سعد بن حرث انصاری عجلانی
مقدمه
سعد فرزند حرث[۱] و برادرش ابوالحتوف[۲] از شهدای نیک فرجام کربلا هستند[۳].
این دو برادر ابتدا بر مذهب خوارج[۴] بودند و با لشکریان عمر سعد، از کوفه به کربلا آمدند تا با امام حسین(ع) بجنگند؛ اما بعد از ظهر عاشورا، با شنیدن ندای استغاثه امام حسین(ع) و صدای گریه کودکان و زنان اهل بیت(ع)، سخت بی‌تاب شدند و هدایت الهی نصیب آنان گردید و به یاری حق شتافتند و با دشمنان امام(ع) به جنگ برخاستند. این دو، پس از کشتن و مجروح کردن جمعی از افراد دشمن، خود نیز به شهادت رسیدند[۵].
اشکال و جواب
محقق شوشتری در کتاب قاموس الرجال پس از نقل شرح حال سعد و برادرش ابو الحتوف از کتاب تنقیح المقال، به نقد آن پرداخته و می‌‌نویسد: مرحوم مامقانی سند گفته‌هایش را نیاورده است؛ و از این گذشته، کسی که مذهب خوارج دارد همراهی او، با ابن سعد، نامعقول است؛ زیرا خوارج، حتی در جنگ با کافران، به ابن زیاد کمک نمی‌کردند. تا چه رسد در جنگ با امام حسین(ع)، همچنین کسانی که شعارشان "لا حُكم الا الله"، بوده چگونه ممکن است حسین بن علی(ع) را یاری داده باشند؟! با اینکه می‌دانستند او همانند پدرش امیرمؤمنان علی(ع)، تحکیم به کتاب خدا و قرآن را جایز می‌‌شمارد. سپس محقق شوشتری در پایان نتیجه می‌‌گیرد که وجود چنین اصحابی برای امام حسین(ع) نامعلوم است[۶].
در پاسخ این محقق بزرگوار ممکن است گفته شود:
- گرچه مؤلف تنقیح المقال مستنداتش را ذکر نکرده است؛ ولی این به آن معنا نیست که حضور این دو برادر در کارزار کربلا و شهادتشان مستندی ندارد.
- بیرون آمدن گروه خوارج با ابن سعد، ممکن است نه از روی اختیار و آزادی، بلکه برای رهایی از مجازات حکومت وقت بوده باشد؛ زیرا به گواهی تاریخ، هر کس که در کوفه و اطراف کوفه بود و به جنگ امام حسین(ع) نمی‌رفت، مجازات‌هایی بس سنگین، نظیر مصادره اموال و حتی اعدام در انتظارش بود؛ بنابراین امکان دارد این دو برادر خارجی به ناچار در سپاه عمر سعد آمدند تا سیاهی لشکر باشند. مضاف بر این برخی از مورخان، شمر ملعون را هم جزء خوارج دانسته‌اند. چطور به نقل این مورخان همراه عمر سعد آمد.
- درباره پیوستن این دو برادر به اردوگاه حسینی و جنگیدن با دشمنان آن حضرت، نیز می‌‌توان گفت آنان با مشاهده مظلومیت اهل بیت(ع) و قساوت‌های سپاه دشمن، به یاری امام(ع) شتافتند. چه بسا افرادی سخت دل و یا با انگیزه و اعتقاد خاصی، ناگهان بر اثر اتفاقی و حادثه ای راه جدیدی را برای خود انتخاب نماید، همان‌گونه که برای «حر بن یزید ریاحی» چنین تغییر فکری پیش آمد. بنابراین حضور این دو برادر در سپاه امام(ع) از نظر سابقه خارجی بودن مانع نمی‌شود. والله العالم.[۷]
جستارهای وابسته
- حرث بن سلمه انصاری عجلانی (پدر)
- ابوحتوف بن حارث انصاری (برادر)
منابع
پانویس
- ↑ سعد بن حرث، غیر از سعد بن حرث مولی علی(ع) است که در شرح حال آن خواهد آمد که رئیس شرطه کوفه و نیز استاندار آذربایجان از طرف امام علی(ع) بوده است.
- ↑ در ذیل نام ابوالحتوف در همین اثر، شرح بیشتری داده شده.
- ↑ قولی بر آن است که سعد برادر ابو الحتوف در صفین به شهادت رسیده و در حادثه کربلا در قید حیات نبوده است، ولی قول قوی آن است که شخصی به نام سعد بن حرث در صفین شهید شده برادر ابو الحتوف نبوده است، یا سند آن شهادت سعد قوی نیست والله العالم.
- ↑ خوارج، کسانی بودند که در جنگ صفین، حکمت را بر امیرمؤمنان(ع) تحمیل کردند و پس از آنکه ابوموسی اشعری با توطئه عمرو عاص به ضرر آن حضرت و به نفع معاویه حکمیت را خاتمه داد، این گروه (خوارج) آن را نپذیرفتند و با سردادن شعار، لا حکم الا لله (حکم و فرمان، تنها از آن خداست) مخالفتشان را با آن ابراز داشتند. (لغت‌نامه دهخدا، ماده خوارج) شرح حال خوارج را در کتاب تجلی امامت، ص۴۵۵ و ۴۶۵ یکی دیگر از آثار مؤلف ملاحظه نمایید.
- ↑ ابصارالعین، ص۱۴۰؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۱۲: قاموس الرجال، ج۵، ص۳۸ و در اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۱ تنها به ذکر اسم او در زمره شهدا اکتفا کرده است.
- ↑ ر.ک: قاموس الرجال، ج۵، ص۲۸.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص:۴۴۸-۴۵۰.