چهاردهم ذی حجه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ذی حجه است. چهاردهم ذی حجه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: چهاردهم ذی حجه در حدیث - چهاردهم ذی حجه در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارداعطای فدک به فاطمه(س)
علامه مجلسی به نقل از شیخ طوسی، روز چهاردهم ذیحجه را روز واگذاری فدک به حضرت زهرا(س) برشمرده است[۱]. فدک دهکده‌ای آباد و نام منطقه‌ای حاصل‌خیز در ۱۳۰ کیلومتری مدینه در شرق خیبر است که در سال هفتم هجری بدون خون‌ریزی به دست پیامبر(ص) فتح شد. بنا بر حکم صریح قرآن سرزمین‌هایی که بدون درگیری نظامی به فتح مسلمانان در آیند، «فیئ» و ملک شخصی پیامبر(ص) می‌شوند و مسلمانان دیگر حقی در آن ندارند و پیامبر(ص) می‌تواند هرگونه مصلحت بداند درباره آنها تصمیم بگیرد. پس از نزول آیه ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾[۲]، پیامبر به فرمان خدا در زمان حیات خویش فدک را به فاطمه زهرا(س) بخشید و در همان مجلس سندی نیز تنظیم کرد که امیرمؤمنان(ع) و ام ایمن گواهان آن بودند. حضرت زهرا(س) نماینده‌ای برای خود برگزید تا امور فدک را از نزدیک اداره کند و کارمندانی نیز به فرمان او درآورد. فدک در سه سال پیش از وفات پیامبر(ص) در دست فاطمه(س) بود و بنی‌هاشم از محصول آن بهره می‌بردند.[۳]
غصب فدک
پس از شهادت پیامبر(ص) خلیفه اول، نماینده حضرت زهرا(س) را اخراج کرد و فدک را به بهانه حدیث ساختگی «نَحْنُ مَعَاشِرَ الْأَنْبِيَاءِ لَا نُوَرِّثُ»[۴]، به تصرف خویش در آورد. امیر مؤمنان(ع) و حضرت زهرا(س) از راه‌های گوناگون کوشیدند فدک را باز پس گیرند و برای اثبات مالکیت خود، استدلال و احتجاج کردند. حضرت زهرا(س) هم در خطبه معروف خویش از غصب آن انتقاد می‌نماید و با استناد به آیات قرآن، ادعای آنان را در اینکه پیامبر ارث باقی نمی‌گذارد رد می‌کند. علاوه بر اینکه فدک مدت‌ها در اختیار حضرت فاطمه(س) بود و از این‌رو، نیازی نبود آن حضرت برای اثبات مالکیت خویش بینه اقامه کند؛ اما از او بینه و شاهد خواستند. سرانجام، با اینکه حضرت فاطمه(س) بینه و شاهد اقامه کرد نپذیرفتند و فدک را باز نگرداندند. فاطمه(س) از ابوبکر غضبناک شد و دیگر هیچ‌گاه با او سخن نگفت.[۵]
اهداف غصب فدک
فدک بسیار بزرگ بود، نخل‌های آن به تعداد نخل‌های کوفه امروز و محصول خرمای آن بیشتر از خیبر بود. ابوبکر و عمر هدفشان از جلوگیری فاطمه(س) از در اختیار داشتن آن، این بود که علی(ع) به کمک محصولات و غله آن در مخاصمه‌ای که درباره خلافت داشت قدرت نگیرد. بنابراین، غصب فدک جنبه سیاسی داشت و می‌خواستند دست اهل بیت(ع) را از امور مالی کوتاه کرده و به پشتوانه اقتصادی آنان ضربه بزنند. فدک پیوسته در تاریخ به عنوان نشانه‌ای روشن از ظلم به اهل بیت(ع) مطرح بوده و ابعادی فراتر از تصرف یک مزرعه و باغ یافته است. کوتاه کردن دست اهل بیت(ع) از آن، نمادی از کنار گذاشتن سیاسی بوده و فدک مترادف با حکومت شده است. گواه این مطلب، سخن حضرت موسی بن جعفر(ع) به هارون الرشید است که فدک را همه قلمرو و وسعت اسلام دانست که حق خاندان پیامبر(ص) بوده و دیگران غصب کرده‌اند[۶]. فاطمه(س) نیز با طرح مسأله فدک به عنوان نشانه‌ای از غصب و زور غاصبان خلافت می‌کوشید تا حکومت آنان را محکوم کند و پافشاری آن حضرت از این‌رو بود، نه به خاطر ارزش اقتصادی آن[۷]. بنابراین، فدک برای شیعیان تنها یادآور یک نزاع مالی نیست، بلکه نمادی از مظلومیت حضرت فاطمه(س) و امیرالمؤمنین(ع) است که با نام آنان گره خورده و ارزش اعتقادی یافته است.[۸]
منابع
پانویس
- ↑ بحارالأنوار، ج۱۵، ص۱۸۸.
- ↑ «و حقّ خویشاوند را به او برسان» سوره اسراء، آیه ۲۶.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۱۹۹.
- ↑ «ما گروه انبیا چیزی به ارث نمی‌گذاریم» (الإحتجاج، ج۱، ص۱۰۴).
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۱۹۹.
- ↑ مناقب، ج۴، ص۳۲۰؛ بحار الأنوار، ج۲۹، ص۲۰۰.
- ↑ فرهنگ غدیر، ص۴۵۵.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۲۰۰.