وظایف امت نسبت به امام

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام است. وظایف امت نسبت به امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: وظایف امت نسبت به امام در معارف دعا و زیارات - وظایف امت نسبت به امام در معارف و سیره حسینی - وظایف امت نسبت به امام در معارف و سیره سجادی - وظایف امت نسبت به امام در معارف و سیره رضوی - وظایف امت نسبت به امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

امّت در قبال امام تکالیف و وظایفی دارد که اگر آنها به این تکالیف عمل می‌کردند هرگز رهبری و حکومت بر آنها به دست ستمکاران و طاغوت‌ها نمی‌افتاد. امامان معصوم هرگز از انجام تکالیف خود تخطّی نکردند؛ ولی مردم در انجام وظایف خود کوتاهی کردند. اینک برخی از وظایف امّت مورد بررسی قرار می‌گیرد

وظایف معرفتی (معرفت)

نخست: شناخت شخصیت و جایگاه امام

اوّلین و مهم‌ترین وظیفه امّت در قبال امام، معرفت نسبت به او است؛ زیرا بهره‌گیری از وجود امام و هدایت‌های او فرع بر شناخت او است و اگر کسی امام خود را نشناسد در گمراهی و جهل خواهد بود؛ به همین دلیل از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که فرمود: "هرکس بمیرد در حالی که امام زمان خود را نشناخته باشد، با مرگ جاهلیّت مرده است". در حدیثی از امام باقر (ع) می‌خوانیم: "هر کس که خداوند عزّوجل را عبادت کند (با عبادتی که خود را به زحمت می‌اندازد) در حالی که برای او امام و پیشوای الهی نباشد، در این صورت تلاشش پذیرفته نمی‌شود و در گمراهی و سرگردانی به سر می‌برد و خداوند اعمالش را دشمن می‌دارد و مثل او مثل گوسفندی است که چوپان خود را گم کرده است".

وظایف قلبی و عاطفی

سوم: محبّت به امام و بغض به دشمنان او

محبّت و دشمنی، هر دو از امور قلبی بوده و نمی‌توان آن را به عنوان تکلیف و وظیفه تعیین کرد؛ امّا این دو مقدّماتی دارند که می‌توان با ایجاد آن مقدّمات آنها را به وجود آورد؛ مثلاً انسان فطرتاً کمال و زیبایی را دوست دارد و آن را در هر کس ببیند نسبت به او محبّت پیدا می‌کند و با توجّه به کمالات موجود در امام و جمال معنوی او هر کس نسبت به امام و صفات او معرفت پیدا کند طبعاً او را دوست خواهد داشت؛ پس محبّت نسبت به امام، فرع بر معرفت او است؛ البته می‌توان نفس را به محبّت افراد فرا خواند و از این طریق نیز محبّت ایجاد می‌شود. رمز تأکید فراوان احادیث و حتّی قرآن کریم نسبت به محبّت اهل بیت (ع) از جمله همین مطلب است؛ مثلاً از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمود: "در روز قیامت بنده گام از گام بر نمی‌دارد مگر آنکه از چهار مطلب از او میپرسند: از عمرش که چگونه آن را به پایان رسانده است، از جوانی‌اش که چگونه به پیری رسانده است، از دارایی‌اش که از کجا به دست آورده و در کجا مصرف کرده است و از محبّت ما اهل‌بیت (ع)".

پنجم: خیرخواهی برای امام (نصح برای امام)

یکی دیگر از وظایف امّت، خیرخواهی نسبت به حکومت و رهبر و پیشوای خود است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که ... در پنهان و آشکار خیرخواهی کنید".

در سخن دیگری از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: "پیامبر در مسجد خیف در منی سخنرانی کرد و فرمود: "سه چیز است که در قلب انسان مسلمان خیانت نسبت به آن راه ندارد. اخلاص عمل برای خدا، خیرخواهی برای پیشوایان مسلمانان و همراهی با جماعت مسلمانان"

وظایف رفتاری و عملی

نخست: تمسّک و اعتصام به امام

یکی از وظایف مسلمانان نسبت به امام (ع) تمسّک به اوست. تمسک به امام (ع) در قالب حدیث شریف ثقلین تبیین شده است و تمسک به امام (ع) نیز به‌معنای چنگ زدن به سیره و فرمان او و محکم گرفتن آنهاست؛ به گونه‌ای که با وجودمان آمیخته گردد و هیچ جدایی از آن نداشته باشیم. تمسّک به امام انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ می‌کند و به سعادت می‌رساند . اعتصام، حالتی درونی همراه با برون‌داد رفتاری است که از ادراک ناتوانی، نیازمندی و آسیب‌پذیری انسان سرچشمه گرفته و معتصِم را برای دستیابی به عصمت و ایمنی، به پناه بردن و دست انداختن به نگهدارنده‌ای معصوم و مطمئن وامی‌دارد. خدای متعال به انسان دستور می‌دهد که اعتصام به حبل الهی داشته باشد: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾ و از تفرقه و پراکندگی پرهیز کند: ﴿وَلَا تَفَرَّقُوا﴾. طبق آیات و روایات شریف، حبل الهی، اهل بیت عصمت و طهارت‌اند ازاین‌رو، اعتصام به اهل بیت (ع) از وظایف یک انسان مسلمان به شمار می‌رود و این اعتصام موجبات هدایت او را فراهم می‌آورد . تمسّک به امام انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ و اعتصام به آنها انسان را هدایت می‌کند: .

دوم: تبعیت از امام (معیت با امام)

این وظیفه دارای دو رکن اساسی است:

1. اطاعت امام بلکه تسلیم در برابر امام: یکی دیگر از وظایف بسیار مهمّ امّت، اطاعت محض از امام است؛ زیرا بدون اطاعت امّت دیگر فلسفه‌ای برای وجود امام باقی نمی‌ماند. امام صادق (ع) فرمود: "خدای تبارک و تعالی محبّت و دوستی ما را بر شما واجب کرد و اطاعت از ما را بر شما لازم فرمود. آگاه باشید! هر کس از ما است باید از ما پیروی کند". از امیر المؤمنین (ع) نقل شده است که فرمود: "در صورتی که امام به تکالیف خود عمل کرد بر مردم است که از او بشنوند (اطاعت کنند) و از او پیروی نمایند و هنگامی که آنها را فرا می‌خواند، اجابت کنند". اگر کسی امام را حقیقتاً بشناسد، حتماً محب او خواهد شد و محب واقعی از محبوب خود نافرمانی نمی‌کند؛ به این ترتیب این سه امر مترتب بر هم هستند.
2. نصرت و اجابت دعوت او: از جمله وظایف امّت نسبت به امام، یاری و اجابت دعوت اوست. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که ... هر گاه شما را فرا خواندم اجابت کنید".

سوم: وفاداری در بیعت با امام

یکی دیگر از وظایف امّت، وفاداری در بیعت نسبت به حکومت و رهبر و پیشوای خود است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: "امّا حق من بر شما آن است که نسبت به بیعتی که با من کردید، وفادار بمانید".

جستارهای وابسته

1. وظایف امت نسبت به خدا
2. وظایف امت نسبت به قرآن
3. وظایف امت نسبت به پیامبر
4. وظایف امت نسبت به اهل‌بیت
5. وظایف امت نسبت به امام مهدی
6. وظایف امت نسبت به حکومت اسلامی