سوره زمر

سوره زمر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره زمر در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«زُمَر» به معنای گروه‌ها و دسته‌ها است. انسان‌ها در روز قیامت به دو دسته «بهشتیان» و «دوزخیان» تقسیم می‌شوند و احوال آنان به صورت زیبا و هنرمندانه در این سوره ترسیم شده است؛ لذا «سوره زمر» نام گرفته است. این سوره به «سوره غُرَف» نیز شناخته می‌شود.

از آیات این سوره برمی‌آید که مشرکان زمان رسول خدا(ص) از آن جناب درخواست کرده‌اند که از دعوتش به سوی توحید و از تعرض به خدایان ایشان صرف نظر کند، و‌گر نه نفرین خدایان گریبانش را خواهد گرفت. در پاسخ آنان این سوره که به وجهی قرین سوره صاست، نازل شده و به آن جناب تاکید کرده که دین خود را برای خدای سبحان خالص کند، و اعتنایی به خدایان مشرکان نکند، و به مشرکان اعلام نماید که مامور به توحید و اخلاص دین است، توحید و اخلاصی که آیات و ادله وحی و عقل بر آن دلالت دارند. خدای سبحان در خلال سوره چند نوبت کلام را متوجه این مسأله می‌سازد، برای مثال، در آغاز سوره می‌فرماید: فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ و باز در آیه بعدی می‌فرماید: أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ سپس در وسط سوره دوباره به این مسأله بر می‌گردد و می‌فرماید: قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ و باز در آیه قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصًا لَهُ دِينِي و فَاعْبُدُوا مَا شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ. آن گاه در آیه إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ اعلام می‌دارد.

و در آیه أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ می‌پرسد. و در آیه قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ تهدید می‌کند. و در آیه قُلْ أَفَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجَاهِلُونَ و همچنین اشارات دیگری که همه دلالت بر این دارد که مشرکان از آن جناب خواسته بودند دست از دعوت به توحید بردارد.

آن گاه به استدلال بر یکتایی خدا در ربوبیت و الوهیت پرداخته، هم از طریق وحی و هم از طریق برهان عقلی، و هم از راه مقایسه بین مؤمنان و مشرکان، آن را اثبات می‌کند. و مقایسه مزبور مقایسه‌ای لطیف است. چند نوبت مؤمنان را به بهترین اوصاف ستوده، و به پاداش‌هایی اخروی بشارت می‌دهد. و هر جا سخن از مشرکان به میان آورده - علاوه بر وبال اعمالشان، که در دنیا گریبانشان را می‌گیرد، وبالی نظیر وبال‌هایی که به سایر امت‌های گذشته به کیفر تکذیب آیات خدا رسید، و آن عبارت بود از خواری در دنیا که البته عذاب آخرت قابل مقایسه با آن نیست - ایشان را به خسران و عذاب آخرت نیز انذار می‌دهد.

و به همین منظور در این سوره، روز قیامت را به روشن‌ترین اوصافش وصف کرده، و با تکیه بر این توصیف سوره را خاتمه داده است.

گفته شده: این سوره به شهادت سیاق آیاتش در مکه نازل شده، و چنین به نظر می‌رسد که یک دفعه نازل شده باشد، چون آیات آن بسیار به هم مربوط و متصل است‌.

ویژگی‌های سوره زمر

1. دارای ۷۵ آیه به عدد کوفی، ۷۲ آیه به عدد حجازی و بصری، ۷۳ آیه به عدد شامی، ۱۱۹۲ یا ۱۱۸۰ کلمه و ۴۷۰۸ یا ۴۸۷۱ حرف است.
2. در ترتیب نزول، پنجاه و نهمین، و در قرآن کریم سی و نهمین سوره است.
3. گفته شده: پس از سوره سبأ و پیش از سوره مؤمن در مکه نازل شد؛ جز آیات أَوَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ، قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ و وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ که مدنی است.
4. از سور مثانی و حدود نیم جزء قرآن کریم است.
5. گفته‌اند پنج یا هفت آیه منسوخ دارد.

مطالب مهم سوره زمر

1. بیان حقانیت و اهمیت قرآن؛
2. بیان اقسام چهارگانه توحید و آثار آن؛
3. بیان رستاخیز و مسائل مربوط به آن؛ مانند: حشر و نشر و حساب و عقاب و ثواب؛
4. اخلاص در دین و عبادت؛
5. اشاره به سرنوشت امت‌های گذشته.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی