بهداشت در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


== مقدمه ==
== مقدمه ==
* از مسائلی که در [[سیره]] و قول [[رسول اکرم]] {{صل}} به آن توجه شده، مسئله بهداشت جسمانی [[انسان]] هاست. [[احادیث]] بسیاری درباره پاکیزگی و [[پیراستگی]] محیط [[زندگی]] و بهداشت فردی و نقش آن در [[سلامت]] فرد و [[جامعه]] از [[رسول خدا]] {{صل}} [[نقل]] شده که نشان دهنده توجه ویژه ایشان به [[سلامت]] فرد و [[جامعه]] و [[پیراستگی]] محیط زیست [[انسان]] است. نویسنده این مقاله تلاش دارد که هر چند کوتاه، به این رهنمودها، آموزه‌ها و [[تعالیم]] بهداشتی پرداخته، مواردی از این رهنمودها و آموزه‌ها را در [[سیره]] و [[کلام نبوی]] {{صل}} برای خوانندگان گرامی بیان دارد<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۲.</ref>.
از مسائلی که در [[سیره]] و قول [[رسول اکرم]] {{صل}} به آن توجه شده، مسئله بهداشت جسمانی [[انسان]] هاست. [[احادیث]] بسیاری درباره پاکیزگی و [[پیراستگی]] محیط [[زندگی]] و بهداشت فردی و نقش آن در [[سلامت]] فرد و [[جامعه]] از [[رسول خدا]] {{صل}} [[نقل]] شده که نشان دهنده توجه ویژه ایشان به [[سلامت]] فرد و [[جامعه]] و [[پیراستگی]] محیط زیست [[انسان]] است. نویسنده این مقاله تلاش دارد که هر چند کوتاه، به این رهنمودها، آموزه‌ها و [[تعالیم]] بهداشتی پرداخته، مواردی از این رهنمودها و آموزه‌ها را در [[سیره]] و [[کلام نبوی]] {{صل}} برای خوانندگان گرامی بیان دارد<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۲.</ref>.


== بهداشت فردی ==
== بهداشت فردی ==
=== نظافت ===
=== نظافت ===
* پاکیزگی، [[جایگاه]] والایی در [[سیره]] و [[کلام]] [[رسول خدا]] {{صل}} دارد و ایشان پاکیزگی را می‌ستود و پیوسته [[مسلمانان]] را به رعایت آن توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "[[خداوند]]، [[پاک]] است و شخص [[پاک]] را [[دوست]] دارد؛ [[پاکیزه]] است و پاکیزگی را [[دوست]] دارد"<ref>ابویعلی الموصلی. ، مسند، ج ۲، ص ۱۲۲؛ ترمذی، سنن، ج ۴، ص ۱۹۸ و جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۶۷.</ref>. پس "خودتان را با هر وسیله‌ای که می‌توانید، [[پاکیزه]] کنید؛ زیرا [[خداوند متعال]] [[اسلام]] را بر پایه پاکیزگی بنا کرده است و هرگز کسی به [[بهشت]] نمی‌رود، مگر اینکه [[پاکیزه]] باشد"<ref>همان.</ref>. و می‌فرمود: "همانا [[اسلام]]، [[پاکیزه]] است، پس شما هم [[پاکیزه]] باشید؛ زیرا جز فرد [[پاکیزه]]، کسی به [[بهشت]] نمی‌رود"<ref>سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۱۳۹؛ نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۳۲ و المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷.</ref> و "[[خداوند]]، [[عبادت]] کننده [[پاکیزه]] را [[دوست]] دارد"<ref>کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۸۸.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۲.</ref>.
پاکیزگی، [[جایگاه]] والایی در [[سیره]] و [[کلام]] [[رسول خدا]] {{صل}} دارد و ایشان پاکیزگی را می‌ستود و پیوسته [[مسلمانان]] را به رعایت آن توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "[[خداوند]]، [[پاک]] است و شخص [[پاک]] را [[دوست]] دارد؛ [[پاکیزه]] است و پاکیزگی را [[دوست]] دارد"<ref>ابویعلی الموصلی. ، مسند، ج ۲، ص ۱۲۲؛ ترمذی، سنن، ج ۴، ص ۱۹۸ و جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۶۷.</ref>. پس "خودتان را با هر وسیله‌ای که می‌توانید، [[پاکیزه]] کنید؛ زیرا [[خداوند متعال]] [[اسلام]] را بر پایه پاکیزگی بنا کرده است و هرگز کسی به [[بهشت]] نمی‌رود، مگر اینکه [[پاکیزه]] باشد"<ref>همان.</ref>. و می‌فرمود: "همانا [[اسلام]]، [[پاکیزه]] است، پس شما هم [[پاکیزه]] باشید؛ زیرا جز فرد [[پاکیزه]]، کسی به [[بهشت]] نمی‌رود"<ref>سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۱۳۹؛ نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۳۲ و المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷.</ref> و "[[خداوند]]، [[عبادت]] کننده [[پاکیزه]] را [[دوست]] دارد"<ref>کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۸۸.</ref>.
* نظافت [[بدن]] نیز جزئی از این پاکیزگی هاست که همواره [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن تأکید داشت. [[نقل]] شده است، آن [[حضرت]]، هر هفته موهای سر و محاسنش را با سدر<ref>شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۰؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۲ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref> یا گل خطمی می‌شست<ref>امام رضا {{ع}}، فقه الرضا {{ع}}، ص ۱۲۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۴۴.</ref> و [[سبیل]] خود را کوتاه می‌کرد<ref>فقه الرضا {{ع}}، ص ۱۲۸ و محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۶۰.</ref>؛ کوتاه کردن موی [[سبیل]] به طوری که لب، آشکار شود، از سنت‌های ایشان به شمار می‌رفت<ref>مکارم الاخلاق، ص ۶۷؛ کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۷ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۸۴.</ref>. ایشان می‌فرمود: "[[سبیل]] و موی بینی خود را بچینید و خود را بر این کار مجبور کنید<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۲، ص ۱۶؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۱، ص ۱۵۳ و ابن ابی جمهور، عوالی، ج۱، ص۱۳۵.</ref>"؛ "چرا که [[سبیل]] بلند، مخفی‌گاه و جولانگاه [[شیطان]] [آلودگی است]"<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۲۷، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۸ و مکارم الاخلاق، ص ۶۷.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۳.</ref>.
* [[غسل]] [[جمعه]] هم از دیگر سنت‌های ایشان بود<ref>. فقه الرضا {{ع}}، ص۱۷۵ و مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۰۱.</ref> و [[مردم]] را نیز بدین امر سفارش بسیار می‌کرد. آن [[حضرت]] در سفارش‌های خود به [[امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} فرموده است: "ای [[علی]]! [[مردم]] باید هر هفت روز یک بار، [[غسل]] کنند (حمّام بروند). پس هر [[جمعه]] [[غسل]] کن؛ حتی اگر لازم شود که برای تهیّه [[آب]] آن، [[خوراک]] روزانه‌ات را بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ امر مستحبّی، بالاتر از [[غسل]] [[جمعه]] نیست"<ref>سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۳۶۷ و مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۵۰۲.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۳.</ref>.
* همچنین نوره کشیدن در هر پانزده روز یک بار، از سنت‌های ایشان بود<ref>الکافی، ج ۶، ص ۵۰۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۱۹ و محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۰۸.</ref> و در این می‌فرمود: "هیچ کدام از شما شارب و موی شرمگاه و زیر بغل را بلند نگذارد؛ زیرا [[شیطان]] آن جا را برای مخفی شدن [[انتخاب]] می‌کند و در آن پنهان می‌شود"<ref>محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۲۹؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۱۹ و فضل اللّه راوندی، النوادر، ص ۲۴.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴.</ref>.
* آن [[حضرت]] پیش از [[نماز جمعه]]، ناخن‌هایش را کوتاه می‌کرد<ref>بحار الانوار، ج ۸۶، ص ۳۵۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۴۶.</ref> و از گرفتن ناخن با دندان [[نهی]] می‌فرمود<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳ - ۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۱۲۶ و ورام ابن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.</ref>. ایشان کوتاه کردن ناخن‌ها را مانع [بروز] درد بزرگ و از عواملی می‌دانست که بر روزی [[انسان]] می‌افزاید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۰؛ تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۲۲ و ثواب الاعمال، ص ۲۳.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴.</ref>.
* [[رسول اکرم]] {{صل}} برای تقویت چشم، هر شب، سرمه می‌کشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵.</ref> و این کار را باعث زیادشدن [[نور]] چشم می‌دانست<ref>الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷ و کنز العمال، ج ۱۰، ص ۵۱.</ref>. [[روایت]] شده است که ایشان پیش از خوابیدن، چهار مرتبه به چشم راست و سه مرتبه به چشم چپ، سرمه می‌کشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۰۱.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴.</ref>.
* توجه [[پیامبر]] {{صل}} به بهداشت فردی به حدی بود که حتی در مسافرت هم از آن غافل نبود و پیوسته پنج چیز را همراه داشت: "آیینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچی"<ref>ابوسعید خرگوشی نیشابوری، شرف المصطفی، ج ۳، ص ۳۳۳؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۱۸؛ الجعفریات، ص ۱۸۵ و ابوالفرج شافعی حلبی، السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۵۲.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴.</ref>.
=== بهداشت دهان و دندان ===
* [[رسول خدا]] {{صل}} مسواک می‌زد و بر آن بسیار تأکید داشت. آن [[حضرت]] پیش از [[خواب]] و پس از آن<ref>مکارم الاخلاق، ص ۳۹ و بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۳۴۳.</ref> و پیش از هر [[نماز]]<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۴۱۰؛ البخاری، صحیح، ج ۱، ص ۲۱۴ و وسائل الشیعة، ج ۲، ص ۲۰.</ref> مسواک می‌کرد و می‌فرمود: "اگر نبود که کار را بر امتم دشوار سازم، به آنان امر می‌کردم که برای هر [[نماز]] مسواک بزنند"<ref>الکافی، ج ۳، ص ۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵؛ مسند احمد، ج ۱، ص ۸۰ و صحیح بخاری، ج ۸ ص ۱۳۱.</ref>. و می‌فرمود: "آن [[قدر]] به مسواک زدن [[فرمان]] داده شدم که ترسیدم بر من [[واجب]] شود"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۳؛ شیخ صدوق، الامالی، ج ۱، ص ۴۲۸ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۶۱.</ref>. و همچنین می‌فرمود: "اگر [[مردم]] از فواید مسواک [[آگاه]] بودند، آن را با خویش به بستر می‌بردند"<ref>دعائم الاسلام، ص ۱۱۹ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۳.</ref>. آن [[حضرت]]، از عرض دندان مسواک می‌کرد<ref>مکارم الاخلاق، ص ۳۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۸.</ref> و می‌فرمود: "دندان هایتان را از عرض (عمودی) مسواک بزنید، نه از طول (افقی)"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۴؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۶۱ و النوادر، ص ۴۴.</ref>. آن [[حضرت]]، [[مسلمانان]] را از مسواک کردن در حمام [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۴.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴-۲۳۵.</ref>.
* خلال کردن دندان نیز از دیگر اموری بود که [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن تأکید داشت و [[مسلمانان]] را به خلال کردن سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "خلال کنید، به درستی که خلال برای لثه‌ها مفید و آن، تمییز کننده دهان است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۱.</ref>. استنشاق و مضمضه کردن هم از سنت‌های ایشان به شمار می‌آمد<ref>شیخ طوسی، التهذیب، ج ۱، ص ۷۹ و شیخ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص ۶۷.</ref> و بر آن تأکید می‌ورزید و می‌فرمود: {{متن حدیث|تَخَلَّلُوا عَلَى الطَّعَامِ وَ تَمَضْمَضُوا}}<ref>ابوالعباس مستغفری، طب النبی، ص ۲۱ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۱۸.</ref>؛ پس از [[غذا]]، خلال و مضمضه کنید<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۵.</ref>.
=== بهداشت [[لباس]] ===
* همواره [[لباس]] ایشان [[پاکیزه]] بود و دیگران را نیز به نظافت [[لباس]] توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس که لباسی به تن می‌کند، لازم است آن را تمیز کند"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۴۱؛ الجعفریات، ص ۱۵۷ و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی، قرب الاسناد، ص ۳۴.</ref>. آن [[حضرت]] به رنگ‌ها نیز توجه داشت و رنگ سبز را برای [[لباس]] خود می‌پسندید<ref>الصفدی، الوافی بالوفیات، ج ۱، ص ۷۳؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ج ۲، ص ۱۹۱ و شرف المصطفی، ص ۳۲۰.</ref> و از میان جامه‌های گوناگون، پوشیدن پیراهن سفید را بیشتر [[دوست]] داشت<ref>ابن الاشعث السجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۵۴ و سنن ترمذی، ج ۳، ص ۱۴۹.</ref> و می‌فرمود: "[[لباس]] سفید بپوشید؛ چرا که [[لباس]] سفید، پاک‌تر و پاکیزه‌تر است و مردگانتان را در پارچه‌های سفید [[کفن]] کنید"<ref>{{متن حدیث| خَيْرُ ثِيَابِكُمُ الْبِيضُ فَلْيَلْبَسْهَا أَحْيَاؤُكُمْ وَ كَفِّنُوا فِيهَا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهَا مِنْ خَيْرِ ثِيَابِكُمْ}}؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۷ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۱۰۸.</ref>؛ از [[لباس]] سیاه کراهت داشت و رنگ سیاه را نمی‌پسندید؛ مگر در سه چیز: [[عمامه]]، کفش و عبا<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۱؛ الخصال، ج ۱، ص ۱۴۸ و علل الشرائع، ج ۲، ص ۳۴۷.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref>.
* جنس لباسش بیشتر از پنبه بود و جز در حال ناچاری، [[لباس]] پشمی و مویی نمی‌پوشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۵۰ و مکارم الاخلاق، ص ۱۰۳.</ref>. عطر را [[دوست]] می‌داشت و بوی خوش را مایه تقویت [[قلب]]<ref>الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۴۳.</ref> و افزونی [[عقل]]<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۱۸.</ref> می‌شمرد. همچنین بر پوشیدن کفش خوب تأکید می‌کرد و پوشیدن کفش خوب و مناسب را باعث طولانی‌تر شدن [[عمر]] می‌دانست<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵ و شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۳۸.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۶.</ref>.
=== بهداشت تغذیه ===
* از مصادیق بارز رعایت بهداشت، رعایت بهداشت تغذیه است. [[رسول خدا]] {{صل}} در این باره نیز توصیه‌های بسیاری به [[مسلمانان]] داشت. ایشان معده را خانه همه دردها و پرهیز را ریشه همه درمان‌ها معرفی کرده<ref>نهج الفصاحه، ص ۷۷۹: الخصال، ج ۲، ص ۵۱۲ و عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۰.</ref> و فرموده است: "[[آدمی]] ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است و حال آنکه برای او تنها چند لقمه‌ای که نیرویش را تأمین کند، کافی است؛ چنانچه که [[نفس]] بر او [[غلبه]] یافت [و نتوانست خویشتن داری کند] پس یک سوم [معده اش] برای [[غذا]] و یک سوم آن را برای [[آب]] و یک سوم دیگر آن برای نفَسش باشد"<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۱۴؛ محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ص ۳۵؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۹، ص ۴۶۱ و السرخسی، المبسوط، ج ۳۰، ص ۲۶۶.</ref>. ایشان بر کم‌خوری و پرهیز از [[پرخوری]] تأکید می‌ورزید و چاره تندرستی را در چهار چیز می‌دانست: "کم گفتن، کم خفتن، کم راه رفتن، کم خوردن"<ref>شاذان بن جبرئیل قمی، الفضائل، ص ۱۵۳ و بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۴۴.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۶.</ref>.
* [[نقل]] شده است، [[رسول خدا]] {{صل}} تا گرسنه نمی‌شد [[غذا]] نمی‌خورد و می‌فرمود: "ما گروهی هستیم که تا گرسنه نشویم، نمی‌خوریم و چون خوردیم، پیش از سیر شدن، از [[غذا]] دست می‌کشیم"<ref>السیرة الحلبیه، ج ۳، ص ۳۵۲ و سید محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ج ۱، ص ۱۸۱.</ref>. آن [[حضرت]]، پیش از خوردن و پس از آن، دستانش را می‌شست<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۸.</ref>. شروع غذای [[رسول خدا]] {{صل}} با نمک بود و دیگران را نیز به این کار توصیه می‌کرد<ref>حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص ۱۲ و بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۹۸.</ref> و می‌فرمود: "[[غذا]] را با نمک آغاز کنید که داروی هفتاد درد است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۲۶ و احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۵۹۳.</ref>. دست راستش مخصوص [[غذا]] بود و با آن لقمه بر می‌داشت و دست چپش بیشتر به دیگر امور اختصاص داشت<ref>مسند احمد، ج ۶، ص ۲۸۷؛ ابن حبان، صحیح، ج ۱۲، ص ۳۱ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج ۴، ص ۱۰۹.</ref>. به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نمی‌دمید<ref>سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۰۹۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۵ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۶.</ref> و دیگران را از این کار [[نهی]] می‌کرد<ref>عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۷۰.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۶-۲۳۷.</ref>.
* [[غذا]] را داغ نمی‌خورد و می‌فرمود: "[[خداوند]] به ما [[آتش]] نخورانیده است؛ غذای داغ [[برکت]] ندارد پس، آن را سرد کنید"<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۸ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۳۵ و با اندکی اختلاف در: الکافی، ج ۶، ص ۳۲۲.</ref>. افراد را از ترک کردن خوردن [[شام]] برحذر می‌داشت و می‌فرمود: "[[شام]] خوردن را ترک نکنید، گرچه به خوردن چند دانه خرمای خشکیده باشد"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۳۳۰.</ref>؛ زیرا "ترک آن باعث خرابی [[بدن]] و [[پیری]] و درهم شکستگی جسم است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸؛ الخصال، ج ۲، ص ۶۱۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۰.</ref>. ظروف سرپوش‌دار را می‌پسندید<ref>ابن ابی شیبه کوفی، المصنّف، ج ۵، ص ۵۲۷.</ref> و می‌فرمود: "بر درهایتان قفل بزنید؛ روی ظرف‌ها را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ زیرا [[شیطان]] (آلودگی) نمی‌تواند از در بسته وارد شود"<ref>المستدرک، ج ۴، ص ۱۴۰؛ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۳۵۲ و بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۷۴.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۷.</ref>.
* [[رسول خدا]] {{صل}} به نوشیدن [[آب]] در سه جرعه تأکید داشت و می‌فرمود: "هر کس از شما [[آب]] را در سه [[نفس]] بنوشد، ایمن خواهد بود"<ref>طب النبی، ص ۲۳ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۳.</ref>. از نوشیدن [[آب]] در حال بی‌میلی منع می‌کرد و می‌فرمود: "هرگاه میل دارید، [[آب]] بنوشید؛ وگرنه از نوشیدن آن خودداری کنید"<ref>طب النبی، ص ۲۳.</ref>. در هنگام آشامیدن، [[نفس]] نمی‌کشید و اگر می‌خواست [[نفس]] بکشد، ظرف [[آب]] را از دهانش دور نگه می‌داشت<ref>الدعوات، ص ۱۴۴؛ النووی، شرح مسلم، ج ۳، ص ۱۶۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۱.</ref>. از ظروف شکسته [[آب]] نمی‌نوشید<ref>نجم الدین راوندی، شرف النبی، ص ۹۶.</ref> و از نوشیدن [[آب]] در ظروف طلایی و نقره‌ای [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۷؛ امالی صدوق، ص ۴۲۴ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۸.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref>.
* ایشان هرگاه غذایی چرب می‌خورد، کمتر [[آب]] می‌نوشید؛ از ایشان پرسیده شد: "چرا کم [[آب]] می‌نوشید؟" می‌فرمود: "برای این‌گونه [[غذا]] بهتر است کم [[آب]] بنوشید"<ref>المحاسن، ج ۲، ص۵۷۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۲۳۹.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۸.</ref>.
* [[رسول خدا]] {{صل}} بر خوردن سحری در سحرهای [[ماه رمضان]] بسیار تأکید داشت و سحری خورندگان را مشمول [[سلام]] [[خداوند]] و فرشتگانش دانسته، می‌فرمود: "لازم است هر کدامتان سحری بخورید؛ هر چند به نوشیدن جرعه‌ای [[آب]]<ref>تهذیب، ج۴، ص۱۹۸؛ شیخ طوسی، الامالی، ص۴۹۷ و سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص ۸۲.</ref> یا خوردن دانه‌ای خرمای خشکیده باشد"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۵ و الکافی، ج ۴، ص۹۵.</ref>. همچنین، آن [[حضرت]] به روزه‌داران توصیه می‌کرد که در زمان افطار، با خرما افطار کنند و اگر خرما نیافتند، با [[آب]]؛ چرا که [[آب]]، [[پاک]] کننده است<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۷؛ المستدرک، ج ۱، ص۴۳۱ و ابراهیم بن علی الکفعمی، المصباح، ص ۶۲۲.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۸.</ref>.


== تغذیه سالم ==
نظافت [[بدن]] نیز جزئی از این پاکیزگی هاست که همواره [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن تأکید داشت. [[نقل]] شده است، آن [[حضرت]]، هر هفته موهای سر و محاسنش را با سدر<ref>شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۰؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۲ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۸۷.</ref> یا گل خطمی می‌شست<ref>امام رضا {{ع}}، فقه الرضا {{ع}}، ص ۱۲۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۴۴.</ref> و [[سبیل]] خود را کوتاه می‌کرد<ref>فقه الرضا {{ع}}، ص ۱۲۸ و محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۶۰.</ref>؛ کوتاه کردن موی [[سبیل]] به طوری که لب، آشکار شود، از سنت‌های ایشان به شمار می‌رفت<ref>مکارم الاخلاق، ص ۶۷؛ کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۷ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۸۴.</ref>. ایشان می‌فرمود: "[[سبیل]] و موی بینی خود را بچینید و خود را بر این کار مجبور کنید<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۲، ص ۱۶؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۱، ص ۱۵۳ و ابن ابی جمهور، عوالی، ج۱، ص۱۳۵.</ref>"؛ "چرا که [[سبیل]] بلند، مخفی‌گاه و جولانگاه [[شیطان]] [آلودگی است]"<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۲۷، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۸ و مکارم الاخلاق، ص ۶۷.</ref>.
* در [[سیره]] و [[کلام]] [[رسول خدا]] {{صل}} تغذیه سالم از اصول بهداشت و [[سلامت]] جسمی فرد به شمار می‌آمد و ایشان در کنار توصیه‌های بهداشتی، بر [[لزوم]] تغذیه سالم پیوسته تأکید داشته، افراد را به خوردن غذاها و میوه‌های مقوی و مغذی توصیه می‌فرمود؛ از غذاهایی که [[حضرت]] افراد را بسیار به خوردن آن سفارش می‌کرد، شیر بود و می‌فرمود: {{متن حدیث|لَيْسَ شیء يُجْزِي مَكَانَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ غَيْرُ اللَّبَنِ }}<ref>طب النبی، ص ۲۵.</ref>؛ [[جانشینی]] بهتر [و کامل تر] از شیر برای [[غذا]] و نوشیدنی یافت نمی‌شود. [[نبی خاتم]] {{صل}} عسل را نیز غذایی بسیار مفید دانسته، بر خوردن آن، بسیار تأکید می‌ورزید<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۸-۲۳۹.</ref>.
* ایشان عسل را "شفای دردها معرفی کرده"<ref>الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۱۸۵ و المصنّف، ج ۷، ص ۱۶۶.</ref>، می‌فرمود: {{متن حدیث|مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْيَأْكُلِ الْعَسَلَ}}<ref>طب النبی، ص ۲۶؛ مکارم الاخلاق، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۰.</ref>؛ هر که می‌خواهد [[سلامتی]] اش حفظ شود، پس، عسل بخورد. ایشان درباره استفاده از روغن زیتون می‌فرمود: {{متن حدیث|كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ }}<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۸۴.</ref>؛ روغن زیتون بخورید و آن را [برای استشفا] به [[بدن]] بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی [[خجسته]] است<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۹.</ref>.
* همچنین افراد را به خوردن پیاز توصیه می‌فرمود و سفارش می‌کرد که "چون به سرزمینی در آمدید، از پیاز آن بخورید تا وبای ([[بیماری]]‌های) آن سرزمین را از شما دور کند"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۷۴؛ المحاسن، ج ۲، ص ۵۲۲ و مکارم الاخلاق، ص ۱۸۲.</ref>. به خوردن سیر نیز سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "سیر بخورید و آن [[بیماری‌ها]] را درمان کنید؛ چرا که درمان هفتاد درد، در آن است"<ref>طب النبی، ص۳۰ و مکارم الاخلاق، ص۱۸۲.</ref>. [[حضرت]]، برنج را می‌ستود و می‌فرمود: "برنج، [[نیکو]] دارویی است؛ سرد است و سالم و برکنار از هر [[بیماری]]"<ref>مکارم الاخلاق، ص۱۵۵ و مستدرکالوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۷.</ref>. ایشان پنیر را "درد" می‌خواند؛ ولی می‌فرمود که اگر با گردو خورده شود، درمان است<ref>طب النبی، ص ۲۵ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۴.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۹.</ref>.


== حجامت ==
[[غسل]] [[جمعه]] هم از دیگر سنت‌های ایشان بود<ref>. فقه الرضا {{ع}}، ص۱۷۵ و مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۰۱.</ref> و [[مردم]] را نیز بدین امر سفارش بسیار می‌کرد. آن [[حضرت]] در سفارش‌های خود به [[امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} فرموده است: "ای [[علی]]! [[مردم]] باید هر هفت روز یک بار، [[غسل]] کنند (حمّام بروند). پس هر [[جمعه]] [[غسل]] کن؛ حتی اگر لازم شود که برای تهیّه [[آب]] آن، [[خوراک]] روزانه‌ات را بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ امر مستحبّی، بالاتر از [[غسل]] [[جمعه]] نیست"<ref>سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۳۶۷ و مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۵۰۲.</ref>.
* [[رسول خدا]] {{صل}} در کنار دیگر توصیه‌های بهداشتی، حجامت را نیز از راه‌های پیشگیری و درمان [[بیماری‌ها]] می‌دانست و حجامت را "[[بهترین]] داروها"، معرفی کرده<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۲.</ref>، می‌فرمود: "اگر در چیزی درمانی باشد، در نیشتر حجامتگر و شربتی از عسل است<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۶؛ صحیح بخاری، ج ۷، ص ۱۲ و بیهقی، السنن الکبری، ج ۹، ص ۳۴۱.</ref>. [[رسول]] خاتم {{صل}} از حجامت در روزهای چهارشنبه و [[جمعه]] [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۹.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۹.</ref>.
== [[تفریح]] و [[عبادت]]؛ دیگر عوامل [[سلامت]] ==
* [[رسول خدا]] {{صل}} [[عبادات]] و تفریحات سالم را از عوامل مهم [[سلامت]] می‌دانست. آن بزرگوار، مسافرت را مایه تندرستی<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۶۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۳۴۵ و مسند احمد، ج ۲، ص ۳۸۰.</ref> و تفریحاتی چون سوارکاری و نگاه به [[طبیعت]] را از عوامل [[شادی]] و ابتهاج [[روح]] بر می‌شمرد<ref>امام رضا {{ع}}، صحیفة الرضا {{ع}}، ص ۷۲ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۶۷.</ref>. ایشان همچنین [[عبادات]] را مایه سرزندگی و [[سلامت]] [[مردم]] و عباداتی چون [[روزه]]<ref>دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۳۴۲؛ الدعوات، ص۷۶ و الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۰۳.</ref> و [[نماز شب]] را سبب تندرستی می‌دانستند و دور. ه شدن امراض از [[بدن]] می‌دانست<ref>الدعوات، ص ۷۷ و مستدرک الوسائل، ج۶، ص۳۳۷.</ref>. [[رسول اکرم]] {{صل}} [[اندوه]] فراوان را مایه [[بیماری]] می‌دانستند<ref>امالی طوسی، ص ۵۱۲: الطبرانی، المعجم الصغیر، ج ۲، ص ۶۰۷ و تحف العقول، ص ۵۸.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۰.</ref>.


== بهداشت محیط و اجتماع ==
همچنین نوره کشیدن در هر پانزده روز یک بار، از سنت‌های ایشان بود<ref>الکافی، ج ۶، ص ۵۰۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۱۹ و محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۰۸.</ref> و در این می‌فرمود: "هیچ کدام از شما شارب و موی شرمگاه و زیر بغل را بلند نگذارد؛ زیرا [[شیطان]] آن جا را برای مخفی شدن [[انتخاب]] می‌کند و در آن پنهان می‌شود"<ref>محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۲۹؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۱۹ و فضل اللّه راوندی، النوادر، ص ۲۴.</ref>.
# '''نظافت و پاکیزگی محیط منزل:''' [[پیامبر خدا]] {{صل}} خاکروبه را لانه [[شیطان]] دانسته<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۶۲۴ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.</ref>، مردم را از انباشتن آن در پشت درها برحذر می‌داشت و توصیه می‌کرد که زباله را شب در خانه‌های خود نگه ندارید و آن را در روز به بیرون از خانه منتقل کنید<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵؛ امالی صدوق، ص ۴۲۳ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.</ref> و می‌فرمود: "[[برکت]] از خانه‌ای که در آن، خاکروبه باشد، برداشته می‌شود"<ref>کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۴۰۲.</ref>. همچنین آن [[حضرت]]، لانه عنکبوت را خانه شیطان‌ها (آلودگی ها) در منزل<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۰۲.</ref> و همچنین دستمال آلوده به چربی و بوی گوشت را خوابگاه شیطان‌ها دانسته، توصیه می‌کرد که آن را در خانه نگه ندارید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۹۹؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۸ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۰.</ref>.
# '''پاکیزگی کوچه و خیابان :''' [[رسول خدا]] {{صل}} [[آب]] و جارو کردن کوچه و تمیزی جلوی درب خانه‌ها را عامل [[بی‌نیازی]] خوانده<ref>الخصال، ج ۱، ص ۵۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۹۹ و کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۷۷.</ref>، [[مسلمانان]] را به این کار [[تشویق]] می‌کرد. همچنین [[مسلمانان]] را به تمیز کردن محل رفت و آمدها از اشیای مزاحم ترغیب می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس از راه [[مسلمانان]] چیزی را بردارد که مایه [[آزار]] آنان است، [[خداوند]]، [[ثواب]] قرائت چهارصد [[آیه]] از [[قرآن]] را به او عطا می‌کند که هر حرفی از آن ده حسنه دارد"<ref>امالی طوسی، ص ۱۸۳ و مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۸۵.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۱.</ref>.
# '''[[پاکیزه]] نگه داشتن اماکن عمومی:''' [[رسول خدا]] {{صل}} به نظافت اماکن عمومی مانند مساجد بسیار تأکید داشت. ایشان ضمن برحذر داشتن [[مسلمانان]] از آلوده کردن مساجد به نجاسات<ref>محقق حلی، المعتبر، ج ۲، ص ۴۵۰.</ref>، به آنان توصیه می‌کرد که دستشویی‌های [[مسجد]] را در فاصله‌ای دورتر از [[مسجد]] در کنار درهای ورودی [حیاط] [[مسجد]] قرار دهند<ref>عبدالرزاق الصنعانی، المصنّف، ج ۱، ص ۴۴۲؛ المعتبر، ص ۴۵۰ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۶۷۰</ref>. همچنین ایشان [[مسلمانان]] را به نظافت مساجد و زدودن آلودگی‌ها از آن [[تشویق]] کرده، می‌فرمود: "هر کس مسجدی را جارو کند، [[خداوند]]، [[ثواب]] آزاد کردن بنده‌ای را برایش می‌نویسد و اگر پر کاهی (خاشاکی) را از [[مسجد]] بیرون ببرد، [[خداوند]] از [[رحمت]] خود دو برابر برای او می‌نویسد"<ref>امالی صدوق، ص ۱۸۰؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶ و المحاسن، ج ۱، ص ۵۷.</ref> و در [[حدیثی]] دیگر فرموده است: "هر که [[شب جمعه]] مسجدی را تمیز کند و به اندازه ذره خاکی که در چشم می‌رود، خاکروبه از [[مسجد]] بیرون ببرد، [[خداوند]] او را می‌آمرزد"<ref>امالی صدوق، ص ۱۸۰ و روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۱.</ref>.
# '''[[نهی]] از آلوده کردن محیط:''' [[رسول خدا]] {{صل}} [[مسلمانان]] را از انداختن [[آب]] دهان در [[چاه]] [[آب]] آشامیدنی برحذر می‌داشت<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۷.</ref> و می‌فرمود: کنار [[چاه]] [[آب]] آشامیدنی، زیر درخت میوه دار، میان قبرها، در جاده‌ها و حیاط خانه‌ها قضای [[حاجت]] نکنید<ref>دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴.</ref>. آن [[حضرت]]، بول کردن کنار [[چاه]] [[آب]] یا نهرهای [[آب]] شرب را [[زشت]] می‌شمرد و از آن منع می‌کرد<ref>التهذیب، ج ۱، ص ۳۵۳؛ الجعفریات، ص ۱۵ و الخصال، ج ۱، ص ۹۷.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۱-۲۴۲.</ref>.
* همچنین [[رسول خدا]] {{صل}} بول کردن در آب‌های راکد را [[ظلم]] می‌شمرد<ref>الجعفریات، ص ۱۷؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴ و النوادر، ص ۴۰.</ref>. [[روایت]] شده است که [[پیغمبر]] [[خدا]] {{صل}} [[دستور]] داده بودند، [[مسلمانان]]، هفت چیز خود را در [[زمین]] [[دفن]] کنند: مو، ناخن، [[خون]]، دستمال حائض، بچه دان، علقه و دندان<ref>الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۸؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۲۷ و الخصال، ج ۲، ص ۳۴۰.</ref>. در [[سیره]] آن [[حضرت]] نیز آمده است که ایشان [[آب]] دهان و [[آب]] بینی یا خلط سینه‌اش را پس از دفع، [[دفن]] می‌کرد<ref>الجعفریات، ص۱۳ و مستدرک الوسائل، ج۱، ص۲۴۹.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۲.</ref>.
* [[پیامبر اکرم]] {{صل}} حتی به نظافت محیط [[زندگی]] حیوانات اهلی نیز تأکید داشت و می‌فرمود: "[[جایگاه]] گوسفندان خود را [[پاکیزه]] کنید و [[خاک]] و [[آب]] بینی او را بزدایید؛ زیرا آنان از حیوانات بهشتی‌اند. این نظافت باید به گونه‌ای باشد که بتوانید در آنجا [[نماز]] بخوانید"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۶۴۲ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۳۴۰.</ref><ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۲.</ref>.


== [[بهداشت]] و [[آراستگی]] ==
آن حضرت پیش از [[نماز جمعه]]، ناخن‌هایش را کوتاه می‌کرد<ref>بحار الانوار، ج ۸۶، ص ۳۵۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۴۶.</ref> و از گرفتن ناخن با دندان [[نهی]] می‌فرمود<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳ - ۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۱۲۶ و ورام ابن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.</ref>. ایشان کوتاه کردن ناخن‌ها را مانع [بروز] درد بزرگ و از عواملی می‌دانست که بر روزی [[انسان]] می‌افزاید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۰؛ تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۲۲ و ثواب الاعمال، ص ۲۳.</ref>.
[[دین اسلام]]، همگان را به رعایت بهداشت و [[سلامت جسم]] فرا خوانده است. [[پیامبر گرامی اسلام]] نیز که رفتارش همواره الگوی [[مسلمانان]] است، در مورد بهداشت، [[سیره]] پسندیده‌ای داشت. در این باره آمده است:
{{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ لَا يَتَنَفَّسُ فِي الْإِنَاءِ إِذَا شَرِبَ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ يَتَنَفَّسَ أَبْعَدَ الْإِنَاءَ عَنْ فِيهِ حَتَّى يَتَنَفَّسَ}}<ref>«رسول خدا {{صل}} وقتی آب می‌نوشید، در ظرف آب، نفس نمی‌کشید، (بازگشت نفس را در آب داخل نمی‌کرد) بلکه هر وقت می‌خواست نفس بکشد، ظرف آب را از دهان دور نگه می‌داشت». مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۲.</ref>.


ایشان در پاسخ به این [[پرسش]] که چرا مسلمانان کمتر [[بیمار]] می‌شوند، فرمود:
[[رسول اکرم]] {{صل}} برای تقویت چشم، هر شب، سرمه می‌کشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵.</ref> و این کار را باعث زیادشدن [[نور]] چشم می‌دانست<ref>الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷ و کنز العمال، ج ۱۰، ص ۵۱.</ref>. [[روایت]] شده است که ایشان پیش از خوابیدن، چهار مرتبه به چشم راست و سه مرتبه به چشم چپ، سرمه می‌کشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۰۱.</ref>.
{{متن حدیث|نَحْنُ قَوْمٌ لَا نَأْكُلُ حَتّى نَجُوعَ وَ إِذَا أَكَلْنَا لَا نَشْبَعُ‌}}<ref>«ما جمعیتی هستیم که تا وقتی کاملاً گرسنه نشویم، غذا نمی‌خوریم و چون غذا می‌خوریم، خود را کاملاً سیر نمی‌کنیم». سنن النبی، ص۱۸۱.</ref>.


ایشان به [[مسواک]] [[دهان]] و دندان بسیار توجه می‌کرد، به گونه‌ای که:
توجه [[پیامبر]] {{صل}} به بهداشت فردی به حدی بود که حتی در مسافرت هم از آن غافل نبود و پیوسته پنج چیز را همراه داشت: "آیینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچی"<ref>ابوسعید خرگوشی نیشابوری، شرف المصطفی، ج ۳، ص ۳۳۳؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۱۸؛ الجعفریات، ص ۱۸۵ و ابوالفرج شافعی حلبی، السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۵۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۲ ـ ۲۳۴؛ [[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[نگین رسالت (کتاب)|نگین رسالت]] ص ۳۱.</ref>
دیده نشد [[رسول خدا]] {{صل}} قضای [[حاجت]] کند، مگر اینکه پس از آن [[وضو]] می‌ساخت و وضو را با مسواک کردن آغاز می‌کرد<ref>محجة البیضاء، ج۱، ص۲۹۶.</ref>.
دندان‌های [[حضرت]] پیوسته [[براق]] و سفید بود. ایشان در [[خواص]] و آثار مسواک می‌فرمود:
{{متن حدیث|السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ جَعَلَهَا مِنَ السُّنَّةِ الْمُؤَكَّدَةِ}}<ref>«مسواک هم پاکیزه‌کننده دهان است، هم موجب رضای الهی است و از سنت‌های مؤکدی است که خداوند قرار داده است». محدث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۴.</ref>.


[[رسول گرامی اسلام]] با گرفتن ناخن، مالیدن روغن به [[بدن]]، [[سرمه کشیدن]]، زدودن موهای زاید و کوتاه کردن شارب، مسلمانان را به اهمیت دادن به بهداشت فرا می‌خواند. ایشان درباره کوتاه کردن ناخن می‌فرماید:
=== بهداشت دهان و دندان ===
{{متن حدیث|مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ أَنَامِلِهِ دَاءً وَ أَدْخَلَ فِيهَا شِفَاءً}}<ref>«هر کس ناخنش را روز جمعه بگیرد، خداوند درد را از انگشتانش بیرون کند و شفا را در آن وارد سازد» مکارم الاخلاق، ج۱، ص۱۲۳.</ref>.
[[رسول خدا]] {{صل}} مسواک می‌زد و بر آن بسیار تأکید داشت. آن [[حضرت]] پیش از [[خواب]] و پس از آن<ref>مکارم الاخلاق، ص ۳۹ و بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۳۴۳.</ref> و پیش از هر [[نماز]]<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۴۱۰؛ البخاری، صحیح، ج ۱، ص ۲۱۴ و وسائل الشیعة، ج ۲، ص ۲۰.</ref> مسواک می‌کرد و می‌فرمود: "اگر نبود که کار را بر امتم دشوار سازم، به آنان امر می‌کردم که برای هر [[نماز]] مسواک بزنند"<ref>الکافی، ج ۳، ص ۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵؛ مسند احمد، ج ۱، ص ۸۰ و صحیح بخاری، ج ۸ ص ۱۳۱.</ref>. و می‌فرمود: "آن [[قدر]] به مسواک زدن [[فرمان]] داده شدم که ترسیدم بر من [[واجب]] شود"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۳؛ شیخ صدوق، الامالی، ج ۱، ص ۴۲۸ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۶۱.</ref>. و همچنین می‌فرمود: "اگر [[مردم]] از فواید مسواک [[آگاه]] بودند، آن را با خویش به بستر می‌بردند"<ref>دعائم الاسلام، ص ۱۱۹ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۳.</ref>. آن [[حضرت]]، از عرض دندان مسواک می‌کرد<ref>مکارم الاخلاق، ص ۳۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۸.</ref> و می‌فرمود: "دندان هایتان را از عرض (عمودی) مسواک بزنید، نه از طول (افقی)"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۴؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۶۱ و النوادر، ص ۴۴.</ref>. آن [[حضرت]]، [[مسلمانان]] را از مسواک کردن در حمام [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۴.</ref>.
آراستگی و [[زیبایی]] ظاهری در [[سنت رسول الله]] {{صل}} جایگاه ویژه‌ای داشت. ایشان همواره موهایش را شانه می‌زد و لباسش همیشه تمیز بود. هنگام خروج از [[خانه]]، در آینه نگاه می‌کرد. رنگ [[کفش]] و [[لباس]] آن [[حضرت]] نیز با هم متناسب بود. عمامه‌ای که بر سر می‌نهاد، به قامتش [[برازندگی]] ویژه‌ای می‌داد و بر جذبه و ابهتش می‌افزود. ایشان می‌فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ‌}}<ref>«همانا خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد» نهج الفصاحه، ص۱۵۹.</ref>.
[[محمد بن جریر طبری]] دراین باره می‌نویسد:
[[عادت]] [[رسول خدا]] {{صل}} این بود که به آینه نگاه می‌کرد و موی سرش را صاف می‌کرد و شانه می‌زد و چه بسا در برابر آب، [[موی سر]] خود را [[منظم]] می‌کرد و خود را نه تنها برای خاندانش، بلکه برای [[اصحاب]] خویش می‌آراست و می‌فرمود: [[خدا]] [[دوست]] دارد که بنده‌اش وقتی برای دیدن [[برادران]] از خانه بیرون می‌رود، خود را آماده کند و بیاراید<ref>مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۶.</ref>.
[[پیامبر گرامی اسلام]] همواره از بوی خوش استفاده می‌کرد، چنان‌که دراین باره آمده است:
{{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} يُنْفِقُ عَلَى الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ}}<ref>«رسول الله {{صل}} برای عطر و بوی خوش، بیش از غذا پول خرج می‌کرد». مکارم الاخلاق، ج۱، ص۶۶.</ref>.


وارد شده است مردی ژولیده و با ریش بلند و نامنظم [[خدمت]] [[رسول اکرم]] {{صل}} آمد. حضرت فرمود:
خلال کردن دندان نیز از دیگر اموری بود که [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن تأکید داشت و [[مسلمانان]] را به خلال کردن سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "خلال کنید، به درستی که خلال برای لثه‌ها مفید و آن، تمییز کننده دهان است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۱.</ref>. استنشاق و مضمضه کردن هم از سنت‌های ایشان به شمار می‌آمد<ref>شیخ طوسی، التهذیب، ج ۱، ص ۷۹ و شیخ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص ۶۷.</ref> و بر آن تأکید می‌ورزید و می‌فرمود: {{متن حدیث|تَخَلَّلُوا عَلَى الطَّعَامِ وَ تَمَضْمَضُوا}}<ref>ابوالعباس مستغفری، طب النبی، ص ۲۱ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۱۸.</ref>؛ پس از [[غذا]]، خلال و مضمضه کنید<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۴ ـ ۲۳۵؛ [[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[نگین رسالت (کتاب)|نگین رسالت]] ص ۳۱.</ref>.
این مرد روغن پیدا نکرده است، تا موهایش را صاف و منظم کند؟ بعضی از شما نزد من می‌آیید، درحالی که قیافه [[شیطان]] را دارید<ref>محجة البیضاء، ج۱، ص۳۰۹.</ref>.
رسول اکرم {{صل}} در جایی دیگر می‌فرماید:
{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْوَسَخَ وَ الشَّعَثَ}}<ref>«پروردگار، چرک و ژولیدگی را دشمن می‌دارد». نهج الفصاحه، ح۷۴۱.</ref>.


[[امام باقر]] {{ع}} می‌فرماید:
=== بهداشت [[لباس]] ===
[[پیامبر خدا]] از هیچ راهی نمی‌گذشت مگر آنکه هر کس پس از ساعت‌ها از آنجا گذر می‌کرد، از بوی [[خوشی]] که از ایشان مانده بود، می‌فهمید آن حضرت از آنجا گذشته است. هیچ نوع عطری برایش نمی‌آوردند، مگر آنکه از آن به خود می‌مالید و می‌فرمود: بوی [[عطر]]، مطبوع و خوب و حمل آن، آسان است<ref>مکارم الاخلاق، ج۱، ص۶۶.</ref><ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[کانون محبت (کتاب)|کانون محبت]] ص ۴۰.</ref>
همواره [[لباس]] ایشان [[پاکیزه]] بود و دیگران را نیز به نظافت [[لباس]] توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس که لباسی به تن می‌کند، لازم است آن را تمیز کند"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۴۱؛ الجعفریات، ص ۱۵۷ و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی، قرب الاسناد، ص ۳۴.</ref>. آن [[حضرت]] به رنگ‌ها نیز توجه داشت و رنگ سبز را برای [[لباس]] خود می‌پسندید<ref>الصفدی، الوافی بالوفیات، ج ۱، ص ۷۳؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ج ۲، ص ۱۹۱ و شرف المصطفی، ص ۳۲۰.</ref> و از میان جامه‌های گوناگون، پوشیدن پیراهن سفید را بیشتر [[دوست]] داشت<ref>ابن الاشعث السجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۵۴ و سنن ترمذی، ج ۳، ص ۱۴۹.</ref> و می‌فرمود: "[[لباس]] سفید بپوشید؛ چرا که [[لباس]] سفید، پاک‌تر و پاکیزه‌تر است و مردگانتان را در پارچه‌های سفید [[کفن]] کنید"<ref>{{متن حدیث| خَيْرُ ثِيَابِكُمُ الْبِيضُ فَلْيَلْبَسْهَا أَحْيَاؤُكُمْ وَ كَفِّنُوا فِيهَا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهَا مِنْ خَيْرِ ثِيَابِكُمْ}}؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۷ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۱۰۸.</ref>؛ از [[لباس]] سیاه کراهت داشت و رنگ سیاه را نمی‌پسندید؛ مگر در سه چیز: [[عمامه]]، کفش و عبا<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۱؛ الخصال، ج ۱، ص ۱۴۸ و علل الشرائع، ج ۲، ص ۳۴۷.</ref>.


== [[آراستگی]] و [[پاکیزگی]] ==
جنس لباسش بیشتر از پنبه بود و جز در حال ناچاری، [[لباس]] پشمی و مویی نمی‌پوشید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۵۰ و مکارم الاخلاق، ص ۱۰۳.</ref>. عطر را [[دوست]] می‌داشت و بوی خوش را مایه تقویت [[قلب]]<ref>الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۴۳.</ref> و افزونی [[عقل]]<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۱۸.</ref> می‌شمرد. همچنین بر پوشیدن کفش خوب تأکید می‌کرد و پوشیدن کفش خوب و مناسب را باعث طولانی‌تر شدن [[عمر]] می‌دانست<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵ و شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۳۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۵ ـ ۲۳۶؛ [[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[نگین رسالت (کتاب)|نگین رسالت]] ص ۳۱.</ref>
یکی از اصول مشترک در [[زندگی]] همه [[معصومان]] {{عم}} [[زیبایی]]، آراستگی و پاکیزگی ظاهر بود. [[قرآن مجید]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ * قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ}}<ref>«ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید و بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد * بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۱-۳۲.</ref>.


آراستگی و زیبایی ظاهری در [[سنت رسول الله]] {{صل}} جایگاه ویژه‌ای داشت.
=== بهداشت تغذیه ===
[[رسول اکرم]] {{صل}} می‌فرماید:
از مصادیق بارز رعایت بهداشت، رعایت بهداشت تغذیه است. [[رسول خدا]] {{صل}} در این باره نیز توصیه‌های بسیاری به [[مسلمانان]] داشت. ایشان معده را خانه همه دردها و پرهیز را ریشه همه درمان‌ها معرفی کرده<ref>نهج الفصاحه، ص ۷۷۹: الخصال، ج ۲، ص ۵۱۲ و عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۰.</ref> و فرموده است: "[[آدمی]] ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است و حال آنکه برای او تنها چند لقمه‌ای که نیرویش را تأمین کند، کافی است؛ چنانچه که [[نفس]] بر او [[غلبه]] یافت [و نتوانست خویشتن داری کند] پس یک سوم [معده اش] برای [[غذا]] و یک سوم آن را برای [[آب]] و یک سوم دیگر آن برای نفَسش باشد"<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۱۴؛ محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ص ۳۵؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۹، ص ۴۶۱ و السرخسی، المبسوط، ج ۳۰، ص ۲۶۶.</ref>. ایشان بر کم‌خوری و پرهیز از [[پرخوری]] تأکید می‌ورزید و چاره تندرستی را در چهار چیز می‌دانست: "کم گفتن، کم خفتن، کم راه رفتن، کم خوردن"<ref>شاذان بن جبرئیل قمی، الفضائل، ص ۱۵۳ و بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۴۴.</ref>.
{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْوَسَخُ وَ الشَّعَثُ‌}}<ref>«پروردگار، چرک و ژولیدگی را دشمن می‌دارد». نهج الفصاحه، ح۷۴۱.</ref>.


در [[سیره رسول خدا]] {{صل}} آمده است:
[[نقل]] شده است، [[رسول خدا]] {{صل}} تا گرسنه نمی‌شد [[غذا]] نمی‌خورد و می‌فرمود: "ما گروهی هستیم که تا گرسنه نشویم، نمی‌خوریم و چون خوردیم، پیش از سیر شدن، از [[غذا]] دست می‌کشیم"<ref>السیرة الحلبیه، ج ۳، ص ۳۵۲ و سید محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ج ۱، ص ۱۸۱.</ref>. آن [[حضرت]]، پیش از خوردن و پس از آن، دستانش را می‌شست<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۸.</ref>. شروع غذای [[رسول خدا]] {{صل}} با نمک بود و دیگران را نیز به این کار توصیه می‌کرد<ref>حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص ۱۲ و بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۹۸.</ref> و می‌فرمود: "[[غذا]] را با نمک آغاز کنید که داروی هفتاد درد است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۲۶ و احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۵۹۳.</ref>. دست راستش مخصوص [[غذا]] بود و با آن لقمه بر می‌داشت و دست چپش بیشتر به دیگر امور اختصاص داشت<ref>مسند احمد، ج ۶، ص ۲۸۷؛ ابن حبان، صحیح، ج ۱۲، ص ۳۱ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج ۴، ص ۱۰۹.</ref>. به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نمی‌دمید<ref>سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۰۹۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۵ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۶.</ref> و دیگران را از این کار [[نهی]] می‌کرد<ref>عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۷۰.</ref>.
[[رسول خدا]] {{صل}} در آینه نگاه می‌کرد و [[موی سر]] خود را شانه می‌زد. گاهی هم به جای آینه، در آب نگاه می‌کرد و موی سر خود را مرتب می‌ساخت. علاوه بر اینکه خود را برای [[خانواده]] آراسته و مهیا می‌کرد، خود را برای اصحابش هم می‌آراست<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.</ref>.


آن [[حضرت]] با شانه، سر خود را شانه می‌کرد. همسرانش مراقب و [[منتظر]] بودند که وقتی از موهای سر و صورت او می‌ریخت، آنها را جمع کنند. تار موهایی که گاهی نزد [[مردم]] به عنوان [[تبرک]] مانده بود، از همان موها بود. حضرت گاهی روزی دوبار، [[محاسن]] خود را شانه می‌زد و پس از [[شانه زدن]]، شانه را زیر تشک و بالش خود می‌گذاشت<ref>مکارم الاخلاق، ص۳۳.</ref>.
[[غذا]] را داغ نمی‌خورد و می‌فرمود: "[[خداوند]] به ما [[آتش]] نخورانیده است؛ غذای داغ [[برکت]] ندارد پس، آن را سرد کنید"<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۸ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۳۵ و با اندکی اختلاف در: الکافی، ج ۶، ص ۳۲۲.</ref>. افراد را از ترک کردن خوردن [[شام]] برحذر می‌داشت و می‌فرمود: "[[شام]] خوردن را ترک نکنید، گرچه به خوردن چند دانه خرمای خشکیده باشد"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۳۳۰.</ref>؛ زیرا "ترک آن باعث خرابی [[بدن]] و [[پیری]] و درهم شکستگی جسم است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸؛ الخصال، ج ۲، ص ۶۱۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۰.</ref>. ظروف سرپوش‌دار را می‌پسندید<ref>ابن ابی شیبه کوفی، المصنّف، ج ۵، ص ۵۲۷.</ref> و می‌فرمود: "بر درهایتان قفل بزنید؛ روی ظرف‌ها را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ زیرا [[شیطان]] (آلودگی) نمی‌تواند از در بسته وارد شود"<ref>المستدرک، ج ۴، ص ۱۴۰؛ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۳۵۲ و بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۷۴.</ref>.


[[پیامبر خدا]] به بوی خوش اهمیت فراوانی می‌داد و خود را [[معطر]] می‌ساخت. هرگاه از کوچه و گذرگاهی می‌گذشت، آنان که از آن مسیر می‌گذشتند، از رایحه خوش بر جای مانده، می‌دانستند که [[پیامبر]] از این کوچه گذشته است. هرگاه عطری به او عرضه می‌شد، از آن استفاده می‌کرد و می‌فرمود: «بوی آن خوش است. سنگینی هم ندارد». استفاده از بوی خوش را همیشه [[دوست]] داشت و از آن [[لذت]] می‌برد<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.</ref>.
[[رسول خدا]] {{صل}} به نوشیدن [[آب]] در سه جرعه تأکید داشت و می‌فرمود: "هر کس از شما [[آب]] را در سه [[نفس]] بنوشد، ایمن خواهد بود"<ref>طب النبی، ص ۲۳ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۳.</ref>. از نوشیدن [[آب]] در حال بی‌میلی منع می‌کرد و می‌فرمود: "هرگاه میل دارید، [[آب]] بنوشید؛ وگرنه از نوشیدن آن خودداری کنید"<ref>طب النبی، ص ۲۳.</ref>. در هنگام آشامیدن، [[نفس]] نمی‌کشید و اگر می‌خواست [[نفس]] بکشد، ظرف [[آب]] را از دهانش دور نگه می‌داشت<ref>الدعوات، ص ۱۴۴؛ النووی، شرح مسلم، ج ۳، ص ۱۶۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۱.</ref>. از ظروف شکسته [[آب]] نمی‌نوشید<ref>نجم الدین راوندی، شرف النبی، ص ۹۶.</ref> و از نوشیدن [[آب]] در ظروف طلایی و نقره‌ای [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۷؛ امالی صدوق، ص ۴۲۴ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۸.</ref>.


[[حضرت]] به [[مسواک زدن]] [[دندان]] اهمیت می‌داد، به گونه‌ای که دندان‌هایش پیوسته [[براق]] و سفید بود. ایشان در [[خواص]] و آثار [[مسواک]] می‌فرمود:
ایشان هرگاه غذایی چرب می‌خورد، کمتر [[آب]] می‌نوشید؛ از ایشان پرسیده شد: "چرا کم [[آب]] می‌نوشید؟" می‌فرمود: "برای این‌گونه [[غذا]] بهتر است کم [[آب]] بنوشید"<ref>المحاسن، ج ۲، ص۵۷۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۲۳۹.</ref>.
{{متن حدیث|السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ جَعَلَهَا مِنَ السُّنَّةِ الْمُؤَكَّدَةِ}}<ref>«مسواک هم [[پاکیزه]] کننده دهان است، هم موجب [[رضای الهی]] است و از سنت‌های مؤکدی است که [[خداوند]] قرار داده است.» محدث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۴.</ref>.


[[پیامبر]] موهای مشکی و بلندی داشت. قبل از آنکه از [[خانه]] بیرون بیاید سر و وضع خود را در آینه می‌دید و می‌فرمود خداوند دوست دارد [[انسان]] وقتی به [[دیدار]] برادرانش می‌رود، آراسته برود. هرگاه [[مهمانان]] خارجی با پیامبر [[ملاقات]] داشتند. [[بهترین]] [[لباس]] خود را می‌پوشید و به اصحابش نیز می‌فرمود بهترین لباس‌های خود را بپوشید، [[رسول اکرم]] بیش از مبلغی که صرف [[خورد و خوراک]] خود می‌کرد صرف [[عطر]] می‌نمود و هرگاه عطر به او [[تعارف]] می‌شد رد نمی‌کرد. پیامبر زیاد مسواک می‌زد و وقتی می‌خواست بخوابد مسواک کنار بالینش بود وقتی برمی خاست ابتدا مسواک می‌زد. پیامبر به طور عرضی مسواک می‌زد<ref>بحارالانوار، ج۷۷، ص۳۴۳؛ عباس یزدانی، الگوی زندگی، ص۹۷.</ref>. پیامبر لباس سفید از جنس پنبه می‌پوشید و می‌فرمود: لباس سفید بپوشید زیرا پاکیزه و نظیف است<ref>وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۵۵.</ref>. (چرک در آن نمایان است و زودتر شست‌وشو می‌شود). آمده است که یکی از [[مسلمانان]] با لباس نامرتب و ژولیده به محضر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} آمد. پیامبر اکرم {{صل}} به او فرمود: آیا [[ثروت]] داری؟ او گفت: آری، خداوند همه گونه ثروت را به من داده است. پیامبر فرمود: {{متن حدیث|إِذَا كَانَ لَكَ مَالٌ فَلْيُرَ عَلَيْكَ}}<ref>«هرگاه دارای ثروت هستی باید اثر آن در تو دیده شود» سنن نسایی، ج۸، ص۱۹۶.</ref>. [[رسول خدا]] {{صل}} در مورد [[پاکیزگی]] و رسیدگی به [[موی سر]] و صورت به مسلمانان می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ أَنْ تَأْخُذَ مِنَ الشَّارِبِ حَتَّى يَبْلُغَ الْإِطَارَ}}<ref>«همانا از سنت است که سبیل خود را کوتاه کنی به طوری که به لب بالا برسد [و لب بالا آشکار گردد]»</ref>. [[رسول الله]] {{صل}} برای فهماندن [[مردم]] به [[پرهیز]] از بلند کردن شارب، از آن به [[شیطان]] تعبیر کرده است که برای مردم آن عصر مأنوس‌تر بود می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ}}<ref>«هیچ یک از شما سبیل خود را بلند نکند؛ زیرا اگر بلند کند، شیطان آن را کمین گاه خود قرار می‌دهد» فروع کافی، ج۶، ص۴۸۸.</ref>. رسول الله {{صل}} به [[نظافت]] و کوتاهی موهای زاید [[بدن]] نیز اهمیت می‌داد و می‌فرمود: {{متن حدیث|لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ}}<ref>«هیچ کدام از شما موی زیر بغل خود را بلند نکند زیرا در این صورت شیطان آنجا را قرارگاه خود قرار می‌دهد» فروع کافی، ج۶، ص۵۰۷.</ref>. همچنین آمده است [[رسول خدا]] {{صل}} [[دندان]] چند نفر از [[مسلمانان]] را زرد دید، به آنها فرمود: {{متن حدیث|مَا لِي أَرَاكُمْ قُلْحاً مَا لَكُمْ لَا تَسْتَاكُونَ}}<ref>«چرا دندان‌های شما را زرد و کثیف می‌بینم؟ چرا مسواک نمی‌کنید» فروع کافی، ج۶، ص۴۹۶.</ref>.
[[رسول خدا]] {{صل}} بر خوردن سحری در سحرهای [[ماه رمضان]] بسیار تأکید داشت و سحری خورندگان را مشمول [[سلام]] [[خداوند]] و فرشتگانش دانسته، می‌فرمود: "لازم است هر کدامتان سحری بخورید؛ هر چند به نوشیدن جرعه‌ای [[آب]]<ref>تهذیب، ج۴، ص۱۹۸؛ شیخ طوسی، الامالی، ص۴۹۷ و سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص ۸۲.</ref> یا خوردن دانه‌ای خرمای خشکیده باشد"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۵ و الکافی، ج ۴، ص۹۵.</ref>. همچنین، آن [[حضرت]] به روزه‌داران توصیه می‌کرد که در زمان افطار، با خرما افطار کنند و اگر خرما نیافتند، با [[آب]]؛ چرا که [[آب]]، [[پاک]] کننده است<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۷؛ المستدرک، ج ۱، ص۴۳۱ و ابراهیم بن علی الکفعمی، المصباح، ص ۶۲۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۶ ـ ۲۳۸.</ref>


رسول الله {{صل}} در سخنی دیگر درباره [[استعمال بوی خوش]] می‌فرماید: {{متن حدیث|قَالَ لِي حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ تَطَيَّبْ يَوْماً وَ يَوْماً لَا وَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا تَتْرُكْ لَهُ‌}}<ref>«دوستم جبرئیل به من گفت: یکی روز در میان خود را با عطر خوشبو کن و در روز جمعه حتما از عطر استعمال کن و آن را ترک نکن» فروع کافی، ج۶، ص۵۱۱.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز می‌فرماید: {{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} يُنْفِقُ فِي الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ فِي الطَّعَامِ‌}}<ref>«رسول خدا {{صل}} برای عطر بیشتر از غذا هزینه می‌کرد» فروع کافی، ج۶، ص۵۱۲.</ref>. [[رسول اکرم]] {{صل}} به [[پاکیزگی]] و استحمام نیز اهمیت بسیاری می‌دادند و می‌فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ طَیِّبٌ يُحِبُّ الطَّیِّبَ نَظِیفٌ يُحِبُّ النَّظَافَةَ}}<ref>«همانا خداوند پاک است و پاکی را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد» صحیح ترمذی، ج۱۰، ص۲۴۰.</ref>. و نیز فرمود: {{متن حدیث|بِئْسَ الْعَبْدُ الْقَاذُورَة}}<ref>«بنده کثیف، بد بنده‌ای است» فروع کافی، ج۶، ص۴۳۹.</ref>.
== تغذیه سالم ==
در [[سیره]] و [[کلام]] [[رسول خدا]] {{صل}} تغذیه سالم از اصول بهداشت و [[سلامت]] جسمی فرد به شمار می‌آمد و ایشان در کنار توصیه‌های بهداشتی، بر [[لزوم]] تغذیه سالم پیوسته تأکید داشته، افراد را به خوردن غذاها و میوه‌های مقوی و مغذی توصیه می‌فرمود؛ از غذاهایی که [[حضرت]] افراد را بسیار به خوردن آن سفارش می‌کرد، شیر بود و می‌فرمود: {{متن حدیث|لَيْسَ شیء يُجْزِي مَكَانَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ غَيْرُ اللَّبَنِ }}<ref>طب النبی، ص ۲۵.</ref>؛ [[جانشینی]] بهتر [و کامل تر] از شیر برای [[غذا]] و نوشیدنی یافت نمی‌شود. [[نبی خاتم]] {{صل}} عسل را نیز غذایی بسیار مفید دانسته، بر خوردن آن، بسیار تأکید می‌ورزید.


[[رسول خدا]] {{صل}} یک [[روز]] مرد ژولیده‌ای را با موهای پریشان و [[لباس]] چرکین و قیافه نامناسب دید به او فرمود: {{متن حدیث|مِنَ الدِّينِ الْمُتْعَةُ وَ إِظْهَارُ النِّعْمَةِ}}<ref>«بهره‌مندی از لذت‌ها و آشکار نمودن نعمت جزیی از دین است» فروع کافی، ج۶، ص۴۳۹.</ref>. همچنین [[رسول گرامی اسلام]] به همه [[مسلمانان]] سفارش می‌کند که «با هر چیزی که توان دارید [[نظافت]] کنید؛ چراکه [[خداوند متعال]] [[اسلام]] را بر اساس نظافت بنا کرده است و جز [[انسان]] [[پاکیزه]] و [[پاک]] وارد [[بهشت]] نمی‌شود»<ref>میزان الحکمه، ج۱۰، ص۹۳.</ref>.
ایشان عسل را "شفای دردها معرفی کرده"<ref>الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۱۸۵ و المصنّف، ج ۷، ص ۱۶۶.</ref>، می‌فرمود: {{متن حدیث|مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْيَأْكُلِ الْعَسَلَ}}<ref>طب النبی، ص ۲۶؛ مکارم الاخلاق، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۰.</ref>؛ هر که می‌خواهد [[سلامتی]] اش حفظ شود، پس، عسل بخورد. ایشان درباره استفاده از روغن زیتون می‌فرمود: {{متن حدیث|كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ }}<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۸۴.</ref>؛ روغن زیتون بخورید و آن را [برای استشفا] به [[بدن]] بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی [[خجسته]] است.  


از اموری که بر [[آراستگی ظاهر]] انسان می‌افزاید، [[استفاده از انگشتر]] عقیق، فیروزه، یاقوت، زمرد و مانند آن است رسول خدا {{صل}} می‌فرماید: «[[انگشتر عقیق]] در دست کنید که مایه [[برکت]] است»<ref>فروع کافی، ج۶، ص۴۷۰.</ref>.
همچنین افراد را به خوردن پیاز توصیه می‌فرمود و سفارش می‌کرد که "چون به سرزمینی در آمدید، از پیاز آن بخورید تا وبای ([[بیماری]]‌های) آن سرزمین را از شما دور کند"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۷۴؛ المحاسن، ج ۲، ص ۵۲۲ و مکارم الاخلاق، ص ۱۸۲.</ref>. به خوردن سیر نیز سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "سیر بخورید و آن [[بیماری‌ها]] را درمان کنید؛ چرا که درمان هفتاد درد، در آن است"<ref>طب النبی، ص۳۰ و مکارم الاخلاق، ص۱۸۲.</ref>. [[حضرت]]، برنج را می‌ستود و می‌فرمود: "برنج، [[نیکو]] دارویی است؛ سرد است و سالم و برکنار از هر [[بیماری]]"<ref>مکارم الاخلاق، ص۱۵۵ و مستدرکالوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۷.</ref>. ایشان پنیر را "درد" می‌خواند؛ ولی می‌فرمود که اگر با گردو خورده شود، درمان است<ref>طب النبی، ص ۲۵ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹.</ref>


[[پیامبر]] در یکی از وصایای خود به علی {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|فَاغْتَسِلْ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ وَ لَوْ أَنَّكَ تَشْتَرِي الْمَاءَ بِقُوتِ يَوْمِكَ}}<ref>«در هر روز جمعه غسل کن هر چند بستگی به آن داشته باشد که با معاش زندگی آن روز، آب بخری (آب بخر و غسل کن)» بحارالانوار، ج۸۱، ص۱۲۹.</ref>.
== حجامت ==
رسول خدا {{صل}} در [[روز جمعه]] از [[عطر]] استفاده می‌کرد و هرگاه عطرش تمام شده بود، به بعضی از همسرانش مراجعه می‌کرد. [[حضرت]] از عطر مخصوص (منجمد شده) استفاده می‌کرد، آن را می‌گرفت و با آب مرطوب می‌کرد و به صورتش می‌زد تا [[خوشبو]] گردد<ref>فروع کافی، ج۶، ص۵۱۱.</ref><ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[نگین رسالت (کتاب)|نگین رسالت]] ص ۳۱.</ref>
[[رسول خدا]] {{صل}} در کنار دیگر توصیه‌های بهداشتی، حجامت را نیز از راه‌های پیشگیری و درمان [[بیماری‌ها]] می‌دانست و حجامت را "[[بهترین]] داروها"، معرفی کرده<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۲.</ref>، می‌فرمود: "اگر در چیزی درمانی باشد، در نیشتر حجامتگر و شربتی از عسل است<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۶؛ صحیح بخاری، ج ۷، ص ۱۲ و بیهقی، السنن الکبری، ج ۹، ص ۳۴۱.</ref>. [[رسول]] خاتم {{صل}} از حجامت در روزهای چهارشنبه و [[جمعه]] [[نهی]] می‌کرد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۹.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۳۹.</ref>
== تفریح و [[عبادت]]؛ دیگر عوامل [[سلامت]] ==
[[رسول خدا]] {{صل}} [[عبادات]] و تفریحات سالم را از عوامل مهم [[سلامت]] می‌دانست. آن بزرگوار، مسافرت را مایه تندرستی<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۶۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۳۴۵ و مسند احمد، ج ۲، ص ۳۸۰.</ref> و تفریحاتی چون سوارکاری و نگاه به [[طبیعت]] را از عوامل [[شادی]] و ابتهاج [[روح]] بر می‌شمرد<ref>امام رضا {{ع}}، صحیفة الرضا {{ع}}، ص ۷۲ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۶۷.</ref>. ایشان همچنین [[عبادات]] را مایه سرزندگی و [[سلامت]] [[مردم]] و عباداتی چون [[روزه]]<ref>دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۳۴۲؛ الدعوات، ص۷۶ و الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۰۳.</ref> و [[نماز شب]] را سبب تندرستی می‌دانستند و دور. ه شدن امراض از [[بدن]] می‌دانست<ref>الدعوات، ص ۷۷ و مستدرک الوسائل، ج۶، ص۳۳۷.</ref>. [[رسول اکرم]] {{صل}} [[اندوه]] فراوان را مایه [[بیماری]] می‌دانستند<ref>امالی طوسی، ص ۵۱۲: الطبرانی، المعجم الصغیر، ج ۲، ص ۶۰۷ و تحف العقول، ص ۵۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۰.</ref>


== [[پاکیزگی]] و خوش‌بویی ==
== بهداشت محیط و اجتماع ==
«[[پیامبر]] به [[نظافت]] و بوی خوش علاقه شدید داشت. هم خودش رعایت می‌کرد و هم به دیگران دستور می‌داد. به [[یاران]] و [[پیروان]] خود تأکید می‌کرد که تن و [[خانه]] خویش را [[پاکیزه]] و خوش بو نگه دارند. [به ویژه] روزهای [[جمعه]] وادارشان می‌کرد [[غسل]] کنند و خود را [[معطر]] سازند که بوی بد از آنها استشمام نشود، آن گاه در [[نماز جمعه]] حضور یابند»<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۷ و ۲۳۸.</ref><ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۳۴.</ref>.
# '''نظافت و پاکیزگی محیط منزل:''' [[پیامبر خدا]] {{صل}} خاکروبه را لانه [[شیطان]] دانسته<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۶۲۴ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.</ref>، مردم را از انباشتن آن در پشت درها برحذر می‌داشت و توصیه می‌کرد که زباله را شب در خانه‌های خود نگه ندارید و آن را در روز به بیرون از خانه منتقل کنید<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵؛ امالی صدوق، ص ۴۲۳ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.</ref> و می‌فرمود: "[[برکت]] از خانه‌ای که در آن، خاکروبه باشد، برداشته می‌شود"<ref>کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۴۰۲.</ref>. همچنین آن [[حضرت]]، لانه عنکبوت را خانه شیطان‌ها (آلودگی ها) در منزل<ref>الکافی، ج ۶، ص ۴۰۲.</ref> و همچنین دستمال آلوده به چربی و بوی گوشت را خوابگاه شیطان‌ها دانسته، توصیه می‌کرد که آن را در خانه نگه ندارید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۹۹؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۸ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.</ref>.
 
# '''پاکیزگی کوچه و خیابان :''' [[رسول خدا]] {{صل}} [[آب]] و جارو کردن کوچه و تمیزی جلوی درب خانه‌ها را عامل [[بی‌نیازی]] خوانده<ref>الخصال، ج ۱، ص ۵۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۹۹ و کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۷۷.</ref>، [[مسلمانان]] را به این کار [[تشویق]] می‌کرد. همچنین [[مسلمانان]] را به تمیز کردن محل رفت و آمدها از اشیای مزاحم ترغیب می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس از راه [[مسلمانان]] چیزی را بردارد که مایه [[آزار]] آنان است، [[خداوند]]، [[ثواب]] قرائت چهارصد [[آیه]] از [[قرآن]] را به او عطا می‌کند که هر حرفی از آن ده حسنه دارد"<ref>امالی طوسی، ص ۱۸۳ و مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۸۵.</ref>.
== [[آراستگی]] ==
# '''[[پاکیزه]] نگه داشتن اماکن عمومی:''' [[رسول خدا]] {{صل}} به نظافت اماکن عمومی مانند مساجد بسیار تأکید داشت. ایشان ضمن برحذر داشتن [[مسلمانان]] از آلوده کردن مساجد به نجاسات<ref>محقق حلی، المعتبر، ج ۲، ص ۴۵۰.</ref>، به آنان توصیه می‌کرد که دستشویی‌های [[مسجد]] را در فاصله‌ای دورتر از [[مسجد]] در کنار درهای ورودی [حیاط] [[مسجد]] قرار دهند<ref>عبدالرزاق الصنعانی، المصنّف، ج ۱، ص ۴۴۲؛ المعتبر، ص ۴۵۰ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۶۷۰</ref>. همچنین ایشان [[مسلمانان]] را به نظافت مساجد و زدودن آلودگی‌ها از آن [[تشویق]] کرده، می‌فرمود: "هر کس مسجدی را جارو کند، [[خداوند]]، [[ثواب]] آزاد کردن بنده‌ای را برایش می‌نویسد و اگر پر کاهی (خاشاکی) را از [[مسجد]] بیرون ببرد، [[خداوند]] از [[رحمت]] خود دو برابر برای او می‌نویسد"<ref>امالی صدوق، ص ۱۸۰؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶ و المحاسن، ج ۱، ص ۵۷.</ref> و در [[حدیثی]] دیگر فرموده است: "هر که [[شب جمعه]] مسجدی را تمیز کند و به اندازه ذره خاکی که در چشم می‌رود، خاکروبه از [[مسجد]] بیرون ببرد، [[خداوند]] او را می‌آمرزد"<ref>امالی صدوق، ص ۱۸۰ و روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶.</ref>.
* [[پاکیزگی]] و آراستگی نزد [[رسول خدا]] {{صل}} از اهمیت بسزایی برخوردار بود. ایشان هماره [[لباس]] سفید و [[پاکیزه]] می‌پوشید و [[مسلمانان]] را به آن سفارش می‌کرد. ژولیدگی را [[ناپسند]] می‌دانست و بر نمایاندن [[نعمت‌های الهی]] تأکید می‌ورزید. روزی [[مسلمانی]] با لباس نامرتب و ژولیده به محضر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} آمد. [[حضرت]] به او فرمود: «آیا [[ثروت]] نداری؟» او گفت: [[خداوند]] همه گونه ثروت به من داده است. [[پیامبر]] فرمود: «اگر ثروت داری، پس باید اثر آن در تو دیده شود(؛ یعنی [[لباس تمیز]] و [[زیبایی]] بپوشی، نه لباس کثیف و مندرس)»<ref>آموزه‌های اخلاقی - رفتاری امامان شیعه، ص۲۲۳ و ۲۲۴.</ref>.
# '''[[نهی]] از آلوده کردن محیط:''' [[رسول خدا]] {{صل}} [[مسلمانان]] را از انداختن [[آب]] دهان در [[چاه]] [[آب]] آشامیدنی برحذر می‌داشت<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۷.</ref> و می‌فرمود: کنار [[چاه]] [[آب]] آشامیدنی، زیر درخت میوه دار، میان قبرها، در جاده‌ها و حیاط خانه‌ها قضای [[حاجت]] نکنید<ref>دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴.</ref>. آن [[حضرت]]، بول کردن کنار [[چاه]] [[آب]] یا نهرهای [[آب]] شرب را [[زشت]] می‌شمرد و از آن منع می‌کرد<ref>التهذیب، ج ۱، ص ۳۵۳؛ الجعفریات، ص ۱۵ و الخصال، ج ۱، ص ۹۷.</ref>.
رسول خدا {{صل}}، آراسته‌ترین و در عین حال ساده زیست‌ترین [[مرد]] [[روزگار]] خود بود. [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید:
{{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} يُنْفِقُ عَلَى الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ}} «هزینه‌ای که پیامبر اکرم {{صل}} برای تهیه بوی خوش و [[عطر]] [[خرج]] می‌کرد، بیش از هزینه تهیه نان بود».<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۸.</ref>.
 
باید دانست چون خداوند زیباست، زیبایی و آراستگی را برای [[بندگان]] خود می‌پسندد. به همین دلیل، آراستگی سر و صورت از نشانه‌های این تعبّد است. در [[سیره]] [[رسول الله]] {{صل}} آمده است: «رسول خدا {{صل}} در آینه نگاه می‌کرد و [[موی سر]] خود را شانه می‌زد. گاهی هم به جای آینه در ظرف آب نگاه می‌کرد و موی سر خود را مرتب می‌ساخت. علاوه بر اینکه خود را برای [[خانواده]] آراسته و مهیا می‌کرد، برای [[برادران]] دینی‌اش نیز می‌آراست».<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ يَنْظُرُ فِي الْمِرْآةِ وَ يُرَجِّلُ جُمَّتَهُ وَ يَمْتَشِطُ وَ رُبَّمَا نَظَرَ فِي الْمَاءِ وَ سَوَّى جُمَّتَهُ فِيهِ وَ لَقَدْ كَانَ يَتَجَمَّلُ لِأَصْحَابِهِ فَضْلًا عَلَى تَجَمُّلِهِ لِأَهْلِهِ}}؛ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.</ref>.
 
در [[دیدار]] با [[مردم]]، موی سرش را صاف می‌کرد و آن را شانه می‌زد و خود را برابر ظرف آبی می‌دید که کار آیینه او را می‌کرد، و سر و وضعش را مرتب می‌ساخت. پیامبر می‌فرمود: «خداوند [[دوست]] دارد [[آدمی]]، خود را برای [[برادر]] مؤمنش بیاراید و [[زینت]] کند»<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.</ref>.
از این‌رو، سر و صورتش را آب می‌زد و رسیدگی می‌کرد<ref>مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۰۸.</ref>. آن قدر [[عطر]] و مواد خوش بوکننده بر سر و صورت خود می‌زد که گاهی جلوه و برّاقی آن در موهای سرش دیده می‌شد. خود را با [[مشک]] و عنبر و گاهی هم با عود و غالیه، خوش بو می‌ساخت<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۳۴.</ref>.
 
[[پیامبر اعظم]] {{صل}} به [[مسواک زدن]] اهمیت فراوانی می‌داد. دندان‌هایش پیوسته برّاق و سفید بود و [[امت]] خویش را هم به مسواک زدن دستور می‌داد: {{متن حدیث|وَ كَانَ يَسْتَاكُ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَنَامَ وَ يَأْخُذَ مَضْجَعَهُ‌...}} «هنگامی که می‌خواست بخوابد، [[مسواک]] می‌زد و بعد می‌خوابید..»..<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۵۳.</ref>.
 
{{متن حدیث|لَا يَنَامُ إِلَّا وَ السِّوَاكُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَإِذَا نَهَضَ بَدَأَ بِالسِّوَاكِ‌}} «هرگاه می‌خوابید، مسواک را بالای سر خود می‌گذاشت. وقتی نیز از [[خواب]] بیدار می‌شد، مسواک می‌زد»<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۵۳.</ref>.
 
ایشان مسواک زدن را [[سنّت]] خویش می‌دانست و می‌فرمود:
{{متن حدیث|‌لَوْ لَاأَنْ أَشُقَ عَلى أُمَّتِي‌، لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلَاةٍ}} «اگر [[ترس]] از [[سخت‌گیری]] بر امتم نبود، به آنها دستور می‌دادم که با هر نمازی مسواک بزنند»<ref>اصول کافی، ج۳، ص۲۲.</ref>.
 
[[رسول الله]] {{صل}} به خوش‌بویی دهان بسیار اهمیت می‌داد و می‌‌فرمود: {{متن حدیث|طَهِّرُوا أَفْوَاهَكُمْ بِالسِّوَاكِ فَإِنَّهَا طُرُقُ الْقُرْآنِ‌}}؛ «دهان‌های خود را با مسواک زدن خوش بو کنید؛ زیرا دهان‌های شما گذرگاه [[قرآن]] است»<ref>میزان الحکمه، ج۶، ص۲۶۳۸.</ref>.
 
رسول الله {{صل}} در [[پوشش]] نیز اصولی را رعایت می‌کرد و به [[سلامت جسم]] و [[سادگی]] پارچه [[لباس]] اهمیت می‌داد و به لباس پنبه‌ای علاقه داشت. علی {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|الْبَسُوا الثِّيَابَ الْقُطْنَ فَإِنَّهَا لِبَاسُ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}}}}؛ «لباس‌های پنبه‌ای بپوشید؛ چراکه آن، [[لباس پیامبر]] خداست»<ref>سنن النبی، ص۱۲۶.</ref>.
 
رنگ سبز نیز رنگ مورد پسند [[پیامبر]] در [[انتخاب لباس]] بود<ref>سنن النبی، ص۱۲۰.</ref>. بیشتر جامه‌های پیامبر، سفید بود و می‌فرمود: {{متن حدیث|أَلْبِسُوا أَحْیَاکُمْ وَ كَفِّنُوا فِيهَا مَوْتَاكُمْ‌}}؛ «لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه سفید [[کفن]] کنید»<ref>سنن النبی، ص۱۲۰.</ref>. در مقابل، رنگ سرخ را برای لباس نمی‌پسندید<ref>سنن النبی، ص۱۳۳.</ref> و می‌فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ الشَّيْطانَ يُحِبُّ الحُمْرَةَ فَإِيَّاكُمْ وَ الْحُمْرَةَ وَ كُلَّ ثَوْبٍ ذِي شُهْرَةٍ}} «[[شیطان]] رنگ قرمز را [[دوست]] دارد. پس از رنگ قرمز و هر [[لباس]] انگشت‌نمایی بپرهیزید»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ح۲۴۷.</ref>.
 
[[رسول خدا]] {{صل}} درباره [[آداب لباس]] [[پوشیدن]] فرموده است:
{{متن حدیث|مَنْ لَبِسَ ثِيَابَ شُهْرَةٍ فِي الدُّنْيَا أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثِيَابَ الذُّلِّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ}} «هر کس در [[دنیا]] لباس [[شهرت]] بپوشد (لباس غیرمعمول که به خاطر آن انگشت‌نما شود)، [[خداوند]] در [[روز قیامت]]، [[جامه]] [[خواری]] بر وی می‌پوشاند»<ref>حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، تحقیق: علاء آل جعفر، ص۱۱۶.</ref>.
 
[[امام صادق]] {{ع}} از [[پدران]] خویش [[روایت]] کرده است:
رسول خدا {{صل}} [[نهی]] می‌کرد که مردان در لباس پوشیدن، خود را شبیه [[زنان]] سازند و نهی می‌کرد که زنان در لباس پوشیدن شبیه مردان شوند<ref>حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، تحقیق: علاء آل جعفر، ص۱۱۸.</ref><ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص۲۳.</ref>.


* [[زیبایی]] و [[آراستگی ظاهر]]، امری [[پسندیده]] است. از همین رو، [[دین اسلام]] از پیروانش می‌خواهد که همواره [[آراستگی ظاهری]] خود را [[حفظ]] کنند. [[خداوند]] در [[قرآن مجید]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref>. البته [[زیاده‌روی]] در خودآرایی و [[آراستگی]] نیز [[ناپسند]] است. این‌گونه زیاده‌روی می‌تواند خاستگاه [[بیماری]] [[وسواس]] شود. همچنین فرد را به [[خودپرستی]] و [[خودنمایی]] می‌کشاند. باید دانست زیبایی تنها در زیبایی ظاهری نیست، بلکه زیبایی [[معنوی]] و [[اخلاقی]] نیز یکی از مصداق‌ها و بلکه مهم‌ترین نمود و [[نشانه]] آراستگی است. زیبایی و آراستگی ظاهر، تنها ظاهر افراد را [[زیبا]] می‌کند، ولی آراستگی به [[دانش]] و [[اخلاق]]، زیبایی معنوی و [[باطنی]] به [[آدمی]] می‌بخشد. از دیدگاه [[اسلام]]، زیبایی جامع و کامل، به معنای آراستگی سیمای [[جسم]] و [[جان]] و صورت و معناست. همان‌گونه که [[رسول اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: «هر که لباسی می‌پوشد، باید آن را [[پاکیزه]] نگه دارد»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۲۴۴.</ref>، درباره آراستگی باطنی و [[بهترین]] [[زیور]] مرد می‌فرماید: {{متن حدیث|أَحْسَنَ زِينَةِ الرَّجُلِ السَّكِينَةُ مَعَ الْإِيمَانِ}}<ref>محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۵، ص۲۳۰۲.</ref>؛[[نیکوترین]] زیور مرد، [[آرامش]] همراه با [[ایمان]] است.<ref>[[اقبال حسینی‌نیا|حسینی‌نیا، اقبال]]، [[زمزم هدایت (کتاب)|زمزم هدایت]]، ص ۲۹.</ref>
همچنین [[رسول خدا]] {{صل}} بول کردن در آب‌های راکد را [[ظلم]] می‌شمرد<ref>الجعفریات، ص ۱۷؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴ و النوادر، ص ۴۰.</ref>. [[روایت]] شده است که [[پیغمبر]] [[خدا]] {{صل}} [[دستور]] داده بودند، [[مسلمانان]]، هفت چیز خود را در [[زمین]] [[دفن]] کنند: مو، ناخن، [[خون]]، دستمال حائض، بچه دان، علقه و دندان<ref>الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۸؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۲۷ و الخصال، ج ۲، ص ۳۴۰.</ref>. در [[سیره]] آن [[حضرت]] نیز آمده است که ایشان [[آب]] دهان و [[آب]] بینی یا خلط سینه‌اش را پس از دفع، [[دفن]] می‌کرد<ref>الجعفریات، ص۱۳ و مستدرک الوسائل، ج۱، ص۲۴۹.</ref>.


==بهداشت و پاکیزگی==
[[پیامبر اکرم]] {{صل}} حتی به نظافت محیط [[زندگی]] حیوانات اهلی نیز تأکید داشت و می‌فرمود: "[[جایگاه]] گوسفندان خود را [[پاکیزه]] کنید و [[خاک]] و [[آب]] بینی او را بزدایید؛ زیرا آنان از حیوانات بهشتی‌اند. این نظافت باید به گونه‌ای باشد که بتوانید در آنجا [[نماز]] بخوانید"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۶۴۲ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۳۴۰.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۴۰ ـ ۲۴۲.</ref>
یکی از ویژگی‌های ممتاز [[رفتاری]] [[رسول خدا]]{{صل}}، رعایت [[بهداشت فردی]] و [[پاکیزگی]] بود. [[پیامبر]]{{صل}} از نظر [[لباس]]، [[موی سر]] و صورت، بسیار آراسته بود. همواره در آینه نگاه می‌کرد و موی سر خود را شانه می‌زد، و اگر آینه نبود، در ظرف آب می‌نگریست و موی سر را مرتب می‌ساخت. افزون بر آن، خود را برای [[خانواده]] و اصحابش می‌آراست. پیامبر{{صل}} می‌فرمود: «[[خداوند]] [[دوست]] دارد هر گاه بنده‌اش نزد [[برادران دینی]] خود می‌رود، خویشتن را برایشان بیاراید».
پیامبر{{صل}} به [[مسواک زدن]] اهمیت ویژه می‌داد و هر گاه به [[سفر]] می‌رفت، با خود شانه، آینه، [[مسواک]] و قیچی می‌برد. بیشتر جامه‌هایش سفید بودند. [[عطر زدن]] برای آن [[حضرت]] یک اصل بود و پیامبر به بوی خوش شناخته می‌شد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۰۵؛ ابوداوود، سنن، ج۲، ص۲۸۲.</ref> و بخشی از مخارج ایشان، صرف خرید [[عطر]] و مواد خوشبوکننده می‌شد<ref>نویری، مستدرک الوسائل، ج۱۸، ص۲۷۱.</ref>. پیامبر از خوردن چیزهای بودار، به ویژه غذای سیردار که سبب [[آزار مردم]] می‌شد، [[پرهیز]] می‌کرد<ref>مسلم، صحیح، ج۶، ص۱۲۶.</ref>. [[خضاب]] و رنگ کردن مو برای آن حضرت اهمیت داشت<ref>عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۴، ص۳۱۹.</ref>.<ref>[[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام (کتاب)|تاریخ اسلام]] ص۲۱۵.</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۲۳ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۴۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بهداشت است. بهداشت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بهداشت در معارف و سیره نبوی - بهداشت در معارف و سیره فاطمی - بهداشت در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

از مسائلی که در سیره و قول رسول اکرم (ص) به آن توجه شده، مسئله بهداشت جسمانی انسان هاست. احادیث بسیاری درباره پاکیزگی و پیراستگی محیط زندگی و بهداشت فردی و نقش آن در سلامت فرد و جامعه از رسول خدا (ص) نقل شده که نشان دهنده توجه ویژه ایشان به سلامت فرد و جامعه و پیراستگی محیط زیست انسان است. نویسنده این مقاله تلاش دارد که هر چند کوتاه، به این رهنمودها، آموزه‌ها و تعالیم بهداشتی پرداخته، مواردی از این رهنمودها و آموزه‌ها را در سیره و کلام نبوی (ص) برای خوانندگان گرامی بیان دارد[۱].

بهداشت فردی

نظافت

پاکیزگی، جایگاه والایی در سیره و کلام رسول خدا (ص) دارد و ایشان پاکیزگی را می‌ستود و پیوسته مسلمانان را به رعایت آن توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "خداوند، پاک است و شخص پاک را دوست دارد؛ پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد"[۲]. پس "خودتان را با هر وسیله‌ای که می‌توانید، پاکیزه کنید؛ زیرا خداوند متعال اسلام را بر پایه پاکیزگی بنا کرده است و هرگز کسی به بهشت نمی‌رود، مگر اینکه پاکیزه باشد"[۳]. و می‌فرمود: "همانا اسلام، پاکیزه است، پس شما هم پاکیزه باشید؛ زیرا جز فرد پاکیزه، کسی به بهشت نمی‌رود"[۴] و "خداوند، عبادت کننده پاکیزه را دوست دارد"[۵].

نظافت بدن نیز جزئی از این پاکیزگی هاست که همواره رسول خدا (ص) بر آن تأکید داشت. نقل شده است، آن حضرت، هر هفته موهای سر و محاسنش را با سدر[۶] یا گل خطمی می‌شست[۷] و سبیل خود را کوتاه می‌کرد[۸]؛ کوتاه کردن موی سبیل به طوری که لب، آشکار شود، از سنت‌های ایشان به شمار می‌رفت[۹]. ایشان می‌فرمود: "سبیل و موی بینی خود را بچینید و خود را بر این کار مجبور کنید[۱۰]"؛ "چرا که سبیل بلند، مخفی‌گاه و جولانگاه شیطان [آلودگی است]"[۱۱].

غسل جمعه هم از دیگر سنت‌های ایشان بود[۱۲] و مردم را نیز بدین امر سفارش بسیار می‌کرد. آن حضرت در سفارش‌های خود به امیرالمؤمنین علی (ع) فرموده است: "ای علی! مردم باید هر هفت روز یک بار، غسل کنند (حمّام بروند). پس هر جمعه غسل کن؛ حتی اگر لازم شود که برای تهیّه آب آن، خوراک روزانه‌ات را بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ امر مستحبّی، بالاتر از غسل جمعه نیست"[۱۳].

همچنین نوره کشیدن در هر پانزده روز یک بار، از سنت‌های ایشان بود[۱۴] و در این می‌فرمود: "هیچ کدام از شما شارب و موی شرمگاه و زیر بغل را بلند نگذارد؛ زیرا شیطان آن جا را برای مخفی شدن انتخاب می‌کند و در آن پنهان می‌شود"[۱۵].

آن حضرت پیش از نماز جمعه، ناخن‌هایش را کوتاه می‌کرد[۱۶] و از گرفتن ناخن با دندان نهی می‌فرمود[۱۷]. ایشان کوتاه کردن ناخن‌ها را مانع [بروز] درد بزرگ و از عواملی می‌دانست که بر روزی انسان می‌افزاید[۱۸].

رسول اکرم (ص) برای تقویت چشم، هر شب، سرمه می‌کشید[۱۹] و این کار را باعث زیادشدن نور چشم می‌دانست[۲۰]. روایت شده است که ایشان پیش از خوابیدن، چهار مرتبه به چشم راست و سه مرتبه به چشم چپ، سرمه می‌کشید[۲۱].

توجه پیامبر (ص) به بهداشت فردی به حدی بود که حتی در مسافرت هم از آن غافل نبود و پیوسته پنج چیز را همراه داشت: "آیینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچی"[۲۲].[۲۳]

بهداشت دهان و دندان

رسول خدا (ص) مسواک می‌زد و بر آن بسیار تأکید داشت. آن حضرت پیش از خواب و پس از آن[۲۴] و پیش از هر نماز[۲۵] مسواک می‌کرد و می‌فرمود: "اگر نبود که کار را بر امتم دشوار سازم، به آنان امر می‌کردم که برای هر نماز مسواک بزنند"[۲۶]. و می‌فرمود: "آن قدر به مسواک زدن فرمان داده شدم که ترسیدم بر من واجب شود"[۲۷]. و همچنین می‌فرمود: "اگر مردم از فواید مسواک آگاه بودند، آن را با خویش به بستر می‌بردند"[۲۸]. آن حضرت، از عرض دندان مسواک می‌کرد[۲۹] و می‌فرمود: "دندان هایتان را از عرض (عمودی) مسواک بزنید، نه از طول (افقی)"[۳۰]. آن حضرت، مسلمانان را از مسواک کردن در حمام نهی می‌کرد[۳۱].

خلال کردن دندان نیز از دیگر اموری بود که رسول خدا (ص) بر آن تأکید داشت و مسلمانان را به خلال کردن سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "خلال کنید، به درستی که خلال برای لثه‌ها مفید و آن، تمییز کننده دهان است"[۳۲]. استنشاق و مضمضه کردن هم از سنت‌های ایشان به شمار می‌آمد[۳۳] و بر آن تأکید می‌ورزید و می‌فرمود: «تَخَلَّلُوا عَلَى الطَّعَامِ وَ تَمَضْمَضُوا»[۳۴]؛ پس از غذا، خلال و مضمضه کنید[۳۵].

بهداشت لباس

همواره لباس ایشان پاکیزه بود و دیگران را نیز به نظافت لباس توصیه می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس که لباسی به تن می‌کند، لازم است آن را تمیز کند"[۳۶]. آن حضرت به رنگ‌ها نیز توجه داشت و رنگ سبز را برای لباس خود می‌پسندید[۳۷] و از میان جامه‌های گوناگون، پوشیدن پیراهن سفید را بیشتر دوست داشت[۳۸] و می‌فرمود: "لباس سفید بپوشید؛ چرا که لباس سفید، پاک‌تر و پاکیزه‌تر است و مردگانتان را در پارچه‌های سفید کفن کنید"[۳۹]؛ از لباس سیاه کراهت داشت و رنگ سیاه را نمی‌پسندید؛ مگر در سه چیز: عمامه، کفش و عبا[۴۰].

جنس لباسش بیشتر از پنبه بود و جز در حال ناچاری، لباس پشمی و مویی نمی‌پوشید[۴۱]. عطر را دوست می‌داشت و بوی خوش را مایه تقویت قلب[۴۲] و افزونی عقل[۴۳] می‌شمرد. همچنین بر پوشیدن کفش خوب تأکید می‌کرد و پوشیدن کفش خوب و مناسب را باعث طولانی‌تر شدن عمر می‌دانست[۴۴].[۴۵]

بهداشت تغذیه

از مصادیق بارز رعایت بهداشت، رعایت بهداشت تغذیه است. رسول خدا (ص) در این باره نیز توصیه‌های بسیاری به مسلمانان داشت. ایشان معده را خانه همه دردها و پرهیز را ریشه همه درمان‌ها معرفی کرده[۴۶] و فرموده است: "آدمی ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است و حال آنکه برای او تنها چند لقمه‌ای که نیرویش را تأمین کند، کافی است؛ چنانچه که نفس بر او غلبه یافت [و نتوانست خویشتن داری کند] پس یک سوم [معده اش] برای غذا و یک سوم آن را برای آب و یک سوم دیگر آن برای نفَسش باشد"[۴۷]. ایشان بر کم‌خوری و پرهیز از پرخوری تأکید می‌ورزید و چاره تندرستی را در چهار چیز می‌دانست: "کم گفتن، کم خفتن، کم راه رفتن، کم خوردن"[۴۸].

نقل شده است، رسول خدا (ص) تا گرسنه نمی‌شد غذا نمی‌خورد و می‌فرمود: "ما گروهی هستیم که تا گرسنه نشویم، نمی‌خوریم و چون خوردیم، پیش از سیر شدن، از غذا دست می‌کشیم"[۴۹]. آن حضرت، پیش از خوردن و پس از آن، دستانش را می‌شست[۵۰]. شروع غذای رسول خدا (ص) با نمک بود و دیگران را نیز به این کار توصیه می‌کرد[۵۱] و می‌فرمود: "غذا را با نمک آغاز کنید که داروی هفتاد درد است"[۵۲]. دست راستش مخصوص غذا بود و با آن لقمه بر می‌داشت و دست چپش بیشتر به دیگر امور اختصاص داشت[۵۳]. به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نمی‌دمید[۵۴] و دیگران را از این کار نهی می‌کرد[۵۵].

غذا را داغ نمی‌خورد و می‌فرمود: "خداوند به ما آتش نخورانیده است؛ غذای داغ برکت ندارد پس، آن را سرد کنید"[۵۶]. افراد را از ترک کردن خوردن شام برحذر می‌داشت و می‌فرمود: "شام خوردن را ترک نکنید، گرچه به خوردن چند دانه خرمای خشکیده باشد"[۵۷]؛ زیرا "ترک آن باعث خرابی بدن و پیری و درهم شکستگی جسم است"[۵۸]. ظروف سرپوش‌دار را می‌پسندید[۵۹] و می‌فرمود: "بر درهایتان قفل بزنید؛ روی ظرف‌ها را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ زیرا شیطان (آلودگی) نمی‌تواند از در بسته وارد شود"[۶۰].

رسول خدا (ص) به نوشیدن آب در سه جرعه تأکید داشت و می‌فرمود: "هر کس از شما آب را در سه نفس بنوشد، ایمن خواهد بود"[۶۱]. از نوشیدن آب در حال بی‌میلی منع می‌کرد و می‌فرمود: "هرگاه میل دارید، آب بنوشید؛ وگرنه از نوشیدن آن خودداری کنید"[۶۲]. در هنگام آشامیدن، نفس نمی‌کشید و اگر می‌خواست نفس بکشد، ظرف آب را از دهانش دور نگه می‌داشت[۶۳]. از ظروف شکسته آب نمی‌نوشید[۶۴] و از نوشیدن آب در ظروف طلایی و نقره‌ای نهی می‌کرد[۶۵].

ایشان هرگاه غذایی چرب می‌خورد، کمتر آب می‌نوشید؛ از ایشان پرسیده شد: "چرا کم آب می‌نوشید؟" می‌فرمود: "برای این‌گونه غذا بهتر است کم آب بنوشید"[۶۶].

رسول خدا (ص) بر خوردن سحری در سحرهای ماه رمضان بسیار تأکید داشت و سحری خورندگان را مشمول سلام خداوند و فرشتگانش دانسته، می‌فرمود: "لازم است هر کدامتان سحری بخورید؛ هر چند به نوشیدن جرعه‌ای آب[۶۷] یا خوردن دانه‌ای خرمای خشکیده باشد"[۶۸]. همچنین، آن حضرت به روزه‌داران توصیه می‌کرد که در زمان افطار، با خرما افطار کنند و اگر خرما نیافتند، با آب؛ چرا که آب، پاک کننده است[۶۹].[۷۰]

تغذیه سالم

در سیره و کلام رسول خدا (ص) تغذیه سالم از اصول بهداشت و سلامت جسمی فرد به شمار می‌آمد و ایشان در کنار توصیه‌های بهداشتی، بر لزوم تغذیه سالم پیوسته تأکید داشته، افراد را به خوردن غذاها و میوه‌های مقوی و مغذی توصیه می‌فرمود؛ از غذاهایی که حضرت افراد را بسیار به خوردن آن سفارش می‌کرد، شیر بود و می‌فرمود: «لَيْسَ شیء يُجْزِي مَكَانَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ غَيْرُ اللَّبَنِ »[۷۱]؛ جانشینی بهتر [و کامل تر] از شیر برای غذا و نوشیدنی یافت نمی‌شود. نبی خاتم (ص) عسل را نیز غذایی بسیار مفید دانسته، بر خوردن آن، بسیار تأکید می‌ورزید.

ایشان عسل را "شفای دردها معرفی کرده"[۷۲]، می‌فرمود: «مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْيَأْكُلِ الْعَسَلَ»[۷۳]؛ هر که می‌خواهد سلامتی اش حفظ شود، پس، عسل بخورد. ایشان درباره استفاده از روغن زیتون می‌فرمود: «كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ »[۷۴]؛ روغن زیتون بخورید و آن را [برای استشفا] به بدن بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی خجسته است.

همچنین افراد را به خوردن پیاز توصیه می‌فرمود و سفارش می‌کرد که "چون به سرزمینی در آمدید، از پیاز آن بخورید تا وبای (بیماری‌های) آن سرزمین را از شما دور کند"[۷۵]. به خوردن سیر نیز سفارش می‌کرد و می‌فرمود: "سیر بخورید و آن بیماری‌ها را درمان کنید؛ چرا که درمان هفتاد درد، در آن است"[۷۶]. حضرت، برنج را می‌ستود و می‌فرمود: "برنج، نیکو دارویی است؛ سرد است و سالم و برکنار از هر بیماری"[۷۷]. ایشان پنیر را "درد" می‌خواند؛ ولی می‌فرمود که اگر با گردو خورده شود، درمان است[۷۸].[۷۹]

حجامت

رسول خدا (ص) در کنار دیگر توصیه‌های بهداشتی، حجامت را نیز از راه‌های پیشگیری و درمان بیماری‌ها می‌دانست و حجامت را "بهترین داروها"، معرفی کرده[۸۰]، می‌فرمود: "اگر در چیزی درمانی باشد، در نیشتر حجامتگر و شربتی از عسل است[۸۱]. رسول خاتم (ص) از حجامت در روزهای چهارشنبه و جمعه نهی می‌کرد[۸۲].[۸۳]

تفریح و عبادت؛ دیگر عوامل سلامت

رسول خدا (ص) عبادات و تفریحات سالم را از عوامل مهم سلامت می‌دانست. آن بزرگوار، مسافرت را مایه تندرستی[۸۴] و تفریحاتی چون سوارکاری و نگاه به طبیعت را از عوامل شادی و ابتهاج روح بر می‌شمرد[۸۵]. ایشان همچنین عبادات را مایه سرزندگی و سلامت مردم و عباداتی چون روزه[۸۶] و نماز شب را سبب تندرستی می‌دانستند و دور. ه شدن امراض از بدن می‌دانست[۸۷]. رسول اکرم (ص) اندوه فراوان را مایه بیماری می‌دانستند[۸۸].[۸۹]

بهداشت محیط و اجتماع

  1. نظافت و پاکیزگی محیط منزل: پیامبر خدا (ص) خاکروبه را لانه شیطان دانسته[۹۰]، مردم را از انباشتن آن در پشت درها برحذر می‌داشت و توصیه می‌کرد که زباله را شب در خانه‌های خود نگه ندارید و آن را در روز به بیرون از خانه منتقل کنید[۹۱] و می‌فرمود: "برکت از خانه‌ای که در آن، خاکروبه باشد، برداشته می‌شود"[۹۲]. همچنین آن حضرت، لانه عنکبوت را خانه شیطان‌ها (آلودگی ها) در منزل[۹۳] و همچنین دستمال آلوده به چربی و بوی گوشت را خوابگاه شیطان‌ها دانسته، توصیه می‌کرد که آن را در خانه نگه ندارید[۹۴].
  2. پاکیزگی کوچه و خیابان : رسول خدا (ص) آب و جارو کردن کوچه و تمیزی جلوی درب خانه‌ها را عامل بی‌نیازی خوانده[۹۵]، مسلمانان را به این کار تشویق می‌کرد. همچنین مسلمانان را به تمیز کردن محل رفت و آمدها از اشیای مزاحم ترغیب می‌کرد و می‌فرمود: "هر کس از راه مسلمانان چیزی را بردارد که مایه آزار آنان است، خداوند، ثواب قرائت چهارصد آیه از قرآن را به او عطا می‌کند که هر حرفی از آن ده حسنه دارد"[۹۶].
  3. پاکیزه نگه داشتن اماکن عمومی: رسول خدا (ص) به نظافت اماکن عمومی مانند مساجد بسیار تأکید داشت. ایشان ضمن برحذر داشتن مسلمانان از آلوده کردن مساجد به نجاسات[۹۷]، به آنان توصیه می‌کرد که دستشویی‌های مسجد را در فاصله‌ای دورتر از مسجد در کنار درهای ورودی [حیاط] مسجد قرار دهند[۹۸]. همچنین ایشان مسلمانان را به نظافت مساجد و زدودن آلودگی‌ها از آن تشویق کرده، می‌فرمود: "هر کس مسجدی را جارو کند، خداوند، ثواب آزاد کردن بنده‌ای را برایش می‌نویسد و اگر پر کاهی (خاشاکی) را از مسجد بیرون ببرد، خداوند از رحمت خود دو برابر برای او می‌نویسد"[۹۹] و در حدیثی دیگر فرموده است: "هر که شب جمعه مسجدی را تمیز کند و به اندازه ذره خاکی که در چشم می‌رود، خاکروبه از مسجد بیرون ببرد، خداوند او را می‌آمرزد"[۱۰۰].
  4. نهی از آلوده کردن محیط: رسول خدا (ص) مسلمانان را از انداختن آب دهان در چاه آب آشامیدنی برحذر می‌داشت[۱۰۱] و می‌فرمود: کنار چاه آب آشامیدنی، زیر درخت میوه دار، میان قبرها، در جاده‌ها و حیاط خانه‌ها قضای حاجت نکنید[۱۰۲]. آن حضرت، بول کردن کنار چاه آب یا نهرهای آب شرب را زشت می‌شمرد و از آن منع می‌کرد[۱۰۳].

همچنین رسول خدا (ص) بول کردن در آب‌های راکد را ظلم می‌شمرد[۱۰۴]. روایت شده است که پیغمبر خدا (ص) دستور داده بودند، مسلمانان، هفت چیز خود را در زمین دفن کنند: مو، ناخن، خون، دستمال حائض، بچه دان، علقه و دندان[۱۰۵]. در سیره آن حضرت نیز آمده است که ایشان آب دهان و آب بینی یا خلط سینه‌اش را پس از دفع، دفن می‌کرد[۱۰۶].

پیامبر اکرم (ص) حتی به نظافت محیط زندگی حیوانات اهلی نیز تأکید داشت و می‌فرمود: "جایگاه گوسفندان خود را پاکیزه کنید و خاک و آب بینی او را بزدایید؛ زیرا آنان از حیوانات بهشتی‌اند. این نظافت باید به گونه‌ای باشد که بتوانید در آنجا نماز بخوانید"[۱۰۷].[۱۰۸]

منابع

  1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
  2. اسحاقی، سید حسین، کانون محبت
  3. اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت
  4. اردشیری لاجیمی، حسن، سیره نبوی از نگاه استاد مطهری
  5. اسحاقی، سید حسین، رسول مهربانی
  6. حسینی‌نیا، اقبال، زمزم هدایت
  7. محمدی، داداش‌نژاد، حسینیان، تاریخ اسلام ج۱

پانویس

  1. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۲.
  2. ↑ ابویعلی الموصلی. ، مسند، ج ۲، ص ۱۲۲؛ ترمذی، سنن، ج ۴، ص ۱۹۸ و جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۶۷.
  3. ↑ همان.
  4. ↑ سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۱۳۹؛ نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۳۲ و المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷.
  5. ↑ کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۸۸.
  6. ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۰؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۲ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۸۷.
  7. ↑ امام رضا (ع)، فقه الرضا (ع)، ص ۱۲۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۴۴.
  8. ↑ فقه الرضا (ع)، ص ۱۲۸ و محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۶۰.
  9. ↑ مکارم الاخلاق، ص ۶۷؛ کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۷ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۸۴.
  10. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۲، ص ۱۶؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۱، ص ۱۵۳ و ابن ابی جمهور، عوالی، ج۱، ص۱۳۵.
  11. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۲۷، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۸ و مکارم الاخلاق، ص ۶۷.
  12. ↑ . فقه الرضا (ع)، ص۱۷۵ و مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۰۱.
  13. ↑ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۳۶۷ و مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۵۰۲.
  14. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۵۰۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۱۹ و محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۰۸.
  15. ↑ محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۲۹؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۱۹ و فضل اللّه راوندی، النوادر، ص ۲۴.
  16. ↑ بحار الانوار، ج ۸۶، ص ۳۵۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۴۶.
  17. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳ - ۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۱۲۶ و ورام ابن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.
  18. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۰؛ تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۲۲ و ثواب الاعمال، ص ۲۳.
  19. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵.
  20. ↑ الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷ و کنز العمال، ج ۱۰، ص ۵۱.
  21. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۰۱.
  22. ↑ ابوسعید خرگوشی نیشابوری، شرف المصطفی، ج ۳، ص ۳۳۳؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۱۸؛ الجعفریات، ص ۱۸۵ و ابوالفرج شافعی حلبی، السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۵۲.
  23. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۲ ـ ۲۳۴؛ اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت ص ۳۱.
  24. ↑ مکارم الاخلاق، ص ۳۹ و بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۳۴۳.
  25. ↑ مسند احمد، ج ۵، ص ۴۱۰؛ البخاری، صحیح، ج ۱، ص ۲۱۴ و وسائل الشیعة، ج ۲، ص ۲۰.
  26. ↑ الکافی، ج ۳، ص ۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵؛ مسند احمد، ج ۱، ص ۸۰ و صحیح بخاری، ج ۸ ص ۱۳۱.
  27. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۳؛ شیخ صدوق، الامالی، ج ۱، ص ۴۲۸ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۶۱.
  28. ↑ دعائم الاسلام، ص ۱۱۹ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۳.
  29. ↑ مکارم الاخلاق، ص ۳۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۸.
  30. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۴؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۶۱ و النوادر، ص ۴۴.
  31. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۴.
  32. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۱.
  33. ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۱، ص ۷۹ و شیخ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص ۶۷.
  34. ↑ ابوالعباس مستغفری، طب النبی، ص ۲۱ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۱۸.
  35. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴ ـ ۲۳۵؛ اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت ص ۳۱.
  36. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۴۱؛ الجعفریات، ص ۱۵۷ و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی، قرب الاسناد، ص ۳۴.
  37. ↑ الصفدی، الوافی بالوفیات، ج ۱، ص ۷۳؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ج ۲، ص ۱۹۱ و شرف المصطفی، ص ۳۲۰.
  38. ↑ ابن الاشعث السجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۵۴ و سنن ترمذی، ج ۳، ص ۱۴۹.
  39. ↑ « خَيْرُ ثِيَابِكُمُ الْبِيضُ فَلْيَلْبَسْهَا أَحْيَاؤُكُمْ وَ كَفِّنُوا فِيهَا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهَا مِنْ خَيْرِ ثِيَابِكُمْ»؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۷ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۱۰۸.
  40. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۱؛ الخصال، ج ۱، ص ۱۴۸ و علل الشرائع، ج ۲، ص ۳۴۷.
  41. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۵۰ و مکارم الاخلاق، ص ۱۰۳.
  42. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۴۳.
  43. ↑ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۱۸.
  44. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵ و شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۳۸.
  45. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۵ ـ ۲۳۶؛ اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت ص ۳۱.
  46. ↑ نهج الفصاحه، ص ۷۷۹: الخصال، ج ۲، ص ۵۱۲ و عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۰.
  47. ↑ الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۱۴؛ محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ص ۳۵؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۹، ص ۴۶۱ و السرخسی، المبسوط، ج ۳۰، ص ۲۶۶.
  48. ↑ شاذان بن جبرئیل قمی، الفضائل، ص ۱۵۳ و بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۴۴.
  49. ↑ السیرة الحلبیه، ج ۳، ص ۳۵۲ و سید محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ج ۱، ص ۱۸۱.
  50. ↑ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۸.
  51. ↑ حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص ۱۲ و بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۹۸.
  52. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۲۶ و احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۵۹۳.
  53. ↑ مسند احمد، ج ۶، ص ۲۸۷؛ ابن حبان، صحیح، ج ۱۲، ص ۳۱ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج ۴، ص ۱۰۹.
  54. ↑ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۰۹۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۵ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۶.
  55. ↑ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۷۰.
  56. ↑ مکارم الاخلاق، ص ۲۸ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۳۵ و با اندکی اختلاف در: الکافی، ج ۶، ص ۳۲۲.
  57. ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۳۳۰.
  58. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸؛ الخصال، ج ۲، ص ۶۱۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۰.
  59. ↑ ابن ابی شیبه کوفی، المصنّف، ج ۵، ص ۵۲۷.
  60. ↑ المستدرک، ج ۴، ص ۱۴۰؛ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۳۵۲ و بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۷۴.
  61. ↑ طب النبی، ص ۲۳ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۳.
  62. ↑ طب النبی، ص ۲۳.
  63. ↑ الدعوات، ص ۱۴۴؛ النووی، شرح مسلم، ج ۳، ص ۱۶۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۱.
  64. ↑ نجم الدین راوندی، شرف النبی، ص ۹۶.
  65. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۷؛ امالی صدوق، ص ۴۲۴ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۸.
  66. ↑ المحاسن، ج ۲، ص۵۷۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۲۳۹.
  67. ↑ تهذیب، ج۴، ص۱۹۸؛ شیخ طوسی، الامالی، ص۴۹۷ و سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص ۸۲.
  68. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۵ و الکافی، ج ۴، ص۹۵.
  69. ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۷؛ المستدرک، ج ۱، ص۴۳۱ و ابراهیم بن علی الکفعمی، المصباح، ص ۶۲۲.
  70. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۶ ـ ۲۳۸.
  71. ↑ طب النبی، ص ۲۵.
  72. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۱۸۵ و المصنّف، ج ۷، ص ۱۶۶.
  73. ↑ طب النبی، ص ۲۶؛ مکارم الاخلاق، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۰.
  74. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۸۴.
  75. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۷۴؛ المحاسن، ج ۲، ص ۵۲۲ و مکارم الاخلاق، ص ۱۸۲.
  76. ↑ طب النبی، ص۳۰ و مکارم الاخلاق، ص۱۸۲.
  77. ↑ مکارم الاخلاق، ص۱۵۵ و مستدرکالوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۷.
  78. ↑ طب النبی، ص ۲۵ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۴.
  79. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹.
  80. ↑ الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۲.
  81. ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۶؛ صحیح بخاری، ج ۷، ص ۱۲ و بیهقی، السنن الکبری، ج ۹، ص ۳۴۱.
  82. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۹.
  83. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۹.
  84. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۶۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۳۴۵ و مسند احمد، ج ۲، ص ۳۸۰.
  85. ↑ امام رضا (ع)، صحیفة الرضا (ع)، ص ۷۲ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۶۷.
  86. ↑ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۳۴۲؛ الدعوات، ص۷۶ و الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۰۳.
  87. ↑ الدعوات، ص ۷۷ و مستدرک الوسائل، ج۶، ص۳۳۷.
  88. ↑ امالی طوسی، ص ۵۱۲: الطبرانی، المعجم الصغیر، ج ۲، ص ۶۰۷ و تحف العقول، ص ۵۸.
  89. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۰.
  90. ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۶۲۴ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.
  91. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵؛ امالی صدوق، ص ۴۲۳ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.
  92. ↑ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۴۰۲.
  93. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۰۲.
  94. ↑ الکافی، ج ۶، ص ۲۹۹؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۸ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.
  95. ↑ الخصال، ج ۱، ص ۵۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۹۹ و کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۷۷.
  96. ↑ امالی طوسی، ص ۱۸۳ و مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۸۵.
  97. ↑ محقق حلی، المعتبر، ج ۲، ص ۴۵۰.
  98. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنّف، ج ۱، ص ۴۴۲؛ المعتبر، ص ۴۵۰ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۶۷۰
  99. ↑ امالی صدوق، ص ۱۸۰؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶ و المحاسن، ج ۱، ص ۵۷.
  100. ↑ امالی صدوق، ص ۱۸۰ و روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶.
  101. ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۷.
  102. ↑ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴.
  103. ↑ التهذیب، ج ۱، ص ۳۵۳؛ الجعفریات، ص ۱۵ و الخصال، ج ۱، ص ۹۷.
  104. ↑ الجعفریات، ص ۱۷؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴ و النوادر، ص ۴۰.
  105. ↑ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۸؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۲۷ و الخصال، ج ۲، ص ۳۴۰.
  106. ↑ الجعفریات، ص۱۳ و مستدرک الوسائل، ج۱، ص۲۴۹.
  107. ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۶۴۲ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۳۴۰.
  108. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۰ ـ ۲۴۲.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بهداشت_در_معارف_و_سیره_نبوی&oldid=1179869»