ولایت تشریعی اهل بیت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۳۲

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ولایت تشریعی اهل بیت در حدیث - ولایت تشریعی اهل بیت در کلام اسلامی - ولایت تشریعی اهل بیت در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل سیره اجتماعی معصومان (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معناشناسی

با توجه به اقوال دانشمندان اعتقاد به ولایت تشریعی را شش‌گونه می‌توان تفسیر کرد:

اول: اعتقاد پیدا کنند خداوند تحلیل و تحریم را به طور کامل و استقلالی به ائمه سپرده است و خود را از این امر کنار کشیده است؛ چنین اعتقادی قطعاً باطل و غلو است^[۱].

دوم: خداوند احکام دین را که تشریح کرده، از راه وحی به پیامبر سپرده و پیامبر به طور کامل به همه قوانین اعتقادی و فقهی و اخلاقی آگاه است و مفسّر و بیان‌کننده صحیح و کامل قرآن و قوانین دینی پیامبر است و ائمه هم همین قوانین را از طرف خداوند و پیامبر و از راه‌های مختلف (قرآن، صحیفه فاطمیه، جفر، جامعه، تحدیث، تفهیم و...) دریافت کرده و برای مردم بیان می‌کنند و علم صحیح و کامل دین در نزد ایشان است. در این تفسیر هیچ اشکالی وجود ندارد و روایات مختلف مربوط به علم ائمه(ع) آن را تأیید می‌کند و عقل هم حکم می‌کند که براساس قاعده لطف خداوندی که دین را برای هدایت بشر فرستاده است باید مفسّر و مبین قابل اعتماد آن را هم جهت تمام‌شدن لطف بفرستد.

سوم: اینکه خدای متعال پس از آنکه پیامبر(ص) را تکمیل فرمود ـ به طوری‌که غیر از خواست خداوند را اراده نمی‌کند و هرچه را اراده می‌کند موافق حق و صواب است ـ تعیین بعضی از امور مانند نماز و روزه را به ایشان واگذار کرد تا شرف و کرامت پیامبر را در بارگاه قدس الهی آشکار سازد و ایشان را احترام کرده باشد و سپس آنچه را که پیامبر انتخاب می‌کند از طریق وحی تأیید می‌کند و روایاتی که نوعی ولایت تشریعی و تفویض احکام را برای پیامبر ثابت کرده‌اند بر این معنی حمل می‌شوند، مانند تحریم نبیذ، اضافه کردن رکعات نماز مستحب نمودن روزه شعبان و روزه سه روز از هرماه و...^[۲].

چهارم: تفسیر دیگر اینکه امر سیاست و تعلیم و تأدیب خلق در مرحله اجرا (نه در مرحله حکم) با بیان احکام و آشکار کردن آن یا آشکار نکردنش به حسب مصلحت زمان (مثل زمان تقیه) به اهل بیت(ع) تفویض شده است. این تفسیر را برخی از محدثین مانند علامه مجلسی بیان کرده‌اند^[۳].

پنجم: خداوند اصول و کلیات مسائل دینی را از طریق قرآن و وحی به اهل بیت(ع) اعلام کرده است و سپس اهل بیت(ع) فروع و جزئیات را مانند مجتهدین استنباط می‌کنند. در نتیجه تطبیق و استنباط به ائمه الا واگذار شده است و ایشان از طریق اجتهاد حکم مسائل را پیدا کرده و فتوا می‌دهند. این‌گونه تفسیر از سوی طرفداران نظریه علمای ابرار مطرح شده است و برخی از شواهد تاریخی هم بر ادعای خود می‌آورند که برای ائمه کلمه فتوا یا اجتهاد به کار برده شده است^[۴]. ششم: قول به تفصیل و نظر علامه مجلسی است که می‌فرماید: اگر تفویض در خلقت و زنده کردن مرده و میراندن و روزی‌دادن باشد کفر و باطل است، ولی اگر در تعلیم و تربیت مردم و بخشیدن و نبخشیدن انفال و خمس و تشریح بعضی از احکام باشد صحیح است^[۵].

امام خمینی در ذیل این تفصیل علامه مجلسی دو اشکال را مطرح کرده‌اند:

هیچ ضابطه برهانی و آشکاری برای فرق بین تفویض صحیح و باطل از سوی علما مطرح نشده است.
این تفصیلی که علامه مجلسی بیان فرموده قابل قبول نیست، زیرا تفویض اگر به معنی بسته بودن دست خدا و تأثیر استقلالی قدرت و اراده عبد باشد در همه موارد باطل است (در خلقت، زنده‌کردن و میراندن، روزی‌دادن، تعلیم و تربیت مردم، بخشیدن و نبخشیدن انفال و خمس و تشریع بعضی احکام) زیرا در عالم ممکنات هیچ موجودی و هیچ فرشته و پیامبری استقلال ندارد و همه فقیر محض و محتاج به او هستند، اما اگر تفویض به این معنی باشد که اراده عبد فانی در اراده حق شود و اراده نمی‌کند مگر آنچه را که خدا اراده کرده در همه موارد ممکن است و باطل نیست^[۶].

به نظر می‌رسد برخی از اختلافات طرفداران و مخالفان ولایت تشریعی اهل بیت(ع) اختلاف لفظی است، به این صورت که مقصود مخالفان، معنای حقیقی تشریع (تشریع استقلالی) و مقصود موافقان، تشریع طولی و کشفی است به این معنی که تشریع آنها در طول تشریع خدا و کشف کننده از اراده الهی است به همین خاطر می‌گویند شارع مقدس درحقیقت خداست و اگر به پیامبر شارع می‌گوییم مجازی و اعتباری است^[۷].^[۸]

پرسش مستقیم

دیدگاه‌های گوناگون درباره ولایت تشریعی اهل بیت چیست؟ (پرسش)

منابع

سلیمانیان، مصطفی، مقامات امامان

پانویس

↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴۶.
↑ چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا ۵۵۰.
↑ مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.
↑ مکتب در فرایند تکامل، ص۲۰ و ۷۸.
↑ مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.
↑ چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا۵۵۰.
↑ امامت، محمدحسن قدردان قراملکی، ص۱۹۶.
↑ سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌، مقامات امامان، ص ۳۲۶.

[1] من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴۶.

[2] چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا ۵۵۰.

[3] مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.

[4] مکتب در فرایند تکامل، ص۲۰ و ۷۸.

[5] مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.

[6] چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا۵۵۰.

[7] امامت، محمدحسن قدردان قراملکی، ص۱۹۶.

[8] سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌، مقامات امامان، ص ۳۲۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[سیره اجتماعی معصومان (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-==مقدمه==
+==معناشناسی==
-با توجه به اقوال [[دانشمندان]] به نظر می‌رسد [[اعتقاد]] به [[ولایت تشریعی]] را شش‌گونه می‌توان [[تفسیر]] کرد:
+با توجه به اقوال دانشمندان [[اعتقاد]] به [[ولایت تشریعی]] را شش‌گونه می‌توان [[تفسیر]] کرد:
-اول: اینکه اعتقاد پیدا کنند [[خداوند]] تحلیل و [[تحریم]] را به طور کامل و استقلالی به [[ائمه]] سپرده است و خود را از این امر کنار کشیده است، که چنین [[اعتقادی]] قطعاً [[باطل]] و [[غلو]] است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴۶.</ref>.
+اول: اعتقاد پیدا کنند [[خداوند]] تحلیل و [[تحریم]] را به طور کامل و استقلالی به [[ائمه]] سپرده است و خود را از این امر کنار کشیده است؛ چنین [[اعتقادی]] قطعاً [[باطل]] و [[غلو]] است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴۶.</ref>.
-دوم: اینکه خداوند [[احکام دین]] را که تشریح کرده از [[راه وحی]] به [[پیامبر]] سپرده و پیامبر به طور کامل به همه [[قوانین]] اعتقادی و [[فقهی]] و [[اخلاقی]] [[آگاه]] است و [[مفسّر]] و بیان‌کننده صحیح و کامل [[قرآن]] و قوانین [[دینی]] پیامبر است، و ائمه هم همین قوانین را از طرف خداوند و پیامبر و از راه‌های مختلف (قرآن، [[صحیفه]] فاطمیه، [[جفر]]، [[جامعه]]، [[تحدیث]]، تفهیم و...) دریافت کرده و برای [[مردم]] بیان می‌کنند و [[علم صحیح]] و کامل [[دین]] در نزد ایشان است. در این تفسیر هیچ اشکالی وجود ندارد و [[روایات]] مختلف مربوط به [[علم ائمه]]{{عم}} آن را [[تأیید]] می‌کند و [[عقل]] هم [[حکم]] می‌کند که براساس [[قاعده لطف]] خداوندی که دین را برای [[هدایت]] [[بشر]] فرستاده است باید مفسّر و مبین قابل [[اعتماد]] آن را هم جهت تمام‌شدن [[لطف]] بفرستد.
+دوم: خداوند [[احکام دین]] را که تشریح کرده، از [[راه وحی]] به [[پیامبر]] سپرده و پیامبر به طور کامل به همه [[قوانین]] اعتقادی و [[فقهی]] و [[اخلاقی]] [[آگاه]] است و [[مفسّر]] و بیان‌کننده صحیح و کامل [[قرآن]] و قوانین [[دینی]] پیامبر است و ائمه هم همین قوانین را از طرف خداوند و پیامبر و از راه‌های مختلف (قرآن، [[صحیفه]] فاطمیه، [[جفر]]، [[جامعه]]، [[تحدیث]]، تفهیم و...) دریافت کرده و برای [[مردم]] بیان می‌کنند و [[علم صحیح]] و کامل [[دین]] در نزد ایشان است. در این تفسیر هیچ اشکالی وجود ندارد و [[روایات]] مختلف مربوط به [[علم ائمه]]{{عم}} آن را [[تأیید]] می‌کند و [[عقل]] هم [[حکم]] می‌کند که براساس [[قاعده لطف]] خداوندی که دین را برای [[هدایت]] [[بشر]] فرستاده است باید مفسّر و مبین قابل [[اعتماد]] آن را هم جهت تمام‌شدن [[لطف]] بفرستد.
-سوم: اینکه [[خدای متعال]] پس از آنکه پیامبر{{صل}} را تکمیل فرمود (به طوری‌که غیر از خواست خداوند را [[اراده]] نمی‌کند و هرچه را اراده می‌کند موافق [[حق]] و صواب می‌باشد) [[تعیین]] بعضی از امور مانند [[نماز]] و [[روزه]] را به ایشان واگذار کرد تا [[شرف]] و [[کرامت]] پیامبر را در بارگاه [[قدس]] [[الهی]] آشکار سازد و ایشان را [[احترام]] کرده باشد، و سپس آنچه را که پیامبر [[انتخاب]] می‌کند از [[طریق وحی]] تأیید می‌کند، و روایاتی که نوعی ولایت تشریعی و [[تفویض]] [[احکام]] را برای پیامبر [[ثابت]] کرده‌اند بر این معنی حمل می‌شوند، مانند تحریم نبیذ، اضافه کردن رکعات نماز [[مستحب]] نمودن روزه [[شعبان]] و روزه سه [[روز]] از هرماه و...<ref>چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا ۵۵۰.</ref>.
+سوم: اینکه [[خدای متعال]] پس از آنکه پیامبر{{صل}} را تکمیل فرمود ـ به طوری‌که غیر از خواست خداوند را [[اراده]] نمی‌کند و هرچه را اراده می‌کند موافق [[حق]] و صواب است ـ [[تعیین]] بعضی از امور مانند [[نماز]] و [[روزه]] را به ایشان واگذار کرد تا [[شرف]] و [[کرامت]] پیامبر را در بارگاه [[قدس]] [[الهی]] آشکار سازد و ایشان را [[احترام]] کرده باشد و سپس آنچه را که پیامبر [[انتخاب]] می‌کند از [[طریق وحی]] تأیید می‌کند و روایاتی که نوعی ولایت تشریعی و [[تفویض]] [[احکام]] را برای پیامبر [[ثابت]] کرده‌اند بر این معنی حمل می‌شوند، مانند تحریم نبیذ، اضافه کردن رکعات نماز [[مستحب]] نمودن روزه [[شعبان]] و روزه سه [[روز]] از هرماه و...<ref>چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا ۵۵۰.</ref>.
 چهارم: [[تفسیر]] دیگر اینکه امر [[سیاست]] و [[تعلیم]] و [[تأدیب]] [[خلق]] در مرحله [[اجرا]] (نه در مرحله [[حکم]]) با [[بیان احکام]] و [[آشکار کردن]] آن یا آشکار نکردنش به حسب [[مصلحت]] [[زمان]] (مثل زمان [[تقیه]]) به [[اهل بیت]]{{عم}} [[تفویض]] شده است. این تفسیر را برخی از [[محدثین]] مانند [[علامه مجلسی]] بیان کرده‌اند<ref>مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.</ref>.
-پنجم: [[خداوند]] اصول و کلیات مسائل [[دینی]] را از طریق [[قرآن]] و [[وحی]] به اهل بیت{{عم}} اعلام کرده است و سپس اهل بیت{{عم}} [[فروع]] و جزئیات را مانند مجتهدین [[استنباط]] می‌کنند. در نتیجه [[تطبیق]] و استنباط به [[ائمه]] الا واگذار شده است و ایشان از طریق [[اجتهاد]] حکم مسائل را پیدا کرده و [[فتوا]] می‌دهند. این‌گونه تفسیر از سوی طرفداران [[نظریه]] [[علمای ابرار]] مطرح شده است، و برخی از شواهد [[تاریخی]] هم بر ادعای خود می‌آورند که برای ائمه کلمه فتوا یا اجتهاد به کار برده شده است<ref>مکتب در فرایند تکامل، ص۲۰ و ۷۸.</ref>.
+پنجم: [[خداوند]] اصول و کلیات مسائل [[دینی]] را از طریق [[قرآن]] و [[وحی]] به اهل بیت{{عم}} اعلام کرده است و سپس اهل بیت{{عم}} [[فروع]] و جزئیات را مانند مجتهدین [[استنباط]] می‌کنند. در نتیجه [[تطبیق]] و استنباط به [[ائمه]] الا واگذار شده است و ایشان از طریق [[اجتهاد]] حکم مسائل را پیدا کرده و [[فتوا]] می‌دهند. این‌گونه تفسیر از سوی طرفداران [[نظریه]] [[علمای ابرار]] مطرح شده است و برخی از شواهد [[تاریخی]] هم بر ادعای خود می‌آورند که برای ائمه کلمه فتوا یا اجتهاد به کار برده شده است<ref>مکتب در فرایند تکامل، ص۲۰ و ۷۸.</ref>.
 ششم: قول به تفصیل و نظر علامه مجلسی است که می‌فرماید: اگر تفویض در [[خلقت]] و [[زنده کردن]] مرده و [[میراندن]] و روزی‌دادن باشد [[کفر]] و [[باطل]] است، ولی اگر در [[تعلیم و تربیت]] [[مردم]] و بخشیدن و نبخشیدن [[انفال]] و [[خمس]] و تشریح بعضی از [[احکام]] باشد صحیح است<ref>مرآة العقول، ج۳، ص۱۴۱.</ref>.
 [[امام خمینی]] در ذیل این تفصیل علامه مجلسی دو اشکال را مطرح کرده‌اند:
 #هیچ ضابطه برهانی و آشکاری برای فرق بین تفویض صحیح و باطل از سوی [[علما]] مطرح نشده است.
 #این تفصیلی که علامه مجلسی بیان فرموده قابل قبول نیست، زیرا تفویض اگر به معنی بسته بودن [[دست خدا]] و تأثیر استقلالی [[قدرت]] و [[اراده]] [[عبد]] باشد در همه موارد باطل است (در خلقت، زنده‌کردن و میراندن، روزی‌دادن، تعلیم و تربیت مردم، بخشیدن و نبخشیدن انفال و خمس و [[تشریع]] بعضی احکام) زیرا در [[عالم ممکنات]] هیچ موجودی و هیچ [[فرشته]] و [[پیامبری]] [[استقلال]] ندارد و همه [[فقیر]] محض و محتاج به او هستند، اما اگر [[تفویض]] به این معنی باشد که [[اراده]] [[عبد]] فانی در اراده [[حق]] شود و اراده نمی‌کند مگر آنچه را که [[خدا]] اراده کرده در همه موارد ممکن است و [[باطل]] نیست<ref>چهل حدیث، حدیث ۳۱، ص۵۴۸ تا۵۵۰.</ref>.