اولین مسلمانان
مقدمه
در هر انقلابی پیش‌گامانی هستند که پایه‌های نهضت بر دوش آنان قرار می‌گیرد. آنها در واقع، وفادارترین عناصر انقلابی‌اند؛ زیرا هنگامی که پیشوا و رهبرشان از هر جهت تنهاست، گرد او را می‌گیرند و با اینکه از جهات مختلف در فشارند و انواع خطرها از هر طرف آنها را احاطه کرده، دست از یاری و فداکاری، برنمی‌دارند. در آغاز اسلام نیز مانند هر انقلاب دیگری، پیشگامان و مؤمنان نخستین، با مشکلات فراوانی روبه‌رو بودند. آنها شکنجه و آزار می‌شدند، ناسزا می‌شنیدند، متهم می‌شدند، به زنجیر کشیده می‌شدند و کشته می‌شدند؛ اما با اراده‌ای آهنین و عزمی راسخ و ایمانی استوار، در این راه گام نهادند و به استقبال خطرها رفتند.
نخستین مسلمان
در آغاز بعثت، رسول خدا(ص) سه سال، مردم را مخفیانه به دین اسلام دعوت می‌کرد. در این مدت فقط چند نفر از خاندان حضرت به دین اسلام گرویده بودند که در صدر آنها امیرمؤمنان(ع) و خدیجه(س) قرار داشتند. محدثان و مورخان وفادار، همگی بر این مطلب تأکید کرده‌اند که نخستین زن مسلمان، خدیجه(س)، همسر وفادار و فداکار پیامبر(ص) بود.
در بین مردان نیز، همه دانشمندان و مفسران شیعه، به اتفاق گروهی عظیم از دانشمندان اهل سنت، علی(ع) را نخستین کسی می‌دانند که دعوت پیامبر(ص) را اجابت کرد. شهرت این موضوع در میان دانشمندان، به حدی است که جمعی از آنان، ادعای اجماع و اتفاق بر آن کرده‌اند؛ از جمله قرطبی در کتاب تفسیرش از حاکم نیشابوری نقل کرده است: "در بین مورخان و سیره‌نگاران در اینکه علی بن ابی‌طالب(ع) نخستین کسی است که اسلام آورده، اختلافی نیست. آنان تنها در بلوغش اختلاف کرده‌اند"[۱][۲].
ابوجعفر اسکافی معتزلی نیز آورده است: "عموم مردم نقل کرده‌اند که افتخار اول مسلمانی از آن علی(ع) است"[۳]. اجماعات دیگری را نیز علمای دیگر، نقل کرده‌اند. آنان بر این امر تأکید می‌ورزند که حضرت علی(ع) نخستین کسی بوده که اسلام آورده است[۴]. روایات نقل شده در همین زمینه از پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) و دیگر صحابه و تابعین نیز خود، شاهدی دیگر بر این مدعاست.
گروهی از دانشمندان اهل سنت، از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که آن حضرت دست علی(ع) را گرفت و فرمود: "علی(ع) اول کسی است که به من ایمان آورد و اول کسی است که با من بیعت کرد و اوست صدیق اکبر"[۵].
نیز از ایشان روایت شده است: « هَذَا أَوَّلُ مَنْ آمِنْ بِي وَ صدقني وَ صَلَّى مَعِي»[۶] و « أَوَّلُكُمْ وُرُوداً عَلَيَّ الْحَوْضَ أَوَّلُكُمْ إِسْلَاماً عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ»[۷].
علی(ع) نیز فرمود: "هیچ کس پیش از من به پذیرش دعوت حق نشتافت"[۸]. وی در حوادث و وقایع زمان حکومتش، به ویژه در جنگ صفین نیز، بارها در جمع عده بسیاری از صحابه و تابعین، این امر را یادآوری کرد و به این فضیلتش احتجاج کرد و احدی از دشمنانش آن را انکار و در آن تشکیک نکرد و این منصب را به دیگری منتسب نساخت[۹]. صحابه و تابعین نیز بر این امر صحه گذاشتند[۱۰]. بسیاری از آنان در احتجاجات و مکتوباتشان با معاویه، همواره بر این امر تأکید می‌ورزیدند که وی اول کسی است که اجاب و اناب و وافق و أسلم برسول الله(ص)[۱۱].
مسعودی در مروج الذهب نقل می‌کند: "بسیاری از مردم بر این عقیده‌اند که علی بن ابی طالب(ع)، هرگز به خدا شرک نورزید تا از نو اسلام بیاورد؛ بلکه او در همه کارهایش پیرو پیامبر(ص) بود و به او اقتدا می‌کرد. به همین حال بود تا اینکه بالغ شد و خداوند او را همچون پیامبرش هدایت کرد و از لغزش‌ها مصون نگه داشت"[۱۲].[۱۳]
رد نخستین مسلمان بودن ابوبکر
عده‌ای از مؤرخان و سیره‌نویسان، زید بن حارثه یا ابوبکر را نخستین مسلمان شمرده‌اند[۱۴]؛ اما این اقوال به دلایلی افزون بر دلایل فوق، مردود است:
- همان‌گونه که گروهی از اهل سنت، در برخی از روایات خود، بدان اشاره کرده‌اند، ابوبکر پنجاهمین نفری بود که اسلام آورد[۱۵].
- از اسماء دختر ابوبکر نقل شده است که چون پدرم اسلام آورد، به خانه آمد، همه ما اسلام آوردیم. عایشه نیز اسلام آورد، در حالی که کوچک بود[۱۶]. این روایت، دلیل دیگری بر تأخر اسلام ابوبکر است؛ چرا که زمان تولد عایشه سال پنجم پس از بعثت، معلوم و معروف است.
- به قول دانشمند معروف، ابوجعفر اسکافی معتزلی، اگر ابوبکر در اسلام سبقت داشته است، چرا خودش به این موضوع به منزله یک فضیلت در هیچ موقعیتی از جمله در سقیفه، احتجاج و استدلال نکرده است و هیچ‌یک از صحابه هوادار او نیز چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اند[۱۷].
افزون بر آن، روایات تاریخی دیگری نیز نقل شده است که حاکی از متأخر بودن ایمان او از علی(ع) و خدیجه و... بوده است[۱۸]. گویا این ادعا به دوران پس از خلافت خلفای اربعه می‌رسد و بعد از شهادت علی(ع) وضع شده است. چه بسا معاویه دستور این کار را داده و در تمام سرزمین‌های اسلامی پخش کرده باشد[۱۹].
علامه سید جعفر مرتضی عاملی در کتابش الصحیح من سیرة النبی الأعظم با دلایلی مفصل به این موضوع پرداخته و علی(ع) را اول مسلمان شمرده است[۲۰].[۲۱]
نخستین مسلمانان
پس از امیرالمؤمنین(ع) و خدیجه(س)، جعفر بن ابی‌طالب اسلام آورد[۲۲]. شیخ صدوق در امالی از رسول خدا(ص) نقل کرده است که جعفر، پیش از اسلام نیز موحد بوده و هیچ‌گاه بت نپرستیده است[۲۳]، پس از جعفر، زید بن حارثه ایمان آورد[۲۴]، فاطمه بنت اسد، مادر امیرمؤمنان(ع) نیز، دومین زنی بود که اسلام را پذیرفت[۲۵]، ابوذر غفاری[۲۶]، عمر بن عنبسه اسلمی[۲۷] خالد بن سعید[۲۸]، عتبة بن غزوان[۲۹]، حمزة بن عبدالمطلب[۳۰] و عبیدة بن حارث[۳۱] نیز از پیشگامان پذیرش اسلام شمرده شده‌اند. ابن‌اسحاق در کتابش، هشت نفر را با عنوان مسلمانان نخستین، مطرح کرده است که درباره شماری از آنان اختلاف است، و از همین رو، گروهی از مؤرخان و محققان با او مخالفت کرده و گزارش وی را نپذیرفته‌اند[۳۲].
دیگر مسلمانانی که مؤرخان و سیره‌نویسان، آنان را نخستین مسلمانان شمرده‌اند، عبارت‌اند از: خباب بن أرت[۳۳]، ابوبکر[۳۴]، عثمان بن عفان[۳۵]، طلحه بن عبیدالله[۳۶]، زبیر بن عوام[۳۷]، سعد بن ابی وقاص[۳۸]، عبدالرحمان بن عوف[۳۹]، سعید بن زید و همسرش فاطمه بنت عمر بن خطاب[۴۰]، صهیب[۴۱] و بلال حبشی[۴۲].[۴۳]
منابع
پانویس
- ↑ لا اعلم خلافاً بین اصحاب التواریخ ان علی بن ابی‌طالب رضی الله عنه اولهم اسلامأ و انما اختلفوا فی بلوغه؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۸، ص۲۳۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اولین مسلمانان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۸۱-۱۸۲.
- ↑ روی الناس کافةً افتخار علی(ع) بالسبق إلی الاسلام؛ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۴۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۲، ص۱۰۹۲.
- ↑ «إِنَّ هَذَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِي وَ هَذَا أَوَّلُ مَنْ يُصَافِحُنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ هَذَا الصَّدِّيُقِ الْأَكْبَرُ»؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۳۲؛ نجم الدین رواندی، شرف النبی، ج۵، ص۵۱۵.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۲۵.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۰۹۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۱۷.
- ↑ «لَنْ يُسْرِعَ أَحَدٌ قَبْلِي إِلَى دَعْوَةِ حَقٍّ»؛ نهج البلاغه، ص۱۹۶.
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۴۹۰؛ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۱۰۳، ۳۵۵، ۳۵۶.
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۱۱۸، ۳۱۷، ۳۵۵.
- ↑ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۷۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اولین مسلمانان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۶؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۱۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم والملوک، ج۲، ص۳۱۶ به بعد.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ص۳۱۶.
- ↑ ابوالفتح کراجکی، کنزالفوائد، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۲۲۴.
- ↑ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۳؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۰-۲۵۰ و ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۵ به بعد؛ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۷۷.
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج۲، ص۳۲۴-۳۳۰.
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج۲، ص۳۲۴-۳۳۰.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اولین مسلمانان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۴.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۴؛ ابوالفتح کراجکی، کنزالفوائد، ج۱، ص۲۷۰؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص۷۵.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۴.
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج۷، ص۶۴.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۳۸، محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ص۳۱۷؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴.
- ↑ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۳.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اولین مسلمانان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۳؛ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۳.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۳۹؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۳؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص۱۴۴؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۲، ص۴۱۹؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۲، ص۷۲۸؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۲۱۶.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ص۴؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۴۳؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۱۷۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، اولین مسلمانان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۸۵.