بحث:حجة الوداع

حجة الوداع و غدیر خم

رسول خدا(ص) در سال دهم هجری واپسین حج خود را انجام داد، آن حضرت با اعلان عمومی، مردم را آگاه کرد که قصد رفتن به حج دارد. در پی این اعلان، مردم بسیاری با ایشان همراه شدند. آن حضرت از این فراخوان عمومی قصد داشت برنامه‌های اساسی دین اسلام، به گوش همگان برسد. امام علی(ع) که برای مأموریت از جانب رسول خدا(ص) به یمن رفته بود، در این هنگام بازگشت و در مکه به رسول خدا(ص) پیوست.

پیامبر(ص) در عرفات خطبه‌ای خواند و بر حرمت خانه کعبه و حرمت خون، مال و آبروی مردم تأکید فرمود و اشاره کرد که ارتحال وی نزدیک است. در این خطبه، آن حضرت همه امور جاهلیت، مانند ربا، جابه‌جایی ماه‌های قمری «نسیئ» و خون‌های ریخته شده در جاهلیت را زیر پا نهاد و مُلغی اعلام کرد. بر حقوق زنان و برابری مردم و برتری نداشتن عرب بر عجم تأکید کرد و فرمود: «دو چیز در میان شما گذاشتم که اگر بر آن تمسک کنید، هرگز گمراه نخواهید شد و آن کتاب خداوند تبارک و تعالی و عترتم، اهل بیتم است».

وقتی کاروان بزرگ حج در مسیر بازگشت به مدینه، در روز هجدهم ذی حجه به غدیرخم رسید، پیامبر(ص) مأمور به ابلاغ رسمی جانشین خود شد. با نزول آیه ۶۷ سوره مائده: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾. آری، رسول خدا(ص) مأمور شد در غدیرخم توقف کند و ولایت امیرمؤمنان علی(ع) را به طور رسمی و آشکار ابلاغ کند.

پیامبر(ص) در خطبه‌ای که در این سرزمین ایراد کرد، دو چیز گران‌بها را به عنوان یادگار خود برای امت معرفی کرد: یکی کتاب خدا و دیگری عترت و اهل بیت خویش. آنگاه بازوی علی(ع) را گرفت و بالا برد و فرمود: «هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست. خداوندا دوست دار آنکه وی را دوست دارد و دشمن دار آنکه با وی دشمنی کند. یاری فرما آنکه وی را یاری دهد و خوار ساز آنکه او را خوار سازد».

پس از معرفی امیرمؤمنان علی(ع) به عنوان صاحب اختیار و مولای مسلمانان، آیه اکمال نازل شد و دین اسلام را کامل شده معرفی کرد. با انتخاب جانشین رسول خدا(ص)، امید بیهوده دشمنان اسلام که می‌پنداشتند با درگذشت آن حضرت آیین اسلام پایان خواهد یافت به یأس و نومیدی تبدیل شد. همه صحابه، از جمله عمر بن خطاب به امام علی(ع) تبریک گفته و او را مولای هر مرد و زن مؤمنی دانستند.

حسان بن ثابت که در آن جمع بود، شعر بلندی سرود که مطلع آن چنین است: أَ لَمْ تَعْلَمُوا أَنَ النَّبِيَّ مُحَمَّداً *** لَدَى دَوْحِ خُمٍّ حِينَ قَامَ مُنَادِياً وَ قَدْ جَاءَهُ جِبْرِيلُ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ *** بِأَنَّكَ مَعْصُومٌ فَلَا تَكُ وَانِياً آیا نمی‌دانید که محمد پیامبر(ص) کنار درختان غدیر خم ایستاد و ندا داد، و این در حالی بود که جبرئیل از سوی خداوند پیام آورده بود که در این امر سستی مکن که تو محفوظ خواهی بود. بنا بر منابعی دیگر حسان چنین سرود: يُنَادِيهِمْ يَوْمَ الْغَدِيرِ نَبِيُّهُمْ *** بِخُمٍّ وَ أَسْمِعْ بِالرَّسُولِ مُنَادِياً وَ قَالَ فَمَنْ مَوْلَاكُمْ وَ وَلِيُّكُمْ *** فَقَالُوا وَ لَمْ يَبْدُوا هُنَاكَ التَّعَادِيَا إِلَهُكَ مَوْلَانَا وَ أَنْتَ وَلِيُّنَا *** وَ لَنْ تَجِدَنَّ مِنَّا لَكَ الْيَوْمَ عَاصِياً فَقَالَ لَهُ قُمْ يَا عَلِيُّ فَإِنَّنِي *** رَضِيتُكَ مِنْ بَعْدِي إِمَاماً وَ هَادِياً فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا وَلِيُّهُ *** فَكُونُوا لَهُ أَنْصَارَ صِدْقٍ مُوَالِياً هُنَاكَ دَعَا اللَّهُمَّ وَالِ وَلِيَّهُ *** وَ كُنْ لِلَّذِي عَادَى عَلِيّاً مُعَادِياً. پیامبرشان روز غدیر در سرزمین خم چنین ندا سر داد و گوش فرا ده به ندای رسول. فرمود: کیست فرمانروا و سرپرست شما؟ آنان بدون اظهار دشمنی گفتند: خدایت فرمانروای ما و شما سرپرست ما هستی و هیچ‌گاه از ما نسبت به خود در آن روز نافرمانی نخواهی یافت. پس فرمود ای علی برخیز که همانا من پس از خود به پیشوایی و هدایت‌گری تو خشنودم. پس آنکه من فرمانروای اویم این علی سرپرست اوست پس یاران و دوستاران راستینی برای او باشید. در آنجا دعا کرد که خدایا دوستدار دوستدارش و با آنکه دشمنی کند با علی دشمن باش.

حدیث غدیر، حدیث متواتری است که ۱۱۰ تن از صحابه آن را نقل کرده‌اند و از علمای اهل سنت طبری (م۳۱۰) مورخ مشهور و شمس الدین ذهبی (م ۷۴۸) از بزرگ‌ترین علمای اهل سنت دو کتاب بسیار مهم درباره حدیث غدیر نوشته‌اند. در این باره نیز علامه امینی کتابی در این باره به نام الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب در یازده جلد و فقط از منابع اهل سنت و با مطالعه حدود ۱۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه‌های مختلف جهان آن را گردآورده است.