حدیث سفینه نوح
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احادیث امامت است. حدیث سفینه نوح از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: حدیث سفینه نوح در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردحدیث سفینه از احادیث مشهور میان مسلمانان است که پیامبر در آن اهل بیت خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است که براساس آن همانطور که تمسک به کشتی نوح برای امت حضرت نوح موجب نجات و رستگاری شد، چنین نجاتی برای امت اسلام نیز با تمسک به اهل بیت حاصل میشود و این چیزی جز تثبیت پیشوایی اهل بیت نیست.
| حدیث سفینه نوح | |
|---|---|
| متن حدیث | |
| «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ» | |
| ترجمه حدیث | |
| اهل بیت من در میان شما همانند کشتی نوح است که هر کس بر آن سوار شد نجات یافت و هر کسی از آن جدا شد، غرق و نابود شد | |
| مشخصات حدیث | |
| صادره از | پیامبر خاتم (ص) |
| راویان | |
| محتوای حدیث | |
| دلالت حدیث |
|
| منابع حدیث | |
| اعتبار سند | متواتر |
| منابع شیعه | |
| منابع اهل سنت |
|
حدیث سفینه
یکی از احادیث مشهوری که نقش اهل بیت پیامبر را در میان مردم روشن و مشخص میکند حدیث سفینه است[۱]. براساس این حدیث ابوذر غفاری نقل میکند که پیامبر (ص) در مورد اهل بیتشان فرمودند: « مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ »، «اهل بیت من در میان شما همانند کشتی نوح است که هر کس بر آن سوار شد نجات یافت و هر کسی از آن جدا شد، غرق و نابود شد»[۲] چنین مضمونی، در احادیث پیامبر با عبارت‌های مختلف بیان شده است. در بعضی از این احادیث، از واژه "فُلک" که هم معنی با واژۀ سفینه است استفاده شده است[۳].
مراد پیامبر از تشبیه اهل بیت به سفینه نوح
مراد از "سفینة نوح" همان کشتی مشهور حضرت نوح (ع) است. قرآن کریم در این باره میفرماید: در زمان حضرت نوح (ع) طوفانی عظیم به پا شد و جهان را آب فراگرفت و تنها کسانی سالم ماندند که به او ایمان آورده و در کشتی او نشستند. در طوفان نوح، هرکس از مؤمنان و نیز از حیوانات که سوار کشتی نوح شدند از آن طوفان نجات یافته و هرکس که بر آن کشتی سوار نشد غرق شد. کشتی نوح، سمبل نجات از گرداب‌ها و ایمنی در تلاطم طوفان‌هاست و پیامبر چون می‌‌دانستند بعد از خودش طوفانی از گمراهی و ظلمت بر مردم حاکم میشود، اهل بیتش را به سفینه نوح تشبیه کرد که هر کسی به آنها متوسل شود نجات یافته و هر که از آنان دور شود، گمراه و اسیر ظلمت خواهد شد[۴].
سند حدیث سفینه نوح
حدیث سفینه نزد شیعه و سنی از جهت اعتبار جایگاه والایی دارد و آن را جمع زیادی از صحابه مانند: امیر المؤمنین (ع)، ابوذر غفاری، ابوسعید خدری، عبدالله بن عباس، أبو الطفیل عامر بن واثله، أنس بن مالک، عبدالله بن الزبیر و سلمة بن الأکوع از آن حضرت (ص) نقل کرده‌اند. از تابعان نیز شخصیت‌هایی مانند: امام زین العابدین (ع)، سعید بن جبیر، عطیه کوفی، سعید بن مسیّب، عامر بن عبدالله از راویان این حدیث هستند[۵].[۶] شیعیان این حدیث را مانند احادیث غدیر، ثقلین و منزلت معتبر و در حد تواتر می‌‌دانند[۷].
وجود این حدیث با الفاظ نزدیک به هم در بسیاری از منابع اصیل و قابل اعتنای اهل سنت نیز آمده است به طوری که بسیاری از حدیث شناسان مشهور اهل سنت تصریح به صحت حدیث کرده‌اند. مانند حاکم نیشابوری و ابن حجر مکی و سیوطی، هرگونه تردیدی را نسبت به اعتبار و صحت این حدیث صحیح ندانسته و آن را از جمله احادیث معتبر می‌‌دانند[۸].
دلالت حدیث سفینه
دلالت بر عصمت اهل بیت
«قَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَ مَنْ تَقَدَّمَهَا مَرَقَ وَ مَنْ لَزِمَهَا لَحِقَ»[۹]؛ یعنی پیامبر (ص) فرمود: این است و جز این نیست. مثل اهل بین من همانند سفینه نوح است، که هرکه در آن سفینه سوار شد، نجات یافت و هرکه از آن تخلف کرد، غرق (هلاک) شد. (تنها باید با اهل بیت باشد نه جلوتر از آنها و نه عقب‌تر از آنها، زیرا) و هرکه جلو افتاد منحرف شد و هرکه همراه و ملازم این سفینه بود به حق ملحق شد و به مقصود رسید. وجه استدلال به حدیث، به این ترتیب است:
- پیامبر (ص) به طور مطلق ملازمت اهل‌بیت را دستور داده‌اند و آن را به منزله کشتی نوح دانسته‌اند. به عبارت دیگر فرموده‌اند:
- هرکه همراه اهل بیت باشد نجات می‌یابد و هرکه نباشد هلاک خواهد شد.
- تنها کسانی نجات می‌یابند که همراه اهل بیت باشند و دیگران لزوماً غرق خواهند شد. این مطلب از دو راه فهمیده میشود: یکی از لفظ «إِنَّمَا»، که افاده حصر میکند و دومی از مثال (کشتی نوح)، چون تنها کسانی نجات یافتند که در کشتی سوار شدند و بقیه همه نابود شدند.
- در صورتی اهل بیت همانند سفینه نوح به طور مطلق وسیله نجات خواهند بود و هرکه همراه آنان باشد به مقصد خواهد رسید که از هر اشتباه و انحراف و خطای علمی و عملی مصون باشند. یعنی به طور مطلق معصوم باشند، در غیر این صورت، امکان غرق شدن و همراهان خود را نیز غرق کردن برای آنها وجود دارد و این با محتوای کلام پیامبر (ص) نمی‌سازد.
- در یک سلسله از روایات دیگر که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده آمده است که پیامبر فرمود: امّت موسی (ع) (یهود) بعد از او به هفتاد و یک فرقه تقسیم شد که از آن میان یک فرقه نجات یافت و هفتاد فرقه هلاک شد. و امت عیسی (ع) (نصارا) بعد از او به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند، که هفتاد و یک فرق هلاک شده و تنها یک فرقه از آنها اهل نجات بودند و به زودی بعد از من امّتم به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهند شد که یک فرقه نجات می‌یابند و هفتاد و دو فرقه هلاک خواهند شد. در این روایات نیز همانند روایت سفینه نوح، واژه‌های «نجا» و «هلک» استعمال شده، که از مجموع دو روایت استفاده میشود که فرقه ناجیه از میان هفتاد و سه فرقه، همان پیروان اهل‌بیت پیامبر (ص) - که سواران کشتی نوح هستند - می‌باشند.
در روایتی دیگری امام رضا (ع) فرمود: امام امین خداوند در خلق او و حجت او بر بندگانش و خلیفه او در سرزمین‌هایش می‌باشد، و دعوت کننده به سوی خدا، و مدافع از حریم‌های الهی است. امام از گناه پاک، و از عیب‌ها مبرّا بوده و علم (حقیقی) ویژه او است، بردباری و نظم دین به نام او می‌باشد.... و هرگاه خدا بنده‌ای را برای سرپرستی امور بندگانش برگزید، به او برای این کار شرح صدر عنایت میفرماید، و چشمه‌های حکمت را در قلبش به ودیعه می‌نهد، علم را آن چنان به او الهام میکند که هرگز در پاسخ پرسشی درمانده نشود و در حرکت به راه صواب حیران نماند. پس او معصوم، مورد تأیید، موفق و استوار در راه حق می‌باشد و تحقیقاً از خطاها و لغزش‌ها و اشتباهات در امان است. خداوند او را به این امر (عصمت) مخصوص گردانیده است، تا حجّت بالغه الهی بر بندگانش بوده و شاهد او بر خلقش باشد...[۱۰]. این حدیث نیز تصریح بر عصمت امام دارد[۱۱].
عده‌ای از اهل سنت معتقدند حدیث سفینه فقط بر محبت داشتن به اهل بیت پیامبر (ص) دلالت میکند در حالی که شیعه اعتقاد دارد حدیث سفینه نه تنها بر امامت و ولایت اهل بیت دلالت میکند، بلکه عصمت و افضلیت اهل بیت نسبت به دیگران را نیز بازگو میکند. امامت و پیشوایی اهل بیت در حدیث سفینه را می‌‌توان از مقایسۀ کشتی حضرت نوح با اهل بیت پیامبر توسط پیامبر به دست آورد. پیامبر قصدش از چنین مقایسه ای این بود که به امتش بفهماند همانطور که تمسک به کشتی نوح برای امت حضرت نوح موجب نجات و رستگاری آنان شد، چنین نجاتی برای امت اسلام نیز با تمسک به اهل بیت حاصل میشود و مسلم است تمسک به اهل بیت برای نجات یافتن امت، چیزی غیر از پیشوایی و امامت آنان نمی‌تواند باشد[۱۲].
اما همانطور که گذشت حدیث سفینه دلالتی فراتر از امامت اهل بیت داشته و بیانگر عصمت و افضلیت اهل بیت نسبت به دیگران نیز هست، چراکه اگر این حدیث معنای عصمت و افضلیت اهل بیت را ثابت نکند یقینا هدف تمسک به اهل بیت که چیزی جز هدایت کردن مردم نیست ابتر باقی می‌‌ماند، همچنانکه اگر کشتی حضرت نوح دچار خللی در حمل و نقل مسافرینش می‌‌شد کشتی نجات نبود و مسلما به مقصد نهایی نمی‌رسید.
اما ادعای امامت، عصمت و افضلیت اهل بیت پیامبر با دلایل نقلی نیز ثابت میشود، در روایتی امام سجاد (ع) امامت و پیشوایی اهل بیت پیامبر را با توجه به حدیث سفینه اینچنین بیان میکند: «ما کشتی‌های رونده در دریاهای طوفانی و امواج سهمگین هستیم، هرکس بر این کشتی‌ها سوار شود آسوده و هدایت میشود و هرکس آن را ترک کند غرق خواهد شد»[۱۳]. در روایتی دیگر پیامبر اکرم (ص) در مورد امام حسین (ع) که یکی از اهل بیت است فرمودند: «همانا حسین چراغ هدایت و سفینه نجات است»[۱۴].
عصمت و افضلیت اهل بیت پیامبر در سخنان صریح پیامبر (ص) نیز بیان شده است، چنانکه پیامبر بعد از سفارش کردن مردم به قرآن و عترت و بعد از تشبیه اهل بیت به کشتی نوح، در مورد عصمت و افضلیت اهل بیت چنین فرمودند: « أَلَا ! وَانِ اللَّهِ عَصَمَهُمْ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ طَهَّرَهُمْ مِنَ الْفَوَاحِشَ ، وَ اصْطَفَاهُمْ عَلَى الْعالَمِينَ ، الَّا ! وَانِ اللَّهَ أَوْجَبَ مَحَبَّتَهُمْ وَ أَمَرَ بِمَوَدَّتِهِمْ ، الَّا ! وانّهم الشُّهَدَاءُ عَلَى الْعِبَادِ فِي الدُّنْيَا وَ يَوْمَ الْمَعَادِ ، الَّا ! وانّهم أَهْلِ الْوَلَايَةِ الدالون عَلَى طُرُقِ الْهِدَايَةِ»[۱۵]. بنابراین با وجود ادلۀ عقلی و نقلی نمی‌توان ملتزم شد منظور پیامبر از بیان حدیث سفینه فقط ابراز دوست داشتن و محبت کردن به اهل بیت است.
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص ۱۱۶.
- ↑ اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۸۷؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، امالی طوسی، احتجاج طبرسی؛ کنز العمال، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۱۹۰؛ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص ۱۱۶؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۱۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۱۴؛ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص ۱۱۶.
- ↑ نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الانوار، ج ۴، ص ۲۱ و تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، ج۱، ص۱۳۱.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ شیعه در اسلام، ص۱۷۶.
- ↑ عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، ج۲۳، ص ۴۱۹.
- ↑ احتجاج، ج۲، ص۳۸۰.
- ↑ «الْإِمَامُ أَمِينُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ خَلِيفَتُهُ فِي بِلَادِهِ وَ الدَّاعِي إِلَى اللَّهِ وَ الذَّابُّ عَنْ حُرَمِ اللَّهِ الْإِمَامُ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمُبَرَّأُ عَنِ الْعُيُوبِ الْمَخْصُوصُ بِالْعِلْمِ الْمَوْسُومُ بِالْحِلْمِ نِظَامُ الدِّينِ وَ... وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِكَ وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ يَنَابِيعَ الْحِكْمَةِ وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ يَعْيَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَا يُحَيَّرُ فِيهِ عَنِ الصَّوَابِ فَهُوَ مَعْصُومٌ مُؤَيَّدٌ مُوَفَّقٌ مُسَدَّدٌ قَدْ أَمِنَ مِنَ الْخَطَايَا وَ الزَّلَلِ وَ الْعِثَارِ يَخُصُّهُ اللَّهُ بِذَلِكَ لِيَكُونَ حُجَّتَهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ...»، کافی، باب نادر جامع فی معرفة الأمام، ص۱۳۶.
- ↑ محمدی، رضا، عصمت در قرآن، ص ۶۳.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۱۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ «اَلْفُلْكِ اَلْجَارِيَةِ فِي اَللُّجَجِ اَلْغَامِرَةِ يَأْمَنُ مَنْ رَكِبَهَا وَ يَغْرَقُ مَنْ تَرَكَهَا »؛ ر.ک: اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۸۸.
- ↑ «إِنَّ الْحُسَیْنَ مِصْبَاحُ الْهُدَی وَ سَفِینَةِ النَّجَاةِ»؛ المنتخب، طریحی، ۱۹۷
- ↑ نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الانوار، ج۴، ص۲۱۰.