماء الحسنی، ص۱۷۶ ـ ۱۷۷.
- ↑ مقاله «خبیر»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲، ص ۶۶- ۶۹.
- ↑ «بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.
- ↑ «چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.
- ↑ «و اگر خداوند بلایی به تو رساند بلاگردانی جز خود وی برای آن نیست و اگر خیری به تو رساند او بر هر کاری تواناست» سوره انعام، آیه ۱۷.
- ↑ «و اوست که بر بندگان خویش چیره است و او فرزانه آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۸.
- ↑ «بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.
- ↑ «و اگر خداوند روزی را برای (همه) بندگانش فراخ می‌داشت در زمین سرکشی می‌ورزیدند اما هر چه را بخواهد به اندازه‌ای فرو می‌فرستد که او به بندگانش آگاهی بیناست» سوره شوری، آیه ۲۷.
- ↑ «و آنچه از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی کردیم راستین است و چیزی را که پیش از آن بوده است راست می‌شمارد، بی‌گمان خداوند به بندگان خویش، آگاهی بیناست» سوره فاطر، آیه ۳۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۸، ص۶۳۷؛ ج ۵، ص۴۶.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۲۵، ص۹۴.
- ↑ «و چه بسیار از اقوام بعد از نوح را که نابود کردیم و (همین) بس، که پروردگارت به گناهان بندگانش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۱۷.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۶، ص۶۲۷؛ التحریر والتنویر، ج ۱۵، ص۵۷.
- ↑ «بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص۶۸۲؛ التحریر والتنویر، ج ۵، ص۲۱۴.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲۶، ص۲۴.
- ↑ «پسرکم! بی‌گمان اگر (کرداری) همسنگ دانه خردلی باشد در دل تخته سنگی یا در آسمان‌ها یا در زمین، خداوند آن را می‌آورد که خداوند نازک‌بین دانایی‌ست» سوره لقمان، آیه ۱۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۶، ص۲۱۸.
- ↑ «چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۷، ص۴۱۸.
- ↑ «ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید و از روزی بهراسید که هیچ پدری نیست که از فرزندش و هیچ فرزندی نیست که از پدرش چیزی را باز تواند داشت؛ بی‌گمان وعده خداوند، راستین است پس زندگانی این جهان شما را نفریبد و (زنهار!) آن فریبکار شما را به (آمرزش) خداوند فریف» سوره لقمان، آیه ۳۳.
- ↑ «بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۲۱، ص۱۹۹.
- ↑ «و اوست که بر بندگان خویش چیره است و او فرزانه آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۸.
- ↑ المیزان، ج ۷، ص۳۶.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص۱۷۲.
- ↑ مقاله «خبیر»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲، ص ۶۹- ۷۰