احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
از راویان امام رضا(ع). احمد بن محمد بن عمرو بن ابی‌نصر زید بزنطی کوفی، دانشمند، راوی، محدث و فقیه موثق امامیه، ملقب به ابوجعفر، ابوعلی و نیز ابوعبدالله می‌باشد[۱] که در میان علمای رجالی به ابن ابی‌نصر بزنطی هم شناخته شده است[۲]. او حسب داده شیخ و دیگران، مولای سکون، قبیله‌ای اصالتاً از سرزمین یمن[۳] که پس از مهاجرت به کوفه در آنجا استقرار یافته و از بزرگان شیعی قلمداد شدند[۴]، بوده است[۵]. چنین می‌نماید که شهرت وی به بزنطی منسوب به مکانی به این نام یا نوعی پارچه باشد که وی آن را می‌فروخته یا تولید می‌کرده است[۶]، اگرچه احتمال انتساب به بیزانس(بیزنطیه)، در آسیای صغیر یا روم شرقی نیز داده شده[۷] که با توجه به دیگر اطلاعات موجود، چندان قابل دفاع نمی‌نماید. برخی ابن ابی‌نصر را از خاندان‌های ایرانی دانسته‌اند که به آل مهران (موالی) معروف بودند[۸]. شیخ طوسی ذیل اصحاب امام کاظم(ع) وی را ثقه، جلیل‌القدر و مولای سکونی شناسایی می‌کند[۹] و سپس به عنوان صحابی امام رضا(ع)، ثقه و صاحب کتاب الجامع از او یاد می‌کند[۱۰]. در مبحث اصحاب ابوجعفر دوم، امام جواد(ع) نیز نام وی را در اصحاب رضا(ع) یاد می‌کند[۱۱]. بر این اساس، او از اصحاب سه امام شمرده می‌شود، هر چند بیشترین مصاحبت و ارتباطش با امام رضا(ع) بوده است.
ابن ابی‌نصر از محضر امام موسی بن جعفر(ع) کسب فیض نموده و پس از شهادت آن حضرت اندک زمانی بر مذهب واقفی بوده و اعتقاد به زنده بودن ایشان داشته[۱۲]، ولی بعد از مکاتبه با امام رضا(ع) و ظهور برخی معجزات، مستبصر شده و به امامت علی بن موسی الرضا(ع) اقرار نموده[۱۳] و نزد امام رضا(ع) مرتبه و منزلتی والا یافته است[۱۴]. این نقل منزلت وی را نزد امام تأیید می‌کند: شبی در معیت صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و شاید عبدالله بن مغیره به محضر امام رضا(ع) رسیده بودند و چون عزم رفتن کردند، امام از او خواست تا بماند و به تنهایی تا پاسی از شب به گفت‌و‌گو و پرسش و پاسخ پرداختند. وقتی خواست برود، حضرت از وی خواست تا در خانه‌اش بخوابد و او نیز چنین کرد[۱۵]. وی پس از امام رضا(ع)، به فرزندش امام جواد(ع) نیز ارادت داشته است[۱۶] و همین مراوده‌ها و تقرب‌ها به وی فرصت داده تا احادیث بسیاری را از پیشوایان معصوم(ع) ثبت و ذکر کند.
در منابع روایی امامیه، روایات متعددی به نقل از ابن ابی نصر به ثبت رسیده و نام وی در سلسله سند نزدیک به هشتصد حدیث آمده است. وی نزد امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) تقه به شمار می‌آمده است[۱۷]. علمای شیعه وقتی در روایتی به نام او می‌رسند به سند او تا معصوم اعتماد می‌کنند و یکی از اصحاب اجماع است[۱۸] مهم‌ترین آثار وی کتاب الجامع (جامع بزنطی)، الرسائل، النوادر، کتاب ما رواه عن الرضا(ع)[۱۹] و کتابی با عنوان محاسبة النفس است که اتان کلبرگ در کتابخانه ابن‌طاووس آن را شناسایی کرده است[۲۰]. در میان آثار وی، کتاب الجامع در بردارنده مجموعه‌ای گسترده از اخبار در زمینه‌های گوناگون معارف دینی، به ویژه فقه بوده است. بخشی از کتاب النوادر او را حلی در مستطرفات السرائر خویش آورده است[۲۱].
احمد بن ابی‌نصر در سلسله اسناد حدیثی در سیره نبوی، در آثار رجالی اهل سنت نیز مورد توجه قرار گرفته است[۲۲]. ابن ابی‌نصر از حدود یکصد تن همچون امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد(ع) و برخی همچون احمد بن عثمان، داود بن حصین، داود بن سرحان عطار کوفی، محمد بن سماعه، علی بن ابی‌حمزه، محمد بن فضیل و محمد بن سماعه حماد بن عثمان روایت نموده[۲۳] و در فهرست و راویان او نام شخصیت‌هایی چون ابراهیم بن هاشم، حسین بن سعید اهوازی، احمد بن ابی عبدالله برقی، احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن محبوب، سهل بن زیاد و محمد بن حسین بن ابی‌الخطاب دیده می‌شود[۲۴]. مجموعاً حدود چهل تن از او به نام احمد بن ابی‌نصر و بزنطی روایت کرده‌اند[۲۵]. ابن ابی‌نصر در قادسیه نیز به محضر امام رضا(ع) رسیده و مدتی در آنجا حضور داشته است[۲۶]. مرگ او را در ۲۲۱ق ضبط نموده‌اند[۲۷]، هر چند نجاشی پس از ذکر این تاریخ افزوده است که در گذشت او، هشت ماه پس از حسن بن علی بن فضال بوده[۲۸] و حلی نیز از او پیروی کرده است[۲۹]، در حالی که ذیل زندگی حسن، تاریخ مرگش را سال ۲۲۴ق، یعنی سه سال پس از آن ذکر می‌کند[۳۰]. سیدمحسن امین پس از ذکر این ناسازگاری، آورده که شاید اشتباهی در ذکر نام حسن رخ داده و به نقل از میرزا محمد در الرجال الکبیر آورده که احتمال دارد مراد نجاشی، حسن بن محبوب بوده است[۳۱].[۳۲].[۳۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ طرائف المقال، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۱؛ معالم العلماء، ص۱۰- ۱۱، کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۴۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۴۸؛ منتفی الجمان، ج۲، ص۴۰۶.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۱؛ رجال النجاشی، ص۷۵.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۱.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۳۲، ۳۵۱، ۳۷۲؛ کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۴۲.
- ↑ کتاب السرائر، ج۳، ص۵۵۳؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۷۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۸؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۱، ص۱۷۳.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۳۳۲.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۳۵۱.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۳۷۳.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۷۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۸.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۸؛ الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۶۶۲.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۱؛ الأعلام، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۲؛ الغارات، ج۲، ص۸۸۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۹.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۸ ص۳۴۰.
- ↑ التحریر الطاووسی، ص۴۸.
- ↑ کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۴۸؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۴۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۵؛ الفهرست، ابن‌ندیم، ص۲۷۶؛ الفهرست، طوسی، ص۶۱؛ معالم العلماء، ص۱۱؛ هدیة العارفین، ج۱، ص۴۷؛ الأعلام، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ کتابخانه سید بن طاووس، ص۳۵۵.
- ↑ کتاب السرائر، ج۳، ص۵۵۳.
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۲۴؛ الأنساب، سمعانی، ج۱، ص۳۶.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۴۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۴.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۱.
- ↑ دلائل الإمامة، ص۳۶۹؛ بصائر الدرجات، ص۲۶۶؛ قرب الإسناد، ص۳۷۶؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۳؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۱؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۳۲۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۵.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۶۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۶.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ الأعلام، خیرالدین بن محمود معروف به زرکلی (۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، هشتم، ۱۹۸۹م، أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا؛ الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تعلیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت، دار الجنان، اول، ۱۴۰۸ق؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد بندی محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق، التحریر الطاووسی، حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم (۱۰۱۱ق)، تحقیق: فاضل جواهری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۱ق؛ تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت الا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۴ق؛ الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی ال، اول، ۱۴۰۹ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری (قرن ۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۳ق؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، سید علی اصغر بن محمد شفیع بروجردی (۱۳۱۳ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۰ق، الغارات، ابراهیم بن محمد معروف به ابن هلال ثقفی (۲۸۳ق)، تحقیق: سید جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، اول، ۱۳۹۵ق، الفهرست (فهرست کتب الشیعة و أصولهم)، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی، اول، ۱۴۲۰ق؛ الفهرست، محمد بن اسحاق معروف به ابن ندیم (۳۸۵ق)، تحقیق و نشر: رضا تجدد، تهران، اول، ۱۳۹۱ق، قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحرالعلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق، کتاب الغیبة، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبادالله تهرانی - علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۱ق، کتابخانه سید بن طاووس و أحوال و آثار او، اتان گلبرگ (معاصر)، تحقیق و ترجمه: سیدعلی قرایی - رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ ش؛ کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن منصور معروف به ابن ادریس حلی (۵۹۸ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، دوم، ۱۴۱۰ق؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰قی؛ مسند الإمام الرضا، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معالم العلماء، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب (۵۸۸ق)، تصحیح: سید محمدصادق بحر العلوم، نجف، المطبعة الحیدریة، دوم، ۱۳۸۰ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ منتقی الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان، حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم (۰۱۱ اق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۶ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت بطلب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ هدیة العارفین أسماء المؤلفین و آثار المصنفین، اسماعیل بن محمد امین بغدادی (۱۳۹۹ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا
- ↑ خواجه میرزا، محمود، مقاله «احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی»، دانشنامه امام رضا ص ۷۱۸.