توسل در حقوق اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توسل است. توسل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توسل در قرآن - توسل در حدیث - توسل در نهج البلاغه - توسل در کلام اسلامی - توسل در معارف و سیره حسینی - توسل در معارف دعا و زیارات - توسل در معارف و سیره سجادی - توسل در حقوق اسلامی - توسل در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
هدف از خلقت، رسیدن به کمال و مقام قرب الهی است؛ اما از آنجا که برای برقراری ارتباط با هر کسی نیاز به واسطه و وسیله هست، لذا برای پیوند و اتصال به آستان قدس ربوبی نیز محتاج به واسطه و وسیله هستیم.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۱].
خداوند در این آیه سه دستور مهم برای رستگار شدن به مؤمنین می‌دهد:
- تقوا و پرهیزگاری که مهمترین عامل برای دوری از گناهان است.
- وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجوئیم.
- جهاد کردن در راه خدا.
بحث در این آیه "وسیله" است، "وسیله" در اصل به معنی تقرب جستن و یا چیزی که باعث تقرب به دیگری از روی علاقه و رغبت باشد می‌شود.
"توسل" از نظر لغت یعنی اتخاذ "وسیله" برای نزدیک شدن به چیزی و به معانی نزدیک، مقام و منزلت در پیشگاه سلطان، درجه و چاره‌جویی برای رسیدن به چیزی با میل و رغبت و هر چیزی که به سبب آن نزدیک شدن به دیگری ممکن باشد[۲].
رسول اکرم (ص) فرمودند: "امامان از فرزندان حسین هستند... هم ایشان رشته محکم و وسیله‌ای به سوی خداوند هستند"[۳]. ابن‌شهرآشوب از حضرت علی (ع) ذیل آیه نقل می‌کند که "من وسیله خدا هستم (چرا که) من و فرزندانم ذریه خدا هستیم"[۴].
قرآن کریم در جای دیگر می‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا﴾[۵].
در کتاب شریف کافی در ذیل آیه، امام صادق (ع) فرمودند: "به خدا سوگند که ما اسمای حسنای الهی هستیم که عمل هیچ بنده‌ای قبول نمی‌شود الا با شناختن ما"[۶]. هنگام دعا، خدا را به اسامی ما بخوانید تا دعای شما مستجاب شود.
حضرت زهرا (س) ضمن خطبه شریفش می‌فرماید: "حمد کنید خدایی را که عظمت و نورش ایجاب می‌کند که اهل آسمان‌ها و زمین (برای نزدیک گشتن به او) وسیله بجوید و ما وسیله او در میان خلقش هستیم..."[۷]؛ پس هر کس که به فیض و مقامی می‌رسد به واسطه آن ذوات مقدس می‌رسد.
از سلمان فارسی نقل شده است که از رسول اکرم (ص) شنیدم: "خدای عزوجل می‌فرماید: ای بندگان من، آیا چنین نیست که چه بسا کسی حاجات بزرگی از شما می‌خواهد و شما حوائج او را برنمی‌آورید مگر اینکه شفیع قرار دهد در نزد شما کسی را که محبوب‌ترین مردم به نزد شماست؟ آنگاه حاجات او را به احترام آن شفیع برمی‌آورید؟! حال آگاه باشید و بدانید که گرامی‌ترین خلق و افضل آنان نزد من محمد (ص) است و برادر وی علی (ع) و امامان پس از وی همانان که "وسیله‌هایی" به سوی من هستند هر کس حاجتی دارد و نفعی را طالب است و یا آنکه دچار حادثه‌ای بس سخت و زیان‌بار گشته و رفع آن را می‌خواهد باید مرا به محمد (ص) و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجات او را برآورم"[۸].
اگر کسی مقرب درگاه الهی شد طبیعی است که او وسیلۀ توسل و تقرب دیگران به خدا می‌شود، مثل اهل بیت و رسیدن به این مقام دلالت بر عظمت فوق العاده والای اهل بیت (ع) نزد خداوند است.
تمسک به اهل بیت (ع) از لوازم سیر الی الله و دریافت فیض الهی است، حال این فیض معنوی باشد مثل علم و بصیرت یا هر رزق و روزی مادی دیگر.
پس انکار "توسل" و تقرب جستن به وسیله‌ای در نزد خداوند انکار یکی از اصول است و نادیده گرفتن یکی از قوانین فطرت است.
سنت "توسل" به وسائط در نظام آفرینش، یک سنت اساسی تکوینی است که یگانه راه به دست آوردن فیض "وجود" و اکتسابِ برکات از مبدأ واحد هستی، برای موجودات "متفاوت الرتبه" جهان خلقت مقرر شده است و این سنت نه تنها منافات با خالقیت کلیه و قدرت مطلقه و عامه حضرت خداوند ندارد بلکه در حقیقت مؤکّد خالقیت کلیه است و واقعیت آن گسترش دادن به شوون فاعلیت خدا و افزودن بر مظاهر قدرت لایتناهی آن ذات یگانه و بی‌همتاست[۹].[۱۰]
توسل انبیاء به اهل بیت (ع)
- توسل حضرت آدم (ع): از امام عسکری (ع) روایت می‌کنند که حضرت آدم وقتی از مقامش هبوط کرد و از هم‌نشینی با فرشتگان محروم شد و جایگاهش را در بهشت از دست داد به خداوند با تعلیم خود عرضه داشت: "خدایا! به شخصیت و آبروی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و پاکان از اهل بیتشان به پذیرش توبه‌ام و گذشت از لغزشم و بازگشتم از کراماتت به مرتبه و مقامم تفضل و احسان کن. پس خدا به او پاسخ داد: بی‌تردید توبه‌ات را پذیرفتم و با خشنودی و رضایتم به سویت روی آوردم و نعمت‌های مادی و معنوی‌ام را به جانبت گرداندم و از باب کراماتم تو را به مقام و منزلتت برگشت دادم و سهمت را از رحمت‌هایم کامل برنهادم و این است معنای گفته خدای بزرگ که پس آدم کلماتی را مانند کلمه استغفار و توسل به اهل بیت که مایه توبه و بازگشت بود از سوی پروردگارش دریافت کرد و پروردگار توبه‌اش را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبه‌پذیر و مهربان است"[۱۱].
- توسل حضرت نوح (ع): امام رضا (ع) نیز فرمودند: "زمانی که حضرت نوح، خود را در آستانه غرق شدن دید خدا را به حق ما اهل بیت خواند پس خدا بلای غرق شدن را از وی دفع نمود"[۱۲].
- توسل حضرت ابراهیم (ع): هنگامی که نمرودیان حضرت ابراهیم (ع) را به آتش افکندند ایشان به اهل بیت متوسل شدند و خداوند آتش را برایشان سرد کرد و حضرت امام رضا (ع) فرمودند: "هنگامی که ابراهیم میان آتش پرتاب شد خدا را به حق ما اهل بیت خواند از این رو خدا آتش را برایش سرد و سالم قرار داد"[۱۳].
- توسل حضرت موسی و عیسی (ع): این پیامبران نیز مانند سایر پیامبران و انبیای الهی در هنگام سختی‌ها خدا را به حق اهل بیت قسم می‌دادند و به آنها متوسل می‌شدند حضرت رضا (ع) می‌فرماید: "هنگامی که موسی به دریا رسید خدا را به حق ما خواند، پس پروردگار راهش را گشود و دریا را برایش خشک گردانید، و وقتی یهودیان خواستند عیسی بن مریم را بکشند خدا را به حق ما اهل بیت خواند پس خدا او را نجات داد و به آسمانش بالا برد"[۱۴].[۱۵]
غرض از توسل
شیعه در توسل به اهل بیت (ع) منظوری جز "ابتغاء وسیله" و "اعتصمام بحبل الله و العروة الوثقی" ندارد که این امر صریحاً در قرآن کریم مورد ترغیب بلکه واجب شده است (امر شده)، شیعه نه کسی را جز خدا می‌پرستد و نه کسی را شریک خدا می‌داند بلکه اهل بیت را با اذن الهی اسباب و وسیله تقرب می‌داند پس همه به جز خداوند "ممکن الوجودند" و فقط اوست که واجب الوجود بالذات است[۱۶].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید و در راه او جهاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۳۵.
- ↑ حبیب اله صمیمی، فضائل و شناخت معصومین با لسان اهل بیت (ع)، ص۶۹۱-۶۹۲.
- ↑ عیون أخبارالرضا (ع)، ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ج۳، ص۷۵. در کتاب إرشاد القلوب، ج۲، ص۳۰۶ عبارت «وَ أَنَا وَ وُلْدِي وَرَثَتُهُ » وارد شده است.
- ↑ «و خداوند را نام‌های نیکوتر است، او را بدان‌ها بخوانید!» سوره اعراف، آیه ۱۸۰.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ « وَ احْمَدُوا اللَّهَ الَّذِي لِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ يَبْتَغِي مَنْ فِي السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ نَحْنُ وَسِيلَتَهُ فِي خَلْقِهِ...»؛ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۱۱.
- ↑ ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص۱۶۳.
- ↑ حبیب الله صمیمی، فضائل و شناخت معصومان با لسان اهل بیت (ع)، ص۷۰۳.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۰۴- ۱۰۷.
- ↑ تفسیر الامام العسکری، ص۲۲۶.
- ↑ راوندی، قصص الأنبیاء، ص۱۰۶.
- ↑ راوندی، قصص الأنبیاء، ص۱۰۶.
- ↑ راوندی، قصص الأنبیاء، ص۱۰۶.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۰۷- ۱۰۹.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۰۹.