رفق و مدارا در خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
جز (جایگزینی متن - '\<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(252\,\s252\,\s233\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\snormal\;\"\>(.*)\'\'\'\[\[(.*)\]\]\'\'\'(.*)\"\'\'\'(.*)\'\'\'\"(.*)\<\/div\> \<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(255\,\s245\,\s227\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\snormal\;\"\>(.*)\<\/div\> \<div\sstyle\=\"background\-color\:\srgb\(206\,242\,\s299\)\;\stext\-align\:center\;\sfont\-size\:\s85\%\;\sfont\-weight\:\sn...)
جز (جایگزینی متن - '== جستارهای وابسته == ==' به '==')
خط ۱۰۷: خط ۱۰۷:


با این تلقی از [[رفق]] و [[ملایمت]] می‌توان زندگی خانوادگی را رفق محور و سراسر ملایمت ساخت، و از رفق‌گریزی و [[تندی]] به هر شکل و در هر [[لباس]] اجتناب کرد. به عنوان مثال [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چنین هشدار داده است: {{متن حدیث|أَلَا وَ أَيُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ‏ تَرْفُقْ‏ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ‏ عَلَى مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً وَ تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَيْهَا غَضْبَانُ}}<ref>«بدانید هرگاه زنی با شوهرش رفق و ملایمت نداشته باشد و از او چیزی بخواهد که قادر بر به دست آوردن آن نباشد، خداوند از چنین زنی حسنه‌ای را قبول نمی‌کند و او خداوند را در حالی دیدار می‌کند که خداوند از او خشمگین است.» کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۵؛ امالی الصدوق، ص۴۲۰ [{{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۶۱ [{{متن حدیث|لَمْ‏ یُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۴ [بدون {{متن حدیث|أَلَا وَ}} و به صورت {{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۴۴ [{{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است].</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۹۹-۱۰۵.</ref>
با این تلقی از [[رفق]] و [[ملایمت]] می‌توان زندگی خانوادگی را رفق محور و سراسر ملایمت ساخت، و از رفق‌گریزی و [[تندی]] به هر شکل و در هر [[لباس]] اجتناب کرد. به عنوان مثال [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چنین هشدار داده است: {{متن حدیث|أَلَا وَ أَيُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ‏ تَرْفُقْ‏ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ‏ عَلَى مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً وَ تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَيْهَا غَضْبَانُ}}<ref>«بدانید هرگاه زنی با شوهرش رفق و ملایمت نداشته باشد و از او چیزی بخواهد که قادر بر به دست آوردن آن نباشد، خداوند از چنین زنی حسنه‌ای را قبول نمی‌کند و او خداوند را در حالی دیدار می‌کند که خداوند از او خشمگین است.» کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۵؛ امالی الصدوق، ص۴۲۰ [{{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۶۱ [{{متن حدیث|لَمْ‏ یُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۴ [بدون {{متن حدیث|أَلَا وَ}} و به صورت {{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است]؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۴۴ [{{متن حدیث|لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا}} آمده است].</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۹۹-۱۰۵.</ref>
== جستارهای وابسته ==


==پرسش مستقیم==
==پرسش مستقیم==

نسخهٔ ‏۱ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۹:۰۱

مقدمه

چون رفق و ملایمت بر زندگی حاکم شود، جلوه‌های زیبای آن چهره گشاید و زندگی را معنای واقعی بخشد. در آموزه‌های پیشوایان دین درباره جلوه‌های رفق و ملایمت در زندگی نکات بسیار وارد شده است که به مواردی اشاره می‌شود.

زیادت و برکت

رفق و ملایمت در زندگی، موجب زیادت و برکت در زندگی می‌شود، چنان‌که در حدیث نبوی آمده است: «إِنَّ‏ فِي‏ الرِّفْقِ‏ الزِّيَادَةَ وَ الْبَرَكَةَ وَ مَنْ يُحْرَمِ الرِّفْقَ يُحْرَمِ الْخَيْرَ»[۱].

رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی تندروی و افراطگری در عرصه‌های مختلف را مهار می‌کند و موجب زیادت و برکت در روابط لطیف خانوادگی و اقتصاد خانواده می‌گردد. امام صادق(ع) فرموده است: «أَيُّمَا أَهْلِ‏ بَيْتٍ‏ أُعْطُوا حَظَّهُمْ‏ مِنَ الرِّفْقِ فَقَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ فِي الرِّزْقِ وَ الرِّفْقُ فِي تَقْدِيرِ الْمَعِيشَةِ خَيْرٌ مِنَ السَّعَةِ فِي الْمَالِ وَ الرِّفْقُ لَا يَعْجِزُ عَنْهُ شَيْ‏ءٌ وَ التَّبْذِيرُ لَا يَبْقَى مَعَهُ شَيْ‏ءٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ»[۲].

استفاده صحیح از امکانات زندگی جز به میمنت رفق و ملایمت حاصل نمی‌شود و هرجا رفق و ملایمت نباشد، تندی و تیزی، و اسراف و تبذیر و زیاده‌روی رخ می‌نماید[۳]. از بیانات پیشوایان دین چنین استفاده می‌شود که آبادانی زندگی و گسترش روزی به رفق و ملایمت بستگی دارد، چنان‌که در حدیث امام کاظم(ع) به هشام بن حکم آمده است: «يَا هِشَامُ عَلَيْكَ بِالرِّفْقِ فَإِنَّ الرِّفْقَ‏ خَيْرٌ وَ الْخُرْقَ شُؤْمٌ إِنَّ الرِّفْقَ وَ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ يَعْمُرُ الدِّيَارَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ»[۴].

خانواده‌ای که در پرتو رفق و ملایمت حرکت کند و از تندروی در هر عرصه‌ای بپرهیزد، راه زیادت و برکت را از هر طرف بر خود هموار می‌نماید؛ به تعبیر امیر مؤمنان علی(ع): «مَنِ‏ اسْتَعْمَلَ‏ الرِّفْقَ‏ اسْتَدَرَّ الرِّزْقَ‏»[۵].

روانی و افزونی برکت در زندگی در بستر رفق و ملایمت حاصل می‌شود؛ و روابط اعضای خانواده در این بستر رو به رشد می‌گذارد: «الْيُمْنُ‏ مَعَ‏ الرِّفْقِ‏»[۶].

سلامت و عافیت

زندگی آکنده از سلامت و عافیت در پرتو رفق و ملایمت به دست می‌آید، و این امر نیاز به پاسداشت و مراقبت دارد تا سلامت خانواده برقرار بماند. در بیان امیر مؤمنان علی(ع) آمده است: «سَلَامَةُ الْعَيْشِ‏ فِي‏ الْمُدَارَاةِ»[۷].

اگر رفق و ملایمت به سبب عوامل درونی، همچون بدگمانی، تنگ‌نظری، خودخواهی و... یا به سبب عوامل بیرونی، همچون تنگناهای زندگی، دخالت‌های خویشاوندی، رفتارهای غیر عقلانی و... آسیب ببیند، سلامت و عافیت از زندگی رخت برمی‌بندد و زندگی معنای حقیقی خود را از دست می‌دهد. ازاین‌روست که نباید اجازه داد عوامل درونی و بیرونی رفق و ملایمت را تحت الشعاع قرار دهد و سلامت زندگی را مختل سازد. از امام جواد(ع) روایت شده است: «مَنْ‏ هَجَرَ الْمُدَارَاةَ قَارَنَهُ‏ الْمَكْرُوهُ‏»[۸].

بنابراین عقل اقتضا می‌کند که با حفظ رفق و ملایمت، سلامت و عافیت زندگی حفظ شود، و پیوسته صلح و آشتی برقرار بماند. «الرِّفْقُ‏ يُؤَدِّي‏ إِلَى‏ السِّلْمِ‏»[۹].

آسودگی و راحت

رفق و ملایمت زندگی خانوادگی را پرخیر و مالامال از آسودگی و راحت می‌سازد، و به اعضای خانواده احساس آرامش می‌بخشد، و این‌گونه است که آنان توان لازم برای دوستی و پیوند، و کار و تلاش را می‌یابند و از خطرهای بسیار در امان می‌مانند. امام باقر(ع) دراین‌باره فرموده است: «مَنْ أُعْطِيَ الْخُلُقَ وَ الرِّفْقَ فَقَدْ أُعْطِيَ الْخَيْرَ وَ الرَّاحَةَ وَ حَسُنَ‏ حَالُهُ‏ فِي‏ دُنْيَاهُ‏ وَ آخِرَتِهِ وَ مَنْ حُرِمَ الْخُلُقَ وَ الرِّفْقَ كَانَ ذَلِكَ سَبِيلًا إِلَى كُلِّ شَرٍّ وَ بَلِيَّةٍ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ»[۱۰].

آسان شدن امور سخت

جلوه دیگر رفق و ملایمت در زندگی این است که سختی‌های زندگی بدان آسان و قابل تحمل می‌شود. به بیان علی(ع): «الرِّفْقُ‏ يُيَسِّرُ الصِّعَابَ‏ وَ يُسَهِّلُ‏ شَدِيدَ الْأَسْبَابِ‏»[۱۱].

زندگی خالی از دشواری نیست، و این انتظار که در روند زندگی مشترک، کسی با مشکلی روبه‌رو نشود و اختلافی پیش نیاید، انتظاری دور از واقع و دست‌نیافتنی است، ولی آنچه مهم است شیوه رویارویی با دشواری‌ها و مشکلات و اختلافات زندگی مشترک است، که رفق و ملایمت بنیانی اساسی و راه‌حلی کاری در رویارویی با این امور است. «كَمْ‏ مِنْ‏ صَعْبٍ‏ تَسَهَّلَ‏ بِالرِّفْقِ‏»[۱۲].

واقعیت همین است که برترین تربیت‌شده مدرسه نبوی، علی(ع) یادآور شده است؛ و تجربه زندگی گویای آن است. «مَنِ‏ اسْتَعْمَلَ‏ الرِّفْقَ‏ لَانَ‏ لَهُ‏ الشَّدِيدُ»[۱۳]

«بِالرِّفْقِ‏ تَهُونُ‏ الصِّعَابُ‏»[۱۴].

کاهش مخالفت

با رفق و ملایمت تندی‌ها و تیزی‌ها، و رودررویی‌ها و مخالفت‌ها بهتر کاهش می‌یابد، چنان‌که در پندهای علوی آمده است: «الرِّفْقُ‏ يَفُلُّ حَدَّ الْمُخَالَفَةِ»[۱۵].

مخالفت را با مخالفت، و تندی را با تندی به‌طور اساسی نمی‌توان اصلاح نمود، و آن‌چه راه اصلاح این امور را هموار می‌کند، رفق و ملایمت است. «الرِّفْقُ‏ لَقَاحُ‏ الصَّلَاحِ‏»[۱۶].

در رویارویی با تندی و درشتی از سوی همسر، آنچه کارساز است، رفق و ملایمت است، چنان‌که امیر مؤمنان علی(ع) در پند خویش به حضرت مجتبی(ع) فرموده است: «وَ لِنْ‏ لِمَنْ‏ غَالَظَكَ‏ فَإِنَّهُ يُوشِكُ أَنْ يَلِينَ لَكَ»[۱۷].

رسیدن به مطالبات

رفق و ملایمت بستر رسیدن به خواسته‌ها و مطالبات و چیزی چون آن زمینه‌ساز دستیابی به اهداف نیست. امام صادق(ع) فرموده است: «مَنْ‏ كَانَ‏ رَفِيقاً فِي‏ أَمْرِهِ‏ نَالَ مَا يُرِيدُ مِنَ النَّاسِ»[۱۸].

در مناسبات خانوادگی و در روابط میان زن و مرد هیچ‌چیز مانند رفق و ملایمت مددکار آنان نیست و زمینه دستیابی به خواسته‌هایشان را فراهم نمی‌کند. در آموزه‌های علوی آمده است: «عَلَيْكَ‏ بِالرِّفْقِ‏ فَمَنْ‏ رَفَقَ‏ فِي أَفْعَالِهِ تَمَّ أَمْرُهُ»[۱۹].

کسی که رفق و ملایمت پیش می‌گیرد می‌تواند مقاصد خود را در زندگی به درستی دنبال کند و به آنها دست یابد. «بِالرِّفْقِ‏ تُدْرَكُ‏ الْمَقَاصِدُ»[۲۰].

و در پرتو این اصل است که راحت‌تر می‌توان به خواسته‌ها رسید: «الرِّفْقُ‏ فِي‏ الْمَطَالِبِ‏ يُسَهِّلُ‏ الْأَسْبَابَ‏»[۲۱].

تداوم‌بخشی دوستی و دلبستگی و تحکیم تعلقات

روابط انسانی و دوستی و دلبستگی خانوادگی، و تعلقات مثبت جز در سایه رفق و ملایمت پایداری نمی‌یابد، بلکه این امور با رفق و ملایمت تحکیم می‌شود، و هرجا خللی در آنها پیش آید باز با رفق و ملایمت ترمیم می‌گردد. به بیان علی(ع): «بِالرِّفْقِ‏ تَدُومُ‏ الصُّحْبَةُ»[۲۲].

آن‌که خواهان جلب دوستی و تحکیم دلبستگی است، باید بداند که راه آن تندی و تیزی نیست که خلاف فطرت آدمی است، بلکه آدمی به فطرتش متمایل به نرمی و ملایمت است و هیچ‌چیز چون آن انسان را جلب و جذب نمی‌کند، و همراه و همنوا نمی‌سازد. «مَا اسْتُجْلِبَتِ‏ الْمَحَبَّةُ بِمِثْلِ‏ السَّخَاءِ وَ الرِّفْقِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ»[۲۳].

با مخالف، او مدارایی کند در دل او، خویش را جایی کند[۲۴] با توجه به چنین آثار و جلوه‌هایی است که رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی نقشی اساسی دارد و بدون آن زندگی از روال انسانی و روابط لطیف خانوادگی و توفیق‌های در زندگی خارج می‌شود؛ و باید دانست: «مَنْ‏ عَامَلَ‏ بِالرِّفْقِ‏ وُفِّقَ‏»[۲۵].[۲۶]

اهمیت رفق و ملایمت در خانواده

خیر و برکت زندگی خانوادگی در گرو رفق و ملایمت است، و هیچ قاعده‌ای چون آن در تضمین روابط خانوادگی کارساز نیست. از امام صادق(ع) روایت شده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِأَهْلِ‏ بَيْتٍ‏ خَيْراً رَزَقَهُمُ‏ الرِّفْقَ فِي الْمَعِيشَةِ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ»[۲۷].

“رفق در معیشت” نرمش و ملایمت در حوزه‌های مختلف زندگی اعم از اقتصادی و اجتماعی، و پرهیز از هرگونه تندی و تیزی و تندروی در روابط و مناسبات خانوادگی و اقتصاد خانواده است. وجود رفق و ملایمت در خانواده مایه برکت و میمنت و فقدان آن سبب نقمت و ذلت است. رسول خدا(ص) در آموزه‌ای والا به عایشه فرمود: «إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِقَوْمٍ خَيْرًا رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فِي مَعِيشَتِهِمْ، وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهِمْ سُوءًا أَوْ غَيْرَ ذَلِكَ سَلَّطَ عَلَيْهِمُ الْخَرَقَ فِي مَعِيشَتِهِمْ»[۲۸].

زندگی خانوادگی در پرتو رفق و ملایمت سامانی درست می‌یابد و برای اعضای خانواده لذت‌بخش می‌گردد؛ و اساسا درک درست از زندگی و فهم عمیق از دین افراد را به همین سوق می‌دهد. پیام‌آور رفق و مدارا، محمد مصطفی(ص) فرموده است: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِأَهْلِ‏ بَيْتٍ‏ خَيْراً فَقَّهَهُمْ‏ فِي‏ الدِّينِ‏ وَ رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فِي مَعَايِشِهِمْ وَ الْقَصْدَ فِي شَأْنِهِمْ»[۲۹].

لطافت روابط خانوادگی تابع نرمش و ملایمت زن و مرد است و اگر این رکن رکین در زندگی نادیده گرفته شود یا تضعیف گردد، همه چیز زندگی در معرض تباهی قرار می‌گیرد. پیامبر اکرم(ص) در آموزه‌ای والا فرموده است: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِأَهْلِ‏ بَيْتٍ‏ خَيْراً أَرْشَدَهُمْ‏ لِلرِّفْقِ‏ وَ التَّأَنِّي وَ مَنْ حُرِمَ الرِّفْقَ فَقَدْ حُرِمَ الْخَيْرَ»[۳۰].

نرمش و ملایمت در زندگی خانوادگی از چنان جایگاهی برخوردار است که بدون آن زندگی خانوادگی بی‌معناست. تعبیر امام صادق(ع) دراین‌باره کاملاً گویاست: «مَا زُوِيَ‏ الرِّفْقُ‏ عَنْ‏ أَهْلِ‏ بَيْتٍ‏ إِلَّا زُوِيَ عَنْهُمُ الْخَيْرُ»[۳۱]؛

زندگی و دینداری بدون ملایمت و نرمی به شدت در معرض آسیب و نابسامانی است، و از این‌روست که پیشوایان دین بر تکیه کردن به آن برای زندگی سالم تأکید بسیار کرده‌اند. امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده است که فرمود: «مُدَارَاةُ النَّاسِ‏ نِصْفُ‏ الْإِيمَانِ‏ وَ الرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَيْشِ»[۳۲].

در زندگی خانوادگی اگر نرمش و ملایمت به دلایلی آسیب ببیند و زن و مرد به عدم رفق با یکدیگر کشیده شوند، آسیب‌های ناشی از آن تمام وجوه زندگی را متأثر می‌سازد و شرنگ تلخکامی در جان زندگی مشترک جاری می‌نماید، به طوری که عنوان زندگی برازنده آن نیست. به تعبیر امیر بیان، علی(ع): «لا عیش لمن لا رفق له»[۳۳]. سلامت و برکت زندگی خانوادگی تابع قواعدی است که در این میان، رفق و ملایمت بسیار اساسی است، و اگر تضعیف شود و بدان پشت گردد، ناسالمی و بی‌برکتی خانواده را به تباهی می‌کشد. امام صادق(ع) حدیثی را از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده است که این حقیقت را به خوبی و گویایی نشان می‌دهد: «الرِّفْقُ‏ يُمْنٌ‏ وَ الْخُرْقُ‏ شُؤْمٌ‏»[۳۴].

خداوند اهل رفق و نرمش است و دوست دارد که انسان‌ها با یکدیگر به رفق و نرمش رفتار کنند. امام صادق(ع) فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى‏ رَفِيقٌ‏ يُحِبُّ‏ الرِّفْقَ‏»[۳۵].

رفق و ملایمت در همه کارها مفید و راهگشاست، چنان‌که رسول خدا(ص) در آموزه‌ای گرانقدر به عایشه فرمود: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى‏ يُحِبُّ الرِّفْقَ فِي الْأَمْرِ كُلِّهِ»[۳۶].

خانواده‌ای که نرمش و ملایمت بر آن حکومت کند، محبوب خداست و دست یاری خداوند همراه آن است، چنان‌که امام صادق(ع) از پدران خود از علی(ع) نقل کرده است که رسول خدا(ص) فرمود: «إِنَّ‏ اللَّهَ‏ يُحِبُّ‏ الرِّفْقَ‏ وَ يُعِينُ‏ عَلَيْهِ‏»[۳۷].

در زندگی خانوادگی هیچ‌چیز چون نرمش و ملایمت موجب تصحیح روابط و حفظ سلامت، و مایه پیشرفت نیست، و آموزه‌های رسول خدا(ص) در این‌باره نشان‌دهنده جایگاه بی‌بدیل این اصل است. پیامبر اکرم(ص) به عایشه فرمود: «یَا عَائِشَةُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ، وَيُعْطِي عَلَى الرِّفْقِ مَا لَا يُعْطِي عَلَى الْعُنْفِ، وَمَا لَا يُعْطِي عَلَى مَا سِوَاهُ»[۳۸].

زیبایی زندگی خانوادگی و آراستگی حقیقی آن به رفق و ملایمتی است که زن و مرد روا می‌دارند و هرگاه به تندی و خشونت کشیده شوند، زشتی و تباهی را بر خود خریده‌اند. امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روایت کرده است که فرمود: «إِنَّ‏ الرِّفْقَ‏ لَمْ‏ يُوضَعْ‏ عَلَى‏ شَيْ‏ءٍ إِلَّا زَانَهُ‏ وَ لَا نُزِعَ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا شَانَهُ»[۳۹].

تعابیر گوناگون نبوی درباره رفق و نرمی چنان است که هیچ تردیدی باقی نمی‌گذارد که جایگاه این امر در زندگی بی‌نظیر است و هیچ‌چیز جایگزین آن نیست، چنان‌که حضرت فرموده است: «لَوْ كَانَ‏ الرِّفْقُ‏ خَلْقاً يُرَى‏ مَا كَانَ‏ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ شَيْ‏ءٌ أَحْسَنَ مِنْهُ»[۴۰].

بنابراین باید تلاش گردد که زندگی خانوادگی بر این مبنا سامان یابد و از آسیب دیدن آن به جد پرهیز شود. بهترین آداب زندگی مشترک پاسداری همین قواعد است که کمال ادب آدمی در همین‌جا است. امام صادق(ع) فرموده است: «كَمَالُ الْأَدَبِ وَ الْمُرُوءَةِ سَبْعُ خِصَالٍ الْعَقْلُ وَ الْحِلْمُ‏ وَ الصَّبْرُ وَ الرِّفْقُ‏ وَ الصَّمْتُ‏ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمُدَارَاةُ»[۴۱].

زندگی خانوادگی با چنین ویژگی‌هایی بهترین سازوکار را می‌یابد و توفیق این جهانی و آن جهانی بهره‌اش می‌شود. امام سجاد(ع) فرموده است از جمله آخرین وصایای خضر به موسی چنین بود: «مَا رَفَقَ‏ أَحَدٌ بِأَحَدٍ فِي‏ الدُّنْيَا إِلَّا رَفَقَ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۴۲].

با این تلقی از رفق و ملایمت می‌توان زندگی خانوادگی را رفق محور و سراسر ملایمت ساخت، و از رفق‌گریزی و تندی به هر شکل و در هر لباس اجتناب کرد. به عنوان مثال پیامبر اکرم(ص) چنین هشدار داده است: «أَلَا وَ أَيُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ‏ تَرْفُقْ‏ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ‏ عَلَى مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً وَ تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَيْهَا غَضْبَانُ»[۴۳].[۴۴]

پرسش مستقیم

  1. آثار رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی چیست؟ (پرسش)
  2. رفق و ملایمت در خانواده چه اهمیتی دارد؟ (پرسش)

منابع

پانویس

  1. «بی‌گمان در رفق و ملایمت فزونی و برکت نهفته است، و هرکه از رفق و ملایمت محروم باشد از خیر و خوبی محروم باشد». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۴؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۶۰.
  2. «هر خانواده‌ای که از رفق و ملایمت بهره‌مند باشند خداوند در روزی بر آنان گشادگی فراهم نماید، که رفق و ملایمت در اندازه زدن روزی از گشادگی در مال بهتر است؛ و رفق و ملایمت ناتوانایی نیاورد و با تبذیر چیزی [به سلامت]برقرار نماند که بی‌گمان خداوند اهل رفق و ملایمت است و رفق و ملایمت را دوست دارد». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۳؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۶۰.
  3. نک: شرح اصول الکافی للمازندرانی، ج۸، ص۳۳۵.
  4. «ای هشام، بر تو باد به رفق و ملایمت، که رفق و ملایمت خیر و خوبی است، و تندی و خشونت نکبت است. بی‌گمان رفق و ملایمت و نیکی و خوش‌اخلاقی، سرزمین را آباد می‌سازد و روزی را فزون می‌نماید». تحف العقول، ص۳۹۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۴.
  5. «هرکه رفق و ملایمت را به کار گیرد، رزق و روزی را روان سازد». شرح غررالحکم، ج۵، ص۳۳۸؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۴۰.
  6. «میمنت و فرخندگی و برکت با رفق و ملایمت است». عبدالواحد التمیمی الآمدی، غررالحکم و دررالکلم، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۷ ق. ج۱، ص۳۹۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲.
  7. «سلامت زندگی در مدارا و ملایمت است». غررالحکم، ج۱، ص۳۹۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲.
  8. «هر که نرمش را وانهد، سختی همراهش شود». أبوعبدالله الحسین بن محمد بن الحسن الحلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، تحقیق و ترجمه عبدالهادی مسعودی، چاپ اول، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۳ ش. ص۲۰۸-۲۰۹؛ أعلام الدین، ص۳۰۹.
  9. «رفق و ملایمت به سوی آشتی می‌کشاند». شرح غررالحکم، ج۱، ص۲۲۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۳۱.
  10. «به هر که اخلاق و رفق و ملایمت بهره داده شود، خیر و راحت و نیک‌احوالی در دنیا و آخرت به او داده شود؛ و هرکه از اخلاق و رفق و ملایمت بی‌بهره باشد، راه به سوی هر بدی و گرفتاری بر او هموار گردد». کشف الغمة، ج۲، ص۱۳۳؛ البدایة و النهایة، ج۹، ص۳۴۱؛ بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۸۶.
  11. «رفق و ملایمت دشواری‌ها را آسان می‌سازد و چاره‌جویی‌های سخت را ساده می‌گرداند». شرح غررالحکم، ج۲، ص۴۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۵.
  12. «بسا سختی که با رفق و ملایمت آسان شده باشد». شرح غررالحکم، ج۴، ص۵۵۱؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۳۸۰ [«سَهَّلَ» آمده است].
  13. «هرکه رفق و ملایمت را به کار گیرد سختی و دشواری برای او هموار گردد». شرح غررالحکم، ج۵، ص۲۸۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۵۵ [«الشَّدَایِدُ» آمده است].
  14. «به رفق و ملایمت کارهای سخت و دشوار آسان می‌شود». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۳۱؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۹.
  15. «رفق و ملایمت تندی و تیزی مخالفت را می‌کاهد». شرح غررالحکم، ج۱، ص۱۵۰؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۳۱۷.
  16. «رفق و ملایمت بارورکننده اصلاح [امور]است». شرح غررالحکم، ج۲، ص۱۶۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۶۷.
  17. «نرمی کن بدانکه با تو درشتی کن، باشد که به زودی نرم شود.» نهج البلاغه، نامه ۳۱.
  18. «هر که در کار خویش اهل رفق و ملایمت باشد، بدانچه از مردمان می‌خواهد می‌رسد». الکافی، ج۲، ص۱۲۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۵؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۶۴.
  19. «بر تو باد به رفق و ملایمت که هرکه در کارهایش رفق و ملایمت ورزد کارش و خواسته‌اش به انجام رسد». عیون الحکم و المواعظ، ص۳۳۳.
  20. «به رفق و ملایمت می‌توان به مقاصد دست یافت». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۱۱ و ۲۳۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۶.
  21. «رفق و ملایمت در خواسته‌ها، زمینه و اسباب رسیدن به آنها را آسان می‌سازد». شرح غررالحکم، ج۶، ص۱۴۹.
  22. «به رفق و ملایمت، مصاحبت تداوم می‌یابد». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۳۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۶.
  23. «هیچ‌چیز مانند بخشندگی و رفق و ملایمت و نیک‌اخلاقی دوستی را جلب نکند». شرح غررالحکم، ج۶، ص۷۲.
  24. مثنوی معنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۷۰.
  25. «هر که به رفق و ملایمت عمل کند توفیق یابد» شرح غررالحکم، ج۵، ص۱۷۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲۹.
  26. دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی، ج۴ ص ۹۵-۱۱۲.
  27. «هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیر و خوبی بخواهد، رفق و ملایمت در معیشت و اخلاق نیک را روزی آنان سازد». أبومحمد حسین بن سعید الکوفی الاهوازی، کتاب الزهد، تحقیق و اخراج و تنظیم غلامرضا عرفانیان، الطبعة الاولی، المطبعة العلمیة، قم، ۱۳۹۹ ق. ص۲۵؛ بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۹۴. و از امام صادق(ع) بدون «وَ حُسْنَ الْخُلُقِ»: الکافی، ج۵، ص۳۵؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۴۲.
  28. «بی‌گمان خداوند اگر برای مردمانی نیکی بخواهد نرمی در گذران زندگی را روزی آنان سازد، و اگر برای آنان بدی یا چون آن رقم زند، تندی در گذران زندگی را بر ایشان چیره نماید». مصنف عبدالرزاق، ج۱۰، ص۴۱۴؛ قریب به همین: الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳؛ کنزالعمال، ج۳، ص۵۲.
  29. «هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیر و خوبی بخواهد، آنان را در دین فهیم نماید، و رفق و ملایمت در معیشت را روزی‌شان سازد، و اهل اعتدالشان گرداند». دعائم الاسلام، ج۲، ص۲۵۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۲، ج۱۳، ص۵۰، ج۱۵، ص۲۶۳.
  30. «هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیر و خوبی بخواهد، آنان را به رفق و ملایمت و تأنی رهنمون شود، و هرکه از رفق و ملایمت محروم شود از خیر و خوبی محروم گردد». مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۳.
  31. «رفق و ملایمت از خانواده‌ای رخت بر نبست مگر اینکه خیر و خوبی از آنان رخت بست». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۶۰.
  32. «مدارا با مردمان نیمی از ایمان، و نرمش با ایشان نیمی از زندگی است». الکافی، ج۲، ص۱۱۷؛ تحف العقول، ص۲۹؛ وسائل الشیعة، ج۸، ص۵۴۰؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۴۴۰؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۵، ص۵۶۰.
  33. «زندگی ندارد آن‌که رفق و ملایمت ندارد». شرح ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۲۶۷.
  34. «رفق و ملایمت برکت است و تندی و خشونت نکبت است». کتاب الزهد، ص۲۹؛ الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ مشکاة الانوار، ص۱۸۰؛ وسائل الشیعة، ج۲، ص۴۹۸، ج۱۱، ص۲۱۳؛ بحارالانوار، ج۱، ص۱۵۰، ج۷۵، ص۵۱، ۵۴، ۵۹؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۳.
  35. «خدای تبارک و تعالی ملایم است و رفیق و ملایمت را دوست می‌دارد». الکافی، ج۲، ص۱۱۸؛ مشکاة الانوار، ص۱۸۱؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۳؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۵۶.
  36. «خدای متعال رفق و ملایمت را در همه کارها دوست می‌دارد». أبوالقاسم علی بن الحسین الموسوی (الشریف المرتضی)، الانتصار، الطبعة الاولی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۵ ق. ص۴۸۲؛ المحلی، ج۱۱، ص۴۱۶؛ المغنی لابن قدامة، ج۲، ص۳۲۴؛ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۴۴۶، ج۹، ص۳۴۸؛ منتهی المطالب، ج۲، ص۹۷۳؛ مولی محمد صالح المازندرانی، شرح اصول الکافی، مع تعلیقات المیرزا أبو الحسن الشعرانی، ضبط و تصحیح السید علی عاشور، الطبعة الاولی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ ق. ج۱۱، ص۱۱۸.
  37. «خداوند رفق و ملایمت را دوست می‌دارد و بر آن یاری می‌نماید». المحاسن، ج۱، ص۳۶۱؛ دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۴۸؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۰؛ مکارم الاخلاق، ص۲۶۲؛ وسائل الشیعة، ج۸، ص۳۳۱؛ بحار الانوار، ج۶۴، ص۲۱۳؛ ج۷۶، ص۲۷۹.
  38. «ای عایشه، بی‌گمان خداوند ملایم است و رفق و ملایمت را دوست دارد، و به سبب رفق و ملایمت چیزهایی عطا می‌کند که با تندی و خشونت و چیزهای دیگر عطا نمی‌کند». صحیح مسلم، ج۱۶، ص۱۴۶؛ السنن الکبری، ج۱۰، ص۱۹۳.
  39. «رفق و ملایمت با هیچ‌چیز همراه نشد، مگر اینکه آن را آراست و زیبا نمود، و از هیچ‌چیز برداشته نشد، مگر آنکه آن را زشت و نازیبا نمود». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ مشکاة الانوار، ص۱۸۰؛ وسائل الشیعة، ج۲، ص۶۹۳، ج۱۱، ص۲۱۴؛ الحدائق الناضرة، ج۳، ص۴۶۲.
  40. «اگر رفق و ملایمت مخلوقی بود که به چشم می‌آمد و دیده می‌شد، هیچ‌چیز از آن زیباتر و نیکوتر نبود». کتاب الزهد، ص۲۶؛ الکافی، ج۲، ص۱۲۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۳؛ بحار الانوار، ج۷۱، ص۳۹۴.
  41. «کمال ادب و مروت در هفت خصلت است: عقل، بردباری، شکیبایی، ملایمت، سکوت، اخلاق نیکو و مدارا». أبوالفتح محمد بن علی بن عثمان الکراجکی، معدن الجواهر، تحقیق السید احمد الحسینی، الطبعة الثانیة، قم، ۱۳۹۴ ق. ص۵۹؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۳۸.
  42. «هیچ‌کس در زندگی این جهانی رفق نورزد و ملایمت نکند مگر آنکه خداوند در قیامت با او رفق ورزد و ملایمت کند». الخصال، ج۱، ص۱۱۱؛ وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۱۶۳؛ بحار الانوار، ج۱۳، ص۲۹۴، ج۷۰، ص۳۸۶، ج۷۵، ص۴۵۳؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۴ [«مَا أَرْفَقَ‏» آمده است].
  43. «بدانید هرگاه زنی با شوهرش رفق و ملایمت نداشته باشد و از او چیزی بخواهد که قادر بر به دست آوردن آن نباشد، خداوند از چنین زنی حسنه‌ای را قبول نمی‌کند و او خداوند را در حالی دیدار می‌کند که خداوند از او خشمگین است.» کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۵؛ امالی الصدوق، ص۴۲۰ [«لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا» آمده است]؛ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۶۱ [«لَمْ‏ یُقْبَلْ‏ مِنْهَا» آمده است]؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۴ [بدون «أَلَا وَ» و به صورت «لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا» آمده است]؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۴۴ [«لَمْ‏ تُقْبَلْ‏ مِنْهَا» آمده است].
  44. دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی، ج۴ ص ۹۹-۱۰۵.