جهل معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "جهل معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

جهل معصوم در قرآن - جهل معصوم در حدیث - جهل معصوم در کلام اسلامی - جهل معصوم در فلسفه اسلامی - جهل معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

روایاتی در باب عدم علم ائمه به برخی موضوعات

• در برخی روایات از عدم علم ائمه(ع) به برخی موضوعات خبر داده شده است. این روایات به طور روشن، محدودیت علوم ایشان را نسبت به آن موضوعات اثبات می‌کند. به نمونه‌هایی از این روایات اشاره می‌کنیم:
• در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است: تمام علم نزد خداوند است؛ اما آن چه چاره‌ای از آن برای بندگان نیست، نزد اوصیاء ‌است این روایت بر این مطلب دلالت دارد که تمام علوم فقط نزد خداوند است و تنها مقداری از آن در اختیار ائمه(ع) قرار دارد که برای هدایت و راهنمایی انسان‌ها مورد نیاز است و مقتضای مقام امامت آنان به شمار می‌رود.
• با سند صحیح نقل شده است که امام باقر(ع) غسل کرد، ولی مقداری از پشت ایشان، خشک ماند. فردی از اصحاب به ایشان این مطلب را خبر داد. امام فرمود: "اگر سکوت می‌کردی، تکلیفی بر تو نبود." سپس آن قسمت را با دست مسح کرد.
• بنابر روایتی صحیح‌ السند، ابو بصیر از امام صادق(ع) پرسید: "می‌گویند شما تعداد قطره‌های باران، شمار ستارگان، تعداد برگ‌های درختان، وزن آب دریا و شمار ذرات خاک را می‌دانید!" امام دستان خود را به آسمان بلند کرد و فرمود: "منزه است خداوند! منزه است خداوند! نه؛ به خدا قسم! این‌ها را جز خداوند نمی‌داند"
• در روایتی دیگر با سند موثق آمده است که امام کاظم(ع) یکی از خدمتکاران خود را فرستاد تا تخم مرغ بخرد. آن جوان، یک یا دو تخم مرغ خرید و در بین راه با آن‌ها قمار بازی کرد. سپس به نزد امام آمد. امام آن تخم مرغ را خورد. یکی دیگر از خدمت‌گزاران، از قمار آن فرد خبر داد؛ امام طشتی طلبید و غذای خورده شده را بالا آورد».

دیدگاه اساسی علمای شیعه درباره قلمرو علم معصوم

• درباره قلمرو علوم ائمه می‌توان دو دیدگاه اساسی را در میان علمای شیعه مشاهده کرد:
• دیدگاه معتقد به تام بودن علوم ائمه(ع): تام بودن علم امام بدین معناست که هیچ دانشی نیست که برای غیر خداوند ممکن باشد و امام نسبت به آن آگاه نباشد. بنابر این دیدگاه، امام به تمام علوم و جزئیات حوادث جهان و در تمام زمان‌ها در محدوده‌ قابل تصور برای غیر خداوند آگاه است. برخی دانش‌ها که لازمه مقام خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست. از فرض این بحث خارج است.
• دیدگاه معتقد به محدودیت علوم ایشان: در مقابل دیدگاه پیشین، صاحبان این دیدگاه معتقدند تام بودن علوم ائمه(ع) موجه نیست و ضرورتی ندارد که امام به همه امور جهان به طور جزئی و تفصیلی آگاه باشد. برخی نیز به صراحت وجود چنین تمامیتی را نفی کرده‌اند.
• ریشه این اختلاف، ظهور متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع نقل شده است. بنابراین اثبات یا نفی تام بودن علوم آنان، بیش از همه به تحلیل و جمع‌بندی روایات این موضوع وابسته است. (...).
• دلیلی بر کامل بودن علم همه پیامبران نیست و تنها درباره پیامبر(ص) و اهل‌ بیت(ع) می‌توان ادعا کرد که از جامعیت علمی و علم غیب بهره‌مندند؛ نمی‌توان اثبات کرد که حضرت موسی یا انبیاء دیگر علم کامل داشته‌اند؛ ازاین‌رو اگر آیاتی بر محدودیت علم آنان دلالت کند چیزی بعیدی نیست. در موارد کلی‌تر برخی از این موارد به‌ صراحت بیان شده است؛ برای مثال حضرت آدم(ع) نمی‌دانست که شیطان قصد فریب او را دارد یا حضرت موسی(ع) نمی‌دانست با آن ضربه‌ای که به آن مرد می‌زند، خواهد مرد؛ بنابراین از سویی دلیلی بر جامعیت و تام بودن علم انبیاء نیست و از سویی دیگر موارد صریح و قطعی وجود دارد که محدودیت علم انبیاء را می‌رساند. درباره پیامبر (ص) و اهل‌ بیت(ع) روایات صریح و روشنی وجود دارد که آنان از علم کامل بهره‌مندند؛ در کتاب شریف اصول کافی احادیثی وجود دارند که علم « مَا كَانَ‏ وَ يَكُون‏» آنان را تصریح می‌کند یا در کتاب بصائر الدرجات نیز همین عنوان وجود دارد و بسیاری از روایات دیگر که بیانگر علم کامل آنان به حوادث، آینده و ... است.

پرسش‌های وابسته

• آیا معصوم در برخی موارد جهل دارد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• جهل معصوم امام؛
• جهل معصوم پیامبر؛
• جهل معصوم پیامبر خاتم؛
• جهل معصوم ولی؛
• جهل معصوم وصی؛
• جهل معصوم اهل بیت(ع)؛
• جهل معصوم فاطمه زهرا(س).

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

• هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، (شماره ۳۷، زمستان ۱۳۹۳).

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: