تسبیح: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
جز (جایگزینی متن - ']]' به ' [[')
جز (جایگزینی متن - 'بیان' به 'بیان')
خط ۹: خط ۹:
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


'''تسبیح''' تنزیه [[خداوند]] از [[شرک]] و عجز و [[نقص]]<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۷، ص۵۱۱- ۵۲۰.</ref>، به معنای تنزیه [[خدا]] و اصل آن حرکت با شتاب "به دور از [[سستی]]" در [[بندگی]] [[خداوند متعال]] است.<ref>مفردات، ص ۳۹۲، «سبح».</ref>. {{عربی|" سُبْحَانَ‏ اللَّه‏‏"}} بیانگر تنزیه [[خداوند]] از شریک و [[فرزند]] یا هر صفتی است که سزاوار ذات [[پاک]] او نیست<ref> لسان‌العرب، ج‌۶‌، ص‌۱۴۴، «سبح».</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/8/4.htm#f5، فرهنگ قرآن، ج۸ ].</ref>. تسبیح، گفتن {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ}}، [[خدا]] را از هر [[عیب]] و [[نقص]] و عجز و [[بدی]] و بدخواهی و شریک و اوصاف جسمی [[پاک]] و منزّه دانستن، [[خدا]] را [[تقدیس]] و [[ستایش]] کردن. در [[آیات]] فراوانی هم [[خدا]] [[تقدیس]] و تنزیه شده و هم [[دستور]] به تسبیح داده شده، هم [[بیان]] شده که آنچه در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است، [[خدا]] را تسبیح می‌گویند. در [[نماز]] هم به ذکر [[رکوع]] و [[سجود]]، تسبیح گفته می‌شود. در رکعت سوّم و چهارم [[نمازها]] هم [[واجب]] است تسبیحات اربعه {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ، الْحَمْدُ لِلَّهِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، اللَّهُ أَكْبَرُ}} گفته شود. تسبیحات [[حضرت زهرا]]{{س}} هم گفتن ۳۴ مرتبه {{متن حدیث|اللَّهُ أَكْبَرُ}}، ۳۳ مرتبه {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ}} و ۳۳مرتبه {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ}} بعد از نمازهاست. تسبیح، به دانه‌هایی از سنگ، [[گِل]]، پلاستیک، چوب و... که به رشته نخی یا پلاستیکی کشیده شده نیز گفته می‌شود و انواع خاصّی دارد، سی و سه تایی، یا صد تایی به آن به هم می‌گویند. در توصیه‌های [[دینی]] به ذکر گفتن با تسبیح [[تربت]] [[سید الشهدا]] تأکید شده و [[ثواب]] بسیار دارد. [[حضرت زهرا]]{{س}} از [[تربت]] [[قبر]] [[حضرت]] [[حمزه]] [[سیدالشهدا]] تسبیح ساخته بود و با آن ذکر می‌گفت. پس از واقعه [[عاشورا]] در پی [[بیان]] [[فضیلت]] [[تربت امام حسین]] {{ع}}، از آن تسبیح درست کردند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۵۴.</ref>.
'''تسبیح''' تنزیه [[خداوند]] از [[شرک]] و عجز و [[نقص]]<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۷ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۷، ص۵۱۱- ۵۲۰.</ref>، به معنای تنزیه [[خدا]] و اصل آن حرکت با شتاب "به دور از [[سستی]]" در [[بندگی]] [[خداوند متعال]] است.<ref>مفردات، ص ۳۹۲، «سبح».</ref>. {{عربی|" سُبْحَانَ‏ اللَّه‏‏"}} بیانگر تنزیه [[خداوند]] از شریک و [[فرزند]] یا هر صفتی است که سزاوار ذات [[پاک]] او نیست<ref> لسان‌العرب، ج‌۶‌، ص‌۱۴۴، «سبح».</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/8/4.htm#f5، فرهنگ قرآن، ج۸ ].</ref>. تسبیح، گفتن {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ}}، [[خدا]] را از هر [[عیب]] و [[نقص]] و عجز و [[بدی]] و بدخواهی و شریک و اوصاف جسمی [[پاک]] و منزّه دانستن، [[خدا]] را [[تقدیس]] و [[ستایش]] کردن. در [[آیات]] فراوانی هم [[خدا]] [[تقدیس]] و تنزیه شده و هم [[دستور]] به تسبیح داده شده، هم بیان شده که آنچه در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است، [[خدا]] را تسبیح می‌گویند. در [[نماز]] هم به ذکر [[رکوع]] و [[سجود]]، تسبیح گفته می‌شود. در رکعت سوّم و چهارم [[نمازها]] هم [[واجب]] است تسبیحات اربعه {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ، الْحَمْدُ لِلَّهِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، اللَّهُ أَكْبَرُ}} گفته شود. تسبیحات [[حضرت زهرا]]{{س}} هم گفتن ۳۴ مرتبه {{متن حدیث|اللَّهُ أَكْبَرُ}}، ۳۳ مرتبه {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ}} و ۳۳مرتبه {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ}} بعد از نمازهاست. تسبیح، به دانه‌هایی از سنگ، [[گِل]]، پلاستیک، چوب و... که به رشته نخی یا پلاستیکی کشیده شده نیز گفته می‌شود و انواع خاصّی دارد، سی و سه تایی، یا صد تایی به آن به هم می‌گویند. در توصیه‌های [[دینی]] به ذکر گفتن با تسبیح [[تربت]] [[سید الشهدا]] تأکید شده و [[ثواب]] بسیار دارد. [[حضرت زهرا]]{{س}} از [[تربت]] [[قبر]] [[حضرت]] [[حمزه]] [[سیدالشهدا]] تسبیح ساخته بود و با آن ذکر می‌گفت. پس از واقعه [[عاشورا]] در پی بیان [[فضیلت]] [[تربت امام حسین]] {{ع}}، از آن تسبیح درست کردند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۵۴.</ref>.


==واژه‌شناسی لغوی==
==واژه‌شناسی لغوی==

نسخهٔ ‏۲۳ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۱۲

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تسبیح (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

تسبیح تنزیه خداوند از شرک و عجز و نقص[۱]، به معنای تنزیه خدا و اصل آن حرکت با شتاب "به دور از سستی" در بندگی خداوند متعال است.[۲]. " سُبْحَانَ‏ اللَّه‏‏" بیانگر تنزیه خداوند از شریک و فرزند یا هر صفتی است که سزاوار ذات پاک او نیست[۳][۴]. تسبیح، گفتن «سُبْحَانَ اللَّهِ»، خدا را از هر عیب و نقص و عجز و بدی و بدخواهی و شریک و اوصاف جسمی پاک و منزّه دانستن، خدا را تقدیس و ستایش کردن. در آیات فراوانی هم خدا تقدیس و تنزیه شده و هم دستور به تسبیح داده شده، هم بیان شده که آنچه در آسمان‌ها و زمین است، خدا را تسبیح می‌گویند. در نماز هم به ذکر رکوع و سجود، تسبیح گفته می‌شود. در رکعت سوّم و چهارم نمازها هم واجب است تسبیحات اربعه «سُبْحَانَ اللَّهِ، الْحَمْدُ لِلَّهِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، اللَّهُ أَكْبَرُ» گفته شود. تسبیحات حضرت زهرا(س) هم گفتن ۳۴ مرتبه «اللَّهُ أَكْبَرُ»، ۳۳ مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و ۳۳مرتبه «سُبْحَانَ اللَّهِ» بعد از نمازهاست. تسبیح، به دانه‌هایی از سنگ، گِل، پلاستیک، چوب و... که به رشته نخی یا پلاستیکی کشیده شده نیز گفته می‌شود و انواع خاصّی دارد، سی و سه تایی، یا صد تایی به آن به هم می‌گویند. در توصیه‌های دینی به ذکر گفتن با تسبیح تربت سید الشهدا تأکید شده و ثواب بسیار دارد. حضرت زهرا(س) از تربت قبر حضرت حمزه سیدالشهدا تسبیح ساخته بود و با آن ذکر می‌گفت. پس از واقعه عاشورا در پی بیان فضیلت تربت امام حسین (ع)، از آن تسبیح درست کردند[۵].

واژه‌شناسی لغوی

  • تسبیح از ریشه "س ـ ب ـ ح" و سبْح در لغت به معنای گذر سریع در آب و در هواست و برای مرور ستارگان در فلک﴿وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ[۶] و نیز دویدن اسب﴿وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا[۷] و سرعت گرفتن در انجام کاری﴿إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلا [۸] به استعاره گرفته شده است[۹].
  • تسبیح نیز اصل آن مرور سریع در عبادت است، اعم از اینکه عبادت، قول یا فعل یا نیت "اعتقاد" باشد[۱۰]. و به معنای تنزیه خداوند از هرگونه عیب و نقص است[۱۱].
  • واژه تسبیح و مشتقات آن‌ ۹۲ بار در ۸۸ آیه از ۴۹۹ سوره قرآن به شکل مصدر، اسم، ماضی، مضارع و اَشکال گوناگون صرفی آمده[۱۲] و در همان مفاهیم لغوی و برخی مفاهیم‌دینی و شرعی مانند صلوه[۱۳] به کار گرفته شده است[۱۴].

تسبیح در قرآن

حقیقت تسبیح و تفاوت آن با تقدیس

صور گوناگون تسبیح و تسبیح کنندگان

تسبیح عمومی موجودات

تسبیح اسم پروردگار

آثار تسبیح

آداب تسبیح

اجتناب از تسبیح

اوقات تسبیح

اهمّیت تسبیح

پاداش تسبیح

ترغیب به تسبیح

تسبیح بعد از سجده

تسبیح در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱

  1. ﴿وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ[۱۵]
  2. ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى[۱۶]
  3. ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ[۱۷]
  4. ﴿وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ[۱۸]
  5. ﴿قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ[۱۹]
  6. ﴿قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا[۲۰]
  7. ﴿وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا[۲۱]
  8. ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ[۲۲]
  9. ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ[۲۳]
  10. ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ[۲۴]
  11. ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا[۲۵]
  12. ﴿سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى[۲۶]
  13. ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا[۲۷]

نکته: در آیات فوق این محورها تأکید شده است:

  1. توصیه پیامبر به تسبیح و تحمید خداوند جهت رفع دلتنگی: ﴿وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ[۲۸]
  2. صبر بردباری، از آثار تسبیح پروردگار ذکر شده است: ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ[۲۹]
  3. دستور خداوند به پیامبر به تسبیح در نماز صبح، عصر، مغرب، عشا و ظهر و نوافل ﴿وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ[۳۰].
  4. پیامبر مأمور به تسبیح و تنزیه پروردگار خویش هم زمان با آغاز هر تلاش: ﴿وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ[۳۱]
  5. تسبیح گوئی در بیشتر اوقات شب از وظائف الهی پیامبر: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا[۳۲]
  6. تسبیح خداوند همراه بااستغفار از وظائف پیامبر ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ[۳۳][۳۴].

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۷، ص۵۱۱- ۵۲۰.
  2. مفردات، ص ۳۹۲، «سبح».
  3. لسان‌العرب، ج‌۶‌، ص‌۱۴۴، «سبح».
  4. فرهنگ قرآن، ج۸ .
  5. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۵۴.
  6. و اوست که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید (که) هر یک در چرخه‌ای شناورند؛ سوره انبیاء، آیه:۳۳.
  7. و به فرشتگانی که شناورند و با شتاب فرود می‌آیند؛ سوره نازعات، آیه:۳.
  8. تو را در روز، کوششی دراز دامن است؛ سوره مزمل، آیه:۷.
  9. مفردات، ص‌۳۹۲؛ التحقیق، ج‌۵، ص‌۲۰، «سبح».
  10. مفردات، ص‌۳۹۲، «سبح».
  11. التحقیق، ج‌۵، ص‌۱۹ ـ ۲۲، «سبح».
  12. اسماء و صفات الهی، ج‌۱، ص‌۶۴۷.
  13. التفسیرالکبیر،ج۳، ص۲۱۶؛ الوجوه والنظایر، ج۱،ص۴۴۶.
  14. اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۷، ص۵۱۱- ۵۲۰.
  15. «و ما به درستی می‌دانیم که تو از آنچه می‌گویند دلتنگ می‌گردی * پس پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای و از سجده‌گزاران باش» سوره حجر، آیه ۹۷-۹۸.
  16. «باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن و پیش از برآمدن آفتاب و پیش از فرو رفتن آن پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای! و پاس‌هایی از شب و پیرامون‌های روز را نیز به ستایش پرداز باشد که خشنود گردی» سوره طه، آیه ۱۳۰.
  17. «پس بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از برآمدن خورشید و پیش از غروب با سپاس به پاکی بستای!*و در پاسی از شب و به دنبال سجده‌ها (نیز) او را به پاکی بستای!» سوره ق، آیه ۳۹-۴۰.
  18. «و بر فرمان پروردگارت شکیب کن که تو را زیر نظر داریم و چون برمی‌خیزی پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای! * و پاسی از شباهنگام و هنگام رفتن ستارگان او را به پاکی بستای!» سوره طور، آیه ۴۸-۴۹.
  19. «بگو: این راه من است که با بینش به سوی خداوند فرا می‌خوانم، من و (نیز) هر کس که پیرو من است؛ و پاکاکه خداوند است و من از مشرکان نیستم» سوره یوسف، آیه ۱۰۸.
  20. «یا خانه‌ای زرّین داشته باشی یا به آسمان فرا روی و فرا رفتنت را (هم) هرگز باور نخواهیم داشت مگر نوشته‌ای برای ما فرو فرستی که آن را بخوانیم؛ بگو: پاکا که پروردگار من است، مگر من جز بشری پیام آورم؟» سوره اسراء، آیه ۹۳.
  21. «و کار خود را به آن زنده نامیرا واگذار و با سپاس او را پاک بستای و او از گناهان بندگانش آگاه، بس» سوره فرقان، آیه ۵۸.
  22. «پس نام سترگ پروردگار خویش را به پاکی بستای!» سوره واقعه، آیه ۷۴.
  23. «پس نام سترگ پروردگار خویش را به پاکی بستای!» سوره واقعه، آیه ۹۶.
  24. «پس نام سترگ پروردگار خویش را به پاکی بستای!» سوره حاقه، آیه ۵۲.
  25. «و پاسی از شب را برای او سجده بگزار و او را در بلندای شب به پاکی بستای» سوره انسان، آیه ۲۶.
  26. «نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.
  27. «آنگاه، با سپاس، پروردگارت را به پاکی بستای و از وی آمرزش خواه که او بی‌گمان بسیار توبه‌پذیر است» سوره نصر، آیه ۳.
  28. «و ما به درستی می‌دانیم که تو از آنچه می‌گویند دلتنگ می‌گردی * پس پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای و از سجده‌گزاران باش» سوره حجر، آیه ۹۷-۹۸.
  29. «باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن و پیش از برآمدن آفتاب و پیش از فرو رفتن آن پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای! و پاس‌هایی از شب و پیرامون‌های روز را نیز به ستایش پرداز باشد که خشنود گردی» سوره طه، آیه ۱۳۰.
  30. «پس بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از برآمدن خورشید و پیش از غروب با سپاس به پاکی بستای!» سوره ق، آیه ۳۹.
  31. «و بر فرمان پروردگارت شکیب کن که تو را زیر نظر داریم و چون برمی‌خیزی پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای!» سوره طور، آیه ۴۸.
  32. «و پاسی از شب را برای او سجده بگزار و او را در بلندای شب به پاکی بستای» سوره انسان، آیه ۲۶.
  33. «آنگاه، با سپاس، پروردگارت را به پاکی بستای و از وی آمرزش خواه که او بی‌گمان بسیار توبه‌پذیر است» سوره نصر، آیه ۳.
  34. سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۲۹۳.