کیسانیه در کلام اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث کیسانیه است. "کیسانیه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

کیسانیه در حدیث | کیسانیه در کلام اسلامی | کیسانیه در تاریخ اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل کیسانیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

پیدایش کیسانیه

کیسانیه یکی از فرقه‌های منقرض شده شیعه است که در نیمه دوم قرن اول هجری پدید آمد و حدود یک قرن ادامه یافت. پیروان این فرقه قائل به امامت محمد حنفیه فرزند امام علی(ع) بوده‌اند. علت نامگذاری آنان به کیسانیه به خاطر استنادشان به کیسان است اما درباره اینکه کیسان چه کسی است نظرات مختلفی وجود دارد^[۱]:

کیسان، لقب مختار ثقفی(بنیانگذار این فرقه) بوده که حضرت علی(ع) او را پس از تولد" کَیّس" (یعنی زیرک) نامید یا اینکه محمد بن حنفیه او را به دلیل هوشیاری و فراستش کیسان نامیده است.
کیسان، نام رئیس شرطه (پلیس) مختار بود.
کیسان، نام یکی از غلامان امیر المؤمنین(ع) بود که مختار را به خونخواهی امام حسین(ع) تشویق نمود^[۲].

اینکه کیسان لقب مختار باشد از لحاظ تاریخی اثبات نشده است. نظر سوم نیز ضعیف است چون کیسان غلام امیر المؤمنین(ع) در جنگ صفّین به شهادت رسیده است، اما تردیدی نیست که رئیس شهربانی مختار شخصی به نام "کیسان" ملقب به ابوعمره بوده است، بنابراین نظر دوم از لحاظ تاریخی معتبرتر از دو نظر دیگر است اما پیروان این فرقه کیسان را همان لقب مختار می‌‌دانند^[۳].

اعتقادات کیسانیه

پیروان فرقه کیسانیه معتقدند محمد حنفیه، اسرار دین و علم تأویل و علوم باطنی را از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فراگرفته و او امام چهارم است. پس از درگذشت محمد حنفیه، کیسانیه دو دسته شدند: دسته‌ای مرگ محمد را انکار کرده و قائل شدند وی نمرده و نمی‌میرد و در "کوه رضوی" پنهان است تا روزی که به او امر شود و ظهور کند. این دسته وی را همان امام منتظر می‌دانند؛ ازاین‌رو هیچ‌کس را پس از وی امام نمی‌دانند! گروه دیگر مرگ محمد را باور کرده، پس از وی ابوهاشم عبدالله بن محمد را به امامت انتخاب کردند و به حلول روح محمد در ابوهاشم اعتقاد یافتند. البته شماری از کیسانیه نیز پس از مرگ محمد حنفیه، به امامت راستین اعتقاد یافته و مستبصر شدند^[۴]. تمام فرق کیسانیه، دارای بعضی عقاید مشترک هستند؛ از جمله: عقیده به مسأله بدا؛ اعتقاد به تناسخ و حلول؛ اعتقاد به رجعت (با بیان خاص به خود)؛ اعتقاد به نوعی غلو در حق ائمه و پیشوایان خویش. هریک از فرقه‌های کیسانیه، دارای اعتقادی خاص نیز هستند. برخی از آنها، ارکان شریعت ـ مانند نماز و روزه را ـ تأویل کرده‌اند. برخی دیگر معتقدند بخشی از شریعت به وسیله بیان نسخ شده است و برخی از آنان بر این باورند که اگر کسی امام را بشناسد، از قید واجبات و محرمات دینی آزاد است و به خاطر چنین باورهایی به اباحه‌گری شهرت یافته‌اند^[۵].