آیات الاحکام: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۰۶

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

آیات الاحکام در قرآن - آیات الاحکام در علوم قرآنی - آیات الاحکام در معارف و سیره رضوی - آیات الاحکام در فقه اسلامی

مقدمه

به آیاتی از قرآن کریم که در آنها، حکم فقهی تشریع و بیان شده باشد آیات‌الاحکام می‌گویند.

معروف است که آیات‌الاحکام از پانصد آیه بیشتر نیست؛ ولی به اعتقاد برخی از دانشمندان، هیچ حکم شرعی وجود ندارد، مگر این که اصل آن در قرآن هست و سنت گرامی پیامبر(ص) آن را تبیین و تشریح کرده است.

قرطبی معتقد است که یکی از وجوه اعجاز قرآن، علم حلال و حرام آن است.

قرآن کریم که در اصطلاح فقه و اصول به آن کتاب گویند، یکی از منابع فقه و اجتهاد می‌باشد.

دانشمندان اسلامی در زمینه فقه قرآن یا احکام‌القرآن، تألیفات فراوانی داشته‌اند که قدیم‌ترین آنها، آیات‌الاحکام محمد بن سائب کلبی، و از معروف‌ترین آنها" فقه‌القرآن" قطب راوندی، "کنزالعرفان فی فقه‌القرآن" فاضل مقداد سیوری، "زبدة‌البیان" مقدس اردبیلی، احکام القرآن ابن حزم اندلسی، احکام القرآن ابویعلی کبیر، "احکام القرآن" کیاهرّاسی و "احکام القرآن" ابن العربی اشبیلی است.

اینک نمونه‌هایی از آیات‌الاحکام را برمی‌شماریم:

آیه وضو و تیمم: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ^[۱].
آیه حد سرقت: وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ^[۲].

افزون بر این، به آیات انفال ^[۳]، حجاب^[۴] ، حد زنا^[۵]، قذف ^[۶]، خمس و غنیمت ^[۷]، دَین ^[۸]، ربا ^[۹]، صوم ^[۱۰]، زکات ^[۱۱]، سجده ^[۱۲]، طلاق ^[۱۳]، ظهار ^[۱۴]، عِدّه وفات ^[۱۵]، لعان ^[۱۶] و وصیت ^[۱۷]؛ ^[۱۸] نیز می‌توان اشاره کرد^[۱۹].^[۲۰]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ «ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا از جای قضای حاجت آمدید یا با زنان آمیزش کردید و آبی نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید، با آن بخشی از چهره و دست‌های خود را مسح نمایید، خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند باشد که سپاس گزارید» سوره مائده، آیه ۶.
↑ «و دست مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده‌اند به کیفری از سوی خداوند ببرید و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره مائده، آیه ۳۸.
↑ يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ«از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
↑ وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.
↑ الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ«به هر یک از زن و مرد زناکار صد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید نباید در دین خداوند بخشایشی بر آن دو به شما دست دهد و هنگام عذابشان باید دسته‌ای از مؤمنان گواه باشند» سوره نور، آیه ۲.
↑ وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ«و به کسانی که به زنان پاکدامن تهمت (زنا) می‌زنند سپس چهار گواه نمی‌آورند هشتاد تازیانه بزنید و دیگر هرگز گواهی آنان را نپذیرید و آنانند که نافرمانند» سوره نور، آیه ۴.
↑ وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.
↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ«ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۸۲.
↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه از ربا که باز مانده است رها کنید» سوره بقره، آیه ۲۷۸.
↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ«ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.
↑ إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.
↑ أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده‌» سوره مریم، آیه ۵۸.
↑ الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ«طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد و شما را روا نیست که از آنچه به آنان داده‌اید چیزی بازگیرید -مگر آنکه هر دو بیم کنند که احکام خداوند را بجا نیاورند- و اگر بیم داشتید که آن دو حدود خداوند را بجا نیاورند، در آنچه زن برای آزادی خود می‌دهد (و شوهر می‌ستاند) گناهی بر آن دو نیست؛ اینها احکام خداوند است از آنها تجاوز نکنید و آنان که از حدود خداوند تجاوز کنند ستمگرند» سوره بقره، آیه ۲۲۹.
↑ الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنْكَرًا مِنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ«کسانی از شما که زنان خود را ظهار می‌کنند، آن زنان، مادران آنان نیستند، مادرانشان جز کسانی که آنان را زاده‌اند نمی‌باشند و اینان بی‌گمان سخنی ناپسند و نادرست می‌گویند و باری، خداوند به یقین در گذرنده‌ای آمرزنده است» سوره مجادله، آیه ۲.
↑ وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.
↑ وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدَاءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ«و آنان که به همسران خود تهمت (زنا) می‌زنند و گواهی جز خود ندارند گواهی هر یک از آنان، چهار بار گواهی دادن (با سوگند) به خداوند است که «به راستی من از راستگویانم» سوره نور، آیه ۶.
↑ كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ«بر شما مقرر شده است که هرگاه مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای نهد برای پدر و مادر و خویشان وصیّت شایسته کند؛ بنا به حقّی بر گردن پرهیزگاران» سوره بقره، آیه ۱۸۰.
↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ«ای مؤمنان! چون مرگ یکی از شما در رسد گواه گرفتن میان شما هنگام وصیت، (گواهی) دو (مرد) دادگر از شما (مسلمانان) است و اگر سفر کردید و مصیبت مرگ گریبان شما را گرفت (و گواه مسلمان نیافتید) دو گواه دیگر از غیر شما (مسلمانان) است و اگر (به آنها) شک دارید آنان را تا پس از نماز باز دارید آنگاه سوگند به خداوند خورند که: ما آن (گواهی خود) را به هیچ بهایی نمی‌فروشیم هرچند (درباره) خویشاوندان (ما) باشد و گواهی (در پیشگاه) خداوند را پنهان نمی‌داریم که اگر بداریم از گناهکاران خواهیم بود» سوره مائده، آیه ۱۰۶.
↑ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۳؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، جلد۱، صفحه ۷۵؛ خرمشاهی، بهاءالدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۵۹-۶۰)؛ ابو زهره، محمد، معجزه بزرگ، پژوهشی در علوم قرآن، صفحه (۵۱۶-۵۲۴).
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص ۲۲.

[1] «ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا از جای قضای حاجت آمدید یا با زنان آمیزش کردید و آبی نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید، با آن بخشی از چهره و دست‌های خود را مسح نمایید، خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند باشد که سپاس گزارید» سوره مائده، آیه ۶.

[2] «و دست مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده‌اند به کیفری از سوی خداوند ببرید و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره مائده، آیه ۳۸.

[3] يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ«از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.

[4] وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.

[5] الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ«به هر یک از زن و مرد زناکار صد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید نباید در دین خداوند بخشایشی بر آن دو به شما دست دهد و هنگام عذابشان باید دسته‌ای از مؤمنان گواه باشند» سوره نور، آیه ۲.

[6] وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ«و به کسانی که به زنان پاکدامن تهمت (زنا) می‌زنند سپس چهار گواه نمی‌آورند هشتاد تازیانه بزنید و دیگر هرگز گواهی آنان را نپذیرید و آنانند که نافرمانند» سوره نور، آیه ۴.

[7] وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.

[8] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ«ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۸۲.

[9] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه از ربا که باز مانده است رها کنید» سوره بقره، آیه ۲۷۸.

[10] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ«ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.

[11] إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.

[12] أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده‌» سوره مریم، آیه ۵۸.

[13] الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ«طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد و شما را روا نیست که از آنچه به آنان داده‌اید چیزی بازگیرید -مگر آنکه هر دو بیم کنند که احکام خداوند را بجا نیاورند- و اگر بیم داشتید که آن دو حدود خداوند را بجا نیاورند، در آنچه زن برای آزادی خود می‌دهد (و شوهر می‌ستاند) گناهی بر آن دو نیست؛ اینها احکام خداوند است از آنها تجاوز نکنید و آنان که از حدود خداوند تجاوز کنند ستمگرند» سوره بقره، آیه ۲۲۹.

[14] الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنْكَرًا مِنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ«کسانی از شما که زنان خود را ظهار می‌کنند، آن زنان، مادران آنان نیستند، مادرانشان جز کسانی که آنان را زاده‌اند نمی‌باشند و اینان بی‌گمان سخنی ناپسند و نادرست می‌گویند و باری، خداوند به یقین در گذرنده‌ای آمرزنده است» سوره مجادله، آیه ۲.

[15] وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.

[16] وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدَاءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ«و آنان که به همسران خود تهمت (زنا) می‌زنند و گواهی جز خود ندارند گواهی هر یک از آنان، چهار بار گواهی دادن (با سوگند) به خداوند است که «به راستی من از راستگویانم» سوره نور، آیه ۶.

[17] كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ«بر شما مقرر شده است که هرگاه مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای نهد برای پدر و مادر و خویشان وصیّت شایسته کند؛ بنا به حقّی بر گردن پرهیزگاران» سوره بقره، آیه ۱۸۰.

[18] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ«ای مؤمنان! چون مرگ یکی از شما در رسد گواه گرفتن میان شما هنگام وصیت، (گواهی) دو (مرد) دادگر از شما (مسلمانان) است و اگر سفر کردید و مصیبت مرگ گریبان شما را گرفت (و گواه مسلمان نیافتید) دو گواه دیگر از غیر شما (مسلمانان) است و اگر (به آنها) شک دارید آنان را تا پس از نماز باز دارید آنگاه سوگند به خداوند خورند که: ما آن (گواهی خود) را به هیچ بهایی نمی‌فروشیم هرچند (درباره) خویشاوندان (ما) باشد و گواهی (در پیشگاه) خداوند را پنهان نمی‌داریم که اگر بداریم از گناهکاران خواهیم بود» سوره مائده، آیه ۱۰۶.

[19] زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۳؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، جلد۱، صفحه ۷۵؛ خرمشاهی، بهاءالدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۵۹-۶۰)؛ ابو زهره، محمد، معجزه بزرگ، پژوهشی در علوم قرآن، صفحه (۵۱۶-۵۲۴).

[20] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص ۲۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 ==مقدمه==
-آیاتی درباره قاعده یا مسأله [[فقهی]] در [[روایات]] [[رضوی]]. “آیات” جمع “آیه” و در لغت به معنای علامت، [[عبرت]] و [[معجزه]]<ref>مجمع البحرین، ج۱، ص۴۰؛ تاج العروس، ج۱۹، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref>، قصد، مکث و [[انتظار]]<ref>لسان العرب، ج۱، ص۲۸۲.</ref> آمده است. راغب می‌گوید: [[آیه]] به معنای علامت آشکار ملازم با چیزی پنهان است، به گونه‌ای که [[انسان]] با [[آگاهی]] از آن علامت، به چیز پنهان دست می‌یابد<ref>المفردات، ص۱۰۱.</ref>. آیه در اصطلاح به معنای مجموعه‌ای از کلمات [[قرآن]] که از بخشی دیگر جدا می‌شود اطلاق می‌گردد<ref>القاموس الفقهی، ص۳۰.</ref>. “الاحکام” جمع “حکم” و در لغت به معنای منع، [[قضاوت]]، [[علم]]، [[فقه]] و [[داوری]] و معانی دیگر آمده است<ref>المفردات، ص۱۲۶؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۴۱.</ref>. در اصطلاح نیز به خطاب [[خداوند]] که به [[افعال]] [[مکلف]] تعلق می‌گیرد اطلاق شده است<ref>الأصول العامة فی الفقه المقارن، ص۵۱-۵۲.</ref>. برخی گفته‌اند [[حکم]]، [[تشریعی]] است که خداوند برای [[نظم]] و [[انسجام]] بخشیدن به [[زندگی]] انسان صادر می‌کند و خطابات [[شرعی]] در قرآن و [[سنت]]، ابراز کننده و کاشف از حکم‌اند نه اینکه [[حکم شرعی]] باشند<ref>المعالم الجدیدة للأصول، ص۹۹.</ref>.
+به آیاتی از [[قرآن کریم]] که در آنها، [[حکم فقهی]] [[تشریع]] و بیان شده باشد آیات‌الاحکام می‌گویند.
-ترکیب “آیات الاحکام” به آیاتی اطلاق می‌گردد که مبین یکی از [[احکام]] [[عملیه]] [[دین مبین اسلام]]<ref>آیات الأحکام، مدیر شانه‌چی، ص۲.</ref> یا دربردارنده [[احکام فقهی]] متعلق به [[مصالح دنیا]] و [[آخرت]] [[مردم]] باشد<ref>التفسیر و المفسرون، ج۲، ص۴۳۲.</ref>. برخی دیگر گفته‌اند آیات الاحکام به آیاتی اطلاق می‌گردد که مفاد آن شامل یک یا چند قاعده یا مسأله فقهی بوده و حکم یا حقی متعلق به انسان و افعال او به طور صریح یا ضمنی در آن ذکر شده باشد، هر چند [[هدف]] و [[پیام]] اصلی آیه مطلبی غیر از موضوع فقهی و سیاقش به جز [[سیاق]] [[بیان احکام]] باشد<ref>آیات الأحکام، عمید زنجانی، ص۱۶.</ref>.
+معروف است که آیات‌الاحکام از پانصد [[آیه]] بیشتر نیست؛ ولی به [[اعتقاد]] برخی از [[دانشمندان]]، هیچ [[حکم شرعی]] وجود ندارد، مگر این که اصل آن در [[قرآن]] هست و [[سنت]] گرامی [[پیامبر]]{{صل}} آن را تبیین و تشریح کرده است.
-در میان [[آیات قرآن کریم]]، بخشی از آنها به [[احکام شرعی]] و فقهی مورد نیاز [[مکلفان]] در زمینه‌های مختلف [[عبادی]]، [[سیاسی]]، [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]] و موضوعات دیگر اختصاص دارد و احکام شرعی مطرح در روایات [[معصومان]]{{عم}}، از جمله [[احادیث]] منقول از [[امام رضا]]{{ع}}، برگرفته از این [[آیات]] است. این [[احکام]] یا به [[صراحت]] در آیات مطرح شده است و یا [[معصومان]]{{عم}} به جهت [[احاطه علمی]] به تمامی [[علوم قرآن]]، این احکام را به نوعی از ظاهر و یا [[باطن]] آیات استخراج و [[استنباط]] کرده‌اند. در بسیاری از این [[روایات]]، از جمله احادیث منسوب به امام رضا{{ع}}، [[حکم شرعی]] بدون استناد به آیاتی از [[قرآن کریم]] مطرح شده است، اما در برخی دیگر، معصومان{{عم}} برای [[اثبات]] [[وحیانی]] بودن [[حکم]] و یا [[تبین]] روش [[استنباط احکام]] از [[قرآن]]، احکامی را به آیاتی از قرآن مستند کرده‌اند.
-[[پیامبر اسلام]]{{صل}} بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>، اولین کسی بود که [[وظیفه]] تبیین و [[تفسیر آیات قرآن]] به طور عام و آیات‌الاحکام آن را به طور خاص بر عهده داشت. بر اساس این [[تکلیف الهی]]، آن [[حضرت]] به [[تفسیر]] و تبیین [[آیات قرآن]]، از جمله آیات‌الاحکام، [[اقدام]] نمود و آیات قرآن را برای [[مسلمانان]] تبیین و تفسیر کرد. روایات و نقل‌های متعددی از آن حضرت در زمینه آیات الاحکام قرآن نقل شده است<ref>فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، ش۳، ص۱۰۵.</ref>. پس از آن حضرت، [[امیرمؤمنان]] و دیگر [[امامان معصوم]]{{عم}} به تفسیر و تبیین آیات‌الاحکام قرآن پرداختند و [[احکام شرعی]] را با استناد به آیات برای مسلمانان بیان کردند که از آنان نیز روایات فراوانی در این موضوع نقل شده است. [[صحابه پیامبر]]{{صل}} و پس از آنان [[تابعین]] نیز با [[پیروی]] از [[سیره پیامبر]]{{صل}} به تبیین و تفسیر این آیات اقدام کردند و گاه احکام شرعی را بر اساس آیات‌الاحکام قرآن برای دیگران بیان می‌کردند<ref>فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، ش۳، ص۱۲۷، ۱۴۵.</ref>.
+[[قرطبی]] [[معتقد]] است که یکی از [[وجوه اعجاز قرآن]]، [[علم]] [[حلال و حرام]] آن است.
-با آغاز عصر تدوین [[علوم اسلامی]]، آیات‌الاحکام [[قرآن]] نیز وارد منابع مکتوب [[اسلامی]] گردید و [[فقیهان]] کتاب‌های متعددی را در این موضوع تدوین کردند. [[ابونصر محمد بن سائب کلبی]] (۱۴۶ق) از [[اصحاب امام باقر]] و صادق{{عم}} اولین کسی بود که بخشی از [[آیات فقهی قرآن]] را در کتابی تحت عنوان [[آیات الاحکام (کتاب)|آیات الاحکام]] گردآوری و تألیف کرد<ref>الفهرست، ابن‌ندیم، ص۴۱؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۰.</ref>. [[مقاتل بن سلیمان]](۱۵۰ق) آیات الاحکام قرآن را در کتابی با عنوان [[تفسیر الخمسمائة آیة فی الأحکام (کتاب)|تفسیر الخمسمائة آیة فی الأحکام]] تألیف نمود<ref>مسالک الأفهام، کاظمی، ج۱، ص۸.</ref> و همچنین از کتاب‌های دیگری مانند [[تفسیر خمسمائة آیة تألیف (کتاب)|تفسیر خمسمائة آیة تألیف]] [[ابوالمؤثر صلت بن خمیس]] (قرن ۳ق)، [[النهایة فی تفسیر خمسمائة آیة فی الأحکام (کتاب)|النهایة فی تفسیر خمسمائة آیة فی الأحکام]]، تألیف [[احمد بن عبدالله متوج بحرانی]] (۷۷۱ق)، [[شفاء العلیل فی شرح الخمسمائة آیة فی التنزیل (کتاب)|شفاء العلیل فی شرح الخمسمائة آیة فی التنزیل]]، تألیف [[عبدالله بن محمد نجری]] (۸۷۷ق) و [[منهاج البدایة فی تفسیر آیات الاحکام الخمسمائة (کتاب)|منهاج البدایة فی تفسیر آیات الاحکام الخمسمائة]] تألیف [[احمد بن عبدالله بن حسن بحرانی]] (قرن ۹ق) با همین عنوان می‌توان یاد کرد. همزمان با این افراد و نیز پس از آنان افراد متعددی از [[عالمان]] و فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] در عصرهای مختلف، آیات الاحکام قرآن را در منابع خاص گردآوری کردند و از زوایا و جهات مختلف به تبیین و تفسیر این [[آیات]] پرداختند که مجموع این تألیفات تا عصر حاضر بر صدها تألیف بالغ می‌گردد<ref>فصلنامه شیعه‌شناسی، ش۱۷، ص۲۹-۶۶؛ فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، ش۳، ص۱۶۵-۱۹۸.</ref>. افزون بر این، فقیهان با تدوین کتب خاص [[فقه]] از آیات الاحکام قرآن نیز در این منابع بهره گرفتند و هر یک از آنان [[احکام فقهی]] متعددی را در ابواب و موضوعات مختلف [[فقهی]] از [[آیات قرآن]] [[استنباط]] نمودند که این رویه از آغاز تدوین [[منابع فقهی]] تاکنون ادامه دارد.
+قرآن کریم که در اصطلاح [[فقه]] و اصول به آن کتاب گویند، یکی از منابع فقه و [[اجتهاد]] می‌باشد.
-بر اساس [[روایات]] متعددی از [[اهل بیت]]{{عم}}، همه احکامی که [[بشر]] به آن نیاز دارد در [[قرآن کریم]] آمده است. در روایتی از [[امام رضا]]{{ع}}، با استناد به آیاتی از قرآن از جمله [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ}}<ref>«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست و نیز هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود می‌پرد، جز اینکه گروه‌هایی همچون شما هستند؛ ما در این کتاب، هیچ چیز را فرو نگذاشته‌ایم، سپس (همه) به سوی پروردگارشان گرد آورده می‌شوند» سوره انعام، آیه ۳۸.</ref> که از آمدن همه چیز در [[قرآن]] سخن گفته و یا [[آیه]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> که از [[تکمیل دین]] یاد کرده است، [[قرآن کریم]] جامع همه امور [[حلال و حرام]] و حدود و [[احکام]] و جمیع آنچه [[بشر]] به آن نیاز دارد دانسته شده است<ref>الکافی، ج۱، ص۱۹۹؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۹۵.</ref>. این مضمون در [[روایات]] متعدد از دیگر [[معصومان]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الکافی، ج۲، ص۶۲۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱، ص۱۱۳.</ref>. بر اساس روایات مذکور، آیات الاحکام قرآن، همه احکام مورد نیاز بشر را در بر دارد. اما در اینکه چه بخش و تعدادی از [[آیات قرآن کریم]] جزو آیات‌الاحکام قرآن است؛ [[عالمان]] [[اسلامی]] حدود بیست نظریه مطرح کرده‌اند که می‌توان این نظریات را در پنج دیدگاه خلاصه نمود. [[رأی]] مشهور میان عالمان اسلامی آن است که تعداد آیات الاحکام قرآن پانصد آیه است<ref>البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۳۰؛ کنز العرفان، ج۱، ص۵.</ref>. دیدگاه دیگر، تعداد این [[آیات]] را کمتر از پانصد آیه دانسته و برای این آیات ارقام متعددی از جمله ۱۵۰<ref>الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۳؛ الإکلیل فی استنباط التنزیل، ج۱، ص۲۸۳.</ref>، ۲۴۰<ref>منتهی المرام فی شرح آیات الأحکام، ص۴۵۹.</ref>، ۲۸۵<ref>علم أصول الفقه، ص۳۱.</ref>، ۳۴۰<ref>الإسلام عقیدة و شریعة، ص۴۸۱.</ref>، ۳۷۰<ref>فقه پژوهی قرآنی، ص۱۲۲.</ref>، آیه را ذکر کرده‌اند. نظریه دیگر آن است که آیات‌الاحکام قرآن بیشتر از پانصد آیه است<ref>الدروس الشرعیة، ج۲، ص۶۵.</ref> که [[پیروان]] این نظریه ارقامی از جمله ۶۰۰<ref>فی تاریخ التشریع الإسلامی، ص۳۱.</ref>، ۶۳۴<ref>القرآن و التشریع، ص۵۱.</ref>، ۸۰۰<ref>آیات الأحکام تطبیقی، ص۳۷.</ref>، ۹۰۰<ref>الإجتهاد فی الشریعة الإسلامیة، ص۱۷.</ref>، ۲۰۰۰<ref>بازپژوهی آیات فقهی قرآن، ص۵۳.</ref>، [[آیه]] را برای این [[آیات]] ذکر کرده‌اند. دیدگاه دیگر آن است که آیات الاحکام [[قرآن]] با توجه به ذوق و قریحه افراد<ref>فی تاریخ التشریع الإسلامی، ص۳۱.</ref> و یا با توجه به اینکه چه موضوعاتی را داخل در محدوده [[فقه]] و آیات‌الاحکام بدانیم قابل افزایش یا کاهش دادن است<ref>فقه پژوهی قرآنی، ص۱۲۴-۱۲۵.</ref>. نظریه پنجم در این باره آن است که همه [[آیات قرآن]] در محدوده آیات الاحکام قرآن قرار دارد و [[خداوند]] با [[نزول قرآن]] در صدد آن است تا [[انسان‌ها]] را به تکالیفی [[مأمور]] کند و یا از [[اعمال]] خاصی باز دارد<ref>فصلنامه فقه و حقوق، ش۱، ص۲۵؛ آیات الأحکام تطبیقی، ص۵۳.</ref>.
+[[دانشمندان اسلامی]] در زمینه فقه قرآن یا احکام‌القرآن، تألیفات فراوانی داشته‌اند که قدیم‌ترین آنها، آیات‌الاحکام [[محمد بن سائب کلبی]]، و از معروف‌ترین آنها" فقه‌القرآن" [[قطب راوندی]]، "کنزالعرفان فی فقه‌القرآن" [[فاضل مقداد سیوری]]، "زبدة‌البیان" [[مقدس اردبیلی]]، [[احکام]] القرآن [[ابن حزم اندلسی]]، احکام القرآن [[ابویعلی کبیر]]، "احکام القرآن" کیاهرّاسی و "احکام القرآن" [[ابن العربی اشبیلی]] است.
-[[قرآن کریم]] در نزد همه [[مذاهب اسلامی]] مهم‌ترین منبع [[استنباط احکام]] [[شرعی]] به شمار می‌رود و آنان در استنباط احکام نخست به این [[کتاب الهی]] [[رجوع]] می‌کنند، هر چند [[میزان]] مراجعه آنان به قرآن کریم یکسان نیست. از دیدگاه حنفیه، قرآن نخستین منبع استنباط احکام از قرآن کریم است و دلالت عمومات آن [[قطعی]] است و تنها با [[سنت]] [[متواتر]] یا مشهور قابل تخصیص است. از این رو، به نظر [[فقیهان]] حنفیه، در استنباط احکام ابتدا باید به قرآن مراجعه شود و در صورت نبود [[حکم]] موضوع در قرآن، به [[سنت پیامبر]] یا [[صحابه]] رجوع می‌شود<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج۵، ص۱۳، ۱۶۹؛ أحکام القرآن، جصاص، ج۱، ص۴۰۵؛ المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۷۶؛ تحفة الفقهاء، ج۱، ص۱۸۵؛ أحکام القرآن، شافعی، ج۱، ص۴۳.</ref>. در [[مذهب]] [[مالکی]] نیز قرآن نخستین منبع [[احکام شرعی]] به شمار می‌رود، ولی دلالت عمومات قرآن قطعی نیست و [[خبر واحد]]، [[قیاس]] و [[اجماع]] می‌تواند مخصص قرآن باشد. [[مالک]] [[معتقد]] است که [[اوامر]] قرآن بدون وجود قرینه دلالت بر [[وجوب]] ندارد<ref>أسباب اختلاف الفقهاء، ج۱، ص۳۳.</ref>. [[مالک بن انس]](۱۷۹ق) نیز در [[استنباط احکام]] به [[قرآن]] مراجعه می‌کرد. هر چند [[رجوع]] او به قرآن نسبت به برخی از [[پیشوایان]] [[مذاهب]] دیگر از جمله [[شافعی]] کمتر گزارش شده است<ref>أسباب اختلاف الفقهاء، ج۱، ص۳۳.</ref>.
+اینک نمونه‌هایی از آیات‌الاحکام را برمی‌شماریم:
-از نظر شافعی نیز قرآن نخستین و مهم‌ترین منبع استنباط احکام است. به همین دلیل وی [[سنت]] را هر چند [[متواتر]] باشد [[ناسخ]] قرآن نمی‌داند<ref>التفسیر الکبیر، ج۳، ص۲۳۲.</ref>. ولی علمای این [[مذهب]] درباره جایگاه قرآن در میان منابع دیگر [[اختلاف]] نظر دارند و برخی از آنان [[قرآن کریم]] را با سنت در یک سطح قرار داده و حتی بر آن‌اند که [[خبر واحد]] می‌تواند ناسخ قرآن یا مخصص عمومات و مبین مجملات آن باشد<ref>تفسیر المنار، ج۲، ص۱۴۰؛ تاریخ المذاهب الإسلامیة، ص۲۷۲.</ref>. شافعی در استنباط احکام [[فقهی]] بیشتر از دیگران به قرآن مراجعه کرده است، به گونه‌ای که می‌توان او را از پیشتازان [[تمسک به قرآن]] و آیات الاحکام در میان پیشوایان و [[فقهای اهل سنت]] دانست. در میان [[پیشوایان اهل سنت]]، وی تنها کسی است که کتابی مستقل در موضوع آیات الاحکام، تحت عنوان [[احکام]] القرآن، تألیف کرده است افزون بر این، وی دارای تألیفات متعدد در دیگر موضوعات اعم از [[فقه]] و [[حدیث]] است که کتاب جامع الأم یکی از این تألیفات او در موضوع فقه به شمار می‌رود<ref>کتاب الأم، ج۱، ص۲۰۷، ۲۷۶؛ ج۵، ص۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج۹، ص۱۷۶.</ref>.
+#'''[[آیه وضو]] و [[تیمم]]:''' {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا از جای قضای حاجت آمدید یا با زنان آمیزش کردید و آبی نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید، با آن بخشی از چهره و دست‌های خود را مسح نمایید، خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند باشد که سپاس گزارید» سوره مائده، آیه ۶.</ref>.
+#'''آیه حد [[سرقت]]:''' {{متن قرآن|وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و دست مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده‌اند به کیفری از سوی خداوند ببرید و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره مائده، آیه ۳۸.</ref>.
-[[احمد بن حنبل]] (۲۴۱ق) قرآن و سنت را به یک [[میزان]] و در یک ردیف معتبر می‌دانست و فرقی میان این دو از نظر [[حجیت]] و اعتبار قائل نبود. بر اساس این دیدگاه وی، به وسیله هر حدیث که جنبه بیان و تخصیص داشته باشد می‌توان قرآن را تبیین کرد و یا آن را تخصیص زد<ref>کتاب الأم، ج۱، ص۲۱۷.</ref>. از احمد بن حنبل نیز همانند [[ابوحنیفه]] کتاب مدون فقهی اعم از آیات الاحکام و فقه در دست نیست، اما برخی از محققان معاصر پیرو این مذهب، استنادات فقهی او به [[آیات قرآن]] را در [[عبادات]] از تألیفات او گردآوری کرده و کتابی تحت عنوان [[فقه الامام احمد بن حنبل فی آیات الأحکام (کتاب)|فقه الامام احمد بن حنبل فی آیات الأحکام]] تألیف کرده‌اند<ref>فقه الإمام احمد بن حنبل، ص۲۵۹، ۲۹۲؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۲، ص۲۵۱؛ الانتصار، ص۹۱؛ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۷.</ref>.
+افزون بر این، به [[آیات]] [[انفال]] <ref>{{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}«از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه  خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.</ref>، [[حجاب]]<ref>{{متن قرآن| وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ }}«و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.</ref> ، حد [[زنا]]<ref> {{متن قرآن|الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}«به هر یک از زن و مرد زناکار  صد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید نباید در دین خداوند بخشایشی  بر آن دو به شما دست دهد و هنگام عذابشان  باید دسته‌ای از مؤمنان گواه باشند» سوره نور، آیه ۲.</ref>، [[قذف]] <ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}}«و به کسانی که به زنان پاکدامن تهمت (زنا) می‌زنند سپس چهار گواه نمی‌آورند هشتاد تازیانه بزنید و دیگر هرگز گواهی آنان را نپذیرید و آنانند که نافرمانند» سوره نور، آیه ۴.</ref>، [[خمس]] و [[غنیمت]] <ref>{{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref>، دَین <ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}«ای مؤمنان! چون وامی تا سرآمدی معیّن میان شما برقرار شد، آن را به نوشته آورید و باید نویسنده‌ای میان شما دادگرانه بنویسد و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن به گونه‌ای که خداوند بدو آموخته است سر، باز زند پس باید بنویسد و آنکه وامدار است باید املا کند و از خداوند، پروردگار خویش، پروا بدارد و چیزی از آن کم ننهد و امّا اگر وامدار، کم خرد یا ناتوان باشد یا نتواند املا کند باید سرپرست او دادگرانه املا کند و دو تن از مردانتان را نیز گواه بگیرید و اگر دو مرد نباشند یک مرد و دو زن از گواهان مورد پسند خود (گواه بگیرید) تا اگر یکی از آن دو زن از یاد برد دیگری به یاد او آورد و چون گواهان (برای گواهی) فرا خوانده شوند نباید سر، باز زنند و تن نزنید از اینکه آن (وام) را چه خرد و چه کلان به سر رسید آن بنویسید، این نزد خداوند دادگرانه‌تر و برای گواه‌گیری، استوارتر و به اینکه دچار تردید نگردید، نزدیک‌تر است؛ مگر داد و ستدی نقد باشد که (دست به دست) میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و چون داد و ستد می‌کنید گواه بگیرید؛ و نویسنده و گواه نباید زیان بینند و اگر چنین کنید (نشان) نافرمانی شماست و از خداوند پروا کنید؛ و خداوند به شما آموزش می‌دهد؛ و خداوند به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۸۲.</ref>، [[ربا]] <ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه از ربا که باز مانده است رها کنید» سوره بقره، آیه ۲۷۸.</ref>، [[صوم]] <ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}«ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.</ref>، [[زکات]] <ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref>، [[سجده]] <ref>{{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا}}«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده‌» سوره مریم، آیه ۵۸.</ref>، [[طلاق]] <ref>{{متن قرآن|الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}«طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد و شما را روا نیست که از آنچه به آنان داده‌اید چیزی بازگیرید -مگر آنکه هر دو بیم کنند که احکام خداوند را بجا نیاورند- و اگر بیم داشتید که آن دو حدود خداوند را بجا نیاورند، در آنچه زن برای آزادی خود می‌دهد (و شوهر می‌ستاند) گناهی بر آن دو نیست؛ اینها احکام خداوند است از آنها تجاوز نکنید و آنان که از حدود خداوند تجاوز کنند ستمگرند» سوره بقره، آیه ۲۲۹.</ref>، [[ظهار]] <ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَيَقُولُونَ مُنْكَرًا مِنَ الْقَوْلِ وَزُورًا وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ}}«کسانی از شما که زنان خود را ظهار  می‌کنند، آن زنان، مادران آنان نیستند، مادرانشان جز کسانی که آنان را زاده‌اند نمی‌باشند و اینان بی‌گمان سخنی ناپسند و نادرست می‌گویند و باری، خداوند به یقین در گذرنده‌ای آمرزنده است» سوره مجادله، آیه ۲.</ref>، عِدّه [[وفات]] <ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref>، لعان <ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدَاءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ}}«و آنان که به همسران خود تهمت (زنا) می‌زنند و گواهی جز خود ندارند گواهی هر یک از آنان، چهار بار گواهی دادن (با سوگند) به خداوند است که «به راستی من از راستگویانم» سوره نور، آیه ۶.</ref> و [[وصیت]] <ref>{{متن قرآن|كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ}}«بر شما مقرر شده است که هرگاه مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای نهد برای پدر و مادر و خویشان وصیّت شایسته کند؛ بنا به حقّی بر گردن پرهیزگاران» سوره بقره، آیه ۱۸۰.</ref>؛ <ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ}}«ای مؤمنان! چون مرگ یکی از شما در رسد گواه گرفتن میان شما هنگام وصیت، (گواهی) دو (مرد) دادگر از شما (مسلمانان) است و اگر سفر کردید و مصیبت مرگ گریبان شما را گرفت (و گواه مسلمان نیافتید) دو گواه دیگر از غیر شما (مسلمانان) است و اگر (به آنها) شک دارید آنان را تا پس از نماز باز دارید  آنگاه سوگند به خداوند خورند که: ما آن (گواهی خود) را به هیچ بهایی نمی‌فروشیم هرچند (درباره) خویشاوندان (ما) باشد و گواهی (در پیشگاه) خداوند را پنهان نمی‌داریم که اگر بداریم از گناهکاران خواهیم بود» سوره مائده، آیه ۱۰۶.</ref> نیز می‌توان اشاره کرد<ref>زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۳؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، جلد۱، صفحه ۷۵؛ خرمشاهی، بهاءالدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۵۹-۶۰)؛ ابو زهره، محمد، معجزه بزرگ، پژوهشی در علوم قرآن، صفحه (۵۱۶-۵۲۴).</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص ۲۲.</ref>
-در [[مذهب اهل بیت]]{{عم}} [[قرآن کریم]] اولین و مهم‌ترین منبع [[احکام الهی]] به شمار می‌رود، به گونه‌ای که اعتبار دیگر منابع [[دریافت احکام]] [[شرعی]] از جمله [[روایات]] نیز به [[قرآن]] باز می‌گردد. [[ائمه]]{{عم}} در روایاتی تأکید کرده‌اند که روایات منقول از آنان را بر قرآن عرضه نمایید؛ اگر موافق با قرآن بود بپذیرید، اما اگر با آیات قرآن در تضاد بود آنها را قبول نکنید<ref>الکافی، ج۱، ص۶۹.</ref>. اما تفاوتی که در [[رجوع]] به قرآن میان مذهب اهل بیت{{عم}} و دیگر [[مذاهب اسلامی]] وجود دارد، نخست در [[میزان]] رجوع به قرآن و برداشت [[احکام شرعی]] از آن است که بیشتر با همه احکام شرعی مطرح در [[روایات اهل بیت]]{{عم}} برگرفته از قرآن کریم است، هر چند در ظاهر آنان همه این [[احکام]] را مستند به قرآن نکرده‌اند. تفاوت دیگر در نوع برداشت از این [[آیات]] است. به این بیان که چون [[اهل بیت]]{{عم}} از همه [[علوم]] و [[معارف قرآن]] [[آگاهی]] دارند، [[احکام واقعی]] [[الهی]] را از قرآن برداشت می‌نمایند، ولی دیگران چون از این [[موهبت الهی]] محروم‌اند، ممکن است احکامی را از قرآن برداشت نمایند که با احکام واقعی الهی در تضاد باشد. که در ذیل به روایات منقول از [[امام رضا]]{{ع}} در این باره اشاره می‌کنیم تا علاوه بر [[اثبات]] گستردگی رجوع آن [[حضرت]] به آیات قرآن در موضوعات مختلف مورد نیاز [[بشر]]، تفاوت برداشت آن حضرت با برداشت [[فقیهان]] [[مذاهب]] [[اهل سنت]] در برخی موارد نیز روشن گردد.
-موضوعات مربوط به فروعات عملی رایج در فقه، از جمله مباحثی است که بیشترین استناد به آیات قرآن را امام رضا{{ع}} در آنها انجام داده است. از جمله در روایتی امام رضا{{ع}} در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ...}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا.».. سوره مائده، آیه ۶.</ref> که به [[وضو]] گرفتن هنگام [[نماز]] اشاره کرده، چگونگی وضو گرفتن را برای [[مکلفان]] تبیین فرمود<ref>مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref>. از [[شافعی]] نیز در این مورد نقل شده که وی نیز از [[آیه]] مذکور چگونگی وضو گرفتن را برداشت کرده است، اما بر خلاف برداشت [[امامان اهل بیت]]{{عم}}، از جمله [[امام رضا]]{{ع}}، {{متن قرآن|أَرْجُلكُمْ}} را به کسر [[تلاوت]] کرده و آن را عطف به {{متن قرآن|بِرُءُوسِكُمْ}} گرفته و بر این اساس به جای مسح، شستن پاها را در وضو [[واجب]] شمرده است<ref>أحکام القرآن، شافعی، ج۱، ص۴۳.</ref>. در روایتی دیگر، آن [[حضرت]] با استناد به آیه {{متن قرآن|...فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا}}<ref>«...پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref>، دیگران را از [[مشارکت]] در وضوی شخصی دیگر [[نهی]] نمود<ref>الکافی، ج۳، ص۶۹.</ref>. با استناد به آیه {{متن قرآن|شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ...}}<ref>«(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند؛ به رهنمودی برای مردم و برهان‌هایی (روشن) از راهنمایی و جدا کردن حقّ از باطل. پس هر کس از شما این ماه را دریافت (و در سفر نبود)، باید (تمام) آن را روزه بگیرد.».. سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>، [[تشریع]] [[روزه]] در [[ماه رمضان]] را به جهت [[نزول قرآن]] در این ماه دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۳.</ref>. نیز آن حضرت با استناد به آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref> که مصارف [[زکات]] را بیان کرده، [[خدا]] و [[رسول]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} را از خوردن این [[اموال]] منزه دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۱۶.</ref>. در [[حدیثی]] آن [[حضرت]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ...}}<ref>«و اگر به خداوند ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref> سهم [[خمس]] [[خداوند]] را متعلق به [[رسول خدا]]{{صل}} و سهم رسول خدا{{صل}} را متعلق به [[امام]] دانسته است<ref>الکافی، ج۱، ص۵۴۴.</ref>. اما از [[ابوحنیفه]] نقل شده است که وی [[معتقد]] است سهم رسول خدا{{صل}} پس از [[وفات]] آن حضرت ساقط می‌گردد<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۱۶۵؛ الکشاف، ج۲، ص۲۲۱.</ref>. در حدیثی [[امام رضا]]{{ع}} با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref>، از جمله اهداف [[تشریع]] [[حج]] را کسب [[منافع]] مادی و [[معنوی]] برای حج‌گزاران و دیگران معرفی کرده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۶.</ref>. این [[تفسیر]] در [[روایات]] منقول از [[صحابه]] و [[تابعین]] نیز آمده است<ref>جامع البیان، ج۱۷، ص۱۹۲؛ أحکام القرآن، جصاص، ج۳، ص۳۰۲.</ref>. در مسأله [[ازدواج]] و مسائل مربوط به زوجین، در [[حدیثی]] آن [[حضرت]] با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ذَلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا}}<ref>«و (نیز حرام است ازدواج با) زنان شوهردار جز کنیزهاتان، بنابر حکم خداوند که مقرّر بر شماست و جز اینها برایتان حلال شده است که با دارایی خود به دست آورید در حالی که پاکدامن باشید و زناکار نباشید، کابین آن زنان را که از آنان (با ازدواج غیر دائم) بهره‌مند شده‌اید به عنوان واجب بپردازید و در آنچه پس از تعیین (کابین) واجب، هم‌داستان شوید بر شما گناهی نیست که خداوند دانایی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۲۴.</ref>، ازدواج با [[کنیز]] را با اجازه [[مالک]] وی جایز شمرده است<ref>الاستبصار، ج۳، ص۱۶۴.</ref>. در حدیثی دیگر با اشاره به آیه {{متن قرآن|فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«شکافنده بامداد پگاه است و شب را (برای) آرامش و خورشید و ماه را (برای) شمارش برگمارده است؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره انعام، آیه ۹۶.</ref>، ازدواج با [[زنان]] در شب را [[مستحب]] می‌داند<ref>وسائل الشیعة، ج۱۷، ص۸۰.</ref> و....
-افزون بر مسائل رایج در [[فقه]]، بسیاری از موضوعات [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] در [[روایات امام رضا]]{{ع}} با استناد به آیات الاحکام [[قرآن]] تبیین شده است. از جمله در حدیثی [[امام رضا]]{{ع}} با استناد به آیه {{متن قرآن|قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ}}<ref>«(یوسف) گفت: مرا بر گنجینه‌های این سرزمین بگمار که من نگاهبانی دانایم» سوره یوسف، آیه ۵۵.</ref>، که در آن از درخواست [[یوسف]] برای پذیرش [[منصب]] [[حکومتی]] از [[عزیز مصر]] یاد شده، پذیرش [[ولایت‌عهدی]] خود در [[حکومت]] [[مأمون]] را به جهت [[ضرورت]] امری [[مشروع]] شمرده است<ref>علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۹.</ref>. در روایتی دیگر آن [[حضرت]] با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و چون نماز گزارده شد در زمین پراکنده شوید و (روزی خود را) از بخشش خداوند فرا جویید و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره جمعه، آیه ۱۰.</ref> که در آن از رفتن به [[سفر]] و [[تجارت]] پس از [[نماز جمعه]] یاد شده، به سفر رفتن در [[روز جمعه]] را [[شایسته]] ندانسته و [[روز]] [[شنبه]] را برای این کار مناسب شمرده است<ref>عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۴۶. </ref>. ولی از برخی [[صحابه]] نقل شده است که مراد از توصیه به تجارت در آیه را تجارت [[معنوی]] همچون [[عیادت]] مریض، [[تشییع جنازه]] و [[زیارت]] [[برادران دینی]] دانسته‌اند<ref>جامع البیان، ج۲۸، ص۱۳۰.</ref>.
-موضوع دیگر مطرح در این [[روایات]]، [[احکام]] مربوط به [[مباحث اعتقادی]] و [[قلبی]] است. در [[حدیثی]] [[امام رضا]]{{ع}} با استناد به [[آیات]] {{متن قرآن|قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَمَنْ فِيهَا إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«بگو: اگر می‌دانید، زمین و هر که در آن است از کیست؟ * خواهند گفت: از آن خداوند است، بگو: پس آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره مؤمنون، آیه ۸۴-۸۵.</ref> و آیه {{متن قرآن|هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلَائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ}}<ref>«آیا چشمداشتی جز این دارند که فرشتگان نزد آنان بیایند یا پروردگارت آید یا برخی از نشانه‌های عذاب پروردگارت آید؟ روزی که برخی نشانه‌های پروردگارت آید کسی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خویش کار نیکویی انجام نداده باشد ایمانش او را سودی نخواهد داد؛ بگو چشم به راه باشید که ما نیز چشم به راهیم» سوره انعام، آیه ۱۵۸.</ref>، [[مسلمان]] شدن و [[ایمان آوردن]] در هنگام [[مشاهده]] [[عذاب]] و [[کیفر الهی]] را قابل پذیرش ندانست<ref>علل الشرایع، ج۱، ص۵۹.</ref>. در روایتی دیگر آن [[حضرت]] به نقل از [[رسول خدا]]{{صل}} بازخواست در [[قیامت]] را که در [[آیه]] {{متن قرآن|وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ}}<ref>«و آنان را باز دارید، که آنان بازخواست خواهند شد» سوره صافات، آیه ۲۴.</ref> از آن سخن به میان آمده، سؤال از [[ولایت]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۶۴.</ref>. در روایتی دیگر آن حضرت مقصود از [[نعمت]] در آیه {{متن قرآن|ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۸.</ref> را [[محبت]] و [[دوستی]] و [[ولایت اهل بیت]]{{عم}} دانست که در قیامت به عنوان تکلیفی [[واجب]] بعد از [[توحید]] و [[نبوت]] مورد بازخواست قرار می‌گیرد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۷.</ref>. اما در [[روایات]] منقول در [[منابع اهل سنت]]، مراد از نعمت در آیه مذکور تنها نعمت‌های مادی و [[دنیوی]] دانسته شده است<ref>جامع البیان، ج۲۰، ص۳۶۴؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۷۷.</ref>.
-موضوعات [[اخلاقی]] از دیگر مباحثی است که [[حکم شرعی]] آنها در [[احادیث]] [[امام رضا]]{{ع}} بر اساس آیات الاحکام [[قرآن]] تبیین گردیده است. آن حضرت [[اطاعت]] از [[پدر]] و [[نیکی]] به وی و [[تواضع]] و [[خضوع]] در برابر او را واجب شمرده و سپس به آیه {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}}<ref>«و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> استناد فرموده که به [[شکرگزاری]] [[والدین]] همراه با [[شکر]] [[خداوند]] [[فرمان]] داده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۳۴.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن حضرت با استناد به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را، بسا آنان از اینان بهتر باشند و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>، شخصی را که از فردی دیگر با [[لقب]] بد یاد کرده بود [[سرزنش]] نمود و وی را به اسم بردن از وی با نام او [[فرمان]] داد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۹۱.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن [[حضرت]] مراد از گذشت [[نیکو]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز راستین نیافریدیم و به یقین رستخیز آمدنی است پس (از آنان) با گذشتی نیکو درگذر» سوره حجر، آیه ۸۵.</ref> را [[عفو]] بدون سرزنش دیگران دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۶۴. </ref>.
-رفع ابهام و تعیین مقدار ارقام در وصیت‌های مبهم، از دیگر موضوعات و مباحثی است که [[امام رضا]]{{ع}} [[حکم]] آنها را با استناد به [[آیات قرآن]] تبیین نموده است. از جمله در [[نقلی]] منسوب به آن حضرت آمده است: اگر فردی به جزئی از اموالش [[وصیت]] نماید، [[ورثه]] باید یک دهم یا یک هفتم [[اموال]] میت را در مورد وصیت هزینه نمایند، زیرا جز در آیه‌ای از [[قرآن]] بر یک دهم<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}} «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! به من بنمای چگونه مردگان را زنده می‌سازی؟ فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: چرا امّا تا دلم آرام یابد؛ فرمود: چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند و بدان که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۶۰.</ref> و در آیه‌ای دیگر بر یک هفتم<ref>{{متن قرآن|لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ}} «که هفت دروازه دارد و هر دروازه از آن را بخشی جداست» سوره حجر، آیه ۴۴.</ref> اطلاق شده است<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۳۰.</ref>. ولی نظر [[ابوحنیفه]] در این مسأله آن بود که [[ورثه]] باید یک چهارم [[اموال]] را در مورد [[وصیت]] هزینه نمایند، زیرا پرندگانی که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} آنها را قطعه قطعه نمود چهار پرنده بودند<ref>وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۸۳.</ref>. در نقل دیگری از آن [[حضرت]] آمده است: اگر کسی به طور [[اجمال]] به یک سهم از اموالش وصیت نماید، ورثه باید یک هشتم اموالش را در آن مورد [[عطا]] نمایند، زیرا [[قرآن]] [[زکات]] را بر هشت سهم تقسیم نموده است<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}} «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref><ref>الکافی، ج۷، ص۴۱.</ref>. در [[نقلی]] دیگر منسوب به آن حضرت آمده است: اگر کسی [[نذر]] نماید که [[مال]] زیادی را [[صدقه]] دهد، باید مبلغی در حدود هشتاد و بالاتر از آن را صدقه دهد، زیرا قرآن در [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن) واپس گریختید» سوره توبه، آیه ۲۵.</ref> از [[غزوات]] و [[جنگ‌های پیامبر]]{{صل}} که در حدود هشتاد [[غزوه]] و [[جنگ]] بوده است با عنوان “زیاد” یاد کرده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۷۴.</ref>. این مضمون در روایاتی از دیگر [[امامان معصوم]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الکافی، ج۷، ص۴۶۳.</ref>.
-آیات الاحکام در [[روایات]] و سخنان منسوب به [[امام رضا]]{{ع}} به شیوه‌های گوناگون مطرح شده است که به برخی از عمده‌ترین این شیوه‌ها اشاره می‌گردد: گاهی آن [[حضرت]] [[حکم شرعی]] موضوعی را بیان می‌کرد و سپس آن [[حکم]] را مستند به آیه‌ای از آیات الاحکام می‌فرمود. به عنوان مثال، آن حضرت در روایتی کمک گرفتن از دیگران در [[وضو]] را جایز ندانست و این حکم را مستند به [[آیه]] {{متن قرآن|...فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا}}<ref>«...پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> نمود که از انجام خالصانه [[اعمال]] برای [[خداوند]] و [[شریک]] نکردن دیگران در [[عبادات]] سخن به میان آورده است<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۶۵.</ref>. گاه نیز آن حضرت در پاسخ سؤال از [[احکام شرعی]]، آیه‌ای از آیات الاحکام [[قرآن]] را به عنوان پاسخ آن حکم مطرح می‌کرد، چنان که در پاسخ از حکم [[غنا]]، آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«و از مردم کسی است که خریدار گفتار بیهوده است تا بی (پشتوانه) دانشی، (مردم را) از راه خداوند، بیراه کند و آن را به ریشخند گیرد؛ آنان را عذابی خوارساز خواهد بود» سوره لقمان، آیه ۶.</ref> را که از سخنان [[لهو]] و [[بیهوده]] یاد کرده ذکر کرده است<ref>الکافی، ج۶، ص۴۳۲.</ref>.
-در مواردی نیز آن [[حضرت]] آیات الاحکام را، [[تفسیر]] کرده است. تفسیر آن حضرت از آیات الاحکام گاه به طور ابتدایی و بدون سابقه پرسشی در این باره انجام می‌گرفت، چنان که آن حضرت بهای اندک {{متن قرآن|ثَمَنٍ بَخْسٍ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُوا فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ}}<ref>«و او را به بهایی ناچیز -درهمی چند- فروختند و به او رغبتی نداشتند» سوره یوسف، آیه ۲۰.</ref> را به بیست [[درهم]] تفسیر کرد که این مقدار قیمت یک سگ شکاری مرده است<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}، ج۱، ص۳۴۵.</ref>. در موارد متعدد دیگر، آن حضرت این [[آیات]] را در پاسخ درخواست دیگران تفسیر می‌نمود. چنان که [[مأمون]] از آن حضرت درباره [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا}}<ref>«ای پیامبر! چون زنان را طلاق می‌دهید، هنگام (آغاز) عده‌شان طلاق دهید و حساب عده را نگاه دارید و از خداوند- پروردگارتان- پروا کنید؛ آنان را از خانه‌هاشان بیرون نرانید- و خود نیز بیرون نروند- مگر کار ناشایسته آشکاری کرده باشند و اینها احکام خداوند است و هر که از احکام خداوند پا فراتر نهد بی‌گمان به خویش ستم کرده است؛ تو نمی‌دانی، شاید خداوند پس از آن فرمانی (تازه) پیش آورد» سوره طلاق، آیه ۱.</ref> که از [[اخراج]] [[زنان]] مطلقه از [[خانه]] در صورت ارتکاب فاحشه آشکار سخن به میان آورده، سؤال کرد و آن حضرت فاحشه آشکار در این آیه را به [[آزار]] [[اهل]] خانه از سوی [[زن]] تفسیر نمود<ref>الکافی، ج۵، ص۴۵۷.</ref>.
-تفسیر آن حضرت از آیات الاحکام نیز به گونه‌های مختلف انجام می‌گرفت. گاه [[امام رضا]]{{ع}} به [[تفسیر]] لغات و شرح واژگان و لغات مطرح در آیات الاحکام اکتفا می‌کرد، مانند تفسیر {{متن قرآن|الرَّفَثُ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ...}}<ref>«حجّ (در) ماه‌های شناخته‌ای (انجام‌پذیر) است پس کسی که در آن ماه‌ها حجّ می‌گزارد (بداند که) در حجّ، آمیزش و نافرمانی و کشمکش (روا) نیست.».. سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> به آمیزش: {{متن حدیث|وَ الرَّفَثُ الْجِمَاعُ}}<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۱۷.</ref> و تفسیر {{متن قرآن|تَفَثَ}} در آیه {{متن قرآن|ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ}}<ref>«سپس باید آلایش‌های خود را بپیرایند و نذرهاشان را بجای آورند و خانه دیرین (کعبه) را طواف کنند» سوره حج، آیه ۲۹.</ref> به گرفتن ناخن و رفع [[آلودگی]] [[بدن]]: {{متن حدیث|التَّفَثُ تَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ وَ طَرْحُ الْوَسَخِ}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۷۹.</ref> گاه نیز مصادیق عنوان کلی مطرح در آیات الاحکام را ذکر می‌فرمود، چنان که در روایتی آن [[حضرت]] از جمله مصادیق {{متن قرآن|سُّحْتِ}} در آیه {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ...}}<ref>«گوش‌سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند.».. سوره مائده، آیه ۴۲.</ref> را گرفتن [[هدیه]] در برابر برآوردن [[حاجت]] دیگران دانست<ref>وسائل الشیعة، ج۱۷، ص۹۵.</ref> و از جمله مصادیق [[زینت]] در آیه {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ...}}<ref>«ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید.».. سوره اعراف، آیه ۳۱.</ref> را [[پوشیدن لباس]]<ref>مستدرک الوسائل، ج۳، ص۲۲۶.</ref> و شانه کردن [[موی سر]] و ریش در هنگام [[نماز]] دانست<ref>الکافی، ج۶، ص۴۸۹.</ref>. گاه هم حضرت از بیان مصداق فراتر می‌رفت و به توضیح اصطلاحات و مفاهیم مطرح در آیات الاحکام می‌پرداخت. چنان که در روایتی آن حضرت مراد از نگه داشتن نیکوی [[زنان]] را که در آیه {{متن قرآن|الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ...}}<ref>«طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد.».. سوره بقره، آیه ۲۲۹.</ref> به آن اشاره شده، [[آزار]] ندادن آنان و دادن [[نفقه]] به آنان و مقصود از رها کردن [[نیکو]] را [[طلاق]] دادن این [[زنان]] بر اساس [[کتاب خدا]] دانست<ref>بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۵۵.</ref>.
-گاه [[حضرت]] به تفصیل به بیان [[تفسیر]] آیات الاحکام و بیان وجوه مختلف مطرح در این [[آیات]] می‌پرداخت. چنان که در روایتی، فردی از آن حضرت درباره تفسیر مجازات‌های [[محارب]] که در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«کیفر کسانی که با خداوند و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند و در زمین به تبهکاری می‌کوشند جز این نیست که کشته یا به دار آویخته شوند یا دست‌ها و پاهایشان ناهمتا بریده شود یا از سرزمین خود تبعید گردند؛ این (کیفرها) برای آنان خواری در این جهان است و در جهان واپسین عذابی سترگ خواهند داشت» سوره مائده، آیه ۳۳.</ref> آمده است سؤال کرد. آن حضرت در پاسخ فرمود: هر گاه محارب با [[خدا]] و [[رسول]] او محاربه نماید و در [[زمین]] [[فساد]] کند و فردی را به [[قتل]] رساند کشته می‌شود و اگر کسی را به قتل رساند و [[مال]] وی را نیز به [[سرقت]] برد، کشته می‌شود و به [[صلیب]] کشیده می‌شود و اگر تنها مال را به سرقت ببرد ولی کسی را به قتل نرساند، دست و پایش بر خلاف یکدیگر قطع می‌گردد. ولی اگر [[سلاح]] بکشد و با خدا و رسول او محاربه نماید و در زمین فساد نماید و کسی را به قتل نرساند و [[مالی]] را هم سرقت نکند، تنها [[تبعید]] می‌گردد<ref>الکافی، ج۷، ص۲۴۷؛ تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۱۳۲.</ref>.
-حضرت گاهی به طور عملی به تبیین و تفسیر آیات الاحکام می‌پرداخت. از جمله در [[حدیثی]] نقل شده است که شخصی از چگونگی [[وضو]] گرفتن و شستن دست‌ها که در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ...}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا.».. سوره مائده، آیه ۶.</ref> آمده است سؤال کرد. [[حضرت]] نیز به طور عملی مقداری آب حاضر کرد و آب را با دست راست برداشت و آن را به دست چپ ریخت و سپس آن را بر مرفق ریخت و تا سرانگشتان مسح کرد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۵- ۱۲۶.</ref>. گاه آن حضرت عمل و [[سیره]] خود را مستند به آیه‌ای از آیات‌الاحکام [[قرآن]] می‌نمود و بدین وسیله [[آیه]] مذکور را تبیین می‌کرد. چنان که در [[حدیثی]] آمده است: گاه که برای [[امام رضا]]{{ع}} طعامی می‌آوردند، آن حضرت ظرفی را کنار سفره می‌گذاشت و از بخشی از [[بهترین]] قسمت‌های [[غذا]] بر می‌داشت و در آن ظرف می‌ریخت و آن را برای [[مساکین]] می‌فرستاد. سپس آیاتی از [[سوره بلد]] را [[تلاوت]] می‌کرد که از عبور نمودن از گردنه‌های [[قیامت]] با [[آزاد]] کردن بردگان در آنها یاد شده و این عمل را سبب عبور [[انسان‌ها]] از این گردنه‌ها بر می‌شمرد<ref>الکافی، ج۴، ص۵۲.</ref>.
-در مواردی نیز آن حضرت برداشت [[نادرست]] دیگران از آیات الاحکام را رد می‌کرد. در حدیثی نقل شده است: برخی {{متن قرآن|النَّعِيمِ}} در آیه {{متن قرآن|ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۸.</ref> را به نعمت‌های مادی از جمله آب سرد و غذای [[نیکو]] یا [[خواب]] راحت [[تفسیر]] کرده بودند؛ اما حضرت این تفسیر را مردود شمرد و آن را به [[نعمت]] [[محبت]] و [[ولایت اهل بیت]]{{عم}} تفسیر نمود که در قیامت انسان‌ها از آن بازخواست خواهند شد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۶.</ref>. گاه نیز حضرت تفسیر و برداشت دیگران از آیات الاحکام را تقریر می‌کرد. از جمله در روایتی نقل شده است که [[امام رضا]]{{ع}} از یکی از [[اصحاب]] خود درباره [[ازدواج]] [[مسلمان]] با [[زن]] [[نصرانی]] سؤال کرد که وی با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولَئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ}}<ref>«با زنان مشرک ازدواج نکنید تا ایمان آورند که کنیزی مؤمن از زن (آزاد) مشرک بهتر است هر چند (آن زن مشرک) دلتان را برده باشد، و به مردان مشرک (نیز) زن مؤمن ندهید تا ایمان آورند که یک برده مؤمن از مرد (آزاد) مشرک بهتر است هر چند (آن مرد مشرک) از شما دل برده باشد، آنان (شما را) به دوزخ فرا می‌خوانند و خداوند به بهشت و آمرزش- به اذن خویش- فرا می‌خواند و آیات خود را برای مردم روشن می‌دارد باشد که آنان پند گیرند» سوره بقره، آیه ۲۲۱.</ref> این عمل را جایز ندانست. سپس [[حضرت]] آیه {{متن قرآن|الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«امروز چیزهای پاکیزه بر شما حلال است و غذای اهل کتاب برای شما حلال است و غذای شما برای آنان حلال است و (نیز ازدواج با) زنان پاکدامن از زنان مؤمن (مسلمان) و زنان پاکدامن از آنان که پیش از شما به آنان کتاب آسمانی داده‌اند، اگر کابینشان را پرداخته و پاکدامن باشید نه پلیدکار و گزینندگان دوست پنهان، (بر شما حلال است) و هر کس گرویدن (به اسلام) را نپذیرد کردارش تباه می‌شود و او در جهان واپسین از زیانکاران است» سوره مائده، آیه ۵.</ref> را مطرح کرد که ازدواج با [[زنان]] [[اهل کتاب]] را جایز شمرده است. آن [[صحابی]] نیز [[آیه]] ۲۲۱ [[سوره بقره]] را [[ناسخ]] آیه مذکور شمرد که [[امام]] با [[تبسم]] و [[سکوت]] خویش پاسخ‌های وی را تقریر نمود<ref>الکافی، ج۵، ص۳۵۷.</ref>.<ref>منابع: الاجتهاد فی الشریعة الإسلامیة، یوسف بن عبدالله قرضاوی (معاصر)، کویت، دار العلم، بی تا؛ أحکام القرآن، احمد بن علی رازی معروف به جصاص (۳۷۰ق)، تحقیق: عبد السلام محمد علی شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ أحکام القرآن، محمد بن ادریس معروف به شافعی (۲۰۴ق)، تحقیق: عبدالغنی عبدالخالق، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۰ق؛ أسباب اختلاف الفقهاء، مصطفی ابراهیم زلمی (معاصر)، بغداد، ۱۴۰۶ق؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۳۹۰ق، الإسلام عقیدة و شریعة، محمود بن محمد شلتوت (۱۳۸۲ق)، بیروت، دار الشروق، بیتا؛ الأصول العامة فی الفقه المقارن، سید محمد تقی بن محمدسعید حکیم (۱۳۹۰ق)، قم، مجمع جهانی اهل بیت عالی، بی تا، الإکلیل فی استنباط التنزیل، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، بیروت، دار المعرفة، بیتا؛ الانتصار، علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی (۴۳۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۴۱۵ق؛ آیات الأحکام تطبیقی، محمد بن علی اکبر فاکر میبدی (معاصر)، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، اول، ۱۳۸۳ش؛ آیات الأحکام، عباسعلی بن اصغر عمید زنجانی (۱۳۹۰ش)، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۳۸۲ق؛ آیات الأحکام، محمدکاظم مدیر شانه چی (۱۳۸۱ش)، تهران، سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها، ۱۳۷۸ش؛ بازپژوهی آیات فقهی قرآن، محمد بن علی اکبر فاکر میبدی (معاصر)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اول، ۱۳۸۶ش؛ بحار الأنوار الجامعة الدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ البرهان فی علوم القرآن، محمد بن عبدالله معروف به زرکشی، (۷۹۴ق)، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، اول، ۱۳۷۶ق؛ تاج العروس من جواهر القاموس، سیا۔ محماد مرتضی بن محمد حسینی زبیدی (۱۲۰۵ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۴ق؛ تاریخ المذاهب الإسلامیة، محمد بن احمد معروف به ابوزهره (۱۳۹۴ق)، قاهره، دار الفکر العربی بی تا؛ تحفة الفقهاء، محمد بن احمد سمرقندی (۵۴۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم، ۱۴۱۴ق؛ التفسیر الکبیر، محمد بن عمر معروف به فخر رازی (۶۰۶ق)، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، سوم، ۱۴۱۳ق؛ تفسیر المنار (تفسیر القرآن الحکیم)، محمد بن عبده (۱۳۲۳ق) - محمد رشید بن علی رضا (۱۳۵۴ق)، قاهره، دار المنار، دوم، ۱۳۵۰ق؛ التفسیر و المفسرون، محمد بن حسین ذهبی (۱۳۹۷ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، سوم، ۱۳۶۴ ش؛ جامع أحادیث الشیعة، زیر نظر: سید حسین بن علی طباطبایی بروجردی (۱۳۸۰ق)، قم، المطبعة العلمیة، ۱۳۹۹ق، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، تحقیق: صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۵ق، الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد معروف به قرطبی (۶۷۱ق)، تحقیق: احمد عبدالعلیم بردونی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، طنطاوی جوهری (۱۹۴۰م)، تحقیق: احمد سعد علی، بیروت، دار الفکر، ۱۳۵۵ق؛ الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، محمد بن جمال الدین عاملی معروف به شهید اول (۷۸۶ق)، تحقیق و نشر مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول، ۱۴۱۴ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق؛ علل الشرایع، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید محمدصادق بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریة، دوم، ۱۳۸۵ق؛ علم أصول الفقه، عبدالوهاب خلاف (۱۳۷۵ق)، قاهره، مطبعة المدنی، ۱۳۶۶ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، اول، ۱۴۰۴ق؛ فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی، مشهد، شماره سوم، ۱۳۷۴ش؛ فصلنامه شیعه‌شناسی، مؤسسه شیعه‌شناسی، قم، شماره ۱۷، ۱۳۸۶ش؛ فصلنامه فقه و حقوق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، تهران، شماره اول، ۱۳۸۳ش؛ فقه الإمام احمد بن حنبل فی آیات الأحکام، سلیمان بن احمد سوید (معاصر)، ریاض، دار الصمیعی، اول، ۱۴۲۹ق، الفقه، منسوب به امام رضا (۲۰۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ فقه پژوهی قرآنی، سید محمد علی ایازی (معاصر)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، اول، ۱۳۸۰ش؛ الفهرست، محمد بن اسحاق معروف به ابن ندیم (۳۸۵ق)، تحقیق و نشر: رضا تجدد، تهران، اول، ۱۳۹۱ق؛ فی تاریخ التشریع الإسلامی، نوئل جیمز کولسون، ترجمه: محمد احمد سراج، بیروت، المؤسسة الجامعیة للدراسات، ۱۴۱۲ق، القاموس الفقهی لغة واصطلاحا، سعدی ابو جیب (معاصر)، دمشق، دار الفکر، دوم، ۱۴۰۸ق، القرآن و التشریع، صادق بلعید معاصر)، تونس، مرکز نشر جامعی، ۱۹۹۹م؛ الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، پنجم، ۱۳۶۳ش؛ کتاب الأم، محمد بن ادریس معروف به شافعی (۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، دوم، ۱۴۰۳ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، محمود بن عمر معروف به زمخشری (۵۳۸ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، سوم، ۱۴۰۷ق؛ کنز العرفان فی فقه القرآن، مقداد بن عبدالله سیوری معروف به فاضل مقداد (۸۲۶ق)، تحقیق: محمدباقر شریف زاده، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۴۳ش؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور(۷۱۱ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۰۸ق، المبسوط، محمد بن احمد معروف به سرخسی (۴۸۳ق.)، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ق؛ مجمع البحرین، فخر الدین بن محمدعلی معروف به طریحی (۱۰۸۵ق)، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، المکتبة المرتضویة، سوم، ۱۳۷۵ش؛ مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، جواد بن سعید کاظمی معروف به فاضل جواد (قرن ۱۱ق)، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویة، دوم، ۱۳۶۵ق؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی معروف به محدث نوری (۱۳۲۰ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۰۷ق؛ مسند الإمام الرضا، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق، المعالم الجدیدة للأصول، سید محمد باقر بن حیدر صدر عاملی (۱۴۰۰ق)، تهران، مکتبة النجاح، دوم، ۱۳۹۵ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۵۰۲ق)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم - الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ منتهی المرام فی شرح آیات الأحکام، محمد بن حسین حسنی (معاصر)، بیروت، دار المناهل، ۱۴۱۶ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت عل لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[آیات الاحکام - صادقی فدکی (مقاله)| مقاله «آیات الاحکام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۲۰۷-۲۱۶.</ref>
 == جستارهای وابسته ==
@@ خط ۵۰: / خط ۲۶: @@
 == منابع ==
 {{منابع}}
-# [[پرونده:1100514.jpg|22px]] [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[آیات الاحکام - صادقی فدکی (مقاله)| مقاله «آیات الاحکام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']]
+# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']]
 {{پایان منابع}}

v t e فروع دین
فروع دین	نماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف • نهی از منکر • تولی • تبری
مرتبط	آیات الاحکام • فقه • اصول دین