همسران امام علی
ازدواج با فاطمه
پیامبر خدا، پس از سیزده سال سخت‌کوشی، تلاش در راه ابلاغ رسالت و تحمل دشواری‌ها، شکنجه‌ها و آزارها به مدینه هجرت کرد و حکومت اسلامی را بنیاد نهاد. علی (ع) از آغازین روزهای رسالت پیامبر (ص)، همگام و همراه پیامبر خدا بود و در سال اول هجرت، ۲۴ سال داشت. او باید ازدواج می‌کرد و زندگانی مشترک را آغاز می‌کرد. فاطمه (س) نُه ساله است. او دختر پیامبر خداست و در جایگاهی بلند از فضایل انسانی و ویژگی‌های والای ملکوتی که پیامبر خدا بارها او را ستوده و "پاره قلب" خود نامیده است.
موقعیت پیامبر (ص) در جایگاه زعامت امت از یک‌سوی و شخصیت والای فاطمه (س) از سوی دیگر، زمینه‌ای بود تا کسانِ بسیاری ـ به‌ویژه آنان‌که از این‌گونه پیوندها بیشتر در فکر رقم زدن آینده خود هستند ـ، به خواستگاری بروند. پیامبر (ص)، به همه جواب رد می‌داد و گاه، تصریح می‌کرد که منتظر "قضای الهی" است. برخی از دوستان علی (ع) و صحابیان پیامبر خدا به وی پیشنهاد کردند به خواستگاری فاطمه (س) برود. علی (ع)، قلبی دارد سرشار از ایمان و سینه‌ای آکنده از عشق؛ اما دستانی تهی و پیراسته از درهم و دینار. علی (ع) به خانه پیامبر خدا رفت، شکوه و عظمت پیامبر خدا، او را از سخن گفتن باز داشت. با چشمانی آمیخته با آزرم، نگاهی به پیامبر (ص) داشت و نگاهی دیگر به زمین. پیامبر (ص) با تمهیداتی علی (ع) را به سخن گفتن وا داشت، و چون علی (ع) سخن گفت، فرمود: "چیزی در زندگی داری؟". جواب، معلوم بود؛ اما مگر فاطمه (س) را همسانی جز علی (ع) و همسری لایق جز او بود؟! ازدواج (و به تعبیر پیامبر خدا: امر الهی) تحقق یافت و آن دو بزرگوار، زندگانی مشترک را در اولین سال هجرت[۱]، با مهریه‌ای بسیار اندک و مراسمی بس ساده و جهیزیه‌ای ساده‌تر آغاز کردند و بدین سان، شکوهمندترین خانه و نقش آفرین‌ترین زندگانی مشترک در تاریخ اسلام، رقم خورد. در کنار خانه پیامبر (ص)، خانه‌ای خُرد ـ که به راستی از همه تاریخ، بزرگ‌تر و غبطه‌آفرین عرشیان و زمینیان بود ـ، بر پا شد. این خانه، سرچشمه فضیلت‌ها، مکرمت‌ها، عشق، ایمان، ایثار، جهاد، ساده زیستی،... بود و به راستی خانه‌ای بود که سر بر عرش می‌سایید. علی (ع)، این پارسای شب و زمزمه‌گر خلوت‌های آن، شیر بیشه نبرد بود و هنوز زخم‌های نشسته بر پیکرش التیام نیافته، در جنگی دیگر حاضر بود و رزم آورترین و بزرگ‌ترین هماوردجوی میدان. و فاطمه (س)، آرام و پرشکیب، بار زندگی را بر دوش داشت، با کم‌ترین امکانات می‌ساخت، زخم‌های همسر و پدر را می‌شست و افزون بر همسری علی (ع)، به تعبیر لطیف پیامبر خدا، "برای پدر، مادری می‌کرد"[۲]. اولین ثمر این پیوند الهی، به سال سوم هجری دیده به جهان گشود که حسن (ع) نام گرفت و دومین آن، حسین (ع) بود که در سال چهارم به دنیا آمد. زینب و ام کلثوم (ع) پس از برادرها پای به دنیا گذاردند و آخرین آنها، محسن، سقط گردید و شهد شهادت نوشید. پیامبر خدا (ص): من هم انسانی مانند شما هستم، از شما زن می‌گیرم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه را که ازدواجش از آسمان نازل شده است[۳].
امام صادق (ع): اگر خداوند- تبارک و تعالی- امیر مؤمنان (ع) را برای فاطمه (س) نیافریده بود، برای او هیچ همسری بر روی زمین نبود، از آدم تا کنون[۴].[۵]
همسران علی (ع) پس از فاطمه (س)
امام علی (ع)، نُه سال با فاطمه (س) زیست و در حیات او، همسر دیگری اختیار نکرد؛ اما پس از وفات فاطمه (س)، چند همسر برگزید که عبارت‌اند از:
- امامه بنت ابی‌العاص: امامه همسر امیرالمؤمنین و دختر زینب خواهر فاطمه زهرا (س) و دختر ابوالعاص (داماد رسول خدا (ص)) بود. وی در عهد رسول خدا (ص) به دنیا آمد و مورد توجه خاندان پیامبر (ص) قرار داشت، لذا فاطمه زهرا (س) موقع شهادتش به امیرالمؤمنین (ع) وصیت کرد که بعد از او با امامه ازدواج کند و فرمود: "چون امامه برای فرزندانم مثل خودم است"؛ امیرالمؤمنین (ع) نیز به وصیت حضرت فاطمه (س) عمل کرد و پس از رحلت آن بانوی دو سرا با امامه دختر خواهر فاطمه ازدواج کرد[۶].
- اسماء بنت عمیس: ایشان از بانوان بسیار مجلّل و خردمندی بود که در خاندان بزرگ و با شخصیت پرورش یافت. اوایل بعثت مسلمان شد و از اصحاب باوفای رسول خدا(ص) و یاران مخلص و محرم اسرار خاندان رسالت گردید. ابتدا با جعفر طیار ازدواج کرد و پس از شهادت ایشان همسر ابوبکر و سپس همسر امیرالمؤمنین(ع) شد. لحظات احتضار حضرت زهرا(س) بر بالین آن حضرت حاضر بود. اسماء با تربیت فرزندانی صالح و با ایمان همواره خود و فرزندانش در خدمت خاندان پیامبر(ص) بود و هیچ‌گاه از راه و رسمی که برگزیده بود، پا عقب نگذاشت[۷].
- فاطمه ام البنین: فاطمه بنت حزام بن خالد کلابیه معروف به "ام‌البنین" همسر امام علی (ع)، ادیب و شاعری فصیح است و نزد مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. علی (ع) به سبب اهداف بلندی که آثارش در کربلا ظاهر شد، او را به همسری خود برگزید و ثمره آن چهار فرزند است که ارشدشان عباس بن علی بن ابی طالب بود. بعد از حادثه عاشورا هر روز به بقیع رفته و برای فرزندانش سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌کرد[۸].
- ام سعید، دختر عروة بن مسعود ثقفی،
- خوله، دختر جعفر بن قیس،
- صهباء، دختر ربیعه،
- لیلی، دختر مسعود،
- محیاه، دختر امرء القیس.
و افزون بر اینها، هفده کنیز هم داشت که برخی برای وی، فرزند آوردند. همسران امام (ع) در هنگام شهادتش: امامه، ام البنین، اسماء بنت عمیس و لیلی بنت مسعود بودند»[۹].
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین
ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲
پانویس
- ↑ از منابع تاریخی استفاده می‌شود که میان عقد و زفاف علی (ع) با فاطمه (س)، مدتی فاصله شده و عقد، اندکی پس از رسیدن به مدینه و زفاف، پس از جنگ بدر بوده است و توجه به این نکته می‌تواند تعارض میان روایت‌های موجود را حل نماید.
- ↑ شاید بدین جهت، یکی از کنیه‌های ایشان، «ام أبیها» است. ر.ک: تهذیب الکمال، ج ۳۵، ص ۲۴۷ ش ۷۸۹۹.
- ↑ رسول الله (ص): «إنما أنَا بَشَرٌ مِثلُکم أتَزَوجُ فیکم وازَوجُکم، إلافاطِمَةَ فَإِن تَزویجَها نَزَلَ مِنَ السماءِ»، الکافی، ج ۵، ص ۵۶۸، ح ۵۴.
- ↑ الإمام الصادق (ع): «لَولا أن اللهَ- تَبارَک وتَعالی- خَلَقَ أمیرَ المُؤمِنینَ (ع) لِفاطِمَةَ، ما کانَ لَها کفوٌ عَلی ظَهرِ الأَرضِ مِن آدَمَ ومَن دونَهُ»، الکافی، ج ۱، ص ۴۶۱، ح ۱۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۳-۳۷؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۷۲-۱۴۷۳.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۵۹ ـ ۱۴۶۷.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا، ص۳۰۶-۳۰۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۶۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۷؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.