آیا عصمت موهبتی است یا اکتسابی؟ (پرسش)
آیا عصمت موهبتی است یا اکتسابی؟ | |
---|---|
موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت |
مدخل بالاتر | عصمت |
مدخل اصلی | عصمت اکتسابی - عصمت موهبتی |
تعداد پاسخ | ۲ پاسخ |
آیا عصمت موهبتی است یا اکتسابی؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث عصمت است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقای صفرزاده در کتاب «عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی» در اینباره گفته است:
«در اینکه عصمت با اکتساب حاصل میشود، یا با موهبت الهی، تمام متکلمان قائل به موهوبی بودن عصمت هستند، جناب شیخ مفید، میفرماید: «عصمت، تفضلی است از جانب خدا برای کسی که میداند آن شخص معصوم به عصمت خود تمسک میکند”[۱].
قرآن و روایات نیز عصمت را موهبت الهی میدانند نه کسبی؛ از جمله این آیات شریفه: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۲]. ﴿وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ * وَآتَيْنَاهُمْ مِنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاءٌ مُبِينٌ﴾[۳]. این آیه دلالت دارد بر اینکه نبوت و عصمت از مواهب الهی است.
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا...﴾[۴].
﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا...﴾[۵].
﴿فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَاعْتَصَمُوا بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِنْهُ وَفَضْلٍ وَيَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا﴾[۶].
این آیات که بعضی در باب عصمت انبیا و امامان و بعضی در باب عصمت عام میباشد همگی بر این نکته که عصمت، موهبتی الهی به صاحبان عصمت است دلالت دارند.
اکنون به ذکر چند روایت میپردازیم:
- امام صادق (ع) فرمودند: «کسی که به تقوای الهی تمسک جوید، خداوند به او عصمت عطا میکند (او را حفظ میکند)”[۷].
- امام علی (ع) فرمودند: «خداوندا، راهی برای اجتناب از گناه نیست، مگر به عصمت و حفظ و نگهداری تو”[۸].
- امام علی (ع) در کلامی دیگر فرمودند: «همانا مردم همواره با پادشاهان و دنیا مشغولاند، مگر کسانی که خدا آنها را حفظ کند”[۹].
- جابر میگوید: از امام باقر (ع) درباره علم عالم (پیامبر و امام) پرسیدم، ایشان فرمودند: ای جابر، همانا در پیغمبران و اوصیا پنج روح است: روح القدس، روح ایمان، روح زندگی (حرکت)، روح قوت و روح شهوت. ای جابر، ایشان به وسیله روح القدس امور و مطالب را از عرش تا زیر خاک بدانند. سپس فرمود: ای جابر، این چهار روح اخیر را آفت و پیشامد میرسد، ولی روح القدس بازی و یاوهگری نکند[۱۰].
روایاتی که در اینجا ذکر شد میرساند که عصمت علمی مختص به انبیا و امامان است و عصمت عملی که هم در معصومین و هم در سایر مردم وجود دارد موهبتی الهی است، اگرچه ریشه و زمینههای آن اکتسابی میباشد»[۱۱].
پاسخها و دیدگاههای متفرقه
۱. منصوری؛ |
---|
حجت الاسلام و المسلمین منصوری در مقاله «راههای کسب عصمت و صیانت از آن» در اینباره گفته است:
«از نظر قرآن، عصمت یک تفضل الهی است که مانع پلیدی و رجس و دفع شرور و بدی کرده و شخص به طور فطری گرایش به پلیدی ندارد و از آن پرهیز و اجتناب میکند[۱۲]. اما در اصطلاح کلامی و اخلاقی وقتی از عصمت سخن به میان میآید مراد همان علم نافع و حکمت بالغهای است که انسان را از وقوع در مهالک رذایل و آلودگی به پلیدی معاصی دور و از هر گونه ضلالت و خطا حفظ میکند. بنابراین، عصمت همانند شجاعت، عفت و سخاوت صورت علمیه راسخه و ملکه نفسانیهای است که صاحب خویش را از ارتکاب عملی که جایز نیست چه گناه یا خطا نگه میدارد[۱۳]. البته مراد از این علم، همان حقیقت علم است که به آن برهان میگویند که رؤیت آن موجب میشود تا انسان از گناه صیانت بشود[۱۴]. از نظر آموزههای وحیانی قرآن، پیامبران برای انجام رسالت خویش دارای عصمت ذاتی هستند که آنان را از هر گونه گناه حفظ میکند. البته این عصمت تنها در محدوده رسالت یا در عصر رسالت آنان نیست، بلکه اصولا از بچگی آن را دارا هستند؛ زیرا اگر عصمت نداشته باشند، جزو ظالمین بوده و عهد الهی به آنان نمیرسد[۱۵]؛ ثانیا به سبب فقدان عصمت در دورهای مردم به آنان اعتماد نمیکنند[۱۶]. این عصمت پیامبران تفضلی خاص برای آنان است و خدا هر کس را بخواهد تفضل میبخشد. اما عصمت اکتسابی به آن است که شخص کاری میکند تا در شرایطی قرار گیرد که از عصمت برخوردار باشد. البته بیشتر این عصمت اکتسابی در ساحت عصمت از معصیت است که همان تعریف عام از عصمت است که مراد تفضل الهی است که مانع از گرایش به پلیدی و بدی و گناه میشود. راههای کسب و صیانت عصمت اکتسابی چنان که گفته شد عصمت، تفضلی الهی است. بنابراین، کسب و اکتساب عصمت معنایی ندارد، مگر آنکه مراد آن باشد که شخص خویش را در شرایطی قرار دهد که از تفضل الهی برخوردار گردد؛ زیرا خدا افزون بر تفضلات ذاتی مانند تفضل انسان بر سایر مخلوقات[۱۷]، یا تفضل پیامبران بر دیگر مردمان[۱۸] یا تفضل مردان بر زنان[۱۹]، تفضلاتی دیگر دارد که به نوعی از مصادیق رحمت رحیمی به افرادی است که مورد عنایت قرار میگیرند؛ چنان که مؤمنان در هنگامه دعا مورد تفضل خاص و عنایت الهی قرار میگیرند[۲۰]. بنابراین وقتی از کسب عصمت سخن گفته میشود، مراد ایجاد شرایط است تا مورد تفضل خاص الهی قرار گیرد. از جمله این شروط میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آثار عصمت اکتسابی از نظر آموزههای وحیانی قرآن، همانگونه که عصمت ذاتی معصومان(ع) دارای آثاری است، همان آثار هر چند در سطح پایین تری برای کسانی است که به عصمت اکتسابی دست یافتهاند و خدا به آنان تفضل خاص نموده است. برخی از مهمترین آثار این تفضل الهی و عصمت اکتسابی عبارتاند از:
|
منبعشناسی جامع عصمت
پانویس
- ↑ شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد بثواب الانتقاد، ص۱۰۶؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۳۲۶.
- ↑ «جز این نیست که خداوند میخواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ «و به یقین آنان را با دانایی بر جهانیان برگزیدیم * و به آنان از آیات (خویش) آنچه در آن آزمونی آشکار بود بخشیدیم» سوره دخان، آیه ۳۲-۳۳.
- ↑ «ای مؤمنان! اگر از خداوند پروا کنید در شما نیروی شناخت درستی از نادرستی مینهد.».. سوره انفال، آیه ۲۹.
- ↑ «و راههای خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند مینماییم.».. سوره عنکبوت، آیه ۶۹.
- ↑ «اما آن کسان که به خداوند ایمان آوردند و به او چنگ در زدند، (خداوند) آنان را در بخشایش و بخششی از خویش در خواهد آورد و ایشان را به راهی راست به سوی خود راهنمایی خواهد کرد» سوره نساء، آیه ۱۷۵.
- ↑ «مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ بِتَقْوَاهُ عَصَمَهُ اللَّهُ»؛ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۷.
- ↑ «إِلَهِي لَا سَبِيلَ إِلَى الِاحْتِرَاسِ مِنَ الذَّنْبِ إِلَّا بِعِصْمَتِكَ»؛ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۸.
- ↑ «إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوكِ وَ الدُّنْيَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ»؛ نهج البلاغه، خ ۹۱.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۱۶.
- ↑ صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۱.
- ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج ۹، ص۲۴۴؛ ترتیب العین، ج ۲، ص۱۲۲۰.
- ↑ المیزان، ج ۲، ص۱۳۸؛ ج ۵، ص۷۸.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۲۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ سوره نساء، آیات ۱۶۳ و ۱۶۵.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۷۰.
- ↑ سوره ص، آیات ۴۵ تا ۴۷.
- ↑ سوره نساء، آیه ۳۴.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۷۷.
- ↑ سوره مریم، آیات ۴۵ تا ۴۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۸۲.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۲۴.
- ↑ «و وی نیز اگر برهان پروردگار خویش را نمیدید آهنگ او میکرد» سوره یوسف، آیه ۲۴.
- ↑ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص۱۷۹، حدیت ۱.
- ↑ سوره لقمان، آیه ۱۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۴؛ سوره فرقان، آیه ۷۴.
- ↑ سوره یوسف، آیات ۳۳ و ۳۴؛ سوره فرقان، آیه ۷۷.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۲۰۱؛ تفسیر نور الثقلین، ج ۲، ص۱۱۲، حدیث ۲۱۶.
- ↑ سوره یوسف، آیات ۲۱ و ۲۳.
- ↑ سوره نساء، آیه ۱۱۳؛ سوره یوسف، آیه ۵۳؛ سوره اسراء، آیات ۷۳ و ۷۴.
- ↑ سوره انعام، آیه ۱۵؛ سوره زمر، آیه ۱۳؛ سوره یونس، آیه ۱۵.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۲۴.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۷۴.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۲۴؛ نورالثقلین، ج ۲، ص۴۱۹، حدیث ۴۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۷۴.
- ↑ سوره جن، آیات ۲۶ تا ۲۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص۵۷.
- ↑ سوره حج، آیه ۵۲.
- ↑ منصوری، خلیل، راههای کسب عصمت و صیانت از آن.